Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 8 sierpnia 2013 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Gdańsku

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 8 sierpnia 2013 r. w Gdańsku

sprawy B. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji B. W.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 21 listopada 2012 r., sygn. akt IV U 888/12

oddala apelację.

Sygn. akt III AUa 2191/12

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 24 kwietnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. z 1983 r., Nr 8, poz. 43 ze zm.) odmówił B. W. prawa do emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy wskazał, iż na podstawie dokumentów znajdujących się w aktach ubezpieczonego ustalono, że na dzień 31 grudnia 1998 r. udowodnił on 27 lat, 2 miesiące i 1 dzień okresów składkowych i nieskładkowych, a także 5 lat, 1 miesiąc i 2 dni stażu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie zaliczył mu okresu pracy w szczególnych warunkach z tytułu zatrudnienia w (...) S.A. w T. (później (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.) od 1 września 1982 r. do 30 listopada 1995 r. na stanowisku kierownika wydziału automatyki, gdyż nie można uznać, aby osoba zatrudniona na wymienionym stanowisku pracowała stale i pełnym wymiarze czasu pracy przy stanowiskach robotniczych wymienionych w wykazie. Wobec nie wykazania przez ubezpieczonego wymaganego 15-letnego stażu pracy w warunkach szczególnych i faktu nie osiągnięcia przez ubezpieczonego wieku emerytalnego, zdaniem organu rentowego brak było podstaw do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury.

Odwołanie od powyższej decyzji złożył ubezpieczony B. W., który zażądał ponownego rozpoznania jego wniosku o emeryturę z uwzględnieniem przedłożonych przez niego dokumentów i kserokopii dokumentów.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując dotychczasowe stanowisko w sprawie.

Sąd Okręgowy - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Toruniu wyrokiem z dnia 21 listopada 2012 r. oddalił odwołanie i ustalił i zważył co następuje:

B. W.urodził się (...). W dniu 28 marca 2012 r. ubezpieczony wystąpił z wnioskiem o przyznanie prawa do emerytury. Ubezpieczony jednocześnie wskazał, że nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego i nie pozostaje w stosunku pracy.

Ubezpieczony pracował w (...) S.A. w T. (później (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.) w okresie od 3 października 1975 r. do 31 marca 2000 r. W okresie od 5 lipca 1976 r. do 29 lipca 1977 r. odbywał zasadniczą służbę wojskową.

W okresie od 30 lipca 1977 r. do 31 sierpnia 1982 r. zajmował kolejno stanowiska referenta ds. automatyki elektronicznej, samodzielnego automatyka aparatów laboratoryjnych, mistrza aparatów laboratoryjnych i mistrza warsztatów. Okres ten został uznany przez organ rentowy za okres pracy w warunkach szczególnych.

W okresie od 1 września 1982 r. do 31 maja 1990 r. był zatrudniony jako kierownik warsztatu. Jako kierownikowi warsztatu podlegali mu bezpośrednio: starszy mistrz warsztatu automatyki, starszy mistrz aparatury laboratoryjnej i specjalista ds. metrologii, którym podlegali brygadziści, a którym podlegali szeregowi pracownicy, których było łącznie między 49, a 54, z których ok 70% wykonywało prace w szczególnych warunkach. Była to praca jednozmianowa. Do 1986 r. jego biuro znajdowało się z osobnym pokoju na terenie warsztatu, a po 1986 r. w osobnym pomieszczeniu poza warsztatem. Do jego obowiązków należało:

1.  Utrzymanie na właściwym poziomie technicznym i zapewnienie bezawaryjnej pracy aparatury laboratoryjnej i innych urządzeń znajdujących się na obszarze warsztatu.

2.  Zapewnienie właściwego poziomu technicznego naprawianych urządzeń.

3.  Rzeczowe i terminowe wykonywanie obowiązków wynikających z planu.

4.  Nadzór na jakością prac i informowanie przełożonych o postępach i trudnościach.

5.  Nadzór nad pełnym i właściwym wykorzystaniem czasu pracy, przestrzeganie dyscypliny pracy i zakładowego regulaminu pracy.

6.  Nadzorowanie podległego odcinka pod kątem właściwej organizacji stanowisk pracy.

7.  Koordynacja całości prac podległej komórki organizacyjnej.

8.  Efektywne i zgodne z przeznaczeniem wykorzystanie powierzonego majątku.

9.  Stwarzanie nowozatrudnionym pracownikom warunków ułatwiających ich adaptację i podnoszenie kwalifikacji.

10.  Stwarzanie warunków dobrej współpracy między pracownikami.

11.  Informowanie pracowników o stawianych przed nimi zdaniach, o wynikach ich pracy i zadaniach całego zakładu.

12.  Zapewnienie odpowiedniego zaopatrzenia w materiały, części zamienne, narzędzia oraz przestrzegania właściwego ich używania, przechowania i ewidencjowania.

13.  Czuwanie nad odpowiednim zaopatrzeniem w sprzęt BHP i odzież ochronną.

14.  Nadzorowanie stosowanie przez pracowników bezpiecznych metod pracy i przestrzegania przez nich przepisów BHP i przeciwpożarowych.

15.  Dbanie o wyposażenie zajmowanych pomieszczeń w niezbędny sprzęt przeciwpożarowy.

16.  Teoretyczna i praktyczna znajomość zagadnień występujących w podległej jednostce organizacyjnej.

17.  Doskonalenie kwalifikacji zawodowych swoich jak i podległych pracowników.

18.  Udział w szkoleniach i naradach.

19.  Nadzorowanie całościowego kompletowania i przechowywania dokumentacji projektowej, techniczno-ruchowej i instrukcji obsługi.

20.  Ścisłe współpracowanie z innymi komórkami w zakresie prowadzonych zagadnień.

21.  Realizacja zarządzeń, decyzji, poleceń wydawanych przez przełożonych.

22.  Inicjowanie i wprowadzanie zmian organizacyjnych i racjonalizacji w kierowanej komórce.

23.  Właściwe gospodarowanie środkami finansowymi.

24.  Bieżące informowanie przełożonego o przypadkach naruszania przepisów i zarządzeń obowiązujących w przedsiębiorstwie przez podległych pracowników oraz o innych przypadkach naruszania interesu przedsiębiorstwa.

25.  Obiektywne i życzliwe ocenianie pracowników.

26.  Odpowiedni dobór pracowników wg uzdolnień w związku z powierzoną pracą.

27.  Współdziałanie z organizacjami społecznymi.

28.  Nadzorowanie prawidłowości konserwacji urządzeń i układów automatyki na podległym odcinku.

29.  Zapewnienie stałego rozwoju asortymentowego i ilościowego produkowanych części zamiennych.

30.  Organizowanie okresowych narad z podległymi pracownikami.

31.  Nadzorowanie przestrzegania przez podległe zespoły przepisów organów miar dotyczących naprawianej i eksploatowanej aparatury pomiarowej.

32.  Bezpośrednia współpraca z organami miar.

33.  Współpraca z innymi zakładami, którym zostaje zlecana do naprawy aparatura kontrolno-pomiarowa.

34.  Nadzorowanie właściwego prowadzenia wszelkiego typu ewidencji i zapisów związanych z dokonywaniem napraw i sprawdzań.

35.  Rozwiązywanie problemów technicznych związanych z naprawą urządzeń automatyki.

36.  Opracowywanie instrukcji obsługi, bhp w zakresie prowadzonych zagadnień.

37.  Przestrzeganie tajemnicy służbowej i państwowej.

38.  Wykonywanie innych prac zleconych przez Głównego Automatyka.

39.  Udział w komisjach odbioru w zakresie swojego odcinka pracy.

40.  Nadzorowanie bieżącego nanoszenia na posiadanej dokumentacji projektowej i ruchowej wszelkich zmian wynikających z utrzymania ruchu i naprawy urządzeń.

41.  Nadzorowanie opracowywania harmonogramów konserwacji i okresowego sprawdzania akp oraz kontrola terminowej ich realizacji.

W okresie od 1 czerwca 1990 r. do 31 marca 2000 r. ubezpieczony zatrudniony był na stanowisku kierownika Wydziału (Oddziału) (...). Podlegało mu bezpośrednio dwóch mistrzów warsztatów, automatycy utrzymania ruchu wydziałów elektrociepłowni i energetycznych, warsztat automatyki, zespół teletechniki i zespół komputerowy – łącznie między 100 a 116 pracowników, z czego 75% wykonywało usługi na rzecz wydziałów produkcyjnych lub pomocniczych. Podlegała mu także osoba zajmująca się sprawami księgowymi i kadrowymi, a także osoba odpowiedzialna za zaopatrzenie.

W dokumencie zatytułowanym, jako „Zakres obowiązków, uprawnień i odpowiedzialności dla B. W. zajmującego stanowisko Kierownika Oddziału (...) wskazano, że do jego obowiązków należy:

1.  Ciągłość pracy urządzeń automatyki i pomiarów przemysłowych oraz ich doskonalenie.

2.  Zapewnienie jak najkorzystniejszych wyników finansowych uzyskiwanych przez Oddział.

3.  Zapewnienie odpowiedniego stanu technicznego urządzeń automatyki i pomiarów.

4.  Planowanie pracy Oddziału.

5.  Terminowe wykonywanie zadań wynikających z planów Oddziału.

6.  Zapewnienie pracownikom, jak najlepszych warunków pracy.

7.  Doskonalenie kwalifikacji zawodowych swoich i pracowników.

8.  Dokonywanie oceny pracy podległych pracowników.

9.  Współdziałanie z organizacjami zgodnie z obowiązującym prawem.

10.  Zapewnienie porządku i ochrony mienia w podległym Oddziale.

11.  Zapewnienie utrzymania w należytym stanie dokumentacji technicznej, materiałowej, pracowniczej oraz innych akt dotyczących działalności Oddziału.

12.  Współdziałanie z Wydziałem Produkcji i służbami technicznymi w zakresie utrzymania sprawności technicznej maszyn i urządzeń produkcyjnych.

13.  Prowadzenie racjonalnej gospodarki materiałami, częściami zamiennymi i urządzeniami technicznymi właściwymi w sferze działalności Oddziału.

14.  Nadzorowanie stosowania legalnych miar oraz przestrzegania przepisów dotyczących pomiarów przemysłowych.

15.  Stałe wprowadzanie postępu techniczno-organizacyjno-ekonomicznego.

16.  Zachowanie lojalności wobec przedsiębiorstwa.

17.  Sprawowanie nadzoru nad warunkami pracy.

18.  Organizowanie i fizyczny udział w przeglądach warunków pracy.

19.  Realizacja zaleceń i udział pokontrolnych służb i instytucji, współpraca z (...) oraz realizacja poleceń powypadkowych.

20.  Zapewnienie otrzymywania przez pracowników dodatkowych świadczeń z tytułu warunków pracy.

21.  Współdziałanie ze służbą zdrowia w zakresie realizacji badań okresowych, kontrolnych i działalności profilaktycznej służb zdrowia.

Ubezpieczony nie otrzymywał dodatku za pracę warunkach szkodliwych.

W świadectwie wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawionym przez (...) Sp. z o.o z siedzibą w T. z dnia 12 kwietnia 2012 r. podano, że ubezpieczony w okresie od 1 września 1982 r. do 30 listopada 1995 r. pracował na stanowisku kierownika wydziału automatyki i w zakresie obowiązków na tym stanowisku był bezpośredni nadzór nad utrzymaniem ciągłości pracy urządzeń automatyki i pomiarów przemysłowych na wydziałach pomocniczych do produkcji włókien chemicznych przy stanowiskach wymienionych w wykazie (wykaz A, Dział XIV, poz. 24, pkt 1 i poz. 35):

- Wykaz A, Dział IV, poz. 22, pkt 1 – aparatowy, przy produkcji włókien chemicznych półproduktów do wyrobu włókien chemicznych oraz innych produktów wytwarzanych na tej samej bazie co włókna chemiczne,

- Wykaz A, Dział III, poz. 84, pkt 1 - przy obsłudze, remoncie prostowników aparatury rtęciowej, ich opróżnienie, oczyszczanie i napełnianie rtęcią.

Powyższy stan faktyczny ustalono na podstawie okoliczności bezspornych, dokumentów zgromadzonych w aktach sądowych, w tym w aktach emerytalnych, a także zeznań świadków A. K., P. Ł. i H. Z. oraz częściowo w oparciu o dowód z przesłuchania wnioskodawcy.

Sąd dał wiarę dowodom z dokumentów, gdyż były jasne, pełne, rzetelne, a także nie budziły one wątpliwości Sądu. Jedynie świadectwu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wystawionemu przez (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T. Sąd nie dał wiary, z przyczyn które zostaną omówione poniżej.

Za wiarygodne Sąd uznał także zeznania świadków A. K., P. Ł. i H. Z.. Świadkowie ci byli pracownikami w (...) S.A. w T. (później (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.) w związku z czym Sąd uznał, iż mieli oni rozeznanie w zakresie obowiązków wykonywanych przez ubezpieczonego. Zeznania te były spójne, zgodne i logiczne, a ponadto w przeważającej mierze były zbieżne z zeznaniami ubezpieczonego, które Sąd w znacznej części także uznał za wiarygodne. Ponadto opisywany przez świadków zakres obowiązków ubezpieczonego jako kierownika warsztatu i kierownika oddziału automatyki, znajdowały potwierdzenie w dokumentach zakładu pracy, opisujących powierzone mu na tych stanowiskach obowiązki.

Sąd nie dał wiary ubezpieczonemu, że jako kierownik warsztatu i oddziału automatycznego 20% czasu poświęcał pracy „przy biurku”, a resztę czasu poświęcał na bezpośrednie nadzorowanie pracowników, gdy pozostaje to w jaskrawej sprzeczności z zakresem jego obowiązków jako kierownika, opisanymi w dokumentach zawartych w jako aktach osobowych, a także zasadami doświadczenia życiowego. Oczywistym jest, że w ramach hierarchicznej organizacji pracy nie jest możliwe, aby ubezpieczony zajmujący stanowiska kierownika warsztatu (IV poziom hierarchii, któremu podlegali mistrzowie, którym podlegali brygadziści, którym podlegali szeregowi pracownicy) i kierownika wydziału automatyki (V poziom hierarchii), codziennie poświęcał 80% na bezpośredni nadzór pracowników. Świadczyłoby to fatalnej organizacji i złej pracy naczelników niższego szczebla (mistrzów i brygadzistów) i jednocześnie byłby nieefektywne, gdyż jedna osoba nie może jednocześnie kontrolować 100, czy choćby 50 pracowników. Zasadą jest, że przede wszystkim zajmuje się nadzorowaniem naczelników niższego stopnia (mistrzów, brygadzistów), czytaniem ich sprawozdań i raportów i jedynie okazjonalne osobiście sprawuje nadzór czy kontrolę szeregowych pracowników. Nie wolno zapominać bowiem, że na osobach zajmujących takie stanowiska ciąży cały szereg innych, nie związanych z nadzorem obowiązków (opisanych szczegółowo w stanie faktycznym), których wykonywanie zajmuje dużo czasu. Trzeba nadto zauważyć, że analizując zakres obowiązków ubezpieczonego na stanowisku kierownika warsztatu i na stanowisku kierownika wydziału automatyki, widać wyraźnie, że na wyższym stanowisku zdecydowanie spadła ilość jego obowiązków związanych z bezpośrednim nadzorem. Zatem nie negując faktu, że ubezpieczony na obu tych stanowiskach część czasu pracy przeznaczał na sprawowanie bezpośredniego nadzoru nad pracownikami wykonującymi prace w szczególnych warunkach, to jednak dużą część czasu musiał on poświęcać na wykonywanie innych obowiązków o charakterze „biurokratycznym”, przy czym na stanowisku kierownika oddziału automatyki stanowiły one już zdecydowaną większość.

Natomiast w pozostałym zakresie Sąd dał wiarę zeznaniom ubezpieczonego, gdyż były spójne z zeznaniami świadków i znajdowały potwierdzenie w dokumentach zgromadzonych w sprawie.

Prawo do wcześniejszej emerytury z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych reguluje art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r., Nr 153, poz. 1227 ze zm.), zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku - w przypadku mężczyzn - 60 lat, jeżeli w dniu 1 stycznia 1999 r. spełnili łącznie niżej wymienione warunki:

- osiągnęli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

- posiadają co najmniej 15-letni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a nadto :

- nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, a w przypadku przystąpienia złożyli wniosek o wykreślenie z funduszu i przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa,

- rozwiązali stosunek pracy - w przypadku ubezpieczonych będących pracownikami.

Stosowne regulacje w przedmiocie wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury znajdują się w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego oraz wzrostu emerytur i rent inwalidzkich dla pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. 1983 r. Nr 8, poz. 43 ze zm.). Natomiast wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zostały zawarte w wykazach A i B stanowiących załącznik do ww. rozporządzenia. Nadto w § 1 ust. 2 tegoż rozporządzenia w przedmiocie sprecyzowania stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach ustawodawca odsyła do odpowiednich przepisów resortowych.

Istotny w niniejszej sprawie jest również § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., w myśl którego okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. Pod pojęciem pracy wykonywanej stale należy rozumieć pracę wykonywaną na danym stanowisku pracy, zgodnie z rozkładem czasu pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. W związku z powyższym nie będzie uznawana za taką pracę praca, wykonywana, np. w połowie wymiaru czasu pracy lub tylko kilka lub kilkanaście dni w miesiącu.

W sprawie poza sporem była okoliczność, iż B. W.osiągnął z dniem (...)r. przewidziany przepisami prawa wiek emerytalny oraz że posiada wymagany staż ubezpieczeniowy. Ostatecznie organ rentowy w celu ustalenia uprawnień do emerytury uwzględnił na dzień 1 stycznia 1999 r. 27 lat, 2 miesiące i 1 dzień okresów składkowych i nieskładkowych oraz 5 lat, 1 miesiąc i 2 dni stażu pracy w szczególnych warunkach. Organ rentowy nie kwestionował także faktu nie przystąpienia ubezpieczonego do otwartego funduszu emerytalnego oraz nie pozostawania w stosunku pracy na dzień złożenia wniosku.

Istota sporu w niniejszym postępowaniu koncentrowała się natomiast wokół ustalenia, czy praca świadczona przez B. W. w (...) S.A. w T. (później (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.) od 1 września 1982 r. do 31 maja 1990 r. na stanowisku kierownika warsztatu i od 1 czerwca 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku kierownika Wydziału (...) była pracą w szczególnych warunkach, a w konsekwencji czy wnioskodawca spełnił ostatnią przesłankę do przyznania prawa do wcześniejszej emerytury w postaci stażu pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat.

W tym miejscu wskazać należy, iż zgodnie z § 2 ust. 2 ww. rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. okresy pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Organ rentowy, rozpoznając wniosek w sprawie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, może uwzględnić wyłącznie te okresy pracy w szczególnych warunkach, które zostały udowodnione na podstawie powyższego dokumentu bądź zaświadczenia stwierdzającego charakter i stanowisko pracy w warunkach szczególnych w określonych okresach (§ 21 ust. 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń). Dokumenty te są dla organu rentowego wiążące nie tylko w pozytywnym, ale i w negatywnym tego słowa znaczeniu. Oznacza to, że z jednej strony przedłożone zaświadczenie jest dowodem na fakt wykonywania przez zainteresowanego pracy w szczególnych warunkach, a z drugiej strony brak takiego zaświadczenia, czy nieprawidłowo wypełnione, uniemożliwia ustalenie tej okoliczności za pomocą innych środków dowodowych.

Niemniej w powyższym wypadku – braku bądź zakwestionowania przez organ rentowy powyższych środków dowodowych – zainteresowany może dochodzić ustalenia tych okoliczności w postępowaniu sądowym, w którym w myśl art. 472 i 473 kpc powyższe obostrzenia nie obowiązują. Sąd nie jest bowiem związany środkami dowodowymi określonymi dla dowodzenia przed organem rentowym. W postępowaniu o świadczenie emerytalno – rentowe dopuszczalne jest – jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale z 27 maja 1985 roku ( III UZP 5/85) – przeprowadzenie przed sądem pracy i ubezpieczeń społecznych dowodu z zeznań świadków na okoliczność zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, jeżeli zainteresowany wykaże, że nie może przedstawić zaświadczenia zakładu pracy z powodu jego likwidacji lub zniszczenia dokumentów dotyczących zatrudnienia. Okres pracy w warunkach szczególnych można również ustalić w postępowaniu sądowym na podstawie akt osobowych pracownika (umowy o pracę, świadectwa pracy, angaży, innych dokumentów). Zaliczenie nie udokumentowanych, spornych okresów pracy w szczególnych warunkach do stażu pracy uprawniającego do wcześniejszej emerytury wymaga przy tym dowodów nie budzących wątpliwości, spójnych i precyzyjnych.

Należy także zwrócić uwagę na treść § 19 ust. 1 rozporządzenia, który stanowi, iż przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w § 2, uwzględnia się również okresy takiej pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Zgodnie zaś z przepisem § 19 ust. 2 tego rozporządzenia prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979 r. Nr 13, poz. 86 i z 1981 r. Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4. Przepisy te mają znaczenie w sytuacji pracy wykonywanej w szczególnych warunkach przez dniem wejścia w życie rozporządzenia, co miało miejsce w niniejszej sprawie, gdyż wnioskodawca twierdził, iż pracował w szczególnych warunkach już od 1 września 1982 r.

Biorąc pod uwagę powyższe rozważania prawne przede wszystkim należy stwierdzić, że praca polegająca na „kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie” należy do stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach. Jest ona wymieniona w wykazie A Dział XIV „Prace różne” pod pozycją 24, załącznika nr 1 do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. (Dz. U. 1983 r., Nr 83, poz. 43). Ponadto jest ona wymieniona w Wykazie A, dziale XIV, poz. 24 pkt 1 załącznika nr 1 do zarządzenia nr 7 Ministra Przemysłu Chemicznego i z dnia 7 lipca 1987 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zakładach pracy resortu przemysłu chemicznego i lekkiego (Dz. Urz. MG z dnia 3 sierpnia 1987 r.).

Tym niemniej z przyczyn omówionych powyżej nie można uznać, iż ubezpieczony pracując w (...) S.A. w T. (później (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.) od 1 września 1982 r. do 31 maja 1990 r. na stanowisku kierownika warsztatu i od 1 czerwca 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku kierownika Wydziału (...), wykonywał pracę polegającą na „kontroli międzyoperacyjnej, kontroli jakości produkcji i usług oraz dozorze inżynieryjno-technicznym na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie”. Przede wszystkim dlatego, że aby móc uznać zajęcie wykonywane przez pracownika za pracę w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, niezbędne jest, aby on wykonywał ją w pełnym wymiarze czasu i stale. Tymczasem jak wynika to zeznań świadków, samego ubezpieczonego, a także treści dokumentu określającego zakres obowiązków ubezpieczonego wynika bezspornie, że jedynie część obowiązków ubezpieczonego, związana była z bezpośrednim nadzorem nad pracownikami.

Biorąc pod uwagę powyższe Sąd uznał, iż praca świadczona przez B. W. w okresie od 1 września 1982 r. do 31 maja 1990 r. na stanowisku kierownika warsztatu i od 1 czerwca 1990 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku Kierownika Wydziału (Oddziału) (...) w (...) S.A. w T. (później (...) Sp. z o.o. z siedzibą w T.), nie była pracą w szczególnych warunkach.

Zatem ponieważ ubezpieczony nie udowodnił wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, a jedynie 5 lat 1 miesiąc i 2 dni, należało uznać iż nie spełnił on wszystkich warunków wymaganych do przyznania mu wcześniejszej emerytury.

Stąd też Sąd - na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 kpc w oparciu o art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS – orzekł jak w sentencji oddalając odwołanie ubezpieczonego.

Apelację od wyroku wywiódł wnioskodawca zarzucając:

- naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez ich błędną interpretację, w szczególności § 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze w zw. z art. 184 ustawy emerytalnej, przez uznanie, że ubezpieczony nie udowodnił co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach;

- naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez ich błędną interpretację, tj. art. 184 ustawy emerytalnej, przez przyjęcie, że ubezpieczony nie spełnił warunków do otrzymania wcześniejszej emerytury z powodu niespełnienia warunku ustawowego, tj. posiadania 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych;

- naruszenie prawa procesowego, które miało wpływ na wynik sprawy, tj. art. 233 § 1 w zw. z art. 13 § 2 kpc, przez nierozpoznanie przez Sąd istoty sprawy, brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego, wadliwą ocenę wiarygodności i mocy dowodów zebranych w sprawie, przez co Sąd bezzasadnie uznał, że ubezpieczonemu nie przysługuje prawo do emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych.

Wskazując na to skarżący wniósł o zmianę wyroku i uwzględnienie odwołania, zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelacji podniesiono min., że z postępowania dowodowego wynikało, że praca wnioskodawcy na stanowisku kierownika oddziału automatyki miała wszelkie cechy dotyczące sprawowania dozoru inżynieryjno-technicznego. Sporządzana przez ubezpieczonego dokumentacja wiązała się z dozorem inżynieryjno-technicznym. Skarżący powołał się w tym zakresie na orzecznictwo Sądów Apelacyjnych i Sądu Najwyższego.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje.

Apelacja jest nieuzasadniona.

Przedmiotem sporu między stronami było, czy wnioskodawca spełnił kumulatywne przesłanki warunkujące nabycie prawa do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym, przewidziane w art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t. j. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.),
w szczególności – przesłankę 15 lat zatrudnienia w warunkach szczególnych.

We wskazanym powyżej zakresie Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c.
Nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, które mogłyby uzasadnić ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji, Sąd odwoławczy oceniając jako prawidłowe ustalenia faktyczne i rozważania prawne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał je za własne,
co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie o prawo do emerytury w wieku obniżonym z uwagi na pracę w szczególnych warunkach musi prowadzić do pewnego ustalenia, że ubezpieczony wykonywał w okresie objętym sporem prace w warunkach szczególnych, zgodnie z definicją art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych w związku z § 1-4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Sąd odwoławczy podziela przy tym pogląd wyrażony przez Sąd Apelacyjny we Wrocławiu w wyroku z dnia 17 stycznia 2012 r. (sygn. akt III AUa 1482/11, LEX nr 1110006), zgodnie z którym przy ustalaniu okresów zatrudnienia, winny być uwzględniane dokumenty z przebiegu zatrudnienia - świadectwa pracy wystawione przez pracodawcę, umowy o pracę, angaże, legitymacje ubezpieczeniowe
i inne dokumenty potwierdzające okresy ubezpieczenia. Dopiero gdy dokumentacja pracownicza jest niepełna lub zawiera pewne rozbieżności dopuszczalne jest posiłkowanie się zeznaniami świadków, ale jako dowodem uzupełniającym, potwierdzającym przebieg zatrudnienia. Nie jest natomiast dopuszczalne oparcie się wyłącznie na zeznaniach świadków, w sytuacji, gdy z dokumentów wynikają okoliczności przeciwne.

Na wstępie należy zauważyć, że w judykaturze Sądu Najwyższego podkreśla się jednolicie, iż przewidziane w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 27 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 27 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo (por. między innymi wyroki z dnia 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008 Nr 5-6, poz. 81; z dnia 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008 Nr 21-22, poz. 328; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, Lex Nr 375653; z dnia 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, Lex Nr 483283; z dnia 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, niepublikowany; z dnia 5 maja 2009 r., I UK 4/09, Lex Nr 509022). Podzielając takie rozumienie instytucji emerytury z art. 32 ustawy o emeryturach i rentach, należy stwierdzić, że określonymi w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia czynnościami ogólnie pojętej kontroli oraz dozoru inżynieryjno-technicznego na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie, są wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim dozorze i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Jeśli zatem czynności te wykonywane są stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowisku pracy związanym z określoną w pkt 24 działu XIV wykazu A rozporządzenia kontrolą lub dozorem inżynieryjno-technicznym, to okres wykonywania tej pracy jest okresem pracy uzasadniającym prawo do świadczeń na zasadach przewidzianych w rozporządzeniu, niezależnie od tego ile czasu pracownik poświęca na bezpośredni dozór pracowników, a ile na inne czynności ściśle związane ze sprawowanym dozorem i stanowiące jego integralną część, takie jak sporządzanie związanej z nim dokumentacji. Czym innym jest wykonywanie czynności administracyjno-biurowych ściśle związanych ze sprawowaniem dozoru inżynieryjno-technicznego, a czym innym wykonywanie w ramach zakresu obowiązków również innych czynności, niemających związku z wykonywaniem bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji. Wykonywanie takich czynności w ramach zakresu obowiązków na danym stanowisku pracy uniemożliwia sprawowanie dozoru stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, a w konsekwencji wyłącza zaliczenie takiego okresu zatrudnienia do pracy w szczególnych warunkach.

Z poczynionych w sprawie ustaleń wynika, że skarżący nie sprawował bezpośredniego dozoru nad procesem produkcji na kierowanym przez siebie oddziale, dozór taki był sprawowany przez mistrzów i brygadzistów, których pracą skarżący kierował i ją nadzorował, a jego obowiązki polegały także na wykonywaniu innych licznych czynności służbowych związanych z odpowiedzialnością na zajmowanych stanowiskach kierowniczych, niebędących pracą w szczególnych warunkach. Ustaleń tych skarżący nie kwestionuje. Tymczasem właśnie te ustalenia stanowią podstawę przyjęcia, że w spornych okresach skarżący nie wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy czynności określonych w pkt 24 działu XIV wykazu A stanowiącego załącznik do rozporządzenia. Czym innym jest bowiem stałe sprawowanie dozoru polegającego na bezpośrednim strzeżeniu prawidłowego toku produkcji i bezpieczeństwa zatrudnionych przy niej pracowników i innych osób, a czym innym wykonywanie zwierzchniego nadzoru kierowniczego nad prawidłową organizacją pracy i funkcjonowaniem całego oddziału. Już choćby ze świadectwa pracy w szczególnych warunkach wystawionego przez pracodawcę wynika, że ubezpieczony w okresie od 1 września 1982 r. do 30 listopada 1995 r. pracował na stanowisku kierownika wydziału automatyki i w zakresie obowiązków na tym stanowisku był bezpośredni nadzór nad utrzymaniem ciągłości pracy urządzeń automatyki i pomiarów przemysłowych na wydziałach pomocniczych do produkcji włókien chemicznych przy stanowiskach wymienionych w wykazie. Zakresy czynności wnioskodawcy na zajmowanych stanowiskach kierowniczych jasno wskazują na wykonywanie czynności służbowych związanych z odpowiedzialnością na zajmowanych stanowiskach kierowniczych niebędących pracą w szczególnych warunkach.

Z tych względów Sąd Apelacyjny na mocy art. 385 kpc orzekł jak w sentencji.