Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie VI Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący – Sędzia SA Małgorzata Kuracka

Sędziowie: SA Irena Piotrowska

SO (del.) Grażyna Kramarska (spr.)

Protokolant: Izabela Nowak

po rozpoznaniu w dniu 8 września 2015 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa N. R.

przeciwko W. O.

o pozbawienie tytułu wykonawczego wykonalności

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 18 czerwca 2014r.

sygn. akt XX Gc 1007/12

1.oddala apelację;

2.zasądza od W. O. na rzecz N. R. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt VIA Ca 1591/14

UZASADNIENIE

Powód N. R. w pozwie skierowanym przeciwko pozwanemu W. O. wniósł o pozbawienie wykonalności tytułu wykonawczego - wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011 roku wydanego w sprawie o sygnaturze akt XX GC 259/09, zaopatrzonego w klauzulę wykonalności nadaną przeciwko powodowi na mocy postanowienia Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 24 września 2012 r. (sygn. akt VI ACa 1366/11) - co do punktów I i III wyroku. W uzasadnieniu powód podniósł, iż strony były wspólnikami spółki partnerskiej, działającej aktualnie pod firmą (...) spółka komandytowa z siedzibą w W.. W dniu 9 września 2008 roku pozwany wystąpił z tej spółki, a następnie uzyskał w sprawie XX GC 259/09 wyrok z dnia 30 sierpnia 2011 roku zasądzający od niej kwotę 134.298,50 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 23 maja 2009 roku do dnia zapłaty, tytułem udziału w zysku spółki za rok 2007. Wyrokowi temu została nadana (w zakresie punktów I. i III.) klauzula wykonalności najpierw przeciwko spółce postanowieniem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 czerwca 2012 roku, a następnie przeciwko powodowi postanowieniem tego Sądu z dnia 24 czerwca 2012 roku, wydanym w sprawie o sygnaturze VI ACa 1366/11. Powód wskazał na brak podstaw do prowadzenia przeciwko niemu egzekucji z uwagi na charakter roszczenia zasądzonego tytułem wykonawczym jako roszczenia korporacyjnego, wynikającego ze stosunków wewnętrznych spółki, co do którego wyłączona jest odpowiedzialność powoda za zobowiązania spółki. Powołał się także na to, że roszczenie pozwanego (w uzasadnieniu błędnie: powoda) w całości wygasło z uwagi na złożone przez spółkę oświadczenie o potrąceniu przysługujących spółce wobec pozwanego wierzytelności o zapłatę kwoty 262.098,82 zł. Podniósł również, że postanowienie komornika o umorzeniu postępowania egzekucyjnego prowadzonego wobec spółki, będące przesłanką nadania klauzuli wykonalności, było wydane z poważnymi uchybieniami formalnymi, a następnie zostało uchylone.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa, podnosząc, że odpowiedzialność komplementariusza spółki komandytowej (w którą przekształciła się spółka wcześniej będąca partnerską) wynika wprost z art. 102 k.s.h. w zw. z art. 22 § 2 k.s.h. w zw. z art. 103 i art. 31 k.s.h. Pozwany podniósł, iż zgodnie z art. 103 k.s.h. przepisy o spółce jawnej stosuje się w stosunku do spółki komandytowej w zakresie, w którym dział III nie reguluje konkretnej materii i to odpowiednio, a podstawowa zasada odpowiedzialności wspólników spółki komandytowej wyrażona została w art. 102 k.s.h., który nie zawiera zapisów wskazujących na to, że komplementariusz odpowiada tylko za niektóre zobowiązania spółki w zależności od tego, czy są one wewnętrznymi czy zewnętrznymi. W ocenie pozwanego odpowiedzialność ta jest nieograniczona, w szczególności nie ograniczono jej wobec niektórych wierzycieli t.j. wobec wspólników spółki.

Wyrokiem z dnia 18 czerwca 2014r. Sąd Okręgowy w Warszawie uwzględnił w całości powództwo, obciążając pozwanego kosztami procesu. Sąd Okręgowy ustalił, że powód i pozwany byli wspólnikami spółki (...) z siedzibą w W.. W dniu 9 września 2008 r. pozwany wystąpił z tej spółki, a następnie została ona przekształcona w spółkę komandytową (...) spółka komandytowa. Powód przez cały czas pozostaje wspólnikiem- komplementariuszem tej spółki. Wyrokiem Sądu Okręgowego w Warszawie z dnia 30 sierpnia 2011 roku w sprawie o sygnaturze akt XX GC 259/09 została zasądzona od spółki na rzecz pozwanego kwota 134.298,50 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 23 maja 2009 roku do dnia zapłaty, tytułem zysku przysługującego mu, jako wspólnikowi spółki, za rok 2007. Apelacja od tego wyroku została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie z dnia 12 czerwca 2012 roku w sprawie o sygnaturze akt VI ACa 1366/11. Postanowieniem z dnia 12 czerwca 2012 roku Sąd Apelacyjny nadał wyrokowi Sądu Okręgowego klauzulę wykonalności przeciwko spółce w zakresie punktów I i III wyroku, a postanowieniem z dnia 24 września (w uzasadnieniu błędnie - czerwca) 2012 roku przeciwko powodowi, jako wspólnikowi spółki, na podstawie art. 778 ^{( 1)} k.p.c. i 102 k.s.h. oraz art. 22 § 2 w zw. z art. 103 k.s.h. Na podstawie tego tytułu zostało wszczęte przeciwko powodowi przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym dla Warszawy - Żoliborza A. K. postępowanie egzekucyjne prowadzone pod sygn. akt: KM 4352/12.

W ocenie Sądu Okręgowego powództwo o pozbawienie powyższego tytułu wykonawczego wykonalności zasługiwało na uwzględnienie w całości z uwagi na brak przesłanek pozwalających na nadanie przeciwko powodowi klauzuli wykonalności wyrokowi wydanemu przeciwko spółce. Podstawą nadania tej klauzuli był przepis art. 778 ¹ k.p.c., zgodnie z którym tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przeciwko spółce jawnej, spółce partnerskiej, spółce komandytowej lub spółce komandytowo- akcyjnej, sąd nadaje klauzulę wykonalności przeciwko wspólnikowi ponoszącemu odpowiedzialność bez ograniczenia całym swoim majątkiem za zobowiązania spółki, jeżeli egzekucja przeciwko spółce okaże się bezskuteczna, jak również wtedy, gdy jest oczywiste, że egzekucja ta będzie bezskuteczna. Klauzula ta została nadana przez Sąd Apelacyjny w Warszawie z uwagi na to, że powód jako komplementariusz spółki odpowiada za jej zobowiązania bez ograniczeń, zgodnie z treścią art. 102 k.s.h. Sąd Okręgowy zważył jednak, że pozwany (w uzasadnieniu błędnie – powód) jako były wspólnik spółki partnerskiej, która następnie została przekształcona w spółkę komandytową, nie zawsze powinien być traktowany jako „osoba trzecia” w myśl przepisów kodeksu spółek handlowych. Fakt, iż pozwany (w uzasadnieniu błędnie – powód) obecnie nie jest już wspólnikiem spółki, nie ma znaczenia, gdyż zasądzone wyrokiem na jego rzecz roszczenie, jest roszczeniem wynikającym ze stosunków wewnętrznych spółki, a korporacyjność tego roszczenia powoduje, iż nie można dokonywać rozróżnienia zależnie od tego, czy z powództwem występuje aktualny, czy też były wspólnik. Artykuł 102 k.s.h. statuuje odpowiedzialność komplementariusza wobec wierzycieli za zobowiązania spółki bez ograniczeń. Zdaniem Sądu Okręgowego kodeks spółek handlowych w części dotyczącej spółek komandytowych nie zawiera wyczerpujących uregulowań, a zatem zgodnie z art. 103 k.s.h. odpowiednie zastosowanie do spółki komandytowej mogą znaleźć przepisy o spółce jawnej. Sąd Okręgowy wskazał na to, że przepis art. 102 k.s.h. nie określa wszystkich cech odpowiedzialności komplementariusza, w szczególności nie reguluje odpowiedzialności względem osób trzecich (przepisy kodeksu w części dotyczącej spółki komandytowej regulują tylko odpowiedzialność komandytariusza), co pozwala na odesłanie zarówno do art. 22 § 2 k.s.h. jak i do art. 31 k.s.h., który dotyczy odpowiedzialności wspólnika względem osób trzecich. W ocenie tego Sądu, skoro źródłem uprawnień pozwanego wobec spółki była umowa spółki, to uprawnienia te muszą być uznane za roszczenia wewnątrzspółkowe. Sąd Okręgowy podzielił przy tym - jako ugruntowany w orzecznictwie i doktrynie - pogląd, iż odpowiedzialność z tytułu takich roszczeń jest wyłączona wobec wspólnika spółki jawnej (vide wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 października 2008 roku VCSK 172/08, w którym Sąd uznał, że: „z istoty spółki jawnej wynika, iż roszczenia wynikające ze stosunku spółki - a typowym takim roszczeniem jest roszczenie o wypłatę udziału w zysku (art. 51 k.s.h.) - wspólnicy mogą kierować tylko wobec spółki. Zasady tej nie zmienia art.22 § 2 k.s.h. Według tego przepisu każdy wspólnik odpowiada za zobowiązania spółki bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, z uwzględnieniem art. 31 k.s.h., który przewiduje tzw. subsydiarną odpowiedzialność wspólnika. Ustanowiona w art. 22 § 2 k.s.h odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki dotyczy zobowiązań, które może zaciągać spółka w ramach przyznanej jej zdolności (art. 8 w zw. z art. 4 § 1 k.s.h.). Zdolność ta obejmuje zaś stosunki „zewnętrzne”, tj. zachodzące pomiędzy spółką a jej kontrahentami. Wspólnik odpowiada zatem solidarnie wraz ze spółką za zobowiązania spółki wynikające z tych stosunków. Przyznana spółce jawnej zdolność do zaciągania zobowiązań nie obejmuje stosunków „wewnątrzspółkowych” i przewidziana w art. 22 § 2 k.s.h. odpowiedzialność wspólnika za zobowiązania spółki wynikające z tych stosunków nie rozciąga się na te zobowiązania, nie rozciąga się więc na zobowiązanie spółki do wypłaty wspólnikowi udziału w zysku”.). Zdaniem Sądu Okręgowego przepisy dotyczące odpowiedzialności wspólników w spółce jawnej należy odpowiednio - na mocy art. 103 k.s.h. - zastosować wobec odpowiadającego bez ograniczeń komplementariusza spółki komandytowej, co pozwala uznać, że i w tym przypadku taka odpowiedzialność nie występuje w zakresie roszczeń o charakterze korporacyjnym. Takie stanowisko w ocenie Sądu Okręgowego było wystarczające do uwzględnienia powództwa, rozważanie pozostałych okoliczności dotyczących bezskuteczności egzekucji, oświadczenia o potrąceniu, było zatem bezprzedmiotowe.

W apelacji od tego wyroku pozwany zaskarżył wyrok w całości, wnosząc o zmianę wyroku poprzez oddalenie powództwa, a na wypadek uznania, że Sąd I instancji nie rozpoznał istoty sprawy, wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Pozwany sformułował zarzuty naruszenia prawa materialnego:

- art. 31 k.s.h. poprzez przyjęcie, że z uwagi na umiejscowienie tego przepisu w rozdziale zatytułowanym „Stosunek do osób trzecich”, należy rozróżnić dwie grupy zobowiązań - zewnętrzne i wewnętrzne i w konsekwencji błędne przyjęcie, że roszczenia byłego wspólnika do spółki w przypadku bezskuteczności egzekucji wobec spółki nie mogą być zaspokajane przez obecnych wspólników z ich majątku osobistego,

- art. 31 k.s.h. poprzez przyjęcie, że nie statuuje on jedynie zasady tzw. subsydiarności odpowiedzialności wspólników, ale dodatkowo określa dwa rodzaje zobowiązań spółki - tj. takie które odnoszą się do osób trzecich i pozostałych, a także, że przepis ten dokonuje rozróżnienia zobowiązań, na te które mają swe „źródło” w stosunkach wewnętrznych bądź zewnętrznych,

- art. 102 k.s.h. poprzez jego niezastosowanie jako przepisu szczególnego określającego zasady odpowiedzialności komplementariusza za zobowiązania spółki bez ograniczenia,

- art. 22 § 2 k.s.h. poprzez jego niezastosowanie z uwzględnieniem art. 31 k.s.h.,

- art. 103 k.s.h. poprzez przyjęcie, że na jego podstawie należy ograniczyć odpowiedzialność komplementariusza za zobowiązania spółki wbrew art. 102 k.s.h.

Pozwany powołał się też na naruszenie przepisów prawa procesowego t.j. art. 233 § 1 k.p.c. poprzez wydanie wyroku opartego jedynie na niektórych dowodach i twierdzeniach stron, z naruszeniem zasady wszechstronności badania materiału dowodowego, co znalazło wyraz w pominięciu oceny dwóch zarzutów przedstawionych w pozwie, dotyczących wygaśnięcia roszczenia objętego tytułem egzekucyjnym z uwagi na potrącenie oraz odpadnięcia podstawy nadania klauzuli wykonalności z uwagi na uchylenie postanowienia o umorzeniu egzekucji przeciwko Spółce, a także w oddaleniu wniosku dowodowego strony pozwanej o powołanie biegłego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługiwała na uwzględnienie.

Sąd Apelacyjny podziela ustalenia faktyczne Sądu I instancji - niekwestionowane zresztą w apelacji przez pozwanego – jak i ocenę prawną tego Sądu co do istnienia przesłanki pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności na podstawie art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.

Nie są uzasadnione przede wszystkim zarzuty apelacji dotyczące naruszenia przepisów postępowania. W przypadku uznania, że brak było materialnoprawnych podstaw do nadania wyrokowi przeciwko spółce klauzuli wykonalności przeciwko powodowi, bezprzedmiotowe było rozważanie pozostałych argumentów zawartych w pozwie oraz prowadzenie postępowania dowodowego na okoliczności z nimi związane, w tym także niecelowe było dopuszczenie dowodu z opinii biegłego na okoliczności wskazane w odpowiedzi na pozew. Niezależnie od tego można tylko wyrazić zdziwienie, że pozwany zarzuca w apelacji nierozważenie argumentów, które przywołał powód dla uzasadnienia swojego żądania, skoro ich ewentualne uwzględnienie mogłoby tylko dodatkowo przemawiać za zasadnością żądania powoda.

W ocenie Sądu Apelacyjnego nie doszło też do naruszenia przez Sąd Okręgowy przepisów prawa materialnego wskazanych w apelacji. Apelujący niepotrzebnie skupia się w uzasadnieniu apelacji na rozważaniu zasad odpowiedzialności wspólników poszczególnych spółek osobowych (komandytowej i jawnej). Istotą sporu w niniejszej sprawie nie jest bowiem to, czy komplementariusz spółki komandytowej, którym jest powód, odpowiada, czy też nie, bez ograniczeń za zobowiązania tej spółki w przypadku bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce (Sąd Okręgowy bowiem nie podważał takiej nieograniczonej odpowiedzialności komplementariusza za zobowiązania spółki), ale to, czy za konkretne zobowiązanie stwierdzone przedmiotowym tytułem wykonawczym powód ponosi taką odpowiedzialność. Rozbieżności stanowisk stron sprowadzały się do tego, czy wskazane w art. 22 § 2 k.s.h. i art. 102 k.s.h. „zobowiązania spółki” obejmują także zobowiązania wobec wspólników wynikające ze stosunków korporacyjnych. Sąd Okręgowy zasadnie wskazał na to, że w doktrynie oraz orzecznictwie przez „zobowiązania spółki” rozumie się jej zobowiązania ze stosunków zewnętrznych t.j. wobec kontrahentów obrotu cywilnoprawnego bądź jej zobowiązania publicznoprawne. Pogląd taki został m.in. wyrażony w Komentarzu do kodeksu spółek handlowych pod red. Zbigniewa Jary Wydawnictwo C.H. Beck Warszawa 2014r. str. 45-46 (uwaga nr 28 do art. 8) oraz str. 114-115 (uwaga nr 23 do art. 22), gdzie nadto przytoczono szereg innych publikacji, w których taki pogląd się pojawił. Definicję pojęcia „zobowiązania spółki” przedstawił także Sąd Najwyższy w cytowanym przez Sąd Okręgowy wyroku z dnia 23 października 2008r. w sprawie V CSK 172/08. Wyrok ten co prawda został wydany w sprawie o odmiennym - w stosunku do ustalonego w niniejszej sprawie - stanie faktycznym (dotyczyła ona likwidacji spółki jawnej i kolejności zaspokajania w jej toku wierzycieli spółki), jednak przeprowadzona przez Sąd Najwyższy wykładnia pojęcia „zobowiązania spółki” ma walor bardziej ogólny, nie tylko ograniczony do postępowania likwidacyjnego i nie tylko do spółki jawnej, a tym samym może być zastosowana także na użytek określenia, czy zobowiązaniem spółki osobowej (bez względu na jej rodzaj), za które ponosić ma odpowiedzialność jej wspólnik (w przypadku bezskuteczności egzekucji przeciwko spółce), może być również zobowiązanie ze stosunków wewnątrz spółki, w szczególności zobowiązanie do wypłaty wspólnikowi udziału w zysku, czyli świadczenie, jakie było przedmiotem rozstrzygnięcia w przedmiotowym tytule wykonawczym. Sąd Najwyższy wskazał w uzasadnieniu tego wyroku na to, że z istoty spółki jawnej wynika, że roszczenia ze stosunku spółki wspólnicy mogą kierować tylko wobec niej i że przewidziana w art. 22 § 2 k.s.h. odpowiedzialność wspólnika nie rozciąga się na - wprost wskazane przez Sąd Najwyższy - zobowiązanie spółki do wypłaty wspólnikowi udziału w zysku. W ocenie Sądu Najwyższego zobowiązaniami spółki, za które ponoszą odpowiedzialność wspólnicy, są te zobowiązania, które spółka może zaciągać w ramach przyznanej jej zdolności (art. 8 k.s.h.), która obejmuje stosunki zewnętrzne między spółką a kontrahentami, t.j. zobowiązania wobec wierzycieli niebędących wspólnikami jak i wobec wierzycieli będących wspólnikami, gdy zobowiązania nie wynikają ze stosunku spółki. Sąd Apelacyjny podziela pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w tym wyroku, jednocześnie wskazując na to, że brak jest podstaw prawnych w przepisach kodeksu spółek handlowych do odmiennego rozumienia pojęcia zobowiązania spółki w przypadku spółki komandytowej. Przepis art. 8 k.s.h. określający zdolność spółki osobowej (w tym zdolność do zaciągania zobowiązań) ma zastosowanie do wszystkich spółek osobowych, a zatem zarówno do spółki jawnej jak i do spółki komandytowej. Skoro zaś co do zasady powód jako wspólnik takiej spółki nie ponosi odpowiedzialności za jej zobowiązanie do wypłaty innemu wspólnikowi udziału w zysku spółki, to wydanie przeciwko powodowi tytułu wykonawczego było niezasadne, z tego względu, że nie było podstaw w prawie materialnym do wspólnej odpowiedzialności powoda i spółki, a tym samym do nadania przeciwko powodowi klauzuli wykonalności wyrokowi z dnia 30 sierpnia 2011 roku wydanemu przeciwko spółce. Nie zaszło zatem zdarzenie, na którym oparto wydanie klauzuli wykonalności przeciwko powodowi, co samo przez się pozwalało Sądowi Okręgowemu na uwzględnienie powództwa (art. 840 § 1 pkt 1 k.p.c.), bez potrzeby rozważania pozostałych argumentów zawartych w pozwie.

Mając powyższe na względzie Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanego na podstawie art. 385 k.p.c. O kosztach zastępstwa procesowego powoda wygrywającego proces w postępowaniu apelacyjnym Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c. w związku z § 6 pkt 6 i § 13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu.