Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 27 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu, I Wydział Cywilny w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 27 czerwca 2013 r. w Poznaniu

na rozprawie

sprawy z powództwa K. N.

przeciwko Towarzystwu (...) S.A. z siedzibą

w W.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Zielonej Górze

z dnia 17 stycznia 2013 r., sygn. akt I C 263/12

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powoda kwotę 2.700 zł tytułem zwrotu kosztów za postępowanie odwoławcze.

Mikołaj Tomaszewski Elżbieta Fijałkowska Bogdan Wysocki

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 17 stycznia 2013 r. Sąd Okręgowy w Zielonej Górze zasądził od pozwanego Towarzystwa (...) S. A. z siedzibą w W. na rzecz małoletniego powoda K. N. kwotę 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę z ustawowymi odsetkami od 19 września 2010 r. do dnia zapłaty (pkt 1), w pozostałej części powództwo oddalił (pkt 2), zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 7.272 zł tytułem zwrotu kosztów procesu (pkt 3).

Apelację w odniesieniu do wyroku zasądzającego kwotę zadośćuczynienia 50.000 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 19 września 2010 r. do dnia zapłaty a także, co do żądania odsetek od niezaskarżonej części zadośćuczynienia od kwoty 50.000 zł za okres od dnia 19 września 2010 r. do dnia 16 stycznia 2013 r. oraz rozstrzygającego o kosztach procesu wniósł pozwany. Apelujący zarzucił rozstrzygnięciu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:

-

art. 446 § 4 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie, polegające na przyjęciu, że w ustalonym stanie faktycznym łączna kwota 110.000 zł, na którą to kwotę składają się zasądzona na rzecz powoda kwota 100.000 zł oraz kwota 10.000 zł, stanowi „sumę odpowiednią" zadośćuczynienia za doznaną przez powoda krzywdę na skutek śmierci matki,

-

art. 481 § 1 k.c. w zw. z art. 446 § 4 k.c., poprzez uznanie, że w ustalonym stanie faktycznym nie było podstaw do zasądzenia odsetek ustawowych od dnia wyrokowania,

-

art. 14 ust. 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, (...) i (...) (Dz. U. Nr 124, poz. 1152, z późn. zm.) poprzez jego błędne zastosowanie i uznanie, że w ustalonym stanie faktycznym wysokość zadośćuczynienia mogła być ustalona w terminie 30 - dni od dnia zgłoszenia szkody,

oraz naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 233 § 1 k.p.c., poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego materiału dowodowego i pominięcie przy ocenie rozmiaru krzywdy a w konsekwencji i wysokości zadośćuczynienia charakteru doznanego przez powoda uszczerbku, jak również rokowań co do stanu psychicznego powoda w przyszłości i możliwości przezwyciężenia trudności w funkcjonowaniu w życiu codziennym, a także przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów poprzez uznanie, że z uwagi na śmierć matki powód może mieć poczucie niższej wartości w stosunku do rówieśników.

Wskazując na tak sformułowane zarzuty pozwany wniósł o zmianę wyroku w zaskarżonej części poprzez oddalenie powództwa: co do kwoty 50.000 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 19 września 2010 r. do dnia zapłaty z tytułu zadośćuczynienia, co do żądania ustawowych odsetek od niezaskarżonej części zadośćuczynienia od kwoty 50.000 zł za okres od dnia 19 września 2010 r. do dnia 16 stycznia 2013 r., zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych oraz stosunkowe rozdzielenie kosztów procesu w postępowaniu przed Sądem I instancji (art. 100 zd. 1 k.p.c.).

Powód wniósł o oddalenie apelacji oraz o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

W zaskarżonym zakresie Sąd Okręgowy ustalił, że małoletni powód w chwili śmierci matki miał 4 lata i bardzo przeżył jej śmierć. Przez kilka miesięcy po wypadku miał problemy ze snem, budził się w nocy, moczył się i krzyczał. Korzystał z pomocy psychologa. Występujące u niego zaburzenia w postaci moczenia mimowolnego, zakłóceń snu, ale też wskazywane w opinii psychologicznej z dnia 4 grudnia 2011 r. zachowania agresywne są wskaźnikiem zaburzeń adaptacyjnych. Ich pojawienie się jest ściśle skorelowane z nagłą utratą matki. Pojawiły się w krótkim okresie po jej śmierci. Są psychologiczną reakcją chłopca na utratę matki i wynikające z niej zaburzenia równowagi psychicznej, utraty poczucia bezpieczeństwa i pojawiającego się lęku.

U małoletniego powoda aktualnie rozpoznaje się zaburzenia adaptacyjne w postaci cechy nadpobudliwości oraz moczenia mimowolnego. U chłopca widoczne są deficyty uwagi. Ma trudności w zakresie długotrwałej pracy nad powierzonymi zadaniami. Szybko rozkojarza się. Jego funkcjonowanie ujawnia wzmożoną pobudliwość. Cechują go żywe reakcje emocjonalne, nadmierna aktywność ruchowa, impulsywność. Nie ujawnia swoim zachowaniem symptomów o charakterze depresyjnym.

Występujące u powoda zaburzenia mogą utrudniać proces dojrzewania. Powód powinien nadal korzystać z pomocy psychologicznej, które mogłyby poprawić jego stan zdrowia psychicznego i jego codzienne funkcjonowanie. Występujące u powoda zaburzenia są powodem długotrwałego uszczerbku na jego zdrowiu w wysokości 8%.

W opiece nad powodem pomagali P. N. jego rodzice. Ponieważ ojciec powoda pracował w systemie zmianowym, gdy potrzebna była opieka nad synem w nocy, P. N. prosił o pomoc sąsiadkę.

Od maja 2012 r. P. N. mieszka wraz z małoletnim powodem w C. w 3 - pokojowym mieszkaniu konkubiny P. A. F.. Razem z nimi mieszka także 2 dzieci A. F..

Małoletni powód cierpi na zaćmę wrodzoną. Uczęszcza do przedszkola w C..

Pismem z dnia 16 sierpnia 2010 r., które wpłynęło do (...) S.A. Oddział w Z. dnia 19 sierpnia 2010 r., małoletni powód zwrócił się do pozwanej z wezwaniem o zapłatę kwoty 120.000 zł tytułem stosownego odszkodowania z uwagi na znaczne pogorszenie sytuacji życiowej oraz kwoty 180.000 zł tytułem zadośćuczynienia. Pozwana wypłaciła na rzecz małoletniego powoda tytułem stosownego odszkodowania i zadośćuczynienia kwotę 20.000 zł, w tym 10.000 zł jako odszkodowanie i 10.000 zł jako zadośćuczynienie.

W myśl art. 446 § 4 k.c. Sąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę. Zadośćuczynienie jest roszczeniem o charakterze ściśle niemajątkowym mającym za zadanie kompensację doznanej krzywdy.

Sąd Okręgowy, ustalając wysokość zadośćuczynienia, wziął pod uwagę wszystkie istotne okoliczności wpływające na rozmiar doznanej krzywdy powoda. Bez wątpienia oceniając według kryteriów obiektywnych, krzywda wywołana śmiercią rodzica jest jedną z najbardziej dotkliwych z uwagi na rodzaj i siłę więzów rodzinnych i rolę rodzica pełnioną w rodzinie. W przedmiotowej sprawie krzywda ta jest tym bardziej dotkliwa, że śmierć matki powoda nastąpiła nagle, w wypadku komunikacyjnym, bez jakiegokolwiek przyczynienia się ofiary. Powód pozbawiony został troski i opieki ze strony jednego z rodziców, w jego przyszłym wychowaniu nie będzie uczestniczyła matka. Może towarzyszyć temu poczucie sieroctwa i poczucie niższej wartości wobec rówieśników, pochodzących z pełnej rodziny. W przyszłości, zwłaszcza w okresie dorastania, ale i w dalszym, dorosłym już życiu małoletni nie będzie mógł korzystać ze wsparcia matki.

W ocenie Sądu suma 110.000 zł jako zadośćuczynienie z jednej strony uwzględnia wyjątkowo wysoki stopień krzywdy małoletniego powoda, z drugiej strony nie pomija panujących stosunków majątkowych, przez co jest utrzymana w rozsądnych granicach. Jest to kwota adekwatna do tak trudnej do oszacowania krzywdy, jak śmierć rodzica. Nie sposób uznać, by była to kwota zbyt wygórowana.

Mając powyższe na uwadze Sąd zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 100.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę (kwota 10.000 zł wypłacona została przez pozwanego w toku postępowania odszkodowawczego).

Zgodnie z treścią art. 14 ust.1 i 2 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych ( Dz. U. nr 124 poz. 1152 ze zm.) zakład ubezpieczeń wypłaca odszkodowanie w terminie 30 dni licząc od dnia złożenia przez poszkodowanego lub uprawnionego zawiadomienia o szkodzie. W przypadku natomiast, gdyby wyjaśnienie w terminie, o którym mowa w ust. 1, okoliczności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń albo wysokości odszkodowania okazało się niemożliwe, odszkodowanie wypłaca się w terminie 14 dni od dnia, w którym przy zachowaniu należytej staranności wyjaśnienie tych okoliczności było możliwe, nie później jednak niż w terminie 90 dni od dnia złożenia zawiadomienia o szkodzie. Z akt szkodowych wynika, że pismo pełnomocnika powoda z dnia 16 sierpnia 2010 r. wpłynęło do (...) S.A. Oddział w Z. dnia 19 sierpnia 2010 r. W piśmie tym pozwany wezwany został m.in. do uiszczenia skonkretyzowanej kwoty - 120.000 zł tytułem odszkodowania z tytułu znacznego pogorszenia sytuacji życiowej i kwoty 180.000 zł tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, wskazując termin przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego na 30 dni. W ocenie Sądu wszelkie okoliczności niezbędne do ustalenia odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń i wysokości odszkodowania ustalone mogły być w terminie 30 - dni od zgłoszenia szkody. Z akt szkodowych wynika bowiem, że w sprawie wypadku drogowego, w następstwie którego śmierć poniosła matka powoda prowadzonej przez PR w Ż. opinie biegłych wpłynęły do Prokuratury odpowiednio 2 sierpnia 2010 r. i 12 sierpnia 2010 r., a śledztwo umorzono postanowieniem z dnia 20 sierpnia 2010 r. Z emaila zawartego w aktach szkodowych wynika, że 11 sierpnia 2010 r. ustalono, że akta mają zostać zwrócone przez biegłego do Prokuratury w ciągu tygodnia. Z kolejnego emaila z dnia 1 września 2010 r. wynika, że ponaglono prośbę o wgląd do akt Prokuratury. Ze strony ubezpieczyciela doszło zatem do opóźnienia, jeżeli chodzi o wgląd do akt prowadzonego śledztwa. Z kolei zgromadzenie niezbędnych dokumentów dotyczących sytuacji materialnej, życiowej oraz osiąganych dochodów ojca powoda i jego zmarłej matki nie powinno przekroczyć terminu 30 dni. Ponieważ termin 30 – dniowy wynikający z art. 14 ust.1 w/w ustawy upłynął dnia 18 września 2010 r., Sąd w oparciu o art. 481§ 1 i 2 k.c. zasądził od kwoty 100.000 zł odsetki od dnia następnego od w/w terminu tj. od dnia 19 września 2010 r., oddalając powództwo w pozostałej części jako bezzasadne.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 100 k.p.c.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy w granicach apelacji Sąd odwoławczy uznał, że nie zasługiwała ona na uwzględnienie. Sąd Apelacyjny za własne przyjął ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji, a w odniesieniu do zarzutów apelacyjnych zważył, co następuje.

Co do zadośćuczynienia.

Przepisy kodeksu cywilnego nie wskazują kryteriów, jakie należałoby uwzględniać przy ustalaniu wysokości zadośćuczynienia pieniężnego, jednakże wynikają one z bogatej judykatury. Sąd I instancji wszystkie te kryteria wnikliwie rozważył i przyznał zadośćuczynienie, które w ustalonych okolicznościach faktycznych sprawy, należało uznać za odpowiednie. Suma „odpowiednia" w rozumieniu art. 446 § 4 k.c. nie oznacza sumy dowolnej, określonej wyłącznie według uznania sądu, gdyż jej prawidłowe ustalenie wymaga uwzględnienia wszystkich okoliczności, mogących mieć w danym przypadku znaczenie. Zadośćuczynienie powinno mieć charakter kompensacyjny, a więc przedstawiać ekonomicznie odczuwalną wartość i być tak ukształtowane, by stanowić „ekwiwalent wycierpianego bólu". Z drugiej strony orzecznictwo wskazuje na potrzebę utrzymania wysokości zadośćuczynienia w rozsądnych granicach, odpowiadających aktualnym warunkom i przeciętnej stopie życiowej społeczeństwa, co nie może podważać kompensacyjnej funkcji zadośćuczynienia (wyrok SN z dnia 30 stycznia 2004 r., I CK 131/2003, OSNC 2005, nr 2, poz. 40).

W ocenie Sądu Apelacyjnego przyznane powodowi zadośćuczynienie 100.000 zł, a przy uwzględnieniu przyznanej i wypłaconej już przez pozwanego w toku postępowania likwidacyjnego 10.000 zł w łącznej wysokości 110.000 zł te kryteria spełnia i nie ma podstaw do sformułowania tezy, że jest ono rażąco wysokie. Strona pozwana w apelacji, nie wskazała żadnych istotnych przekonujących argumentów, które mógłby Sąd Apelacyjny wziąć pod uwagę dochodząc do wniosku, że właściwe zadośćuczynienie to kwota o połowę niższa tj. 50.000 zł, a łącznie z już wypłaconym przez pozwanego w toku postępowania likwidacyjnego 60.000 zł. Sąd I instancji określając zadośćuczynienie uwzględnił wszystkie okoliczności w sprawie. Nie ma wątpliwości, że poczucie krzywdy małoletniego powoda wynikające z utraty matki, jednej z dwóch najważniejszych dla dziecka osób, których nikt nie może zastąpić, jest wyjątkowo dotkliwe i ma charakter nieodwracalny. W jego przyszłym wychowaniu nie będzie uczestniczyła matka. Może towarzyszyć temu poczucie sieroctwa i poczucie niższej wartości wobec rówieśników, pochodzących z pełnej rodziny. W przyszłości, zwłaszcza w okresie dorastania, ale i w dalszym, dorosłym już życiu małoletni nie będzie mógł korzystać ze wsparcia matki, co może spowodować zachwiane jego poczucia bezpieczeństwa. Korekta wysokości zadośćuczynienia jest dopuszczalna wyłącznie w sytuacji rażąco niskiego albo rażąco wysokiego zadośćuczynienia. W ocenie Sądu odwoławczego przy ustaleniu świadczenia na rzecz powoda relacja pomiędzy kompensacyjnym charakterem zadośćuczynienia, a powinnością utrzymania go w rozsądnych granicach nie została zachwiana. W tej sytuacji nie było żadnych podstaw do obniżenia zadośćuczynienia o kwotę 50.000 zł, której apelujący się domagał.

Co do roszczenia odsetkowego.

Na uwzględnienie nie zasługiwały również zarzuty pozwanego w zakresie błędnego ustalenia daty początkowej odsetek ustawowych od dnia 19 września 2010 r., tj. po upływie 30 dniowego terminu wynikającego z art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych od dnia wezwania pozwanego do zapłaty powodowi odpowiedniego zadośćuczynienia. Roszczenia są roszczeniami, których wymagalność należy ustalić na podstawie art. 455 k.c. W myśl tego przepisu termin spełnienia świadczenia wyznacza przede wszystkim treść zobowiązania. Termin ten może też wynikać z właściwości zobowiązania. Jeżeli nie można go oznaczyć według pierwszego lub drugiego kryterium, to wówczas zobowiązanie ma charakter bezterminowy. O przekształceniu takiego zobowiązania w zobowiązanie terminowe decyduje wierzyciel przez wezwanie dłużnika do wykonania. Na gruncie Kodeksu cywilnego z chwilą nadejścia terminu spełnienia świadczenia roszczenie wierzyciela wobec dłużnika staje się wymagalne (art.120 k.c.). Wynikająca z art. 455 k.c. reguła, według której dłużnik ma świadczenie spełnić niezwłocznie po wezwaniu go przez wierzyciela do wykonania, ulega modyfikacji w odniesieniu do świadczeń przysługujących poszkodowanemu od zakładu ubezpieczeń. W okolicznościach niniejszej sprawy termin wymagalności tych świadczeń i zarazem ich płatności określał art. 14 ustawy z dnia 22 maja 2003 r. o ubezpieczeniach obowiązkowych, Ubezpieczeniowym Funduszu Gwarancyjnym i Polskim Biurze Ubezpieczycieli Komunikacyjnych. Istota zobowiązania ubezpieczenia majątkowego wymaga współdziałania wierzyciela (ubezpieczonego lub innej osoby uprawnionej do otrzymania świadczenia). Jest to ogólna cecha zobowiązań (art. 354 § 2 k.c.), nabierająca szczególnego znaczenia w stosunkach ubezpieczeniowych. Ciążący na zakładzie obowiązek terminowego świadczenia zależy od spełnienia dodatkowych przesłanek dotyczących współdziałania poszkodowanego, w tym zwłaszcza konkretnego roszczenia określonego kwotowo (art. 14 ust. 1 i 2 cyt. ustawy) oraz obiektywnych możliwości ustalenia okoliczności koniecznych do ustalenia odszkodowania (por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 lipca 1999 r., III CKN 315/98, OSNC 2000, Nr 2, poz. 31).

Również w ocenie Sądu odwoławczego w świetle zgromadzonego materiału dowodowego uznać należy, że świadczenia te powinny być przyznane powodowi w okresie 30 dni od dnia zgłoszenia pozwanemu. W sprawie nie było żadnych wątpliwości, co do tego, że pozwany zakład ubezpieczeń ponosi odpowiedzialność za sprawcę wypadku i że wina sprawcy wypadku, który również poniósł śmierć w wyniku tego zdarzenia - jest wyłączna. Z akt szkodowych wynika bowiem, że w sprawie wypadku drogowego, w następstwie którego śmierć poniosła matka powoda opinia biegłego wpłynęła do Prokuratury Rejonowej w Żarach w dniu 12 sierpnia 2010 r., a inne materiały dotyczące tego zdarzenia wpłynęły już w dniu 2 sierpnia 2010 r. Wobec tego nie ma żadnych podstaw, aby to roszczenie odsetkowe ustalić od dnia wyrokowania. Powód swoje żądanie w zakresie kwoty zadośćuczynienia wobec pozwanego zgłosił w dniu 16 sierpnia 2010 r., a pismo to wpłynęło do (...) S.A. Oddział w Z. w dniu 19 sierpnia 2010 r. Zatem 30 dniowy termin do spełnienia świadczenia minął pozwanemu z dniem 18 września 2010 r.

Wobec tego na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja podlegała oddaleniu. O kosztach zastępstwa procesowego w postępowaniu odwoławczym Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w § 13 ust. 1 pkt. 2 w zw. z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1348 ze zm).

Mikołaj Tomaszewski Elżbieta Fijałkowska Bogdan Wysocki