Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I ACa 176/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Romana Górecka

Sędzia SA Barbara Trębska

Sędzia SO (del.) Beata Byszewska (spr.)

Protokolant st. sekr. sąd Joanna Baranowska

po rozpoznaniu w dniu 21 października 2015 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) W.

przeciwko T. S.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 5 listopada 2014 r.

sygn. akt XXIV C 1052/14

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od T. S. na rzecz (...) W. kwotę 1.800 (tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Barbara Trębska R. B. B.

I ACa 176/15

UZASADNIENIE

Pozwem z dnia 4 listopada 2013 r.(...) W. wniosło o zasądzenie od pozwanego T. S. kwoty 100.170,84 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 2 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty, z zastrzeżeniem dla pozwanego prawa powołania się na ograniczenia jego odpowiedzialności do wartości prawa odrębnej własności lokalu nr (...) przy ul. (...) w W., dla której prowadzona jest w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Mokotowa księga wieczysta o nr (...) wraz z prawem współużytkowania wieczystego i współwłasności w częściach wspólnych budynku, związanych z prawem odrębnej własności lokalu oraz o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu.

Wyrokiem zaocznym z dnia 7 maja 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego T. S. na rzecz powoda (...) W. kwotę 100.170,84 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 2 grudnia 2011 r. do dnia zapłaty, z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanego do wartości prawa odrębnej własności lokalu nr (...) przy ul. (...) w W., dla którego prowadzona jest w Sądzie Rejonowym dla Warszawy Mokotowa księga wieczysta o numerze (...) wraz z prawem użytkowania wieczystego i współwłasności w częściach wspólnych budynku związanych z prawem własności lokalu. Nadto zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 8.609 zł tytułem zwrotu kosztów procesu oraz nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności.

W sprzeciwie od wyroku zaocznego pozwany T. S. wniósł o uchylenie wyroku zaocznego w części zasądzającej od T. S. na rzecz powoda odsetki ustawowe od kwoty 100.170,84 zł ponad kwotę 9.762,36 zł (mieszczącą się wraz z należnością główną w sumie hipoteki kaucyjnej - 109.933,20 zł) oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu. Ponadto wniósł o oddalenie powództwa w części, w której powód wnosi o zasądzenie odsetek ustawowych ponad kwotę 9.762,36 zł (mieszczącą się wraz z należnością główną w sumie hipoteki kaucyjnej - 109.933,20 zł) oraz o zasądzenie od pozwanego na jego rzecz kosztów procesu ewentualnie o nieobciążanie powoda kosztami procesu.

Wyrokiem z dnia 05 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie utrzymał wyrok zaoczny z dnia 07 maja 2014 r. w całości w mocy.

Powyższy wyrok zapadł po dokonaniu przez Sąd Okręgowy następujących ustaleń faktycznych i rozważań prawnych:

Dnia 21 czerwca 2006 r. (...) W. w oparciu o przepisy ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami sprzedało Z. N. i J. N. lokal mieszkalny nr (...) w budynku przy ul. (...) w W. wraz z udziałem wynoszącym 0,043 części, wspólnych części budynku i innych urządzeń, które nie służą do wyłącznego użytku właścicieli poszczególnych lokali oraz oddało w użytkowania wieczyste udział wynoszący 0,043 części działki gruntu nr ew.(...) na okres do dnia 30 grudnia 2102 r. Cena przedmiotowego lokalu wyniosła 21.141 zł, a udzielona bonifikata stanowiła kwotę 84.564 zł. Nabywca zobowiązał się do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie, po jej waloryzacji, jeżeli dokona zbycia przedmiotowego lokalu przed upływem 5 lat od daty nabycia (nie dotyczyło to zbycia na rzecz osoby bliskiej) lub w przypadku zmiany przeznaczenia lokalu mieszkalnego na inny cel niż mieszkalny przed upływem 5 lat od daty nabycia. Zwrot miał nastąpić na żądanie sprzedającego. Nabywcy ustanowili na rzecz (...) W. hipotekę umowną kaucyjną do kwoty 109.933,20 zł na zabezpieczenie wszelkich wierzytelności mogących powstać z obowiązku zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie, po jej waloryzacji, jak również odsetek za opóźnienie w wysokości ustawowej, należnych od dnia wymagalności określonego w wezwaniu żądającym zwrotu, skierowanym do osoby zobowiązanej do zwrotu udzielonej bonifikaty, w tym także do każdoczesnego właściciela przedmiotowej nieruchomości lokalowej jako dłużnika rzeczowego, z ostatecznym terminem zapłaty wynoszącym 15 lat od dnia zawarcia umowy oraz kosztów postępowania sądowego i egzekucyjnego.

Dnia 17 października 2006 r. Z. i J. N. oraz działający w imieniu T. J. S. w ramach przedwstępnej umowy zobowiązali się zawrzeć umowę sprzedaży, na podstawie której małżonkowie N. sprzedadzą T. S. ww. lokal mieszkalny wraz z udziałem w nieruchomości wspólnej, która stanowi prawo użytkowania wieczystego oraz cześć budynku i urządzenia, które nie służą wyłącznie do użytku właścicieli lokali za cenę 200.000 zł, a J. S. w imieniu T. S. za wymienioną cenę lokal ten zobowiązał się kupić. Umowa sprzedaży miała być zawarta najpóźniej do dnia 31 grudnia 2012 r. Z. i J. N. oświadczyli, że w dniu zawarcia przedmiotowej umowy otrzymali od T. S. całą cenę sprzedaży w wysokości 200.000 zł. W tym samym dniu nastąpiło wydanie przedmiotu umowy nabywcy. Strony umowy postanowiły, że od dnia podpisania umowy nabywca ma prawo pobierania pożytków z przedmiotowego lokalu oraz obowiązek ponoszenia kosztów utrzymania oraz ciężarów przypadających na ten lokal. W akcie notarialnym pozwany wskazał jako swoje miejsce zamieszkania I. ul. (...).

W piśmie z dnia 15 grudnia 2008 r. skierowanym do powoda, pozwany wyraził zainteresowanie zamianą własnościowego lokalu mieszalnego położonego w W. przy ul. (...) na dom własnościowy położony w P. przy ul. (...), którego właścicielem był pozwany, w celu wykreślenia hipoteki kaucyjnej, która obciąża przedmiotowy lokal mieszkalny. W odpowiedzi na ww. pismo, (...). W. wskazało pozwanemu warunki wygaśnięcia zwrotu bonifikaty. Pozwany wówczas posługiwał sie adresem – ul. (...) w P..

Pismem z dnia 21 października 2011 r. (...) W. wezwało Z. N. i J. N. do zwrotu kwoty 100.170,84 zł równej zwaloryzowanej bonifikacie udzielonej przy wykupie lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...), w terminie 30 dni od daty otrzymania wezwania. Pismo wysłano na adres (...)i zostało ono odebrane przez J. N. w dniu 4 listopada 2011 r.

Dnia 30 maja 2012 r. T. S. działając w imieniu własnym jako kupujący oraz w imieniu i na rzecz J. i Z. N. jako sprzedających, zawarł umowę sprzedaży lokalu mieszkalny nr (...) ze wszystkim prawami związanymi z jego własnością. W akcie notarialnym pozwany wskazał jako swoje miejsce mieszkania ul. (...) w I..

Pismem z dnia 10 grudnia 2012 r. wysłanym na adres ul. (...), I. powód wypowiedział pozwanemu 20% bonifikatę w opłacie rocznej z tytułu udziału wynoszącego 0,043 w użytkowaniu wieczystym ze skutkiem na dzień 31 grudnia 2012 r. Pismo zostało odebrane przez dorosłego domownika.

Kwota bonifikaty po dokonanym zwaloryzowaniu wyniosła 100.170,84 zł.

Pismem z dnia 8 października 2013 r. powód skierował do pozwanego wezwanie do zapłaty zwrotu kwoty 100.170,84 zł równej zwaloryzowanej bonifikacie udzielonej przy wykupie lokalu mieszkalnego nr (...) położonego w W. przy ul. (...). Pismo zostało wysłane na adres – ul. (...), I..

W obrocie gospodarczym powód podaje jako miejsce zamieszkania adres w I.

Sąd Okręgowy wskazał, że stan faktyczny w zakresie zwrotu bonifikaty, jej wysokości po dokonaniu waloryzacji i odpowiedzialności pozwanego z tego tytułu był co do zasady miedzy stronami bezsporny. Pozwany jak dłużnik rzeczowy uznał roszczenie w zakresie zwrotu bonifikaty w wysokości wyliczonej przez powoda tj. w kwocie 100.170,84 zł wraz z odsetkami ustawowymi od dnia 2 grudnia 2011 r. do łącznej kwoty sumy hipotecznej wynoszącej 109.933,20 zł.

Roszczenie powoda znajduje odzwierciedlenie w przepisie art. 68 ust. 2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. 2014, poz. 518), który stanowi, że jeżeli nabywca nieruchomości zbył nieruchomość lub wykorzystał ją na inne cele niż cele uzasadniające udzielenie bonifikaty, przed upływem 10 lat, a w przypadku nieruchomości stanowiącej lokal mieszkalny przed upływem 5 lat, licząc od dnia nabycia, jest zobowiązany do zwrotu kwoty równej udzielonej bonifikacie po jej waloryzacji. Zwrot następuje na żądanie właściwego organu. Mając na uwadze, że spełniły się wszystkie przesłanki określone w ww. przepisie, nabywcy byli zobowiązani do zwrotu bonifikaty w wysokości określonej po waloryzacji.

Sąd Okręgowy wskazał, że bezsporne było, iż na lokalu nr (...) położonym w budynku przy ul. (...) w W. ustanowiono hipotekę kaucyjną do kwoty 109.933,20 zł jako zabezpieczenie wierzytelności powoda mogących powstać z obowiązku zwrotu bonifikaty. Dłużnicy sprzedali na rzecz pozwanego przedmiotowa nieruchomość. Tym samym pozwany odpowiada rzeczowo za dług. Pozwany kwestionował jedynie wyrok zaoczny w części odnoszącej się do odsetek przekraczających kwotę sumy hipotecznej oraz w części odnoszącej się do kosztów procesu.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy rozważył, czy odpowiedzialność pozwanego w zakresie odsetek ustawowych i kosztów postępowania ogranicza się do sumy hipotecznej. W tym kontekście Sąd Okręgowy wskazał, że w myśl art. 69 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. 2013, poz. 707 ze zm.) hipoteka zabezpiecza mieszczące się w sumie hipoteki roszczenia o odsetki oraz o przyznane koszty postępowania, jak również inne roszczenia o świadczenia uboczne, jeżeli zostały wymienione w dokumencie stanowiącym podstawę wpisu hipoteki do księgi wieczystej. W myśl zaś art. 104 ww. ustawy obowiązującego do dnia 20 lutego 2011 r. (Dz.U. 2009, nr 131, poz. 1075) hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki.

Z porównania treści art. 69 i art. 104 ustawy o księgach wieczystych i hipotece wyprowadzono w orzecznictwie wniosek, że zabezpieczone hipoteką zwykłą odsetki i koszty postępowania zwiększają zakres odpowiedzialności właściciela nieruchomości ponad kwotę, do której wpisano hipotekę.

Sąd Okręgowy podkreślił, że w niniejszej sprawie ustanowiona została hipoteka umowna kaucyjna, która miała zabezpieczać wszelkie wierzytelności mogące powstać z obowiązku zwrotu kwoty bonifikaty po jej waloryzacji jak też odsetki ustawowe za opóźnienie ( wynika to wprost z treści dokonanego wpisu ). Jak podkreślił Sąd Okręgowy, odpowiedzialność dłużnika osobistego i dłużnika rzeczowego jest odpowiedzialnością in solidum a jej istotą jest to, że spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników zwalnia pozostałych. Przy czym w przypadku obciążenia hipoteką dłużnik osobisty ponosi odpowiedzialność z całego swojego majątku a dłużnik rzeczowy tylko z nieruchomości obciążonej hipoteką. Zdaniem Sądu Okręgowego wyłącznie przepis art. 319 k.p.c. stanowi materialnoprawne unormowanie odpowiedzialności dłużnika, a zatem dłużnik rzeczowy, zgodnie z dyspozycją powołanego wyżej art. 69 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece, ponosi odpowiedzialność za nieprzedawnione odsetki w pełnej wysokości z ograniczeniem jego odpowiedzialności jedynie do wartości nieruchomości.

Zgodnie z art. 481 § 1 k.c. powodowi przysługuje w przedmiotowej sprawie roszczenie o zapłatę wraz z odsetkami od daty wskazanej w wezwaniu do zapłaty z dnia 21 października 2011 r. Uwzględniając bowiem fakt bezspornego opóźnienia w spełnieniu świadczenia, za które pozwany ponosi rzeczową odpowiedzialność, w sytuacji gdy wezwanie do zapłaty spowodowało stan opóźnienia pozwanego w rozumieniu art. 481 § 1 k.c. i art. 455 k.c., to ma on obowiązek zapłaty żądanych przez powoda odsetek. Zasadne było zatem roszczenie powoda o zasądzenie odsetek ustawowych w żądanym zakresie.

W ocenie Sądu Okręgowego, nie zasługują również na uwzględnienie twierdzenia pozwanego o braku podstaw do zasądzenia od niego kosztów procesu, ewentualnie żądanie nieobciążania go kosztami procesu, gdyż powód skutecznie wezwał pozwanego do zwrotu bonifikaty w piśmie z dnia 8 października 2013 r. wysłanym na adres pozwanego w I., a był to adres pod którym pozwany odbierał wcześniejszą korespondencję. Ponadto powód jeszcze pod koniec 2011 r. kierował pisma do J. N. na adres – ul. (...), a w kwietniu 2012 r. J. N. posługiwał sie tym adresem w korespondencji z powodem, a pozwany podpisując akty notarialne dotyczące sprzedaży lokalu przy ul. (...) zarówno w 2006 i 2012 r. wskazywał jako swoje miejsce zamieszkania ul. (...) w I.. Pozwany był również niekonsekwentny w określaniu miejsca swojego zamieszkania, zarówno przed procesem, jak i w toku procesu. W ocenie Sądu Okręgowego, mając powyższe okoliczności na uwadze powód miał zatem prawo przypuszczać, że adresem zamieszkania pozwanego jest ul. (...) w I., a nie ul. (...) w W.. Ponadto, w toku niniejszego procesu, wezwanie dla pozwanego na rozprawę i doręczenie odpisu pozwu, skutkujące wydaniem wyroku zaocznego przesłane zostało na właściwy adres przy ul. (...) w W. . Korespondencja ta awizowana i niepodjęta została uznana za doręczoną prawidłowo. Pozwany nie wykazał aby doręczenie to było nieskuteczne z uwagi na jego wyjazd zagraniczny. O ewentualnych nieprawidłowościach można było mówić przy doręczeniu odpisu wydanego już wyroku zaocznego, jednakże konwaliowe zostały one przywróconym terminem do wniesienia sprzeciwu. Zasadne zatem było zasądzenie od pozwanego jako strony przegrywającej proces na rzecz powoda w oparciu o art. 98 k.p.c. kosztów postępowania.

Sąd Okręgowy wskazał, że wyrok zaoczny uwzględniający powództwo jest prawidłowy i stosownie zatem do art. 347 k.p.c., utrzymał w całości w mocy wydany w sprawie wyrok zaoczny.

Apelację od tego wyroku złożył pozwany zaskarżając wyrok Sądu Okręgowego w całości.

Pozwany zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1)  naruszenie prawa materialnego, tj. art. 69 ustawy z dnia 6 lipca 1982 roku o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz. U. z 2013 roku, poz. 707) w zw. z art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 26 czerwca 2009 roku o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z dnia 19 sierpnia 2009 roku) przez błędną wykładnię art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 lutego 2011 roku, polegającą na przyjęciu, że zgodnie z dyspozycją tego przepisu dłużnik rzeczowy ponosi odpowiedzialność za nieprzedawnione odsetki w pełnej wysokości z ograniczeniem jego odpowiedzialności jedynie do wartości nieruchomości oraz na przyjęciu, że zabezpieczone hipoteką odsetki i koszty postępowania zwiększają zakres odpowiedzialności właściciela nieruchomości ponad kwotę, do której wpisano hipotekę, a w konsekwencji, że wierzycielowi należą się odsetki i koszty postępowania przekraczające sumę hipoteki kaucyjnej, podczas gdy górną granicą odpowiedzialności dłużnika rzeczowego (hipotecznego) jest kwota pieniężna wpisana do księgi wieczystej, będąca sumą hipoteki;

2)  w zakresie dotyczącym utrzymania w mocy rozstrzygnięcia o kosztach procesu - zarzucam dokonanie ustaleń sprzecznych z materiałem dowodowym zgromadzonym w niniejszej sprawie poprzez przyjęcie, że powód skutecznie wezwał pozwanego do zwrotu bonifikaty pismem z dnia 8 października 2013 roku, wysłanym na adres pozwanego w I., podczas gdy z materiału dowodowego zgromadzonego w niniejszej sprawie (w szczególności dokumentów załączonych przez stronę pozwaną do wniosku z dnia 24 lipca 2014 roku) wynika, że pozwany w tym czasie nie mieszkał już pod tym adresem i nie mógł odebrać tej korespondencji, a co za tym idzie - pozwany nie mógł ustosunkować się do wezwania do zapłaty przed wszczęciem postępowania sądowego i zapobiec wytoczeniu powództwa.

Wskazując na powyższe zarzuty pozwany wniósł o:

1)  zmianę zaskarżonego wyroku w całości przez uchylenie wyroku zaocznego z dnia 7 maja 2014 roku wydanego przez Sąd Okręgowy w Warszawie, XXIV Wydział Cywilny (sygn. akt XXIV C 1247/13) w części zasądzającej od T. S. odsetki ustawowe od kwoty 100.170,84 złotych (słownie: sto tysięcy sto siedemdziesiąt złotych 84/100) ponad kwotę 9.762,36 złotych (mieszczącą się wraz z należnością główną w sumie hipoteki kaucyjnej, tj. 109.933,20 złotych) oraz w części rozstrzygającej o kosztach procesu;

2)  oddalenie powództwa (...) W. w części, w której(...) W. wnosi o zasądzenie od T. S. odsetek ustawowych ponad kwotę 9.762,36 złotych (mieszczącą się wraz z należnością główną w sumie hipoteki kaucyjnej, tj. 109.933,20 złotych);

3)  zasądzenie od(...) W. na rzecz T. S. zwrotu kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych.

Jednocześnie powód wniósł o przeprowadzenie dowodu z załączonej do niniejszej apelacji fotokopii wybranych stron paszportu pozwanego na okoliczność nieodebrania przez pozwanego zawiadomienia o terminie rozprawy (na której zapadł wyrok zaoczny) wraz z odpisem pozwu wysłanego przez Sąd w dniu 17 marca 2014 roku na prawidłowy adres zamieszkania pozwanego, tj. ul. (...) lok.(...) w W., z uwagi na fakt, że w tym czasie pozwany przebywał poza granicami kraju.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie od pozwanego na swoją rzecz kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego mają oparcie w zebranym materiale dowodowym i odpowiadają logice oraz zasadom doświadczenia życiowego, co pozwala na ich całkowitą recepcję dla potrzeb orzekania w sprawie odwoławczej. Ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd I instancji nie były kwestionowane w apelacji. Jako trafne należy również ocenić rozważania prawne zawarte w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, toteż Sąd Apelacyjny w całości je podziela.

Zarzuty apelacji nie zasługiwały na uwzględnienie. Sąd Okręgowy nie dokonał błędnej wykładni art. 69 ustawy o księgach wieczystych i hipotece w brzmieniu obowiązującym od dnia 20 lutego 2011 r. jako, że nie miał on w tej sprawie zastosowania, wbrew odmiennej ocenie skarżącego.

Podkreślenia bowiem wymaga, że w sprawie niniejszej zastosowanie mają przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 131, poz. 1075), tj. do dnia 20 lutego 2011 r. Zgodnie z art. 10 ust. 1. tej ustawy - do hipotek kaucyjnych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, z zastrzeżeniem ust. 2, stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, z wyjątkiem przepisów o rozporządzaniu opróżnionym miejscem hipotecznym. Stosownie zaś do ustępu 2 - do hipotek zwykłych powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy stosuje się przepisy ustawy, o której mowa w art. 1 w dotychczasowym brzmieniu, z wyjątkiem art. 76 ust. 1 i 4 tej ustawy, które stosuje się w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą. To samo dotyczy hipotek kaucyjnych zabezpieczających roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nieobjętych z mocy ustawy hipoteką zwykłą, powstałych przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy.

Kwestie intertemporalne, związane z dokonaną ustawą z dnia 26 czerwca 2009 r. nowelizacją ustawy o księgach wieczystych i hipotece, były przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego wyroku z dnia 12 kwietnia 2012 r., II CSK 472/11 (LEX nr 1254653), który wskazał, że ustawa ta zawiera przepis przechodni stanowiąc w art. 10 zd. 1 i 2, że do hipotek zwykłych i kaucyjnych zabezpieczających roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nie objętych hipoteką zwykłą, powstałych przed dniem wejścia w życie ustawy stosuje się przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece w dotychczasowym brzmieniu, z wyjątkiem art. 76 ust. 1 i 4 tej ustawy, który stosuje się w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą. Z brzmienia przepisu nie wynika zatem, by ustawa regulowała w całości kwestie intertemporalne, a zwłaszcza nie wynika zasada działania ustawy wstecz. Jest to zgodne z wyrażoną w art. 3 k.c. zasadą lex retro non agit nakazującą dokonanie oceny skutków zdarzeń prawnych na podstawie ustawy obowiązującej w czasie, w której zdarzenie nastąpiło.

Z art. 10 ust. 2 zd. 2 tej ustawy wynika zatem, że do hipoteki kaucyjnej zabezpieczającej roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną powstałej przed dniem wejścia w życie ustawy zmieniającej (tak jak w niniejszym przypadku), zastosowanie znajdą przepisy w brzmieniu sprzed nowelizacji, tj. obowiązujące do dnia 20 lutego 2011 r. Konkluzja ta odnosi się w szczególności do obecnie uchylonego art. 104 u.k.w.h. (obowiązującego w dniu ustanowienia hipoteki kaucyjnej, tj. w dniu 12 kwietnia 2006 r.), który stanowił, iż hipoteka kaucyjna zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki.

Istotne wobec tego pozostaje stwierdzenie, że zwiększona odpowiedzialność pozwanego, jako właściciela nieruchomości ponad kwotę, do której wpisano hipotekę kaucyjną, obejmuje roszczenie o nieprzedawnione odsetki ustawowe za opóźnienie oraz koszty postępowania. Jak przyjął Sąd Najwyższy w uchwale z dnia 20 maja 2005 r. , III CZP 24/05 ( OSNC 2006, Nr 4, poz. 60) tylko w odniesieniu do wierzytelności o ustawowe odsetki za opóźnienie spełniony jest wymóg dostatecznego ustalenia, oznaczenia wierzytelności (art. 68 u.k.w.h.), gdyż w chwili wpisu hipoteki do księgi wieczystej znane są podstawowe elementy prawne tej wierzytelności, tj. wysokość świadczenia głównego, stopa procentowa i termin spełnienia świadczenia. W odniesieniu do odsetek za opóźnienie takimi elementami są: wysokość zabezpieczonej wierzytelności, stopa procentowa i termin wykonania zobowiązania. W tej sytuacji istnieje zatem możliwość definitywnego określenia zadłużenia dłużnika hipotecznego z tytułu odsetek za opóźnienie ze stałą stopą procentową, aczkolwiek dopiero po dokonaniu wpisu w księdze wieczystej (po upływie odpowiedniego opóźnienia). Jak podkreślił Sąd Najwyższy element oznaczoności, wbrew podnoszonym w literaturze obawom, dotyczy także roszczenia obejmującego ustawowe odsetki za opóźnienie, określane w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 359 § 3 k.c. Wprawdzie stopa procentowa tych odsetek może ulec zmianie po dokonaniu wpisu hipotek i w czasie trwania stanu opóźnienia, to jednak należy brać pod uwagę sposób dokonywania tej zmiany i jej prawną transparentność, odsetki te są bowiem wyrażone w odpowiednim akcie normatywnym, a nie w treści podstawowego stosunku kredytowego. Inny jest też powód i mechanizm zmiany stopy procentowej w zakresie odsetek ustawowych i umownych. Można przyjmować, że skoro w art. 69 u.k.w.h. stwierdza się, że w granicach przewidzianych w odrębnych przepisach hipoteka zabezpiecza także roszczenia o odsetki nieprzedawnione, to ta formuła odnosi się także do odsetek określonych w rozporządzeniu wydanym na podstawie art. 359 § 3 k.c. Nowa stylizacja (dokonana nowelizacją z 2009 r.) art. 69 u.k.w.h. mogła mieć na celu właśnie normatywne przesądzenie od dawna nie kwestionowanej reguły, że hipoteka umowna obejmuje także ustawowe odsetki za opóźnienie. Ponadto dłużnik hipoteczny powinien zawsze liczyć się z możliwością zmiany ustawowej stopy procentowej po dokonaniu wpisu hipoteki z odpowiednim rozszerzeniem zakresu jego odpowiedzialności wobec wierzyciela hipotecznego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2015 r., V CSK 329/14, LEX nr 1665356).

Zostało przyjęte w orzecznictwie na bazie art. 69- w brzmieniu przed nowelizacją- oraz poprzednio obowiązującego art. 104 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (który ma zastosowanie w realiach niniejszej sprawy), że dłużnik hipoteczny, zgodnie z art. 69 u.k.w.h. ponosi odpowiedzialność za nieprzedawnione odsetki w pełnej wysokości z ograniczeniem jego odpowiedzialności jedynie do wartości nieruchomości, zatem odsetki i koszty zabezpieczone hipoteką umowną zwiększają zakres odpowiedzialności właściciela nieruchomości ponad kwotę, do której wpisano hipotekę (np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 marca 2004 r. , II CK 81/03, LEX nr 176072, wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 15 listopada 2006 r. , I ACa 651/06, Apel.-W-wa, 2007/3/29 czy wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 29 maja 2013 r., I ACa 248/13, LEX nr 1342246).

Trafnie zatem Sąd Okręgowy przyjął, że hipoteka kaucyjna ustanowiona na nieruchomości pozwanego zabezpiecza ustawowe odsetki za opóźnienie, a także, że kwota tych odsetek może przewyższać kwotę, do której wpisano hipotekę, a jednocześnie nie może przewyższać wartości nieruchomości (stosowne ograniczenie znalazło wyraz w zaskarżonym wyroku). Jak wskazano wyżej bez znaczenia dla oceny zakresu odpowiedzialności miała nowelizacja ustawy z dnia 26 czerwca 2009 r. ( Dz. U. z 19 sierpnia 2009r.), bowiem w niniejszej sprawie zastosowanie mają przepisy ustawy sprzed nowelizacji.

Podobnie nieuzasadniony był zarzut w zakresie obciążenia pozwanego kosztami procesu. W tym zakresie pozwany nie sprecyzował, jakie przepisy prawa materialnego czy procesowego zostały w jego ocenie naruszone, zaś uzasadnienie zarzutu wskazuje, że skarżący ma na uwadze zarówno przepisy prawa materialnego tożsame jak w przypadku odsetek, jak i procesowego dotyczące rozstrzygania o kosztach procesu.

Gdy chodzi o stanowisko skarżącego, że brak jest podstaw do obciążenia pozwanego kosztami z uwagi na tę okoliczność, że zarówno odsetki, jak i koszty nie mogą być zasądzone ponad kwotę 109 933,20 zł, jest ono nietrafne z przyczyn tożsamych, jak zarzuty dotyczące odsetek. W konsekwencji odwołać się należy do podniesionych wyżej argumentów w zakresie odsetek ustawowych, które mogą zwiększać odpowiedzialność dłużnika rzeczowego, ponad wpisaną sumę hipoteki kaucyjnej.

Z uzasadnienia zarzutu wynika, że pozwanemu chodzi także o niezastosowanie przez Sąd Okręgowy do rozliczenia kosztów procesu reguły określonej w art. 101 k.p.c. skoro wskazuje, że uznał powództwo przy pierwszej czynności.

Wskazać należy, że przepis art. 101 k.p.c. jako wyjątek od zasady odpowiedzialności za wynik procesu, nie może być rozumiany rozszerzająco, zaś dla jego zastosowania muszą być spełnione łącznie obie przesłanki, tj. pozwany nie dał powodu do wytoczenia sprawy i uznał przy pierwszej czynności procesowej żądanie pozwu.

Przywołać należy w tym miejscu stanowisko Sądu Najwyższego zawarte w uchwale z dnia 13 lutego 1989 r. ( LEX nr 8942), w którym wskazano, że łącznymi przesłankami zastosowania art. 101 k.p.c. jest bezzwłoczne uznanie powództwa oraz nie danie przez pozwanego powodu do wytoczenia sprawy. Celem przepisu jest ochrona dłużnika przed ewentualnym szykanowaniem go przez nielojalnego wierzyciela zbędnymi procesami, a dłużnik powinien wykazać, że powód mógł uzyskać zaspokojenie pretensji bez uciekania się na drogę procesu. W okolicznościach sprawy nie można przyjąć, że zostały spełnione łącznie obie powyższe przesłanki.

Problematyka obciążenia powoda kosztami procesu na rzecz pozwanego, w trybie art. 101 k.p.c. należy do budzących w praktyce sądowej pewne kontrowersje, jako oparta w szczególności na ocennej przesłance „niedania powodu do wytoczenia powództwa". W orzecznictwie wskazuje się, że sytuacja taka ma miejsce wówczas, gdy postępowanie i postawa pozwanego uzasadniają racjonalny wniosek, że powód uzyskałby zaspokojenie swego żądania bez wytoczenia powództwa. Może to mieć miejsce zwłaszcza wtedy, gdy powód w ogóle nie wezwał pozwanego do dobrowolnego uczynienia zadość jego roszczeniu bądź pozwany zadeklarował dobrowolne go spełnienie, a powództwo miało charakter „pochopny". Judykatura wskazuje natomiast, że pozwany daje powód do skierowania sprawy na drogę sądową, gdy mimo wezwania nie realizuje swego obowiązku. Orzecznictwo z taką sytuacją zrównuje również przypadki gołosłownej deklaracji wykonania tego obowiązku w przyszłości, jeżeli faktyczna jego realizacja w rzeczywistości nie następuje. Wskazuje się także, że nie wyczerpuje hipotezy art. 101 k.p.c. przypadek jedynie częściowego uznania powództwa i uczynienia zadość żądaniu powoda jedynie w tym, ograniczonym zakresie.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego pozwany został skutecznie wezwany do zapłaty na adres w I. przy ul. (...), a to z tego powodu, że powód wykazał, że na ten adres ostatnio, przed wezwaniem pozwanego do zapłaty roszczenia dochodzonego w niniejszej sprawie, doręczał pozwanemu korespondencję (np. wypowiedzenie opłaty za użytkowanie wieczyste lokalu przy ul. (...)), a także pozwany posługiwał się tym adresem a akcie notarialnym nabycia lokalu przy K.. Pozwany nie spełnił świadczenia, dając zatem powód do wytoczenia sprawy. Po doręczeniu odpisu pozwu na dwa adresy- także na adres, pod którym pozwany zamieszkuje, jak sam podaje, pozwany nie podjął żadnej czynności, aby spełnić świadczenie. Zgłaszanie obecnie dowodu na okoliczność, że pozwany w czasie doręczenia odpisu pozwu był nieobecny w kraju, jest spóźnione. Dowód ten powinien zostać przez pozwanego zgłoszony przed Sądem I instancji. Wnioskowanie o przeprowadzenie dowodu na tym etapie postępowania nawet nie zostało przez pozwanego umotywowane. Dlatego wniosek dowodowy zgłoszony w apelacji został oddalony jako spóźniony.

Nadto pozwany nie wykazał, aby po deklaracji o uznaniu powództwa, zresztą jedynie w części, spełnił świadczenie, choćby w niespornej wysokości. Gdyby tak było w istocie, powód cofnąłby powództwo. To jednak w sprawie nie miało miejsca, skoro powód nadal popiera powództwo. Deklaracja pozwanego o uznaniu żądania pozwu pozostaje gołosłowna i nie daje podstaw do zastosowania wyjątku od zasady odpowiedzialności za wynik procesu. Jak trafnie wskazuje się w orzecznictwie samo oświadczenie pozwanego o uznaniu roszczeń bez jednoczesnej zapłaty lub zaoferowania sumy dłużnej oraz uiszczenie należności dopiero po wyroku nie czyni zadość wymaganiom art. 101 k.p.c. i nie uzasadnia przyznania mu zwrotu kosztów procesu ( np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 01 października 1968 r., I PR 316/68, OSNC 1969/6/14, wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 listopada 2013 r. , I ACa 568/13, LEX nr 1438260).

Podobnie podkreślić trzeba, że pozwany uznał powództwo jedynie w części, co w zasadzie uniemożliwia zastosowanie art. 101 k.p.c., bowiem jak wskazał Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 22 stycznia 1979 r. , II CZ 150/79 (LEX nr 8164) uznanie powództwa tylko w części przy kwestionowaniu niektórych przesłanek odpowiedzialności i wysokości poszczególnych roszczeń nie daje podstaw do zastosowania art. 101 k.p.c.

Z powyższych przyczyn również rozstrzygnięcie o kosztach procesu w zaskarżonym wyroku jest prawidłowe.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., zgodnie z zasadą odpowiedzialnością za wynik procesu.

SSO (del) Beata Byszewska SSA Romana Górecka SSA Barbara Trębska