Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 16 października 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach Wydział II Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący: SSO Monika Kośka (spr.)

Sędziowie: SSO Cezary Klepacz

SSO Teresa Strojnowska

Protokolant: starszy protokolant sądowy Beata Wodecka

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 16 października 2015 r. sprawy

z wniosku Prokuratora

z udziałem D. P., M. P.

o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniego dziecka

na skutek apelacji wnioskodawcy

od postanowienia Sądu Rejonowego w Kielcach

z dnia 5 maja 2015 r. sygn. akt III Nsm 3/15

postanawia: uchylić zaskarżone postanowienie i sprawę przekazać do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Kielcach, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

II Ca 923/15

UZASADNIENIE

Postanowieniem z 5 maja 2015r Sąd Rejonowy w Kielcach oddalił wniosek Prokuratora o zezwolenie na odrzucenie spadku w imieniu małoletniej M. P., ustalając, co następuje:

M. P. urodziła się w dniu (...) i jest córką D. P. oraz P. P.. Postanowieniem z dnia 15 listopada 2007r. w sprawie sygn. III Nsm 643/07 Sąd Rejonowy w Kielcach ograniczył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad M. P. przysługującej jej rodzicom poprzez ustanowienie nadzoru kuratora.

W dniu 10 marca 2008r. P. P. i D. P. zawarli z (...) Bank SA w K. umowę kredytu hipotecznego nr (...) indeksowanego kursem (...) na kwotę 106 424,19 zł i złożyli oświadczenie o poddaniu się egzekucji do kwoty 212 848,38 zł w zakresie zaspokojenia wszelkich roszczeń pieniężnych Banku wynikających z przedmiotowej umowy kredytowej. W dniu 20 grudnia 2010r D. P. działając w imieniu własnym oraz małoletniej M. P. jako jej przedstawicielka ustawowa złożyła oświadczenie o poddaniu się przez nie egzekucji do kwoty 212 848.38 zł w zakresie zaspokojenia wszelkich roszczeń pieniężnych Banku wynikających z umowy kredytu hipotecznego nr (...) z dnia 10 marca 2008r.

P. P. zmarł w dniu 15 marca 2011r.

W dniu 23 marca 2011r. sporządzony został za repertorium (...)akt notarialny poświadczenia dziedziczenia, na mocy którego spadek po zmarłym P. P. na podstawie ustawy z dobrodziejstwem inwentarza przyjęły jego żona D. P. i córka M. P.. Decyzją Dyrektora (...)z dnia 21 marca 2011r (znak sprawy: (...)) przyznano M. P. rentę rodzinną po zmarłym ojcu w wysokości 3 352,45 zł miesięcznie. Od dnia 1 czerwca 2012r. została ona ustalona na poziomie 3 423,45 zł miesięcznie.

Postanowieniem z dnia 23 sierpnia 2012r. w sprawie sygn. III Nsm 444/12 Sąd Rejonowy w Kielcach zmienił powyżej wskazane postanowienie z dnia 15 listopada 2007r. w ten sposób, że utrzymał ograniczenie władzy rodzicielskiej przysługującej D. P. nad M. P. i zamiast nadzoru kuratora orzekł umieszczenie dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego. Postanowieniem z dnia 25 lutego 2013r. w sprawie sygn. II Ca 1230/12 Sąd Okręgowy w Kielcach zmienił w/w postanowienie Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 23 sierpnia 2012r. w ten sposób, że orzekł o umieszczeniu M. P. w pieczy zastępczej – rodzinie zastępczej zawodowej D. i W. małżonków M. zamiast w placówce opiekuńczo-wychowawczej typu rodzinnego, gdzie też przebywa ona do chwili obecnej.

W skład spadku po P. P. wchodzi m.in. mieszkanie położone przy ul. (...) w K.. W lokalu tym do chwili obecnej zamieszkuje D. P.. Mieszkanie to jest zadłużone, albowiem opłaty za jego użytkowanie nie były wnoszone na rzecz (...)w K.. W zaistniałej sytuacji (...)przy ul. (...) w K. wystąpiła m.in. przeciwko M. P. o zapłatę kwoty 4 596, 05 zł wraz z odsetkami ustawowymi z tytułu zaległości w opłatach. W związku z powyższym, w dniu 11 lipca 2013r. Sąd Rejonowy w Kielcach wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w sprawie sygn. akt VIII Nc 562/13, w którym zasądził od M. P. na rzecz (...)przy ul. (...) w K. kwotę 4 596,05 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 22 marca 2013r. do dnia zapłaty z zastrzeżeniem, że odpowiada ona solidarnie za zapłatę tej kwoty z D. P., co do której kwota ta została zasądzona prawomocnym nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym Sądu Rejonowego w Kielcach z dnia 8 października 2012r. w sprawie sygn.. akt VIII Nc 1071/12. W orzeczeniu tym nie stwierdzono, że małoletnia ponosi odpowiedzialność za tę należność wyłącznie do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Wspólnota Mieszkaniowa przy ul. (...) w K. wystąpiła również przeciwko D. P. i M. P. o zapłatę kwoty 7 796.82 zł wraz z odsetkami ustawowymi z tytułu zaległości w opłatach. Wskutek tego w dniu 27 grudnia 2013 roku Sąd Rejonowy w Kielcach wydał nakaz zapłaty w postępowaniu upominawczym w sprawie sygn. akt VIII Nc 2133/13, w którym zasądził od D. P. i M. P. solidarnie na rzecz tej Wspólnoty kwotę 7 796, 82 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 9 grudnia 2013r. do dnia zapłaty. W orzeczeniu tym nie stwierdzono, że małoletnia ponosi odpowiedzialność za tę należność wyłącznie do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

W dniu 14 lutego 2014r. (...) Bank SA w W. (następca prawny (...) Bank SA w K.) wystawił bankowy tytuł egzekucyjny przeciwko dłużnikom solidarnym D. P. i M. P. na kwotę 193 473, 66 zł. Postanowieniem z dnia 19 marca 2014r. sygn.. akt I Co 342/14 Sąd Rejonowy w Kielcach nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu w dniu 14 lutego 2014r. przez (...) Bank SA w W.. Aktualnie z wymienionych powyżej tytułów prowadzona jest egzekucja komornicza przeciwko małoletniej i dokonano zajęcia należnej jej renty rodzinnej.

Analizując treść wniosku złożonego przez Prokuratora Sąd na podstawie materiału dowodowego stwierdził, że niewątpliwie zaistniała sytuacja wskazująca n na zagrożenie uzasadnionych interesów małoletniej M. P.. Jej matka w imieniu własnym i swego dziecka złożyła bowiem oświadczenie o poddaniu się egzekucji do kwoty 212 848,38 zł w zakresie zaspokojenia wszelkich roszczeń (...) Bank SA w W., a przyznana małoletniej renta podlega obecnie zajęciu komorniczemu w związku z zadłużeniem jej rodziców względem tego Banku i Wspólnoty Mieszkaniowej Budynku przy ul. (...) w K.. Taki stan rzeczy wskazywał więc na potrzebę odpowiedniej reakcji Sądu, przy czym niewątpliwie to Prokurator winien być podmiotem inicjującym w tym zakresie odpowiednie postępowania. Jednakże, w ocenie Sądu roli takiej nie może odegrać przedmiotowy wniosek. Uwzględnienie go spowodowałoby bowiem, że M. P. zostałaby pozbawiona uprawnień do spadku po swym ojcu, w tym udziału w mieszkaniu zajmowanym obecnie przez jej matkę. Jednocześnie, w ocenie Sądu prawa małoletniej nie zostały naruszone poprzez sporządzenie w dniu 23 marca 2011r. wskazanego powyżej aktu notarialnego. D. P. złożyła bowiem w jej imieniu oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza, a więc doszło do ograniczenia odpowiedzialności małoletniej za długi spadkowe według zasad określonych przez art. 1031 §2 zd. 1 kc. Co istotne, skutek ten i tak by nastąpił nawet w razie niezłożenia przez matkę przedmiotowego oświadczenia, na co wskazuje dyspozycja art. 1015 §2 kc. Jednocześnie artykuł ten pozwala stwierdzić, iż preferowanym przez ustawodawcę modelem jest przyjmowanie przez osoby niemające pełnej zdolności do czynności prawnych spadku z dobrodziejstwem inwentarza, co najlepiej zabezpiecza ich interesy, a do czego też doszło w niniejszej sprawie. Dlatego też, całkowicie niezasadnym wydawało się ewentualne udzielenie przez Sąd Rejonowy w Kielcach zgody na uchylenie się przez M. P. od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu spadku po P. P.. Wydaje się również, że sama treść art. 1015 §2 kc pozwalała przyjąć, iż czynności takiej nie można uznać za czynność przekraczającą zakres zwykłego zarządu, a więc za wymagającą dla swej ważności zgody przewidzianej przez art. 101 §3 kro. Dlatego też, na podstawie art. 101 §3 kro w zw. z art. 1015 §2 kc oddalono wniosek Prokuratora jako niezasadny.

W apelacji Prokurator domagał się zmiany postanowienia i udzielenia Prokuratorowi zgody na odrzucenie przez M. P. spadku po P. P. poprzez udzielenie zezwolenia na wystąpienie przez Prokuratora do sądu cywilnego o uchylenie się przez małoletnią od skutków prawnych oświadczenie o przyjęciu spadku po P. P., zarzucając rażące naruszenie art. 101 § 3 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego poprzez uznanie, iż notarialne przyjęcie w dniu 23 marca 2011 roku spadku po zmarłym P. P. przez D. P. w imieniu małoletniej córki M. P. nie naruszyło praw w.w. małoletniej i nie wymagało zgody Sądu Rodzinnego w Kielcach jako nieprzekraczające zwykły zarząd majątkiem małoletniej, podczas gdy w istocie D. P. miała świadomość, że skład spadku wchodzi udział w zadłużonym mieszkaniu, które obciążone jest hipoteką kaucyjną na rzecz (...) Bank SA w K. związaną z zawartą przez D. i P. P. w dniu 10 marca 2008 roku z w.w. bankiem umową kredytową na kwotę 106 424, 19 złotych (hipoteka do kwoty 170 % kredytu ), który to kredyt nie był i nie jest spłacany, przyjęcie spadku w imieniu małoletniej córki przekraczało w tej sytuacji zwykły zarząd majątkiem, doprowadziło do prowadzenia egzekucji z renty rodzinnej przyznanej małoletniej M. P. po zmarłym ojcu P. P. i było skrajnie niekorzystne dla w.w. małoletniej.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Ma rację Sąd Rejonowy przyjmując, że –co do zasady- złożenie w imieniu dziecka oświadczenia o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest czynnością zwykłego zarządu jego majątkiem i w przeważającej większości przypadków pozostaje w zgodzie z dobrem dziecka (nie zagraża jego interesom). Jest tak dlatego, że zgodnie z przepisem art. 1015§2kc z woli ustawodawcy, nawet w braku oświadczenia, dziecko przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza. Przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza ogranicza zaś odpowiedzialność spadkodawcy za długi spadku do wartości czynnej spadku, co jednak nie oznacza, że egzekucja długów spadku może toczyć się tylko z jego składników. Spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza za długi spadku odpowiada więc całym swoim majątkiem, ale z ograniczeniem wysokości możliwej egzekucji.

Zgodnie z przepisem art. 101§3krio rodzice mogą bez zgody sądu rodzinnego dokonywać czynności zwykłego zarządu majątkiem dziecka. Zatem czynność D. P. z 23 III 2011r (oświadczenie w imieniu M. P. o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza) nie była formalnie nieważna w rozumieniu art. 101§3krio. Jednak ważność złożonego oświadczenia nie wyklucza późniejszego uchylenia się od jego skutków przypadkach określonych przepisem art. 1019§1kc, co jednak wymaga zatwierdzenia przez sąd. Wniosek Prokuratora w tej sprawie dotyczył udzielenia zezwolenia na złożenie w imieniu małoletniej oświadczenia o uchyleniu się od skutków przyjęcia spadku po P. P. z dobrodziejstwem inwentarza i odrzucenie spadku. Samo zatwierdzenie takiej czynności musiałoby się odbyć przed sądem spadku w trybie art. 1019§1kc. Rzeczą sądu rodzinnego w rozpoznawanej sprawie było jedynie stwierdzenie, czy zamierzona przez Prokuratora czynność jest zgodna z dobrem małoletniej M. P..

Rozpoznanie tego wniosku musiało być poprzedzone ustaleniem, co wchodzi w skład spadku, jaka jest wartość majątku spadkowego i jakie długi go obciążają. Sąd Rejonowy dość mechanicznie przyjął, że pierwszorzędne znaczenie ma utrzymanie przez małoletnią praw do mieszkania, więc ewentualne odrzucenie spadku będzie z założenia niekorzystne. Tak jednak być nie musi.

Sąd Rejonowy nie przeprowadził w sprawie żadnego postępowania dowodowego dotyczącego meritum rozstrzyganej sprawy. Nie wiadomo, co wchodzi w skład spadku po P. P. (poza wspomnianym prawem do mieszkania), jaka jest wartość spadku, jakie dokładnie długi ten spadek obciążają. Nadto umknęło uwadze Sądu Rejonowego, że mieszkanie to generuje dalsze długi, skutkiem czego są nakazy zapłaty wydane z powództw Wspólnoty Mieszkaniowej przeciwko małoletniej jako współwłaścicielce mieszkania. Dopiero szczegółowe ustalenie rzeczywistej kwoty obciążeń M. P. wynikających z dziedziczenia i będącej jego skutkiem współwłasności pozwoliłoby ocenić, czy rzeczywiście utrzymywanie obecnego stanu prawnego jest zgodne z dobrem dziecka. Należy też mieć na względzie wiek małoletniej i fakt, że jeszcze przez wiele lat będzie ona pozbawiona możności samodzielnego zarządu majątkiem, a dotychczasowe czynności z tego zakresu dokonywane przez jej matkę, której jak dotąd sąd nie pozbawił uprawnień do sprawowania zarządu majątkiem córki, doprowadziły do egzekucji zadłużeń zarówno dotyczących spadku, jak i będącej następstwem dziedziczenia przez małoletnią współwłasności. Nie bez znaczenia jest również ocena, czy w okolicznościach sprawy w ogóle nie dojdzie do utraty prawa do przedmiotowego mieszkania przez małoletnią, skoro w dalszym toku egzekucji może zostać ona skierowana do tego składnika majątku przez obydwu wierzycieli (a nie można zapominać, że zadłużenie wynikające z braku opłat eksploatacyjnych wciąż narasta, co naraża dziewczynkę na kolejne procesy). Brak ustaleń sądu w tych kwestiach powoduje konieczność uchylenia zaskarżonego postanowienia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania (art. 386§4kpc) celem przeprowadzenia postępowania dowodowego.

SSO M. Kośka SSO T. Strojnowska SSO C. Klepacz