Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V ACz 803/15

POSTANOWIENIE

Dnia 8 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach, V Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Barbara Kurzeja

Sędziowie:

SA Janusz Kiercz

SO (del) Dariusz Chrapoński (spr.)

po rozpoznaniu w dniu 8 września 2015 r. w Katowicach

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z wniosku (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R.

z udziałem (...) Spółki Akcyjnej w W.

o stwierdzenie braku zapisu na sąd polubowny

na skutek zażalenia wnioskodawczyni

na postanowienie Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 10 czerwca 2015 r., sygn. akt X GCo 48/15

p o s t a n a w i a :

1.  oddalić zażalenie;

2.  zasądzić od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki postępowania kwotę 600 (sześćset) zł tytułem kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu zażaleniowym.

Dariusz Chrapoński Barbara Kurzeja Janusz Kiercz

Sygn. akt V ACz 803/15

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Gliwicach oddalił wniosek (...) Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R. (dalej: (...)) o stwierdzenie braku właściwości Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie (dalej: SA KIG) do rozpoznania pozwu wzajemnego złożonego przez (...) Spółki Akcyjnej w W. (dalej: (...)) i zasądził od wnioskodawczyni na rzecz uczestniczki postępowania koszty postępowania w kwocie 1.217 zł.

Sąd Okręgowy ustalił, że uczestnicy postępowania zawarły w dniu 1 marca 2004 r. umowę w sprawie składowania i przechowywania zapasów obowiązkowych paliw ciekłych, ustalając w § 13, że do rozstrzygania spraw spornych, które mogą wynikać z realizacji tego kontraktu stosuje się odpowiednio „ Postanowienia ogólne do Załączników nr (...) ” do tejże umowy. W § 4 i 5 Załączników do Kontraktu „ (...) (...)i (...)zobowiązały się poddać spór wynikający z tej umowy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego, działającego zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego o sądzie polubownym. Do sądu polubownego miały delegować po dwóch arbitrów, natomiast przewodniczącym – superarbitrem miał zostać przedstawiciel (...) Organizacji (...) ( (...)). Sąd polubowny we własnym zakresie miał ustanawiać tryb postępowania, a wyrok miał zapadać bezwzględną większością głosów, przy czym głos superarbitra miał decydujące znaczenie w przypadku równej liczby głosów w składzie sędziowskim. Ustalono, że w razie braku porozumienia co do powołania sądu polubownego spory będą rozpoznawane przez SA KIG.

(...) wniosła powództwo do Sądu Okręgowego w Gliwicach przeciwko (...) o zapłatę kwot 857.020,59 zł tytułem odszkodowania za szkodę powstałą na skutek odmowy wydania oleju oraz o wydanie 3.000 m ( 3) oleju napędowego, który postanowieniem z dnia 21 czerwca 2013 r. został odrzucony – ze względu na zawarty w § 13 ust. 1 umowy składu zapis na sąd polubowny (sygn. akt X GC 186/13). Zażalenie na to orzeczenie zostało oddalone postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 września 2013 r. (sygn. akt A ACz 863/13).

(...) wezwała (...) na arbitraż, w związku z tym, że ta nie wyraziła zgody na powołanie sądu arbitrażowego ad hoc (...) wniosła pozew o zapłatę przed SA KIG (sygn. akt SA 171/14). W trakcie tego postępowania - przed pierwszą rozprawą (...) wniosła powództwo wzajemne pismem z dnia 3 listopada 2014 r., zmodyfikowane następnie pismem z dnia 19 listopada 2014 r. Po doręczeniu powództwa wzajemnego, a przed wdaniem się co do niego sporu co do istoty sprawy (...) podniosła zarzut braku właściwości SA KIG co do rozpoznania powództwa wzajemnego. Zdaniem (...) właściwym do rozpoznania pozwu wzajemnego jest na podstawie § 4 Postanowień do Załączników do Kontraktu w zw. z § 13 ust. 1 umowy sąd arbitrażowy ad hoc. Zespół orzekający SA KIG postanowieniem z dnia 3 marca 2015 r. nie podzielając stanowiska (...) - oddalił ten zarzut.

Mając na względzie tak ustalony stan faktyczny Sąd Okręgowy uznał zarzut wnioskodawczyni za niezasadny w świetle treści art. 1188 § 1 k.p.c., zgodnie z którym powództwo wzajemne w postępowaniu przed sądem polubownym jest dopuszczalne, pod warunkiem, że żądanie powoda wzajemnego mieści się w granicach zapisu na sąd polubowny. Sąd pierwszej instancji powołał się również na § 25 Regulaminu SA KIG, który dopuszcza wniesienie powództwa wzajemnego do zakończenia pierwszej rozprawy, jeśli roszczenie nim objęte pozostaje w związku z roszczeniem dochodzonym powództwem głównym lub nadaje się do potrącenia. W takim przypadku powództwo wzajemne podlega rozpoznaniu przez Zespół ustanowiony do rozpoznaniu pozwu głównego. Z mocy art. 1161 § 3 k.p.c. strony postępowania arbitrażowego są związane treści regulaminu sądu polubownego.

Porozumienie co do wyboru sądu polubownego i ewentualny jego brak skutkujący rozpoznaniem sprawy przez SA KIG miały znaczenie przy wyborze przez uczestników postępowania sądu polubownego. Skoro jednakże postępowanie już toczy się przed SA KIG, a spór dotyczy jedynie powództwa wzajemnego wytoczonego przeciwko powodowi w ramach toczącego się postępowania arbitrażowego, to nie znajduje zastosowania § 4 Załączników do Kontraktu. Uczestnicy postępowania nie osiągnęły porozumienia w sprawie powołania sądu polubownego i stosownie do § 5 Załączników do Kontraktu spór rozpoznaje SA KIG.

Nadto Sąd Okręgowy dodał, że porozumienie dotyczące sądu polubownego wymaga konsensusu obu stron, a nie tylko zgody strony wezwanej na arbitraż co do wyboru arbitrów. Stan faktyczny wskazuje, że strony w tym zakresie nie osiągnęły porozumienia, co oznacza, że w świetle treści § 5 Regulaminu właściwym do rozpoznania powództwa głównego jest SA KIG.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 98 w zw. z art. 13 § 3 i art. 108 § 1 k.p.c.

W zażaleniu wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie:

1.  art. 365 § 1 k.p.c. – mocy wiążącej prawomocnych postanowień: Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 21 czerwca 2013 r. (sygn. akt X GC 186/13) i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 września 2013 r. (sygn. akt V ACz 863/13) poprzez przyjęcie, że właściwym do rozpoznania powództwa wzajemnego jest SA KIG, w sytuacji, gdy aktualnie właściwym jest sąd polubowny ustanawiany ah hoc na podstawie § 4 Załączników do Kontraktu, który zawiera ważny i skuteczny zapis na sąd polubowny, a nie zaistniała sytuacja braku porozumienia w sprawie powołania sądu polubownego;

2.  niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 2 k.c. poprzez dokonanie wadliwej wykładni § 13 ust. 1 umowy składu w zw. z § 4 i 5 Załączników do Kontraktu, gdyż ich wykładnia zastosowana w zaskarżonym orzeczeniu oznacza, że postanowienie § 4 Załączników nie ma żadnego znaczenia prawnego;

3.  niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 2 k.c. poprzez dokonanie wadliwej wykładni § 25 ust. 1 i 2 Regulaminu SA KIG w zw. z § 13 ust. 1 umowy składu i § 4 i 5 Załączników poprzez przyjęcie, że SA KIG jest automatycznie właściwy do rozpoznania powództwa wzajemnego;

4.  niewłaściwe zastosowanie art. 65 § 2 k.c. poprzez dokonanie wadliwej wykładni § 13 ust. 1 umowy składu w zw. z 4 i 5 Załączników do Kontraktu i przyjęcie w zaskarżonym orzeczeniu, że spełnienie przesłanki braku porozumienia w sprawie powołania sądu polubownego i ustanowienie kompetencji SA KIG zgodnie z § 5 Załączników do rozpoznania pozwu głównego oznacza automatycznie, że przypadek braku porozumienia w sprawie sądu polubownego zachodzi również co do sporu objętego pozwem wzajemnym i uzasadnia automatycznie właściwość SA KIG do rozpoznania pozwu wzajemnego;

5.  naruszenie art. 1188 k.p.c. poprzez przyjęcie, że w przypadku zawiśnięcia przed sądem arbitrażowym sprawy z pozwu głównego ten sąd arbitrażowy ma kompetencję do rozpoznawania pozwu wzajemnego;

6.  art. 328 § 2 w zw. z art. 361 k.p.c. poprzez wadliwe sporządzenie uzasadnienia zaskarżonego orzeczenia, które nie zawiera rozważań dotyczących skutków postanowień Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 21 czerwca 2013 r. (sygn. akt X GC 186/13) i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 września 2013 r. (sygn. akt V ACz 863/13), w sytuacji, gdy na te skutki wnioskodawczyni powoływała się we wniosku.

Wskazując na powyższe skarżąca wniosła o zmianę zaskarżonego postanowienia i uwzględnienie wniosku w całości oraz zasądzenie kosztów postępowania.

Uczestniczka postępowania wniosła o oddalenie zażalenia i zasądzenie kosztów postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Zażalenie nie mogło zostać uwzględnione z następujących przyczyn.

Nie można zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 365 § 1 k.p.c. Nie wdając się w teoretyczne rozważania na temat problematyki mocy wiążącej prawomocnych orzeczeń sądu, można powiedzieć jedynie powiedzieć w kontekście niniejszej sprawy, że prawomocne orzeczenie pociąga za sobą ten skutek, że nikt nie może negować istnienia orzeczenia i jego określonej treści, bez względu na to, czy był czy też nie był stroną w postępowaniu, w wyniku którego zostało wydane orzeczenie, które stało się prawomocne. Z treści art. 365 § 1 k.p.c. wynika jednocześnie obowiązek uwzględnienia przez sąd w rozpoznawanej sprawie faktu istnienia orzeczenia sądu wydanego w innej sprawie. Jeżeli orzeczenie to ma charakter prejudycjalny dla rozstrzygnięcia rozpoznawanej sprawy, sąd obowiązany jest uznać, że kwestia prawna, która była już przedmiotem rozstrzygnięcia w innej sprawie, kształtuje się tak, jak to przyjął sąd we wcześniejszym prawomocnym wyroku, nie może już sam badać ani rozstrzygać tej kwestii ( por. wyrok Sądu Najwyższego z 6 listopada 2008 r., III CSK 125/08).

Mając to na względzie zgodzić się należy ze skarżącym, że wcześniej wydane prawomocne orzeczenie odrzucające pozew z powodu zapisu na sąd polubowny (art. 1165 § 1 k.p.c.) przesądza w sposób pozytywny kwestę właściwości sądu polubownego w sprawie o dane roszczenie i zarazem w sposób negatywny kwestię właściwości sądu państwowego w sprawie o to roszczenie. Tej treści orzeczenie ustala w sposób wiążący dla innych sądów, że do rozpoznania sporu właściwy jest sąd polubowny określony w zapisie na sąd polubowny. Nie może wszakże ujść uwadze, że Sąd w zaskarżonym orzeczeniu nie kwestionował treści postanowień Sądu Okręgowego w Gliwicach z dnia 21 czerwca 2013 r. (sygn. akt X GC 186/13) i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 23 września 2013 r. (sygn. akt V ACz 863/13), w których ustalono, że w § 13 ust. 1 umowy składu strony wprowadziły zapis na sąd polubowny. Co więcej, na obecnym etapie postępowania ta kwestia jest bezsporna pomiędzy uczestnikami postępowania. Ustalenie wiążącego zapisu doprowadziło wszakże do prawomocnego odrzucenia pozwu na podstawie art. 199 § 3 w zw. z art. 1165 § 1 k.p.c.

Nie można jednakże tracić z pola widzenia i tego faktu, że przedmiotem obu wymienionych postanowień była kwestia istnienia zapisu na sąd polubowny, a nie problematyka relacji § 4 i 5 Załączników do Kontraktu, albowiem oba te postanowienia tworzą przecież jedną klauzulę arbitrażową, co skutkowało odrzuceniem pozwu. Jak stwierdził Sąd Apelacyjny w uzasadnieniu powyższego postanowienia konstrukcja zapisu, w którym stały sąd arbitrażowy wyznaczony na wypadek nie powołania sądu ad hoc wskazywała, że wolą stron było, aby ewentualne spory między stronami zostały rozstrzygnięte przez jakikolwiek sąd polubowny, nawet przy braku porozumienia co do sądu wyznaczonego ad hoc.

Relacja natomiast pomiędzy zapisami § 4 i 5 Załączników do Kontraktu - w zakresie w jakie są wymagania do uznania, że nie doszło do ustanowienia sądu polubownego ad hoc, co w konsekwencji prowadziło do uznania właściwości sądu polubownego SA KIG do rozpoznania sprawy z powództwa wzajemnego, stanowiło przedmiot niniejszego postępowania, nad którym to zagadnieniem pochylił się Sąd Okręgowy.

Z tych przyczyn nie zasługują na podzielenie nie tylko zarzuty zażalenia zmierzające do wykazania naruszenia art. 365 § 1 k.p.c., ale i art. 328 § 2 k.p.c.

Dalsze wywody, których przedmiotem jest istota sprawy – zagadnienie właściwego sądu polubownego do rozpoznania powództwa wzajemnego, należy zaopatrzyć początkową uwagą, że żadna ze stron nie kwestionowała, że roszczenie objęte powództwem wzajemnym jest również objęte klauzulą arbitrażową, czego żadna ze stron nie kwestionuje.

Istota sprawy, syntetycznie rzecz ujmując odnosi się do problemu, czy w kontekście niespornych ustaleń faktycznych niniejszego postępowania, (...) było uprawnione do wniesienia powództwa wzajemnego przed SA KIG w sprawie toczącej się pod sygn. akt SA 171/14.

Zgodnie z § 4 Załączników do Kontraktu każda ze stron była uprawniona do powołania dwóch arbitrów. Niewyznaczenie arbitrów przez którąkolwiek ze stron oznaczało niemożność ustanowienia sądu polubownego ad hoc - celem rozpoznania sporu. Takie zachowanie, niezależnie od motywów oznaczało w świetle treści § 5 brak porozumienia w sprawie powołania sądu polubownego. Omawiana klauzula arbitrażowa nie precyzuje przy tym szczególnych warunków i okoliczności faktycznych, w jakich można uznać, że występuje brak porozumienia co do powołania sądu polubownego. Zasadne w takiej sytuacji staje się stanowisko, że skoro porozumienie opiera się na konsensusie i zgodnym współdziałaniu obu stron umowy, to za brak porozumienia trzeba uznać każde zachowanie jednej ze stron, z którego wynika brak woli powołania sądu polubownego. Wypełniając postanowienia § 4 (...) winna powołać dwóch arbitrów i wezwać (...) do dokonania analogicznej czynności arbitrażowej. Skoro (...) takiej czynności nie podjęło, wnosząc powództwo wzajemne przed SA KIG to oznacza, że rezygnuje z powołania sądu polubownego ad hoc, domagając się tym samym rozstrzygnięcia powództwa wzajemnego przez sąd polubowny SA KIG – zgodnie z postanowieniami § 5 Załączników do Kontraktu.

Wskazując na powyższe, nie można zgodzić się z zarzutami zażalenia, odnoszącymi się do wykazania naruszenia art. 65 § 1 k.c. Konkludując ten wątek, uzgodnione przecież wspólnie przez uczestników niniejszego postępowania zapisy § 4 i 5 Załączników do Kontraktu w sposób jasny i jednoznaczny określają sposób oznaczenia sądu polubownego w razie zaistnienia sporu. Brak zgody jednej ze stron, która może zostać wysłowiona każdym zachowaniem na powołanie sądu polubownego ad hoc, skutkowała uznaniem za właściwy do rozpoznania sporu wynikającego z umowy sądu polubownego – SA KIG. Już same te okoliczności uprawniają do wniosku, że (...) skutecznie wniosła powództwo wzajemne przed ten sąd polubowny.

Nie można również podzielić argumentacji skarżącej co do naruszenia przez Sąd pierwszej instancji art. 1188 § 3 k.p.c. Przepis ten formułuje ogólną zasadę o dopuszczalności wniesienia powództwa wzajemnego w postępowaniu arbitrażowym, również w przypadku, gdy w sposób wyraźny tej kwestii nie reguluje zapis na sąd polubowny, pod warunkiem, że powództwo wzajemne dotyczy stosunku prawnego objętego zapisem na sąd polubowny i że roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia. Jak już to powiedziano wcześniej nie było sporne, że powództwo wzajemne jest objęte klauzulą arbitrażową, a nadto, że pozostaje w związku z roszczeniem głównym dochodzonym przez (...) w postępowaniu polubownym.

Dopuszczalność wniesienia powództwa wzajemnego w odmienny sposób mogą regulować strony w klauzuli arbitrażowej. Ponadto kwestia dopuszczalności lub ograniczeń pozwu wzajemnego w postępowaniu arbitrażowym może być uregulowana w regulaminach stałych sądów polubownych, które w braku odmiennych postanowień stron wiążą strony związane klauzulą arbitrażową na podstawie art. 1161 § 3 k.p.c.

W niniejszej sprawie uczestnicy postępowania w § 4 i 5 Załączników do Kontraktu nie uregulowały zagadnienia dopuszczalności wniesienia przed sąd polubowny powództwa wzajemnego w sposób, który modyfikowałby regulację kodeksową w tym zakresie. Dalej idąc, to zagadnienie zostało pominięte. Klauzula arbitrażowa natomiast ogranicza się do poddania sporów wynikających z umowy pod rozstrzygnięcie sądu polubownego (§ 13 ust. 1 umowy składu). Abstrahując już zatem od faktu, że stan faktyczny jest taki, że nie doszło do wyboru sądu polubownego ad hoc na drodze zgodnego porozumienia, to SA KIG w świetle treści łączącej strony umowy jest właściwy do rozpoznania powództwa wzajemnego z mocy art. 1188 § 3 k.p.c.

Również Regulamin SA KIG nie jest przeszkodą do rozpoznania przez ten organ arbitrażowy powództwa wzajemnego wniesionego przez (...). W § 25 Regulaminu znajduje się zapis, że do czasu zakończenia pierwszej rozprawy, strona pozwana może wnieść powództwo wzajemne, jeżeli roszczenie wzajemne jest w związku z roszczeniem powoda lub nadaje się do potrącenia, a jego rozpoznanie należy do właściwości sądu. Zgodnie z ust. 2 zd. 2 tego Regulaminu pozew wzajemny podlega rozpoznaniu przez Zespół orzekający ustanowiony dla rozpoznania pozwu głównego. Nie budzi wątpliwości, że pozew wzajemny, wniesiony w postępowaniu arbitrażowym spełnia warunki rozpoznania go przez SA KIG.

Mając na względzie te okoliczności na podstawie art. 385 w zw. z art. 397 § 2 i art. 13 § 2 k.p.c. orzeczono jak na wstępie.

O kosztach postępowania zażaleniowego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. zasądzając od skarżącej na rzecz uczestniczki postępowania koszty zastępstwa w postępowaniu zażaleniowym w kwocie 600 zł, zgodnie z § 11 ust. 1 pkt 4 w zw. z § 5 i § 13 ust. 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Tj. Dz. U. z 2013 r., Nr 461 ).

Dariusz Chrapoński Barbara Kurzeja Janusz Kiercz

(...)

1.  (...)

-

(...)

-

(...)

2.  (...)

K., (...)