Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach V Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 3 września 2015 r. w Katowicach

na rozprawie

sprawy z powództwa T. P.

przeciwko Miastu J. – Prezydentowi Miasta J.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Gliwicach

z dnia 22 października 2014 r., sygn. akt II C 213/14

1.  prostując zawartą w zaskarżonym wyroku niedokładność w oznaczeniu strony pozwanej w ten sposób, że oznaczyć ją jako Miasto J. - Prezydent Miasta J., oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanego na rzecz powódki T. P. kwotę 5.400 (pięć tysięcy czterysta) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt V ACa 104/15

UZASADNIENIE

W pozwie skierowanym przeciwko Miastu J. powódka domagała się pozbawienia wykonalności, co do kwoty 258.361,78 złotych wraz z odsetkami ustawowymi, tytułu wykonawczego w postaci nakazu zapłaty wydanego w postępowaniu upominawczym przez Sąd Okręgowy w Gliwicach z dnia 10 stycznia 2003 roku pod sygn. akt: II Nc 2/03/3, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności na podstawie postanowienia tegoż Sądu z dnia 5 lutego 2008 roku odnośnie do niej, jako małżonki dłużnika M. P..

W motywach żądania podniosła, iż opiera swoje powództwo na podstawie z art. 840 ¹ k.p.c w związku z art. 840§ 1 pkt 2 i 3 k.p.c., wskazując, że po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie w postaci orzeczenia separacji a następnie rozwodu, eliminujące możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego dłużnika i powódki. Nakaz zapłaty został wydany przeciwko jej byłemu mężowi M. P. i wobec tego, że prowadzona przeciwko niemu egzekucja okazała się bezskuteczna wierzyciel wystąpił o nadanie klauzuli wykonalności w stosunku do powódki, jako jego małżonki pomimo pozostawania małżonków w separacji orzeczonej wyrokiem z dnia 29 października 2003 r., co wykluczało możliwość zastosowania przepisu art. 787 k.p.c., a to z uwagi na treść art. 54§1 k.r.o. Okoliczość ta była znana Sądowi w postępowaniu klauzulowym, jednakże postanowieniem z dnia 5 lutego 2008 roku wniosek ten został uwzględniony; nadto, nie ograniczono odpowiedzialności powódki do majątku objętego wspólnością małżeńską. Dokonano sprzedaży nieruchomości stanowiącej współwłasność dłużnika i powódki i częściowo zaspokojono wierzyciela w oparciu o treść art. 1025 k.p.c., co odnotowano na tytule wykonawczym. W dniu 17 stycznia 2014 roku powódka została powiadomiona o wszczęciu egzekucji z jej majątku osobistego na podstawie wymienionego tytułu wykonawczego.

Zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo ustalając, co następuje.

W latach 1999 – 2000, na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych, M. P. zawarł z Prezydentem Miasta J. umowy, na podstawie których Prezydent Miasta J. zobowiązał się do refundacji kosztów utworzenia pięciu stanowisk pracy dla osób niepełnosprawnych. Wobec niewywiązania się przez M. P. z realizacji tych umów został on wezwany do zwrotu zrefundowanych kosztów. Ostatecznie, Sąd Okręgowy w Gliwicach nakazem zapłaty w postępowaniu upominawczym, zasądził od M. P. na rzecz Prezydenta Miasta J. kwotę 200.000 złotych z ustawowymi odsetkami od 11 listopada 2002 roku, kwotę 60.000 złotych z odsetkami ustawowymi od 11 listopada 2002 roku, kwotę 93 868 złotych z ustawowymi odsetkami od 11 listopada 2002 roku, kwotę 7200 złotych tytułem kosztów postępowania oraz nakazał pobrać od pozwanego na rzecz Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Gliwicach - Ośrodka Zamiejscowego w Rybniku kwotę 4823, 35 złotych tytułem nieuiszczonego wpisu sądowego. Nakaz ten uprawomocnił się w 5 lutego 2003 roku.

Wyrokiem z dnia 29 października 2003 roku, w sprawie o sygn. akt II RNs 19/03, Sąd Okręgowy w Gliwicach orzekł separację pomiędzy małżonkami T. P. i M. P., którzy zawarli związek małżeński w dniu 12 lipca 1969 roku.

W dniu 5 lutego 2008 roku Sąd Okręgowy w Gliwicach, w sprawie II Co 32/07, nadał wymienionemu tytułowi egzekucyjnemu klauzulę wykonalności również przeciwko T. P., która w postępowaniu klauzulowym wyraziła zgodę na prowadzenie egzekucji z nieruchomości stanowiącej współwłasność małżonków i zasądził od niej na rzecz wierzyciela kwotę 65 złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania.

Wyrokiem z dnia 6 kwietnia 2011 roku Sąd Okręgowy w Gliwicach rozwiązał małżeństwo T. P. i M. P. przez rozwód.

W dniu 27 czerwca 2013 roku Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w Jastrzębiu – Zdroju, na wniosek wierzyciela - Prezydenta Miasta J. podjął czynności egzekucyjne w stosunku do powódki na podstawie wymienionego wyżej tytułu wykonawczego.

W dniu 23 stycznia 2014 roku T. P. złożyła zażalenie na postanowienie Sądu

Okręgowego w Gliwicach z dnia 5 lutego 2008 roku zarzucając, iż z naruszeniem art. 787 k.p.c. przy nadaniu klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu przeciwko niej jako małżonce dłużnika, nie ograniczono jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową. Postanowieniem z dnia 4 lutego 2014 roku tenże Sąd - w trybie art. 395§2 k.p.c. w związku z art. 13§2 k.p.c. - uchylił postanowienie z dnia 5 lutego 2008 r. i ponownie nadał klauzulę wykonalności nakazowi zapłaty z dnia 10 stycznia 2003 roku przeciwko małżonce dłużnika, przy czym ograniczył jej odpowiedzialność do majątku objętego wspólnością majątkową małżeńską.

Na skutek zażalenia wniesionego przez wierzyciela od powyższego postanowienia Sąd Apelacyjny w Katowicach, postanowieniem z dnia 29 kwietnia 2014 roku, uchylił zaskarżone postanowienie uznając zażalenie za spóźnione, a nadto wskazał na marginesie, że pomiędzy małżonkami – na skutek orzeczenia separacji – nie obowiązywał już ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.

Mając na uwadze wymienione niesporne okoliczności Sąd Okręgowy uznał za nieuzasadniony podniesiony przez pozwanego zarzut braku legitymacji biernej.

Zawierając umowy z dłużnikiem na podstawie art. 26 ust. 2 ustawy dnia 27 sierpnia 1997 roku o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych Prezydent Miasta J. działał jako organ gminy (miasta) wykonującej zadania powiatu. Miasto na prawach powiatu jest bowiem gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych przez ustawę o samorządzie powiatowym. Prezydent miasta działającego na prawach powiatu posiada bowiem uprawnienia do realizacji zadań zarówno z zakresu samorządu gminnego, jak i powiatowego będąc również starostą w znaczeniu funkcjonalnym i wprawdzie w tytule wykonawczym jako powoda wskazano Prezydenta Miasta J., to jednak wierzycielem w sprawie jest niewątpliwie Miasto J..

W ocenie Sądu Okręgowego, powódka wykazała, iż nakaz zapłaty wydany w sprawie II Nc 2/03 nie mógł być wobec niej opatrzony klauzulą wykonalności na podstawie art. 787 k.p.c w brzmieniu obowiązującym w dniu 5 lutego 2008 roku. Norma prawna art. 787 k.p.c pozwalała na nadanie klauzuli wykonalności także przeciwko małżonkowi z ograniczeniem jego odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością majątkową jedynie w sytuacji, gdy taka wspólność między małżonkami jeszcze istniała, co w sprawie niniejszej nie miało miejsca. Jeżeli zaś przeciwko małżonkowi została nadana klauzula wykonalności, to może on, jako dłużnik egzekwowany, skorzystać z powództwa opozycyjnego.

Powódka miała prawo powoływać się na treść art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c. albowiem wykazała, iż po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie w postaci orzeczenia separacji a następnie rozwodu, eliminujące możliwość prowadzenia egzekucji z majątku wspólnego dłużnika i powódki. W dacie wystąpienia wierzyciela o nadanie klauzuli wykonalności przeciwko powódce - jako małżonce dłużnika - nie istniał już między nimi ustrój wspólności ustawowej małżeńskiej i w związku z tym jej powództwo zasługiwało na uwzględnienie.

Powyższy wyrok zaskarżył pozwany i podnosząc zarzuty naruszenia:

- art. 365 § 1 k.p.c. wobec oddalenia zażalenia dłużnika w postępowaniu klauzulowym,

- art. 840 § 1 k.p.c. poprzez uwzględnienie powództwa w stosunku do podmiotu, który nie był wierzycielem określonym w tytule wykonawczym zaopatrzonym w klauzulę wykonalności przeciwko małżonce dłużnika,

- art. 233 k.p.c. poprzez zaniechanie ustalenia, w jakiej części wierzytelność została wyegzekwowana, co mogło doprowadzić do pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w części dotyczącej wierzytelności, która została już wyegzekwowana, domagał się jego zmiany przez oddalenie powództwa ewentualnie jego uchylenia i przekazania sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Zarzuty skarżącego okazały się bezpodstawne.

W doktrynie wskazuje się, że rozstrzygnięcie wydane w postępowaniu klauzulowym nie jest objęte powagą rzeczy osądzonej, bo - jak wskazał Sąd Najwyższy w powołanym w apelacji wyroku z dnia 15 maja 2008 r., I CSK 541/07 - jedynie prawomocne postanowienie wydane w postępowaniu klauzulowym oddalające zażalenie dłużnika wiąże nie tylko strony i sąd, który je wydał, lecz również inne sądy (art. 365 k.p.c.), a wbrew twierdzeniom skarżącego, (to samo dotyczy ustaleń Sądu Okręgowego świadczących o niestarannej lekturze motywów zawartych w orzeczeniu Sądu Apelacyjnego), w postępowaniu klauzulowym nie doszło do tej pory do merytorycznego rozpoznania zażalenia małżonki dłużnika.

Uchylając wydane przez Sąd Okręgowy (w wyniku przychylenia się przezeń do zażalenia - na podstawie art. 395 § 2 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.), postanowienie z dnia 29 kwietnia 2014 roku Sąd Apelacyjny stwierdził, że Sąd Okręgowy nie zbadał, czy zażalenie uczestniczki postępowania postanowienie z dnia 5 lutego 2008 r. zostało wniesione w terminie, gdyż stosownie do art. 795 § 2 k.p.c. termin do wniesienia zażalenia biegnie od dnia doręczenia dłużnikowi zawiadomienia o wszczęciu egzekucji. Wskazał, że należy w związku z tym ustalić, kiedy po raz pierwszy dłużniczce doręczono to zawiadomienie i w zależności od tego ustalenia podjąć czynności zmierzające do nadania biegu zażaleniu, bądź je odrzucić, jako spóźnione. Jednocześnie - na marginesie - zauważył, że wobec orzeczenia separacji małżonków klauzula wykonalności nie mogła być nadana przeciwko małżonkowi dłużnika skoro orzeczenie separacji, zgodnie z art. 61 ⁵ k.r.o, obowiązującego w dniu jej orzeczenia, spowodowało powstanie między nimi rozdzielności majątkowej, co oznacza, że przychylając się do zażalenia winien był wniosek o nadanie klauzuli przeciwko małżonce dłużnika oddalić.

Po uchyleniu przez Sąd Apelacyjny postanowienia Sądu Okręgowego wydanego w trybie art. 395 § 2 k.p.c. Sąd Okręgowy do tej pory nie nadał biegu zażaleniu uczestniczki postępowania wniesionemu na postanowienie z dnia 5 lutego 2008 roku. Nadto, powoływała się w nim jedynie na ograniczenie jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością ustawową i naruszenie w związku z tym art. 787 k.p.c., a nie na obowiązujący pomiędzy małżonkami ustrój rozdzielności majątkowej z uwagi na orzeczenie separacji. Okoliczność ta wynikała natomiast z załączonego do akt postępowania klauzulowego odpisu skróconego aktu małżeństwa (k.14 akt II Co 32/07).

Tak więc, w sprawie niniejszej nie było przeszkód do podnoszenia przez powódkę tego zarzutu w powództwie opozycyjnym, opartego na podstawie z art. 840 § 1 pkt 2 k.p.c.

Za nieuzasadniony należało również uznać zarzut naruszenia art. 233 k.p.c., jako że:

- pozwany nie podnosił, by w postępowaniu egzekucyjnym została wyegzekwowana i przekazana wierzycielowi, pochodząca ze sprzedaży nieruchomości, kwota przewyższająca wskazaną przez organ egzekucyjny w adnotacji widniejącej na załączonym do akt sprawy tytule wykonawczym,

- jest bezsporne pomiędzy stronami, że tak w dacie wytoczenia powództwa jak i obecnie postępowanie egzekucyjne nie było prowadzone,

- z załączonego do odpowiedzi na apelację wniosku egzekucyjnego z dnia 24 czerwca 2013 r. wynika, ze pozwany wnosił o wyegzekwowanie od powódki tytułem należności głównej kwoty 258.361,78 zł wraz z odsetkami ustawowymi.

Niesłuszny okazał się również pozostały zarzut apelacji.

Zgodnie z brzmieniem art. 67 § 1 k.p.c., osoby prawne dokonują czynności procesowych przez organy uprawnione do działania w ich imieniu. Przepis ten nawiązuje do unormowania zawartego w art. 38 k.c., wedle którego osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na nim statucie. Regulacje te tworzą mechanizm działania osoby prawnej objaśniany w doktrynie i orzecznictwie przy pomocy teorii organów, wedle której do podjęcia decyzji i wyrażenia woli osoby prawnej powołane są jednostki (osoby fizyczne) wchodzące w skład jej organu. Działanie tych jednostek traktowane jest jako działanie osoby prawnej. Konieczne jest jednak, aby: 1) przepisy regulujące ustrój danej osoby prawnej przewidywały określony rodzaj organu; 2) konkretna osoba fizyczna powołana została zgodnie z prawem do pełnienia funkcji organu; 3) osoba ta wypełniała funkcję organu w granicach jego kompetencji.

W świetle art. 35a ust. 1 pkt 16 ustawy z dnia 27 sierpnia 1997r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych (Dz.U. nr 123, poz. 776 z późn. zm.) rehabilitacja zawodowa i zatrudnianie osób niepełnosprawnych należy do zadań powiatu.

Do kompetencji powiatu należy też zawieranie umów z pracodawcami o zwrot kosztów zatrudniania osób niepełnosprawnych (art. 26 cyt. ustawy). W odniesieniu do tych umów podmiotem odpowiedzialnym za zobowiązania wynikające z tych umów jest zatem właściwy powiat, który reprezentuje starosta. Tak więc w sprawach związanych z zobowiązaniami wynikającymi z tych umów powiat jako jednostkę samorządu terytorialnego winien reprezentować właściwy organ.

W świetle art. 92 ustawy z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym funkcje organów powiatu w miastach na prawach powiatu, jak w sprawie niniejszej, sprawuje prezydent miasta, a miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu na zasadach określonych w tej ustawie. Prezydent miasta działającego na prawach powiatu łączy w sobie uprawnienia do realizacji zadań zarówno z zakresu samorządu gminnego, jak i powiatowego.

Nie ulega zatem wątpliwości, że prezydent miasta na prawach powiatu jest organem osoby prawnej jaką jest miasto na prawach powiatu, bowiem ustawa o samorządzie powiatowym i ustawy szczególne wyposażają prezydenta miasta na prawach powiatu zarówno w kompetencje wykonywane samodzielnie i we własnym imieniu, jak i kompetencje wykonywane w imieniu miasta na prawach powiatu.

Stroną postępowania sądowego w sprawach związanych z wierzytelnościami Miasta J. na prawach powiatu (o zapłatę, postępowaniu klauzulowym oraz w sprawie niniejszej, obejmującej rozpoznanie powództwa opozycyjnego) powinno być zatem to Miasto reprezentowane przez prezydenta, jako jego statio municipi.

Choć to bowiem starostowie lub prezydenci miast na prawach powiatu zawierają z pracodawcami umowy w przedmiocie zwrotu kosztów przystosowania stanowisk pracy do potrzeb osób niepełnosprawnych, to nie uzyskują tym samym zdolności prawnej, a co za tym idzie i zdolności sądowej. Działają oni bowiem nie we własnym imieniu i na swoją rzecz; nie są również podmiotem odpowiedzialnym za zobowiązania wynikające z tych umów. Podmiotem tym jest właściwy powiat lub miasto na prawach powiatu realizujące zadania, o których mowa w art. 26 ustawy z 1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnieniu osób niepełnosprawnych. Starosta (prezydent miasta na prawach powiatu) w zakresie tej ustawowo przyznanej mu kompetencji, nie mając osobowości prawnej ani przyznanej zdolności prawnej, nie działa jako podmiot samodzielny, lecz jako organ jednostki samorządu terytorialnego realizującej zadania w sferze gospodarczej. Podobnie jak w przypadku statio fisci, procesowe pojęcie statio municipi, należy utożsamiać z taką jednostką organizacyjną jednostki samorządu terytorialnego, która nie mając osobowości prawnej, podejmuje czynności procesowe za tę jednostkę, jako osobę prawną w sprawach, w których, będące ich przedmiotem roszczenia wiążą się z działalnością tej jednostki (por. orzeczenia SN: z dnia 8 stycznia 2009 r., I CSK263/08, niepubl., z 8 października 2014 r., II CSK 781/13, niepubl., z 16 marca 2005 r., IV CK 675/04, OSNC 2006, Nr 2, poz. 35, uzasadnienie uchwały SN z 4 sierpnia 2006 r., III CZP 50/06, OSNC 2007, Nr 6, poz. 80 oraz wyroki: Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 lutego 2013 r., I ACa 889/12, niepubl. i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 16 lipca 2003 r., I ACa 1600/02, Biul.SAKa 2003/4/24).

Nie ulega zatem wątpliwości, że choć precyzja oznaczenia wierzyciela w postępowaniu klauzulowym i powoda w postępowaniu sądowym przeciwko dłużnikowi o zapłatę pozostawiała wiele do życzenia, to nie było wątpliwości, iż prezydent miasta występował on jako reprezentant miasta na prawach powiatu, czyli że stroną było w istocie Miasto J. - Prezydent Miasta J.. Nie zachodzi zatem, wbrew zarzutowi skarżącego, brak tożsamości wierzyciela oznaczonego w tytule egzekucyjnym i wykonawczym i w sprawie niniejszej. W takiej bowiem sytuacji, jak się przyjmuje w judykaturze, nieścisłości w oznaczeniu strony mogą być usunięte przez sąd z własnej inicjatywy w drodze sprostowania.

Z powyższych przyczyn i na podstawie art. 385 k.p.c. apelacja podlegała oddaleniu po dokonaniu przez Sąd Apelacyjny prawidłowego oznaczenia strony pozwanej na podstawie art. 350 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego orzeczono na podstawie art. 98 § 1k.p.c., zasądzając od powoda, jako strony przegrywającej, na rzecz pozwanego kwotę odpowiadającą wynagrodzeniu jego pełnomocnika ustalonemu w stawce minimalnej określonej przepisami § 6 pkt 7 w zw. z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.