Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 948/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Dorota Goss-Kokot (spr.)

Sędziowie: SSA Katarzyna Wołoszczak

SSA Wiesława Stachowiak

Protokolant: insp.ds.biurowości Krystyna Kałużna

po rozpoznaniu w dniu 17 września 2015 r. w Poznaniu

sprawy P. K.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P.

o rentę inwalidzką wojskową

na skutek apelacji P. K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 18 grudnia 2014 r. sygn. akt VIII U 2059/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach procesu
w instancji odwoławczej.

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Katarzyna Wołoszczak

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych I Oddział w P. decyzją z 27 marca 2014 roku działając na podstawie przepisów art. 30 ust. 1 i art. 25 ustawy z 29 maja 1974 roku o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin odmówił P. K. prawa do renty inwalidy wojskowego.

P. K. złożył odwołanie od decyzji, wnosząc o jej zmianę w całości i przyznanie prawa do renty inwalidy wojskowego bez związku ze służbą.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Poznaniu wyrokiem z 18 grudnia 2014 roku w sprawie VIII U. 2059/14 oddalił odwołanie.

Sąd I instancji ustalił następujący stan faktyczny:

P. K. ma (...) lat, z zawodu jest technikiem budownictwa. Odwołujący obecnie nie pracuje. Przed 2010 roku pracował jako pracownik ochrony.

Odwołujący od 14 listopada 2006 roku do 8 stycznia 2007 roku pełnił zasadniczą służbę wojskową.

Orzeczeniem (...) Komisji Lekarskiej w K. z 14 grudnia 2006 roku stwierdzono u P. K. występowanie nasilonych zaburzeń adaptacyjnych oraz skrzywienie przegrody nosa bez upośledzenia drożności i orzeczono, iż odwołujący jest czasowo niezdolny do czynnej służby wojskowej na okres 12 miesięcy (kategoria B) ze względu na nasilone zaburzenia adaptacyjne, przy czym stwierdzono, iż schorzenie to nie pozostaje w związku przyczynowym ze służbą wojskową.

Z uwagi na powyższe odwołujący został zwolniony czasowo z odbywania czynnej służby wojskowej.

P. K. podjął 25 czerwca 2007 roku leczenie w poradni psychiatrycznej z rozpoznaniem zaburzeń osobowości.

Po roku od podjęcia leczenia psychiatrycznego P. K. został uznany za trwale niezdolnego do pełnienia służby wojskowej.

W latach 2011 i 2012 z powodu znacznych zaburzeń funkcjonowania P. K. był dwukrotnie hospitalizowany psychiatrycznie w (...) Szpitalu (...) (...) w G., z rozpoznaniem schizofrenii paranoidalnej.

25 listopada 2013 roku odwołujący wystąpił do pozwanego z wnioskiem o przyznanie prawa do renty inwalidy wojskowego. W toku postępowania administracyjnego odwołujący został poddany badaniu przez lekarza orzecznika oraz komisję lekarską Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. P. K. został uznany za całkowicie niezdolnego do pracy od 3 czerwca 2013 roku do 31 grudnia 2016 roku, jednakże bez związku z odbywaniem służby wojskowej. U odwołującego rozpoznano schizofrenię paranoidalną.

U P. K. występuje schizofrenia paranoidalna, osobowość schizoidalna oraz zaburzenia adaptacyjne w wywiadzie.

Występująca u odwołującego choroba psychiczna - schizofrenia paranoidalna nie jest następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej. Schizofrenia paranoidalna jest chorobą endogenną - występującą bez udziału czynników zewnętrznych. Ujawnia się w okresie wczesnej młodości, u mężczyzn bardzo często w okresie odbywania służby wojskowej. Z powodu schizofrenii paranoidalnej P. K. jest całkowicie niezdolny do pracy od 8 stycznia 2007 roku do stycznia 2017 roku.

Odwołujący zaskarżył wyrok w całości, skradając apelację.

Apelujący zarzucił nierozpoznanie istoty sprawy i wniósł uchylenie wyroku. W ocenie skarżącego, Sąd I instancji nie uwzględnił, że w sprawie chodzi o ustalenie istnienia niezdolności do pracy w czasie służby wojskowej. Brak związku przyczynowego między inwalidztwem a służbą wojskową nie wystarcza do oddalenia roszczenia o rentę.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie. Trafny okazał się zarzut nierozpoznania przez Sąd I instancji istoty spawy, co skutkowało uchyleniem wyroku i przekazaniem sprawy Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania.

Odwołujący konsekwentnie domagał się przyznania mu prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy - renty inwalidy wojskowego bez związku ze służbą.

Odwołujący wywiódł prawo do renty z przepisów ustawy z 29 maj 1974 roku o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin.

Zgodnie z art. 30 ust. 1 tej ustawy, inwalidą wojskowym jest żołnierz niezawodowy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, który został zaliczony do jednej z grup inwalidów wskutek inwalidztwa powstałego:

1) w czasie odbywania czynnej służby wojskowej w okresie pokoju;

2) w ciągu 3 lat od zwolnienia z tej służby, jeżeli inwalidztwo to jest następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania służby wojskowej.

Nie uważa się za inwalidę wojskowego żołnierza zwolnionego z czynnej służby wojskowej podczas pierwszych 6 tygodni jej odbywania z powodu choroby, która powstała niewątpliwie przed stawieniem się żołnierza do służby wojskowej i nie uległa pogorszeniu wskutek tej służby (ust.2).

Artykuł 31 ustawy stanowi, że w zależności od przyczyny powstania inwalidztwo może pozostawać w związku ze służbą wojskową albo bez związku z tą służbą.

Stosownie do art. 32 ust. 1 za inwalidztwo pozostające w związku ze służbą wojskową uważa się inwalidztwo, które powstało na skutek:

1) wypadku pozostającego w związku z pełnieniem czynnej służby wojskowej w rozumieniu przepisów o świadczeniach odszkodowawczych przysługujących w razie wypadków i chorób pozostających w związku ze służbą wojskową;

2) chorób zakaźnych panujących w miejscu służbowego pobytu żołnierza;

3) chorób powstałych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej;

4) istotnego pogorszenia stanów chorobowych w związku ze szczególnymi właściwościami lub warunkami służby wojskowej.

Zgodnie zaś z art. 33, inwalidztwo nie pozostaje w związku ze służbą wojskową, jeżeli:

1) powstało z innych przyczyn niż określone w art. 32;

2) jest następstwem wypadku lub choroby, których wyłączną przyczyną było udowodnione przez jednostkę wojskową umyślne lub rażąco niedbałe działanie albo zaniedbanie żołnierza naruszające obowiązujące przepisy lub rozkazy, jeżeli jego przełożeni zapewnili warunki odpowiadające tym przepisom i sprawowali we właściwy sposób nadzór nad ich przestrzeganiem, a żołnierz posiadał potrzebne umiejętności do wykonywania określonych czynności i był należycie przeszkolony w zakresie znajomości tych przepisów;

3) jest następstwem wypadku, do którego w znacznym stopniu przyczynił się sam żołnierz będąc w stanie nietrzeźwym;

4) zranienie, kontuzja i inne obrażenie lub choroba zostały spowodowane przez żołnierza rozmyślnie.

Renta inwalidzka przysługuje żołnierzowi, o którym mowa w art. 30 ust. 1. (art. 35 ust.1).

Sąd Okręgowy stwierdził, że z powyższych regulacji jednoznacznie wynika, iż prawo do renty z tytułu inwalidztwa (niezdolności do pracy) pozostającego w związku ze służbą wojskową przysługuje tylko w przypadku stwierdzenia, że niezdolność do pracy została spowodowana schorzeniami nabytymi podczas służby lub takimi, które istniały przed powołaniem do służby, ale wskutek szczególnych jej warunków lub właściwości uległy w tym czasie pogłębieniu.

W ocenie Sądu I instancji, zgromadzony w sprawie materiał dowody, w tym całkowicie wiarygodna opinia biegłych sądowych: psychiatry i psychologa, jednoznacznie wskazuje, iż odwołujący jest osobą całkowicie niezdolną do pracy na skutek stwierdzonej u niego schizofrenii paranoidalnej, jednakże schorzenie to nie zostało wywołane w żaden sposób poprzez warunki odbywanej przez P. K. służby wojskowej. Z jednoznacznych wniosków końcowych opinii biegłych sądowych wynika w nie budzący wątpliwości sposób, iż występująca u odwołującego schizofrenia paranoidalna ma charakter endogenny i na jej powstanie nie mają wpływu szczególne warunki służby wojskowej. Z opinii biegłych nie wynika również w żaden sposób, iż warunki służby, jaką odbywał odwołujący spowodowały pogorszenie się jego stanu zdrowia, co mogłoby doprowadzić do ustalenia uprawnień do renty inwalidy wojskowego. Sąd Okręgowy podkreślił, że o uprawnieniu do tego świadczenia nie przesądza sam fakt, iż do pogorszenia stanu zdrowia na tle schorzenia samoistnego doszło w trakcie odbywania służby wojskowej, ale to, że owo pogorszenie związane jest ze szczególnymi warunkami i właściwościami służby. Takiego związku natomiast odwołujący nie wykazał, mimo spoczywającego na nim obowiązku.

Ponadto, jak wskazał Sąd Okręgowy, przy uwzględnieniu zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego nie sposób uznać, ażeby w przypadku odwołującego ziściły się przesłanki pozwalające na uznanie go za inwalidę wojskowego ze względu na niezdolność do pracy nie pozostającą w związku ze służbą. Jednoznaczna opinia biegłych sądowych wskazuje bowiem, iż schorzenie odwołującego ma charakter endogenny, a warunki służby, których nawet odwołujący nie był w stanie precyzyjnie opisać, nie stanowią czynnika, który doprowadził do pogorszenia się stanu zdrowia odwołującego.

Apelujący podniósł, że wyrok jest błędny w związku z niedostatecznie uzasadnioną opinią biegłych.

Sąd Okręgowy nie rozważył zdaniem odwołującego, czy inwalidztwo (przynajmniej częściowa niezdolność do pracy) z powodu choroby psychicznej istniała podczas służby wojskowej, skoro uznano całkowitą niezdolność od dnia zwolnienia go ze służby wojskowej. Skarżący zaznaczył, że przy poborze do służby został uznany za zdolnego do jej pełnienia (kat. A). Następnie w trakcie służby, odwołujący został czasowo zwolniony z jej odbywania z powodu złego stan zdrowia. Odwołujący powołał fragment orzeczenia terenowej wojskowej komisji lekarskiej, nadający mu rygor natychmiastowej wykonalności z uwagi na charakter rozpoznania schorzenia i jego stopień nasilenia.

Nie nożna zgodzić się zdaniem apelującego ze stanowiskiem Sądu, że odbywanie służby wojskowej nie spowodowało wyzwolenia choroby do stopnia powodującego inwalidztwo. Biegli lekarze w opinii stwierdzili, że powyższa choroba ujawniła się w czasie służby, lecz nie ocenili tego, czy mogła powodować częściową niezdolność do pracy.

Zarzuty odwołującego okazały się słuszne.

Sąd I instancji nie ustalił okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia w sprawie i błędnie odczytał normy wynikające z cytowanych powyżej przepisów, w szczególności akcentując niewykazanie przez odwołującego związku inwalidztwa ze służbą wojskową. Apelujący dochodził w procesie prawa do renty inwalidy wojskowego z tytułu niezdolności do pracy pozostającej bez związku ze służbą.

Sąd pochopnie uznał, że rozważania zawarte w uzasadnieniu wyroku Sądu Najwyższego z 10 sierpnia 1978 roku w sprawie II URN. 69/78, powoływanego przez odwołującego na poparcie swych racji, nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie.

Teza tego wyroku wyraża istotę przytoczonych powyżej regulacji.

Sąd Najwyższy wskazał, że ustalenie braku związku przyczynowego inwalidztwa ze służbą wojskową nie wystarcza do oddalenia roszczenia o rentę inwalidy wojskowego; mimo braku takiego związku może wchodzić w rachubę uprawnienie do renty inwalidy wojskowego, którego inwalidztwo pozostaje bez związku ze służbą. Musi jednak, w każdym razie, istnieć czasowy związek między służbą wojskową a powstałym inwalidztwem.

Zatem prawo do renty inwalidy wojskowego uzależnione jest w pierwszej kolejności od związku czasowego inwalidztwa ze służbą wojskową określonego w art. 30. Brak takiego związku wyklucza prawo do renty wojskowej.

Powołani w sprawie biegli lekarz psychiatra oraz biegły psycholog uznali, że rozpoznana u odwołującego choroba schizofrenia paranoidalna nie jest następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania zasadniczej służby wojskowej. Jest to choroba endogenna, tzn. że występuje bez udziału czynników zewnętrznych czyli środowiskowych. Nawet trudne warunki zasadniczej służby wojskowej nie powodują schizofrenii paranoidalnej.

Biegli stwierdzili, że odwołujący jest całkowicie niezdolny do pracy z przyczyn psychopatologicznych od zwolnienia ze służby wojskowej, tj. od 8 stycznia 2007 roku i nadal do stycznia 2017 roku bez związku ze służbą wojskową.

W ocenie Sądu II instancji, w oparciu o sporządzoną w sprawie opinię nie można ustalić przesłanek z art. 30 ust. 1 ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych i ich rodzin.

Po pierwsze, gdyby przyjąć za biegłymi, że niezdolność do pracy odwołującego istnieje od 8 stycznia 2007 roku, co wyklucza zastosowanie art. 30 ust. 1 pkt w/w ustawy, należałoby rozważyć przyjęcie jako podstawy rozstrzygnięcia art. 30 ust. 1 pkt 2. Biegli stwierdzili wyraźnie, że choroba odwołującego nie jest następstwem chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania zasadniczej służby. Takie sformułowanie budzi wątpliwości. W świetle brzmienia art. 30 ust. 1 pkt 2 istotnym jest bowiem poczynienie ustaleń, czy choroba powstała w czasie odbywania służby. Biegli wskazali natomiast, że w owym czasie doszło do jej ujawnienia.

Ponadto, na obecnym etapie postępowania wykluczenie zastosowania art. 30 ust. 1 pkt 1 ustawy byłoby przedwczesne, bowiem biegli w jakikolwiek sposób nie wyjaśnili dlaczego akurat datę 8 stycznia 2007 roku przyjęli jako początek inwalidztwa odwołującego.

Słusznie zatem apelujący poddał w wątpliwość ocenę wszystkich okoliczności sprawy. Bezpodstawnym jest przyjęcie, że P. K., który rozpoczął służbę wojskową jako zdrowy mężczyzna z kategorią A, a zakończył ją z uwagi na zły stan zdrowia, nie może być uznany za inwalidę chociażby częściowo niezdolnego do pracy, skoro od dnia następnego po zwolnieniu stwierdzono jego całkowitą niezdolność do pracy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy powinien poprzez dowód z opinii innych biegłych lekarza psychiatry oraz biegłego psychologa ustalić przede wszystkim to, kiedy powstało inwalidztwo odwołującego i czy jest ono równoznaczne z całkowitą czy też częściową niezdolnością do pracy. W przypadku stwierdzenia, że inwalidztwo powstało w ciągu trzech lat od zwolnienia odwołującego ze służby wojskowej, to ustalić należy, czy jest ono następstwom chorób powstałych lub urazów doznanych w czasie odbywania służby wojskowej. Wszystkie wnioski powinny zostać przez biegłych uzasadnione.

W związku z powyższym istotne są dwie kwestie.

Po pierwsze, biegli w sporządzonej opinii wskazali na brak związku stwierdzonej u odwołującego niezdolności do pracy ze służbą wojskową.

Na gruncie przepisów ustawy o zaopatrzeniu inwalidów wojennych i wojskowych oraz ich rodzin, pojęcie związku inwalidztwa ze służbą wojskową jest powiązane ze szczegółowo określonymi przesłankami, zaś biegli użyli go w oderwaniu od regulacji ustawy, w znaczeniu potocznym. Sąd Okręgowy nie dostrzegł tego, co m.in. w konsekwencji doprowadziło do sformułowaniu w uzasadnieniu orzeczenia błędnych wniosków.

Po drugie, Sąd Okręgowy będzie miał obowiązek uwzględnienia specyfiki schorzenia odwołującego. Biegły psychiatra wskazał, że schizofrenia paranoidalna jest schorzeniem endogennym. Stwierdzenie to samo w sobie nie budzi zastrzeżeń, może jednak okazać, że ustalenie początku choroby odwołującego będzie znacznie utrudnione. Sąd II instancji uznał tak m.in. mając na uwadze podobne wątpliwości wyrażone przez lekarza orzecznika ZUS w orzeczeniu z 18 grudnia 2013 roku (akta rentowe).

Jednocześnie warto w tym miejscu powołać orzeczenie Sądu Najwyższego z 23 kwietnia 1998 roku w sprawie II UKN. 20/98, o zbliżonym stanie faktycznym, w którym uznano, że pogorszenie stanu zdrowia psychicznego żołnierza w okresie służby wojskowej w czasie pokoju do stopnia inwalidztwa w wymiarze drugiej grupy może być uznane za powodujące inwalidztwo wojskowe. W uzasadnieniu orzeczenia oceniano okoliczności wpływające na ustalenie początku schizofrenii paranoidalnej.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając w oparciu o art. 108 § 2 k.p.c. temu Sądowi rozstrzygniecie o kosztach procesu w instancji odwoławczej.

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Dorota Goss-Kokot

SSA Katarzyna Wołoszczak