Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 sierpnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 sierpnia 2015 r. w Białymstoku

na rozprawie

sprawy z powództwa K. S.

przeciwko A. K.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Łomży

z dnia 16 lutego 2015 r. sygn. akt I C 603/14

uchyla zaskarżony wyrok, znosi postępowanie w sprawie w całości i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Łomży, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

UZASADNIENIE

Powód K. S. wniósł o orzeczenie nakazem zapłaty, by pozwany A. K. zapłacił powodowi kwotę 91.905,90 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 czerwca 2014 r. do dnia zapłaty i kosztami procesu, w tym kosztami zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

W uzasadnieniu roszczenia wskazał, że przeciwko niemu zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne o należności wynikające z weksla, którego wystawcą był pozwany, a który powód poręczył. W celu spłaty zadłużenia z weksla powód sprzedał należącą do niego nieruchomość za 90 000 zł i całą tę kwotę wpłacił na rachunek bankowy komornika prowadzącego egzekucję. Pozwany nie opłacił należności wynikającej ze spłaconego przez powoda zobowiązania, mimo wezwania go do dobrowolnej zapłaty długu.

W dniu 19 sierpnia 2014 roku Sąd Okręgowy w Łomży wydał, zgodnie z żądaniem powoda, nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym. W dniu 30 września 2014 roku powyższy nakaz zapłaty został uchylony, gdyż nie został on doręczony pozwanemu - korespondencja wysłana na adres pozwanego wskazany w pozwie powróciła z adnotacją, iż adresat przebywa za granicą.

Postanowieniem z dnia 21 listopada 2014 roku Sąd ustanowił dla pozwanego pełnomocnika z urzędu.

Pełnomocnik pozwanego w odpowiedzi na pozew wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu. Pełnomocnik pozwanego, składając szereg wniosków dowodowych, wskazał, że nie udało mu się nawiązać kontaktu z pozwanym. Wskazywał również na konieczność ustanowienia kuratora dla pozwanego.

Wyrokiem z dnia 16 lutego 2015 roku Sąd Okręgowy w Łomży: zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 91 90 5,50 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 7 czerwca 2014 roku do dnia zapłaty; zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 3 617 zł tytułem zwrotu kosztów procesu; nakazał pobrać od pozwanego na rzecz skarbu państwa kwotę 4 596 zł tytułem nieuiszczonej opłaty od pozwu; zasądził od Skarbu Państwa na rzecz adwokat M. N. 3 600 zł powiększoną o należny podatek VAT tytułem wynagrodzenia za występowanie w sprawie w charakterze pełnomocnika z urzędu.

Powyższe rozstrzygnięcie Sąd Okręgowy oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych:

W dniu 1 września 2011 r. pomiędzy (...) sp. z o.o. w N. a A. K. prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą „Usługi kierowcy na powierzonym sprzęcie K. A." z siedzibą w S. (jako dzierżawcą) zawarta została umowa nr (...), na podstawie której Spółka oddała w dzierżawę A. K. stację paliw położoną w S. wraz z wyposażeniem, na warunkach szczegółowo określonych w umowie. A. K. na zabezpieczenie zapłaty należności wobec spółki wystawił weksel in blanco, który podpisał wraz z deklaracją wekslową w dniu 1 września 2011 r. Weksel ten oraz deklarację wekslową podpisał, jako poręczyciel, K. S..

W związku z brakiem odprowadzania utargów osiąganych na stacji paliw, nie uiszczania czynszu dzierżawnego i innych należności (...) sp. z o.o. w N. wypowiedziała A. K. umowę, ze skutkiem na dzień 31 maja 2013 roku. Następnie Spółka, wypełniła wystawiony przez A. K. weksel własny in blanco na kwotę 113.162,83 zł na zlecenie (...) sp. z o.o. w N. z terminem płatności określonym na 2 września 2013 r., opatrzony klauzulą bez protestu. Weksel mimo wezwania nie został wykupiony.

Nakazem zapłaty w postępowaniu nakazowym w dniu 1 października 2013 roku w sprawie I Nc 100/13 Sąd Okręgowy w Białymstoku nakazał A. K. oraz K. S., aby zapłacili solidarnie (...) sp. z o.o. w N. kwotę 113.162,83 zł wraz z odsetkami i kosztami procesu. Po uprawomocnieniu nakazu nadano mu w dniu 29 listopada 2013 r. klauzulę wykonalności.

W oparciu o powyższy tytuł wykonawczy zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne. W jego toku, w dniu 11 marca 2014 roku K. S. wpłacił na rzecz Komornika kwotę 1.000 zł. Następnie w dniu 6 czerwca 2014 roku wpłacił kwotę 90.000 zł, uzyskaną ze sprzedaży nieruchomości. Nadto poniósł on koszt sporządzenia aktu notarialnego w wysokości 1.905,90 zł. Komornik, działając na wniosek wierzyciela, umorzył postępowanie egzekucyjne Km 1267/13 i rozstrzygnął o kosztach postępowania egzekucyjnego.

K. S. w piśmie z dnia 20 czerwca 2014 roku wezwał A. K. do dobrowolnej zapłaty długu w kwocie 91.905,90 zł tytułem należności wynikającej ze spłaty zobowiązania z weksla. Wezwanie to okazało się bezskuteczne.

W dniu 10 lipca 2014 r. (...) sp. z o.o. w N. i K. S. zawarli porozumienie dotyczące spłaty pozostałego zadłużenia, zgodnie z którym, K. S. zobowiązał się dokonać zapłaty pozostałej należności w kwocie 40.033,40 zł w 24 ratach.

Zgodnie z art. 32 ustawy - Prawo wekslowe powód, jako poręczyciel wekslowy odpowiadał solidarnie z wystawcą weksla za spełnienie świadczenia, za które poręczył (art. 47 ustawy - Prawo wekslowe) i jako dłużnik solidarny mógł wystąpić do pozwanego, jako dłużnika głównego, z regresem według przepisów o solidarności (art. 376 § 1 k.c.), obejmującego całość zaspokojonej wierzytelności z tytułu wstąpienia w miejsce zaspokojonego wierzyciela. Dlatego też jego żądanie zasługiwało w całości na uwzględnienie.

Ustanowiony w sprawie pełnomocnik pozwanego, w apelacji zaskarżającej wyrok w całości, domagał się zmiany tego wyroku poprzez oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenia na rzecz Kancelarii Adwokackiej kosztów zastępstwa adwokackiego za II instancję według norm przepisanych. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucał:

1.  błąd w ustaleniach faktycznych polegający na przyjęciu, iż powództwo zasługuje na uwzględnienie, podczas gdy należy uznać, że gdyby pozwany uważał, że posiada jakikolwiek zadłużenie w stosunku do powoda z pewnością by je uregulował, a ponadto trudno uznać, że kosztami związanymi z zawarciem aktu notarialnego oraz opłatami od wpisów do ksiąg wieczystych należy obciążyć pozwanego, albowiem to powód wybrał sposób pozyskania środków na spłatę zadłużenia; nie informował pozwanego o kosztach związanych ze sporządzeniem aktu, podejmował samodzielnie decyzję w tym przedmiocie;

2.  Naruszenie art. 144 § 1 k.p.c., poprzez oddalenie wniosku pełnomocnika o ustanowienie dla nieznanego miejsca pobytu kuratora, podczas gdy w świetle art. 144 § 1 k.p.c. taki obowiązek istniał, albowiem miejsce pobytu pozwanego nie jest znane, co zmienia sytuacje procesową, albowiem kurator jest chociażby zwolniony od kosztów sądowych a pełnomocnik z urzędu nie.

W odpowiedzi na apelację powód wniósł o jej oddalanie i zasądzenie od pozwanego na rzecz powoda kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa procesowego za instancję odwoławczą.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja okazała się o tyle uzasadniona, że zainicjowana nią kontrola instancyjna doprowadziła do uchylenia zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania. Wprawdzie zarzut nieważności postępowania nie został podniesiony w apelacji, jednak z mocy art. 378 § 1 k.p.c. sąd odwoławczy bierze pod uwagę z urzędu nieważność postępowania.

W ocenie Sądu Apelacyjnego w niniejszej sprawie zaszły dwie podstawy nieważności postępowania. Po pierwsze należy wskazać, że Sąd I instancji, pomimo prawidłowo złożonego przez powoda wniosku o ustanowienie pozwanemu kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu, nie uwzględnił powyższego wniosku, czym pozbawił pozwanego możności obrony swych praw, wobec czego zastosowanie znajduje norma określona w art. 379 pkt 5 k.p.c. Ponadto pełnomocnik pozwanego działał w sprawie bez należytego umocowania, czym została wyczerpana przesłanka określona w art. 379 pkt 2 k.p.c.

Trafny okazał się zatem zarzut naruszenia przez Sąd I instancji art. 144 § 1 k.p.c., poprzez nieuwzględnienie wniosków o ustanowienie dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego kuratora. Zgodnie z art. 144 § 1 k.p.c. warunkiem ustanowienia kuratora dla strony, której miejsce pobytu nie jest znane, jest uprawdopodobnienie przez wnioskodawcę tej okoliczności. Skutkiem ustanowienia kuratora jest m.in., że pisma kierowane do strony, dla której został ustanowiony, mogą być doręczane tylko jemu. Dopiero z chwilą doręczenia pisma kuratorowi doręczenie staje się skuteczne.

Pełnomocnik powoda na rozprawie w dniu 21 listopada 2014 roku wnosił o ustanowienie kuratora dla pozwanego, Sąd Okręgowy jednakże nie ustosunkował się do wniosku, a jedynie ustanowił pozwanemu pełnomocnika z urzędu, pomimo braku wniosku w tym zakresie. Ponadto, wniosek o ustanowienie kuratora wniósł na rozprawie w dniu 16 lutego 2015 ustanowiony z urzędu pełnomocnik. W tym wypadku Sąd I instancji oddalił jego wniosek z uwagi na fakt, że strona pozwana jest już reprezentowana przez pełnomocnika.

Z powyższymi decyzjami Sądu I instancji nie sposób się zgodzić. W sprawie, w której uprawdopodobniono, że miejsce pobytu pozwanego nie jest znane i złożono wniosek o ustanowienie kuratora nie jest możliwe ustanowienie z urzędu pełnomocnika. W tym wypadku sąd nie ma wyboru pomiędzy różnymi instytucjami kodeksowymi. W celu kontynuowania postępowania, sąd może jedynie ustanowić takiemu pozwanemu kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Mimo złożenia takiego wniosku, Sąd I instancji wadliwie go oddalił.

Zgodnie z utrwalonym poglądem, rozpoznanie sprawy bez ustanowienia, mimo wniosku powoda oraz istnienia przesłanek przewidzianych w art. 143 i 144, kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu pozwanego, powoduje pozbawienie go możliwości obrony swych praw, co jest przyczyną nieważności postępowania (art. 379 pkt 5 k.p.c.) (por. wyr. SN z 16.12.1994 r., I PRN 33/94, OSNP 1995, Nr 9, poz. 109; J. G. , Przegląd orzecznictwa, PS 1998, Nr 4, s. 59).

Jak już wskazano to na wstępie, skutkująca nieważność postępowania była również decyzja Sądu w sprawie ustanowienia pozwanemu pełnomocnika z urzędu. Nie ulega wątpliwości, że ustanowienie pełnomocnika zostało dokonane z urzędu, tj. mimo braku jakiegokolwiek wniosku w tym zakresie, w sytuacji, gdy wniosek taki jest niezbędny, co wynika wprost z art. 117 i nast. k.p.c.

Znaczenie, jakie ustawa przywiązuje do prawidłowej reprezentacji strony, wyraża się w uznaniu braku należytej reprezentacji za przyczynę nieważności postępowania. Podobnie jak przy innych przyczynach nieważności, uchybienie w zakresie należytej reprezentacji nie podlega badaniu pod kątem wpływu uchybienia na przebieg i wynik sprawy. W tej sytuacji przepis art. 379 pkt 2 k.p.c. wprost nakazuje uznać za nieważne postępowanie, w którym występował nienależycie umocowany pełnomocnik, bez względu na sposób jego działania i konsekwencje wynikające z tego faktu dla strony, a zatem bez względu na to, czy skutkiem udziału rzekomego pełnomocnika było pozbawienie strony możności obrony jej praw, czy działania tej osoby okazały się tak skuteczną obroną, że doprowadziły do wydania przez sąd korzystnego dla tej strony wyroku (por. post. SN z 5.10.2011 r., II UZP 9/11, OSNAPiUS 2012, Nr 21-23, poz. 273).

Z uwagi na to, że w niniejszej sprawie nastąpiło nienależyte umocowanie pełnomocnika oraz pozbawienie możliwości obrony praw przez pozwanego w związku z zaniechaniem ustanowienia dla niego kuratora, należało na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. uchylić zaskarżony wyrok, znieść postępowanie w całości i sprawę przekazać Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

Wobec zniesienia postępowania w całości, bezprzedmiotowe stało się analizowanie dalszych zarzutów zawartych w apelacji.

Na marginesie należy wskazać, że Sąd I instancji nie rozpoznał zawartego w pozwie wniosku o zabezpieczenie roszczenia pieniężnego, rażąco naruszając termin z art. 737 k.p.c. Aktualnie brak jest możliwości jego rozpoznania, gdyż takie postanowienie podlega doręczeniu stronie przeciwnej, co jest niemożliwe z racji braku ustanowionego kuratora. W związku z tym i tę czynność należy scedować na sąd ponownie rozpoznający sprawę.

Sąd I instancji rozpoznając ponownie niniejszą sprawę winien rozpoznać wniosek powoda o ustanowienie kuratora dla nieznanego z miejsca pobytu. Dopiero po ustanowieniu kuratora, w razie złożenia stosownego wniosku, może ustanowić pełnomocnika z urzędu.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji wyroku na podstawie art. 386 § 2 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c.