Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 1880/14

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 sierpnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesława Stachowiak

Sędziowie: SSA Jolanta Cierpiał

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

Protokolant: insp.ds.biurowości Beata Tonak

po rozpoznaniu w dniu 5 sierpnia 2015 r. w Poznaniu

sprawy J. S.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

o emeryturę

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. W..

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 15 lipca 2014 r. sygn. akt VII U 2315/14

oddala apelację.

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Jolanta Cierpiał

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z 15 kwietnia 2014 roku znak (...) na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze oraz ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odmówił J. S. prawa do emerytury.

W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że nie uznał zatrudnienia w warunkach szczególnych w okresie od 1 kwietnia 1979 roku do 31 grudnia 1998 roku w Zakładzie (...)

J. S. złożył odwołanie od decyzji, wnosząc o uwzględnienie do stażu pracy w warunkach szczególnych okresu pracy w Zakładzie (...) na stanowisku traktorzysty. Odwołujący wskazał, że brak świadectwa wykonywania prac w warunkach szczególnych nie może w sposób negatywny oddziaływać na przyznanie świadczeń emerytalnych.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z 15 lipca 2014 roku w sprawie VII U. 2315/14 zmienił zaskarżoną decyzję, przyznając odwołującemu prawo do emerytury od 19 marca 2014 roku.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

J. S. (ur. (...)) z zawodu jest kierowcą.

18 lutego 1914 roku odwołujący złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury.

Odwołujący legitymuje się stażem pracy wynoszącym na dzień 1 stycznia 1999 roku co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, nie jest członkiem OFE i ukończył (...) lat.

W okresie od 1 kwietnia 1979 roku do 31 stycznia 2001 roku J. S. był zatrudniony w Zakładzie (...) w S. S..

Odwołujący pracował na stanowisku traktorzysty. Odwołujący wykonywał pracę ciągnikiem marki U. przy orce, opryskach środkami chemicznymi i nawożeniu upraw rolnych. Odwołujący zwoził ciągnikiem zboże do magazynu, transportował buraki do cukrowni i przewoził kiszonkę dla zwierząt. Obowiązki traktorzysty odwołujący wykonywał stale w pełnym wymiarze czasu pracy. Uprawnienia do kierowania ciągnikiem nabył 7 kwietnia 1975 roku.

Z dniem 1 grudnia 1997 roku odwołujący został przeniesiony na 2 miesiące na stanowisko pracownika fizycznego w oborze a później ponownie pracował jako traktorzysta do czasu rozwiązania stosunku pracy z dniem 31 stycznia 2001 roku.

Odwołujący nie posiada świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach z tytułu zatrudnienia w Zakładzie (...) w S. S.. Zakład pracy obecnie nie istnieje. Zakład (...).W.N K. J. - dzierżawca nie jest następcą prawnym zakładu, a jedynie przechowawcą pozostałej po nim dokumentacji płacowo- osobowej.

Odwołujący posiada świadectwo pracy z 31 stycznia 2001 roku w którym określono, że od 1 kwietnia 1979 roku do 31 stycznia 2001 roku w Zakładzie (...) w S. S. wykonywał prace traktorzysty.

Razem z odwołującym w Zakładzie (...) w S. S. pracowali świadkowie:

- S. S. od 15 czerwca 1985 roku do 31 stycznia 2001 roku na stanowisku pracownika fizycznego przy produkcji zwierzęcej,

- W. S. od 1 kwietnia 1979 roku do 6 kwietnia 2001 roku jako pracownik fizyczny w rolnictwie.

Sąd Okręgowy wskazał, że zasady nabywania prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze dla osób urodzonych po 31 grudnia 1948 roku określa przepis art. 184 ustawy emerytalnej.

Przedmiotem sporu była kwestia, czy wykonywana przez J. S. praca w Zakładzie (...) w S. S. od 1 kwietnia 1979 roku do 31 grudnia 1998 roku stanowiła pracę wykonywaną w szczególnych warunkach.

Odwołujący nie posiada świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych z tytułu zatrudnienia w Zakładzie (...) w S. S..

Sąd Najwyższy w uchwale z 27 maja 1985 roku w sprawie III UZP 5/85 wskazał, że w postępowaniu przed okręgowymi sądami pracy i ubezpieczeń społecznych w sprawach o świadczenia emerytalno - rentowe dopuszczalne jest przeprowadzenie dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu likwidacji zakładu pracy lub zniszczenia dokumentów dotyczących takiego zatrudnienia.

Sąd I instancji na okoliczność pracy odwołującego w szczególnych warunkach przeprowadził dowód z przesłuchania świadków.

Za wiarygodne i przydatne do ustalenia stanu faktycznego niniejszej sprawy Sąd Okręgowy uznał zeznania współpracowników odwołującego. Potwierdzili oni charakter czynności wykonywanych przez odwołującego w spornym okresie.

Nie ulegało zatem wątpliwości Sądu I instancji, że odwołujący będąc zatrudnionym w Zakładzie (...) w S. Starym co najmniej w okresie od 1 kwietnia 1979 roku do 30 listopada 1997 roku wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pracę traktorzysty. Była to praca zaliczana zgodnie z wykazem A, stanowiącym załącznik do rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku dział VIII pkt 3, do pracy wykonywanej w warunkach szczególnych.

Organ rentowy złożył apelację od całości wyroku, zarzucając:

- naruszenie przepisów prawa materialnego art. 184 ust.1 pkt 2 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS,

- naruszenie prawa procesowego, tj. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez naruszenie zasady swobodnej oceny dowodów.

Apelujący wniósł o zmianę wyroku i oddalenie odwołania lub jego uchylenie i przekazanie Sądowi I Instancji do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się bezzasadna.

Swoje uprawnienie do emerytury J. S. wywiódł z przepisu art. 184 ust. 1 ustawy z 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 roku przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli:

1. okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymagany w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2. okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Zgodnie z treścią przepisu art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS ubezpieczonym urodzonym przed 1 stycznia 1949 roku będącym pracownikami zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1 (dla mężczyzn 65 lat). Natomiast wiek emerytalny, rodzaje prac lub stanowiska oraz warunki na podstawie, których osobom wymienionym w art. 32 ust. 2 i 3 w/w ustawy przysługuje prawo do emerytury ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych.

Te ostatnie zawarte są w rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Rozporządzenie w § 1 ust. 2 stanowi, że właściwi ministrowie, kierownicy urzędów centralnych oraz centralne związki spółdzielcze w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B.

Pozwany uzasadniając swoje stanowisko podniósł, że praca którą ostatecznie Sąd I instancji przypisał odwołującemu umiejscowiona została w dziale VIII Wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia RM z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach. Dział ten dotyczy prac wykonywanych w transporcie lub łączności.

Apelujący zaznaczył, że nie kwestionuje pracy wykonywanej w charakterze kierowcy ciągnika, kiedy odwołujący wykonywał prace transportowe jako pracy wykonywanej w warunkach szczególnych. Z przeprowadzonego przez Sąd Okręgowy postępowania nie wynika jednak zdaniem ZUS, w jakich okresach oraz w jakim wymiarze prace takie J. S. wykonywał, co uniemożliwia uwzględnienie okresów tej pracy - wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu - jako zatrudnienia w szczególnych warunkach.

W dalszej kolejności organ rentowy przekonywał, że jeśliby wolą autora rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku było zakwalifikowanie prac wykonywanych na stanowisku kierowcy ciągnika do prac wykonywanych w szczególnych warunkach w odniesieniu do wszystkich sektorów gospodarki, prace te zostałyby ujęte w dziale XIV wykazu A - zatytułowanym prace różne. Tymczasem zostały one umiejscowione jedynie w dziale dotyczącym transportu i łączności.

Pozwany powołał przykłady spraw o analogicznych stanach faktycznych i wskazał, że zostały one rozstrzygnięte zgodnie z prezentowanym przez niego powyżej stanowiskiem.

Również Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z 1 czerwca 2010 roku w sprawie II UK 21/10 uznał, iż nie można swobodnie czy wręcz dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego [...] wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w tym akcie prawnym.

Sąd Apelacyjny nie podzielił powyższej argumentacji.

Pozwany nie zakwestionował ustaleń faktycznych Sądu Okręgowego, tj. tego, że odwołujący stale i w pełnym wymiarze czasu był kierowcą ciągnika, ale ocenę prawną dokonaną przez Sąd. Zdaniem skarżącego, sporny okres pracy powoda nie może być uznany za pracę w szczególnych warunkach bowiem J. S. nie był zatrudniony w sektorze transportowym.

W ocenie Sądu II instancji interpretacja pojęcia „transportu” przyjęta przez organ rentowy jest bardzo ścisła i sprowadzając je do przypadków przewożenia (przemieszczania) ładunków z jednego miejsca na drugie po drogach, nasuwa wnioski nie do zaakceptowania. W szczególności, takie rozumienie pojęcia transportu jest nie do pogodzenia z wyraźnym zaliczeniem w rozporządzeniu do prac w warunkach szkodliwych pracy wykonywanej przez kierowców kombajnów.

Sądowi II instancji znane jest stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone m.in. w cytowanym przez skarżącego wyroku w sprawie UK. 172/13. Uzasadnienie tego orzeczenia nie jest pozbawione słusznych tez, powszechnie akceptowanych w judykaturze.

Sąd Apelacyjny przychyla się jednak w pełni do argumentacji zawartej w wyroku Sądu Najwyższego z 6 lutego 2014 roku w sprawie I UK. 314/13, w którym zresztą SN z aprobatą odniósł się do poglądu, że przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach.

Jednocześnie jednak za nietrafne Sąd Najwyższy uznał stanowisko, iż przyporządkowanie takie ma znaczenie decydujące. Biorąc bowiem pod uwagę treść art. 32 ust. 2 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia, należy przede wszystkim stwierdzić, czy konkretne stanowisko narażone jest na ekspozycję na czynniki szkodliwe w różnym stopniu w zależności od tego, w którym dziale przemysłu jest umiejscowione. Jeżeli bowiem uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia konkretnej pracy wynika właśnie z jej branżowej specyfiki, to należy odmówić tego szczególnego waloru pracy wykonywanej w innym dziale przemysłu. Natomiast w sytuacji, gdy stopień szkodliwości, czy uciążliwości danego rodzaju pracy nie wykazuje żadnych różnic w zależności od branży, w której jest wykonywana, brak jest podstaw do zanegowania świadczenia jej w warunkach szczególnych tylko dlatego, że w załączniku do rozporządzenia została przyporządkowana do innego działu przemysłu. Jeżeli bowiem pracownik w ramach swoich obowiązków stale i w pełnym wymiarze czasu pracy narażony był na działanie tych samych czynników, na które narażeni byli pracownicy innego działu przemysłu, w ramach którego to działu takie same prace zaliczane są do pracy w szczególnych warunkach, to zróżnicowanie tych stanowisk pracy musiałoby być uznane za naruszające zasadę równości w zakresie uprawnień do ubezpieczenia społecznego pracowników wykonujących taką samą pracę. Z ustanowionej na gruncie art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasady wynika nakaz jednakowego traktowania podmiotów znajdujących się w zbliżonej sytuacji oraz zakaz różnicowania w tym traktowaniu bez przyczyny znajdującej należyte uzasadnienie w przepisie rangi co najmniej ustawowej. Zasady sprawiedliwości wymagają przy tym, aby zróżnicowanie prawne podmiotów (ich kategorii) pozostawało w adekwatnej relacji do różnic w ich sytuacji faktycznej, jako adresatów danych norm prawnych.

Zgodna z powyższym jest również argumentacja odwołującego zwarta w złożonej przez niego odpowiedzi na apelację. J. S. podniósł, że prawo o ruchu drogowym zobowiązuje wszystkich uczestników tego ruchu do zachowania należytej staranności. Praca traktorzysty w warunkach polowych jest pracą wymagającą wyjątkowej koncentracji i uwagi z powodu konieczności nie tylko poruszania się pojazdem mechanicznym i zachowania wszelkich warunków wymienionych w tym zakresie w prawie o ruchu drogowym, lecz również wykonywania pracy za pomocą tego środka transportu, a przede wszystkim zwracania uwagi na innych uczestników pracy polowej jakim są traktorzyści a w szczególności osoby pracujące w polu.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, nie można także pominąć aspektu narażenia kierowcy na hałas i wibracje podczas jazdy ciągnikiem, których natężenie nie jest uzależnione od faktu, czy pojazd taki porusza się po drodze, czy też służy do wykonywania prac polowych. Uciążliwość dla zdrowia w związku z wymienionymi czynnikami szkodliwymi jest taka sama podczas prac stricte transportowych jak i podczas wykonywania prac polowych.

Na zakończenie Sąd II instancji za zasadne uznał także wskazać, że słuszność przedstawionej argumentacji potwierdza treść zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej 31 marca 1988 roku w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze.

Sąd II instancji zaznacza przy tym, że zarządzenie to nie stanowi podstawy prawnej rozstrzygnięcia ma jednak, zgodnie z ugruntowanym orzecznictwem Sądu Najwyższego, walor dowodowy w sprawie.

W wyroku z 22 kwietnia 2011 roku, w sprawie I UK. 351/10 Sąd Najwyższy wskazał, że upoważnienie wynikające z § 2 ust. 2 rozporządzenia nie stwarzało podstawy prawnej do wydawania aktów wykraczających poza regulację rozporządzenia, lecz obejmowało tylko ustalenie przez właściwych ministrów, kierowników urzędów centralnych oraz centralnych związków spółdzielczych (w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych) w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach. Taki wykaz resortowy ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - w szczególności, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia nie wymienia się konkretnych stanowisk, lecz operuje się pojęciem ogólnym. Innymi słowy, zarządzenia resortowe mogą mieć znaczenie jedynie w sferze dowodowej.

Z faktu, że właściwy minister, kierownik urzędu centralnego, czy centralny związek spółdzielczy, w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych, ustalił w podległych i nadzorowanych zakładach pracy, że dane stanowisko pracy jest stanowiskiem pracy w szczególnych warunkach, może płynąć domniemanie faktyczne, że praca na tym stanowisku w istocie wykonywana była w takich warunkach i odwrotnie, brak konkretnego stanowiska pracy w takim wykazie może - w kontekście całokształtu ustaleń faktycznych - stanowić negatywną przesłankę dowodową (tak w wyroku Sądu Najwyższego z 16 listopada 2010 roku, w sprawie I Uk. 124/10)

Wymienione powyżej zarządzenie, wydane zostało na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnych charakterze i w § 1 stanowi, że ustala się wykazy stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach:

1) uprawniające do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej - stanowiące załącznik Nr 1 do zarządzenia,

2) uprawniające do wzrostu emerytury - stanowiące załącznik Nr 2 do zarządzenia.

Zgodnie z § 2 zarządzenia, prace, o których mowa w § 1 uznaje się za wykonywane w szczególnych warunkach, jeżeli pracownik wykonuje je stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na tym stanowisku.

Załącznik Nr 1 to: wykaz stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach, uprawniające do niższego wieku emerytalnego oraz do wzrostu emerytury lub renty inwalidzkiej, wymienione w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku. Na wykaz składa się wykaz A i B.

Istotnym dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie jest określenie wykazu B. Otóż, wymieniono w nim „stanowiska pracy występujące w zakładach rolnictwa leśnictwa, branży przemysłowych leśnictwa i przemysłu rolno-spożywczego, równoważne pracom wykonywanym w szczególnych warunkach - w Działach: I Górnictwa II Energetyki, III Hutnictwa i Przemysłu Metalowego, IV Chemii, V Budownictwa i Produkcji Materiałów Budowlanych, VII Przemysłu Lekkiego, VIII Transportu i Łączności, IX Gospodarki Komunalnej, XI Przemysłu Poligraficznego, XII Służby Zdrowia i Opieki Społecznej, XIV Prac Różnych. W szczególności, wykaz odsyła do Działu VIII – w transporcie i łączności, poz. 3.

Takie określenie wykazu B, wyraźnie wskazuje, iż praca na stanowisku kierowcy ciągnika wykonywana przez J. S. w sektorze rolnym, jest równoważna pracy wykonywanej na stanowisku kierowcy ciągnika w transporcie i łączności.

Prawidłowo zatem Sąd I instancji przyjął, że pracę odwołującego należało uznać za pracę w szczególnych warunkach na podstawie przepisów ustawy emerytalnej w zw. z rozporządzeniem RM z 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach, wykazem A, dział VIII poz. 3.

Mając na uwadze powyższe ustalenia faktyczne i rozważania prawne, Sąd Apelacyjny w Poznaniu, Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych uznał, że złożona przez organ rentowy apelacja jest bezzasadna oraz na podstawie art. 385 k.p.c., orzekł o jej oddaleniu.

del. SSO Katarzyna Schönhof-Wilkans

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Jolanta Cierpiał