Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 września 2015 r.

Sąd Okręgowy w S. IV Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Mariusz Struski

Sędziowie: SSO Wanda Dumanowska (spr.)

SSO Andrzej Jastrzębski

Protokolant : sekr. sądowy Kamila Wiśniewska

po rozpoznaniu w dniu 4 września 2015r., na rozprawie

sprawy z wniosku M. T.

z udziałem S. T., E. T. , I. W. , B. R.

o stwierdzenie nabycia spadku po A. T. (1)

na skutek apelacji wnioskodawcy M. T.

od postanowienia Sądu Rejonowego w L.

z dnia 9 września 2014 r, sygn. akt. VI Ns 24/13

postanawia:

zmienić zaskarżone postanowienie w zakresie punktu (...) w ten sposób, że do istniejącej treści dodać: „z tym, że wchodzący w skład spadku udział w gospodarstwie rolnym, dla którego Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą nr (...), dziedziczą jego dzieci: M. T., S. T., E. T., I. W. i B. R. po 1/5 części każde z nich”.

Sygn. akt IV Ca 130/15

UZASADNIENIE

Wnioskodawca M. T. złożył wniosek o stwierdzenie nabycia spadku po J. O. (1), A. T. (1) oraz B. O. (1) w oparciu o przepisy ustawy.

Uczestnicy postępowania J. L., Z. O. (1), K. O., Z. O. (2), R. T., S. T., E. T., A. K. (1), P. T., J. O. (1), J. O. (2), S. O., W. S., L. R., A. H., K. G., L. L., A. D., M. S. (1), I. W., B. R., K. K. (1), J. W., J. T., G. M., A. K. (2), M. Z., R. L., A. T. (2), G. M., R. M., I. G., A. W., A. O. (1), M. O. (1), P. O., R. O., K. O., A. O. (2) nie zajęli stanowiska w sprawie.

Uczestnicy postępowania M. O. (2) i Z. O. (1) poparli wniosek.

Postanowieniem z dnia 9 września 2014 roku Sąd Rejonowy w L. VI Zamiejscowy Wydział Cywilny w B. stwierdził, że spadek po J. O. (1), zmarłym dnia (...) roku w B., ostatnio stale zamieszkałym w K., na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy: Z. O. (1), syn J. i G., J. O. (2), syn J. i G., M. O. (2), syn J. i G. i S. O., syn J. i G. w udziale po ¼ części spadku każdy z nich (punkt (...)sentencji), spadek po A. T. (1), zmarłym dnia (...) roku w B., ostatnio stale zamieszkałym w B., na podstawie ustawy nabyły dzieci spadkodawcy: M. T., syn A. i A., S. T., syn A. i A., E. T., syn A. i A., I. W., córka A. i A. i B. R., córka A. i A. w udziale po 1/5 części spadku każdy z nich (punkt (...) sentencji), a spadek po B. O. (1), zmarłym dnia (...) roku w S., ostatnio stale zamieszkałym w B., na podstawie ustawy nabyło rodzeństwo spadkodawcy: L. R., córka B. i A., A. H., córka B. i A. w udziale po 1/8 części spadku każda z nich; s. spadkodawcy: K. G., córka E. i O., J. L., syn E. i O., L. L., córka E. i O., A. D., córka E. i O., R. L., syn E. i O. w udziale po 1/40 części spadku każdy z nich; s. spadkodawcy: A. T. (2), córka A. i M., Z. O. (1), syn A. i M., G. M., córka A. i M. w udziale po 1/24 części spadku każdy z nich; s. spadkodawcy: Z. O. (1), syn J. i G., J. O. (2), syn J. i G., M. O. (2), syn J. i G., S. O., syn J. i G. w udziale po 1/32 części spadku każdy z nich; siostrzeńcy spadkodawcy: K. O., syn J. i S., Z. O. (2), syn J. i S., R. M., córka J. i S. w udziale po 1/24 części spadku każdy z nich; s. spadkodawcy: I. G., córka B. i J., R. T., syn B. i J., A. W., córka B. i J., A. K. (3), córka B. i J., J. W., córka B. i J., J. T., córka B. i J., G. M., córka J. i B. i B. T. (1), syn B. i J. w udziale po 1/64 części spadku każdy z nich; s. spadkodawcy: J. O. (1), syn S. i K., M. S. (2), córka S. i K. w udziale po 1/16 części spadku każdy z nich (punkt (...)sentencji). Nadto Sąd I instancji ustalił, iż każdy z uczestników postępowania ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie (punkt (...) sentencji) oraz przyznał ze środków Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w L. na rzecz radcy prawnego I. B. kwotę 180 zł powiększoną o 23% stawkę podatku VAT oraz kwotę 183,86 zł tytułem niezbędnych wydatków w związku z pomocą prawną, udzieloną wnioskodawcy z urzędu (punkt(...) sentencji).

Przedmiotowe orzeczenie zostało oparte na następujących ustaleniach:

Spadkodawca J. O. (1) zmarł w dniu (...) roku w B.. Ostatnio stale zamieszkiwał w K.. W chwili śmierci był wdowcem, zaś w swoim życiu zawierał jeden związek małżeński z G. O., która zmarła w dniu(...)roku. Z tego związku małżeńskiego urodziło się czterech synów, którzy dożyli otwarcia spadku, tj. Z. O. (1), J. O. (2), M. O. (2) i S. O.. Spadkodawca nie sporządził testamentu, zaś w skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

Spadkodawca A. T. (1) zmarł w dniu (...) roku w B.. Ostatnio stale zamieszkiwał w B.. W chwili śmierci był wdowcem, zaś w swoim życiu zawierał jeden związek małżeński z A. T. (2). Z tego związku małżeńskiego urodziło się pięcioro dzieci, którzy dożyli otwarcia spadku, tj. M. T., S. T., E. T., I. W. i B. R.. Spadkodawca nie sporządził testamentu, zaś w skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

Spadkodawca B. O. (1) zmarł w dniu(...) roku w S.. Ostatnio stale zamieszkiwał w B.. Nie zawierał związków małżeńskich, w chwili śmierci był kawalerem i nie miał żadnych dzieci. Spadkodawca nie sporządził testamentu. Matka spadkodawcy A. O. (3) zmarła (...)roku, zaś jego ojciec B. O. (2) zmarł w roku (...).

Spadkodawca miał dziewięcioro rodzeństwa: L. R., która żyje; A. H., która żyje; O. L., która nie żyje, zmarła (...) roku i miała pięcioro dzieci, tj. K. G., J. L., L. L., A. D. oraz R. L.; B. O. (2), który nie żyje zmarł (...) roku, nie miał dzieci; A. O. (4), który nie żyje, zmarł (...) roku i miał troje dzieci A. T. (2), Z. O. (1) i G. M.; J. O. (1), który nie żyje, (...) roku i miał czworo dzieci, tj.: Z. O. (1), J. O. (2), M. O. (2) i S. O.; J. O. (3), który nie żyje, zmarł (...)roku, jego dzieci to: J. O. (3) (nie żyje zmarł (...) roku, jako kawaler), K. O., Z. O. (2), R. M., J. T., która nie żyje, zmarła (...) r., zaś jej dzieci to: I. G., R. T., A. W., A. K. (3) (która nie żyje, zmarła (...)roku), J. W., J. T., G. M. i B. T. (1); S. O., który nie żyje, zmarł (...) roku, jego dzieci to: J. O. (1) oraz M. S. (2), M. O. (3) (który nie żyje, zmarł (...)roku, jako kawaler).

Spadkodawca nie pozostawił testamentu, zaś w skład spadku nie wchodzi gospodarstwo rolne.

Analizując ustalone w sprawie okoliczności przez pryzmat art. 931 § 1 k.c., art. 932 § 1 k.c., art. 932 § 4 k.c., art. 932 § 5 k.c. i art. 933 § 1 k.c., Sąd I instancji stwierdził, że spadkodawcy A. T. (1) oraz J. O. (1) zmarli jako wdowcy, jednocześnie mieli dzieci, które nabyły spadek po nich. A. T. (1) miał pięcioro dzieci, dlatego też każde z nich nabyło spadek w udziale po 1/5 części spadku, zaś J. O. (1) miał czworo dzieci, dlatego każde z nich nabyło spadek w udziale po 1/4 części.

Natomiast B. O. (1) zmarł jako kawaler. Nie miał dzieci, zaś jego rodzice zmarli przed jego zgonem. W rezultacie krąg spadkobierców po B. O. (1) ustalony został na podstawie art. 932 § 4 k.c. i art. 932 § 5 k.c. Uwzględniając powyżej wskazane reguły rządzące dziedziczenie ustawowym, Sąd Rejonowy stwierdził, że rodzeństwo spadkodawcy, względnie ich zstępni nabyli spadek po B. O. (1). Z uwagi na to, że B. O. (2) - brat spadkodawcy, zmarł w dniu (...) roku, tj. przed dniem otwarcia spadku, jednocześnie w chwili śmierci był kawalerem, dlatego został wyłączony od dziedziczenia. W rezultacie Sąd przyjął, iż do kręgu spadkobierców po B. O. (1) należą dwie żyjące siostry spadkodawcy, które nabyły spadek w udziale po 1/8 części każda z nich, zaś w pozostałym zakresie siostrzeńcy i bratankowie spadkodawcy, w tym bowiem przypadku bracia i siostry spadkodawcy nie dożyły otwarcia spadku.

O kosztach postępowania orzeczono na podstawie art. 520 § 1 k.p.c.

Ze względu na fakt, iż wnioskodawca był reprezentowany przez fachowego pełnomocnika procesowego – radcę prawnego ustanowionego z urzędu, koszty jego zastępstwa procesowego ustalono w oparciu o § 8 pkt 2 w zw. z 2 ust. 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu na kwotę 180,00 zł. Sąd z uwagi na znaczny wkład i nakład pracy pełnomocnika podwyższył stawkę podstawową w kwocie 60 zł do 180 zł. W rezultacie przyznano ze środków Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Lęborku na rzecz radcy prawnego I. B. kwotę 180 zł, powiększoną o 23 % stawkę podatku VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej wnioskodawcy z urzędu oraz przyznano kwotę 183,86 zł tytułem wydatków poniesionych przez pełnomocnika i wskazanych w spisie kosztów (k. 647).

Wnioskodawca zaskarżył powyższe postanowienie apelacją, w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w punkcie (...) sentencji, domagając się jego uchylenia i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I Instancji, wraz z rozstrzygnięciem o kosztach instancji odwoławczej. Skarżonemu orzeczeniu zarzucił:

- niewyjaśnienie wszystkich okoliczności faktycznych istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy;

- sprzeczność poczynionych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, poprzez przyjęcie, że w skład spadku po zmarłym A. T. (1) nie wchodzi gospodarstwo rolne;

- naruszenie art. 1058 k.c. i art. 1059 k.c., poprzez uznanie, że w skład masy spadkowej po zmarłym A. T. (1) nie wchodzi gospodarstwo rolne, mimo iż spadkodawca nabył gospodarstwo rolne o powierzchni 47.11 ha, objęte księga wieczystą (...).

Uczestnicy postepowania I. W., S. T. i E. T. poparli apelację wnioskodawcy. Pozostali uczestnicy postępowania nie zajęli stanowiska w sprawie.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Na wstępie zauważyć należy, wskazać należy, że zgodnie z art. 382 k.p.c., sąd II instancji ma nie tylko uprawnienie, ale wręcz obowiązek rozważenia na nowo całego zebranego w sprawie materiału oraz dokonania własnej, samodzielnej i swobodnej oceny, w tym oceny zgromadzonych dowodów (vide: uzasadnienie postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 17 kwietnia 1998 r., II CKN 704/97 - Lex). Sąd II instancji nie ogranicza się zatem tylko do kontroli sądu I instancji, lecz bada ponownie całą sprawę, a rozważając wyniki postępowania przed sądem I instancji, władny jest ocenić je samoistnie. Postępowanie apelacyjne jest przedłużeniem postępowania przeprowadzonego przez pierwszą instancję, co oznacza, że nie toczy się on na nowo.

Zebrany w sprawie materiał dowodowy pozwolił Sądowi rozpoznającemu apelację na konstatację, że dokonane przez Sąd Rejonowy rozstrzygnięcie, jak i wnioski wywiedzione z ustalonych okoliczności, prowadzące do wydania zaskarżonego postanowienia, nie były prawidłowe.

Przede wszystkim zgromadzone w toku postępowania dowody, jednoznacznie wskazują, iż zmarły spadkodawca A. T. (1) był uprawniony do udziału w prawie własności gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości Ł., Powiat C., obejmującego działki gruntu oznaczone nr (...), o łącznej powierzchni 47,11 ha, dla którego prowadzona jest księga wieczysta (...). Świadczy o tym niezbicie postanowienie Sądu Rejonowego w L. z dnia 14 listopada 2014r., w sprawie VI Ns 5/13, ustalające krąg spadkobierców po B. (...) Z. T. (vide: postanowienie w aktach VI Ns 5/13).

Punktem wyjścia dla poczynionych przez Sąd II instancji ustaleń były dokumenty zgromadzone w aktach księgi wieczystej (...), z których dowód przeprowadzono na rozprawie apelacyjnej w dniu 19 czerwca 2015r. Wynika z nich jednoznacznie, iż B. (...) Z. T., będący właścicielem gospodarstwa rolnego położonego w miejscowości Ł., Powiat C., zmarł w (...) roku w P. (k. 62 akt Kw.). Udział, w pozostawionym przez niego majątku spadkowym, nabył w dacie otwarcia spadku, w drodze dziedziczenia ustawowego, jego syn A. T. (1) (bezsporne, ponadto wpis dziale III Kw.). W 1971 roku A. T. (1) wystąpił o odtworzenie zniszczonej księgi wieczystej, prowadzonej dla nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, należącego uprzednio do jego ojca B. (...) Z. T. (k. 1 akt Kw.). Postanowieniem Państwowego Biura Notarialnego w C. z dnia 13 listopada 1971 roku, w miejsce zniszczonej księgi wieczystej „Ł. (...)”, założono księgę wieczystą Kw. nr (...), obejmującą grunty o powierzchni 74,22 ha, stanowiące gospodarstwo rolne. Jako ich właściciela wpisano B. (...) Z. T. (k. 12). Postanowieniem Sądu Powiatowego w C. z dnia 28 czerwca 1971 roku stwierdzono, iż powierzchnia opisanych gruntów została uszczuplona w wyniku zasiedzenia o 27,23 ha (k. 17 akt Kw.). Skutkiem tego gospodarstwo (...), od początku lat 70 ubiegłego stulecia, obejmowało działki gruntu o nr(...) o łącznej powierzchni 47,11 ha (k. 19 k.w.).

Wnioskodawca M. T. ukończył T. R. (1) w C. z dnia 8 czerwca 1974 roku (dowód: poświadczona kserokopia świadectwa k. 993-994). Uczestnik postępowania E. T. ukończył A. R. w S. na kierunku ekonomika i technologia produkcji rolniczej i uzyskał dyplom z dnia 25 stycznia 1984 roku (dowód: dyplom k. 952). Uczestniczka B. T. (2) ukończyła T. R. (2)w B. i uzyskała świadectwo dnia 30 października 1965 roku (dowód: poświadczony odpis świadectwa k. 948). Natomiast uczestnicy postępowania S. T. i I. W. od dzieciństwa do 1975 roku pracowali w gospodarstwie rolnym należącym do rodziców. Jako dzieci pomagali w różnych pracach w gospodarstwie, mieszkając wraz z rodzicami a następnie pomagali w szczególności w trakcie urlopów ( dowód: zeznania świadków G. L. 00:13: 41 i E. M. 00:05:43 – protokołu rozprawy apelacyjnej z dnia 4 września 2015r., protokół skrócony k- 988v.).

Z oświadczenia sekretarza Gminy L. wynika, iż Gmina nie posiada dokumentacji potwierdzającej fakt zatrudnienia S. T. i I. W. w gospodarstwie rodziców (dowód: oświadczenia k. 940 i 943).

Pozostałe ustalenia faktyczne Sądu Rejonowego są prawidłowe, dlatego Sąd Okręgowy przyjął je za własne.

Jak prawidłowo ustalił Sąd Rejonowy, A. T. (1) zmarł w dniu (...) roku w B., nie pozostawiając po sobie testamentu. W chwili śmierci był wdowcem, zaś w swoim życiu zawierał jeden związek małżeński z A. T. (2). Z tego związku małżeńskiego urodziło się pięcioro dzieci, którzy dożyli otwarcia spadku, tj. M. T., S. T., E. T., I. W. i B. R..

Przechodząc zatem do rozważania zarzutów apelacji wskazać należy, iż co do zasady postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku zapada jednolicie w odniesieniu do całego spadku. Wyjątek w tej mierze może zachodzić, jeśli w skład spadku, otwartego przed 14 lutego 2001 r., wchodzi gospodarstwo rolne. W odniesieniu do takiego spadku sąd jest bowiem obowiązany w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku, jeżeli następuje dziedziczenie z ustawy, niezależnie od wskazania spadkobierców dziedziczących spadek na zasadach ogólnych, wymienić także spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziały w tym gospodarstwie. Wówczas odrębne ujęcie w treści postanowienia stwierdzającego nabycie spadku, spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne oraz ich udziałów w tym gospodarstwie jest konieczne, choćby skład spadkobierców dziedziczących spadek na zasadach ogólnych nie różnił się od składu spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne. Nadto postanowienia dotyczące spadków otwartych pomiędzy 5 lipca 1963r. i 1 października 1990 r. powinny odrębnie wskazywać spadkobierców dziedziczących gospodarstwo rolne, tak z ustawy, jak i z testamentu.

Artykuł 670 kpc, w brzmieniu przed 14 lutego 2001r., nakazywał aby sąd badał z urzędu, czy w skład spadku wchodzi gospodarstwo rolne oraz którzy spośród spadkobierców powołanych z ustawy do spadku odpowiadają warunkom przewidzianym do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Zatem to na sądzie ciąży obowiązek ustalenia z urzędu osoby (osób) spadkobiercy. Dotyczy to zarówno spadkobierców ustawowych, jak i testamentowych.

Powyższe wynika z natury postępowania o stwierdzenie nabycia spadku, które wszczyna się na wniosek, lecz ustalenie osób spadkobierców i wysokości ich udziałów, toczy się z urzędu i w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku sąd powinien uwzględnić udowodnione prawa również spadkobierców, którzy się nie zgłosili (vide: orz. SN z 15 lutego 1950 r., C 2005/49, OSN 1950, Nr 2, poz. 40, PiP 1952, Nr 2, s. 332; post. SN z 4 stycznia 2012 r., III CZ 78/11, L.). Jednocześnie podkreślić należy, iż jeżeli sąd uzna, że zgłoszone dowody nie są wystarczające dla wypełnienia obowiązków ciążących na nim z mocy art. 670 kpc, może nałożyć na uczestnika określone obowiązki dowodowe, egzekwować ich wykonanie, a w razie potrzeby zastosować konsekwencje procesowe ich niewykonania, bowiem przepis ten nie zwalnia uczestników postępowania od obowiązku wskazywania dowodów dla stwierdzenia faktów, z których wywodzą skutki prawne, w postępowaniu tym bowiem ma zastosowanie art. 232 zd. 1 kpc. Na uczestniku, który podniósł fakt lub zarzut, spoczywa zatem także ciężar udowodnienia jego prawdziwości.

Dowodem przynależności do spadku gospodarstwa rolnego jest odpis z księgi wieczystej lub zaświadczenie ze zbioru dokumentów, a w ich braku - zaświadczenie z ewidencji gruntów. Z treści księgi wieczystej nr (...), prowadzonej przez Sąd Rejonowy w B. wynika, iż właścicielem gospodarstwa rolnego, dla którego prowadzona jest ta księga, położonego w miejscowości Ł., jest B. T. (3), syn J. i H.. Z ostrzeżenia wpisanego w Dziale III wynika, iż istnieje niezgodność stanu prawnego ujawnionego w księdze wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym polegające na tym, że w Dziale II księgi wpisany jest jako właściciel Z. T. B. (...) syn J. i H., podczas gdy z uwagi na fakt, że osoba ta została uznana za zmarłą w jej miejsce powinni być wpisani spadkobiercy. Natomiast z postanowienia wydanego przez Sąd Rejonowy w L. dnia 14 listopada 2014r., w sprawie VI Ns 5/13, ustalającego krąg spadkobierców po B. (...) Z. T., wynika iż w zakresie gospodarstwa rolnego, dla którego prowadzona jest księga wieczysta nr (...), spadkobiercą jest również spadkodawca A. T. (1).

Zgodnie z art. 1059 k.c., w brzmieniu obowiązującym na dzień 23 stycznia 1987 roku, spadkobiercy dziedziczą z ustawy gospodarstwo rolne, jeżeli w chwili otwarcia spadku: odpowiadają warunkom wymaganym dla nabycia własności nieruchomości rolnej w drodze przeniesienia własności albo są małoletni bądź też pobierają naukę zawodu lub uczęszczają do szkół, albo są trwale niezdolni do pracy.

Zgodnie z poglądem wyrażonym przez SN w postanowieniu z dnia 19 stycznia 1999 r., II CKN 186/98 (Legalis Nr 117910), przesłanki ustawowego dziedziczenia gospodarstwa rolnego muszą być spełnione przez spadkobierców w dacie otwarcia spadku, czyli w realiach sprawy na dzień 23 stycznia 1987r.

W rozporządzeniu Rady Ministrów w sprawie przenoszenia własności nieruchomości rolnych, znoszenia współwłasności takich nieruchomości oraz dziedziczenia gospodarstw rolnych z dnia 28 listopada 1964 r. (Dz.U. Nr 45, poz. 304), wskazano, iż za kwalifikacje do prowadzenia gospodarstwa rolnego uważa się ukończenie szkoły rolniczej, przysposobienia rolniczego lub uzyskanie tytułu kwalifikacyjnego w zawodach rolniczych oraz, że przerwa w pracy w gospodarstwie rolnym nie stanowi przeszkody do uznania, że osoba zainteresowana odpowiada warunkom określonym w art. 160 § 1 pkt 1 Kodeksu cywilnego (§ 3).

Środkami dowodowymi dla wykazania warunków dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego są m.in. przez wykazanie przygotowania zawodowego do prowadzenia produkcji rolnej następuje przez przedłożenie świadectwa właściwej szkoły lub zakładu pracy, o których mowa w § 1 pkt 1-3 rozp. RM z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 89, poz. 519 ze zm.). Dowody takie przedłożyli M. T., E. T. i B. R..

O spełnieniu warunków dziedziczenia z ustawy gospodarstwa rolnego może świadczyć też wykazanie stałej pracy w gospodarstwie rolnym, o której mowa w § 1 pkt 4 tego rozporządzenia. Wykazanie spełnienia tej przesłanki może nastąpić w drodze wszelkich środków dowodowych. Przyjmuje się, że wspomniany warunek stałej pracy w gospodarstwie rolnym jest spełniony również wtedy, jeżeli spadkobierca jest równocześnie zatrudniony gdzie indziej na podstawie umowy o pracę (vide: ciągle aktualne post. SN z 26.5.1988 r., III CRN 134/88, OSNCP 1990, Nr 7-8, poz. 106, także post. SN z 2.10.1997 r., III CKN 184/97, niepubl.; z 21.10.1999 r., I CKN 167/98, L.). Nie ma przy tym istotnego znaczenia podstawa prawna wykonywania takiej pracy, chodzi więc o każdą pracę w znaczeniu ekonomicznym wykonywaną na podstawie jakiegokolwiek tytułu prawnego lub nawet bez żadnego tytułu. Ustawa nie uzależnia oceny, czy praca jest stała, od upływu konkretnego okresu jej wykonywania, niemniej okres ten do chwili otwarcia spadku powinien być na tyle znaczny, aby usuwał wątpliwość co do tego, czy praca nie ma charakteru dorywczego. W judykaturze prezentowane jest też stanowisko, które Sąd Okręgowy, w składzie orzekającym w niniejszej sprawie, w pełni podziela, że „Spadkobierca wychowany w rodzinnym gospodarstwie rolnym, wykonujący w nim wiele lat wraz z pozostałymi członkami rodziny prace przy produkcji rolnej, ma umiejętności praktyczne potrzebne do prowadzenia gospodarstwa rolnego i na mocy art. 1059 pkt 2 KPC w zw. z § 1 pkt. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z 12.12.1990 r. w sprawie warunków dziedziczenia ustawowego gospodarstw rolnych (Dz.U. Nr 59, poz. 519) posiada kwalifikacje do dziedziczenia takiego gospodarstwa także wówczas, gdy pracował również poza rolnictwem, w późniejszym okresie wyprowadził się z gospodarstwa i w chwili otwarcia spadku nie pracował już w żadnym gospodarstwie rolnym” (vide: postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 października 2002 r., III CKN 135/01, Legalis Numer 123630).

Wobec powyższego zasadnym było uznanie, iż również pozostali spadkobiercy A. T. (1): I. W. i S. T. posiadali, na dzień otwarcia spadku, kwalifikacje do dziedziczenia gospodarstwa rolnego. Również oni, jak i pozostałe dzieci spadkodawcy, zarówno w dzieciństwie, jak i w późniejszym okresie kiedy wyjechali z domu aby zdobyć wykształcenie i podjąć pracę poza rolnictwem, przyjeżdżali do gospodarstwa rolnego prowadzonego przez rodziców i pomagali we wszystkich pracach związanych z jego prowadzeniem.

Wobec powyższego, na mocy art. 386 § 1 kpc, postanowienie Sądu Rejonowego, w zaskarżonym zakresie, podlegało zmianie poprzez uzupełnienie jego treści.