Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 26 listopada 2015 r.

Sąd Okręgowy w Poznaniu w XVII Wydziale Karnym-Odwoławczym w składzie:

Przewodnicząca: SSO Anna Judejko

Protokolant: st. sekr. sąd. Joanna Kujawa

przy udziale Prokuratora Prokuratury Okręgowej w Poznaniu Jerzego Woźniaka

po rozpoznaniu w dniu 26 listopada 2015 r.

sprawy A. S.

oskarżonego o przestępstwa z art.286§1 kk

na skutek apelacji wniesionych przez oskarżonego i prokuratora

od wyroku Sądu Rejonowego Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu

z dnia 14 lipca 2015r., sygn. akt. VI K 346/15

1.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że:

a)  w opisie każdego z czynów zarzucanych oskarżonemu i przypisanych w punkcie 1 przyjmuje dodatkowo, iż oskarżony działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej;

b)  w pkt 1 uchyla orzeczenie w części dotyczącej wymierzenia oskarżonemu kary ograniczenia wolności i w to miejsce uznając, iż oskarżony działał w warunkach ciągu przestępstw na podstawie art. 286 § 3 kk w zw. z art. 91 § 1 kk i art. 33 § 1 i 2 kk wymierza oskarżonemu karę 8 ( ośmiu) miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 kk i art. 70 § 1 kk warunkowo zawiesza na okres 2 ( dwóch) lat próby oraz grzywny w wymiarze 60 stawek dziennych po 10 złotych każda;

c)  uchyla orzeczenie zawarte w punkcie 2;

2.  w pozostałym zakresie utrzymuje zaskarżony wyrok w mocy;

3.  zasądza od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty procesu za postępowanie odwoławcze, w tym wymierza mu opłatę za obie instancje w kwocie 300 złotych.

SSO Anna Judejko

UZASADNIENIE

Wyrokiem wydanym w dniu 14 lipca 2015 roku w sprawie VI K 346/15 Sąd Rejonowy Poznań – Nowe Miasto i Wilda w Poznaniu uznał oskarżonego A. S. za winnego popełnienia ciągu przestępstw z art. 286 § 3, za który wymierzył mu karę 6 miesięcy ograniczenia wolności polegającej na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym.

W punkcie 2. wyroku Sąd zobowiązał oskarżonego do naprawienia szkody wyrządzonej przypisanymi mu czynami poprzez uiszczenie na rzecz pokrzywdzonego (...) sp. z o.o. kwoty 500 zł zaś na rzecz pokrzywdzonego (...) sp. z o.o. kwoty 761,47 zł w terminie 6 miesięcy od uprawomocnienia się wyroku orzekł przepadek poprzez pozostawienie w aktach sprawy dowodu rzeczowego.

W ostatnim punkcie wyroku Sąd orzekł o kosztach procesu obciążając nimi oskarżonego i wymierzając mu opłatę.

Od powyższego wyroku apelację wniósł oskarżyciel publiczny zaskarżając powyższe orzeczenie w całości na niekorzyść oskarżonego i zarzucając wyrokowi Sądu I instancji:

1.  obrazę przepisów prawa karnego procesowego, tj. art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. polegającą na pominięciu w opisie zarzucanych czynów znamienia przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. w postaci działania „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”;

2.  obrazę przepisów prawa karnego materialnego polegającą na błędnym zastosowaniu art. 286 § 3 k.k. przez przyjęcie przypadku mniejszej wagi w miejsce prawidłowej kwalifikacji z art. 286 § 1 k.k.;

3.  rażącą niewspółmierność kary 6 miesięcy ograniczenia wolności polegającej na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne w wymiarze 20 godzin w stosunku miesięcznym, podczas gdy adekwatną karą winna być przy przyjęciu ciągu przestępstw kara pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat oraz kara 100 stawek dziennych grzywny po 10 zł każda.

Przy tak sformułowanych zarzutach skarżący wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uznanie oskarżonego za winnego popełnienia przestępstw opisanych w akcie oskarżenia w punktach od I do VII z tą zmianą, iż w opisie poszczególnych czynów dodano znamię „w celu osiągnięcia korzyści majątkowej”, tj. przestępstwa z art. 286 § 1 k.k. i wymierzenie przy przyjęciu ciągu przestępstw kary pozbawienia wolności w wymiarze 1 roku z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na okres 3 lat oraz kary 100 stawek dziennych grzywny po 10 zł każda.

Oskarżony w apelacji własnej zakwestionował zaś wysokość wymierzonej mu kary wskazując, że podjął pracę w trybie zmianowym oraz opiekuje się chorymi rodzicami, co uniemożliwi mu wykonywanie kary ograniczenia wolności.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja wywiedziona przez oskarżyciela publicznego skutkować musiała zmianą zaskarżonego wyroku w sposób poniżej wskazany. Sąd Okręgowy nie podzielił jednak wszystkich ze sformułowanych w niej zarzutów. Na uwzględnienie nie zasługiwały również zarzuty zawarte w apelacji oskarżonego.

Na wstępie Sąd Okręgowy pragnie jednak podkreślić, iż w jego ocenie Sąd I instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe w sprawie a następnie poprawnie ocenił zgromadzony materiał dowodowy. Tok rozumowania oraz wnioski płynące z analizy dowodów zostały szczegółowo przedstawione w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, które w pełni odpowiadało wymogom procesowym określonym w art. 424 k.p.k. Sąd Okręgowy wreszcie nie dostrzegł uchybień wskazanych w art. 439 § 1 k.p.k., które powodowałyby konieczność uchylenia wyroku niezależnie od granic zaskarżenia. Jednocześnie warto podkreślić, że ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd Rejonowy nie kwestionowała żadna ze stron postępowania. W tej zatem sytuacji instancyjną kontrolę zaskarżonego wyroku Sąd Okręgowy ograniczył jedynie do zarzutów wskazanych w apelacjach.

Zgodzić zatem należało się z oskarżycielem publicznym wskazującym na konieczność uzupełnienia opisu czynów przypisanych oskarżonemu zawartych w treści wyroku Sądu I instancji poprzez wskazanie, iż każdego z przypisanych mu czynów A. S. dopuścił się działając w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Podkreślić bowiem należy, że zgodnie z treścią art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k. wyrok skazujący powinien zawierać dokładne określenie przypisanego oskarżonemu czynu oraz jego kwalifikację prawną. Dokładne określenie zarzuconego, a następnie przypisanego oskarżonemu przestępstwa, powinno zawierać, poza wskazaniem czasu i miejsca jego popełnienia, niezbędny z punktu widzenia ustawowych znamion danego przestępstwa opis czynu, z pominięciem faktów i okoliczności nienależących do istoty tego czynu, zwłaszcza zaś mających znaczenie jedynie dla wymiaru kary (SN II KR 49/83, OSPiKA 1984, z. 6, poz. 126). Brak w opisie czynu wszystkich ustawowych jego znamion stanowi zaś obrazę prawa procesowego, mającą wpływ na treść wyroku.

Jak słusznie zauważa oskarżyciel publiczny w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku Sąd Rejonowy wyczerpująco odniósł się do znamion czynu z art. 286 § 1 k.k. również w zakresie jego strony podmiotowej i działania przez oskarżonego w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Sąd przyjął zatem, że A. S. każdorazowo działał z zamiarem kierunkowym zarówno w zakresie uzyskania korzyści majątkowej jak i sposobu działania. Określenie to nie znalazło jednak odzwierciedlenia w dokładnym opisie czynu, naruszając dyspozycję art. 413 § 2 pkt 1 k.p.k.

Konwalidując powyższe uchybienie Sąd odwoławczy zmienił zatem zaskarżony wyrok w ten sposób, że w opisie każdego z czynów zarzucanych oskarżonemu i przypisanych w punkcie 1 przyjął dodatkowo, iż oskarżony działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

Sąd Okręgowy nie podzielił jednak argumentów oskarżyciela kwestionujących prawidłowość przyjętej przez Sąd Rejonowy kwalifikacji prawnej czynów przypisanych oskarżonemu S. jako przypadków mniejszej wagi.

Zauważyć w tym miejscu należy, że Kodeks karny, podobnie jak jego poprzednik z 1969 r., nie zawiera definicji "wypadku mniejszej wagi", pozostawiając określenie tego pojęcia, a zwłaszcza wyznaczenie kręgu okoliczności decydujących o przyjęciu wypadku mniejszej wagi, doktrynie i orzecznictwu.

Istota wypadku mniejszej wagi sprowadza się zatem do stwierdzenia, iż obejmuje on przypadki realizacji znamion opisanych w typie podstawowym, które nastąpiły w takich okolicznościach przedmiotowo-podmiotowych, które wskazują, że czyn sprawcy nie jest na tyle niebezpieczny dla społeczeństwa i porządku prawnego, aby uzasadniało to stosowanie zwykłej, przewidzianej w zrealizowanym przez niego typie przestępnym sankcji karnej.

Podkreśla się przy tym, że o przyjęciu wypadku mniejszej wagi decydują przedmiotowe i podmiotowe znamiona czynu, ze szczególnym uwzględnieniem tych elementów, które są charakterystyczne dla danego rodzaju przestępstw (por. wyrok SN z 9 października 1996 r., V KKN 79/96, OSNKW 1997, nr 3-4, poz. 27). Wśród znamion strony przedmiotowej istotne znaczenie mają w szczególności: rodzaj dobra, w które godzi przestępstwo; zachowanie się i sposób działania sprawcy; użyte środki; charakter i rozmiar szkody wyrządzonej lub grożącej dobru chronionemu prawem; czas, miejsce i inne okoliczności popełnienia czynu oraz odczucie szkody przez pokrzywdzonego. Wśród elementów strony podmiotowej istotnego znaczenia nabierają zaś: stopień zawinienia oraz motywacja i cel działania sprawcy. Jak podkreśla SN, uwzględniać także należy odcienie umyślności, premedytację, dokładność w przygotowaniu przestępstwa, upór w dążeniu do osiągnięcia przestępnego celu, przypadkowość, wpływ innej osoby, obawę przed skutkami działania (por. wyrok SN z 9 października 1996 r., V KKN 79/96, OSNKW 1997, nr 3-4, poz. 27).

W literaturze i orzecznictwie wyraźnie wskazuje się przy tym, że sama wartość przedmiotu czynności wykonawczej nie ma decydującego znaczenia przy ocenie wypadku mniejszej wagi. Wypadek mniejszej wagi nie może być utożsamiany z małą wartością mienia, przeciwko któremu skierowany jest czyn sprawcy. Podstawowym kryterium oceny jest stopień społecznej szkodliwości czynu (por. D. Pleńska, O. Górniok (w:) System prawa karnego..., s. 403; wyrok SN z 11 maja 1971 r., V KRN 147/71, niepubl.; Kodeks karny z orzecznictwem, Gdańsk 1996, s. 618, teza 138 do art. 199 k.k. z 1969 r.).

Przenosząc powyższe rozważania na grunt przedmiotowego postępowania stwierdzić należało, iż nie miał racji oskarżyciel publiczny zarzucając Sądowi I instancji, że przyjmując przypadek mniejszej wagi w odniesieniu do czynów zarzucanych A. S. wziął on pod uwagę jedynie przesłanki przedmiotowe czynu a nie uwzględnił jego przesłanek podmiotowych.

Dokonując oceny w tym zakresie należało mieć bowiem na względzie szczególną sytuację, w jakiej oskarżony dopuścił się przypisanych mu działań. A. S. – zgodnie z ustaleniami poczynionymi przez Sąd Rejonowymi i nie kwestionowanymi przez oskarżyciela – motywowała bowiem chęć udzielenia pomocy A. P., która znajdować się miała w trudnej sytuacji finansowej i sam w związku z ich popełnieniem nie odniósł żadnej korzyści.

Jakkolwiek kodeks karny pod pojęciem korzyści majątkowej rozumie zarówno korzyść dla siebie jak i dla kogo innego nie mniej jednak dla oceny czynu okoliczności powyższe winny być brane pod uwagę.

Zauważyć przy tym należy, iż o ile sama wysokość szkody wyrządzonej przestępstwem nie może rzutować na ocenę, czy w realiach niniejszej sprawy Sąd miał do czynienia z wypadkiem mniejszej wagi, nie mniej jednak rzutuje ona na stopień społecznej szkodliwości czynu, który w przedmiotowej sytuacji nie był – również w związku z naprawieniem szkody - znaczący.

Podkreślenia wymaga, że wielokrotność działania oskarżonego nie może mieć wpływu na ocenę stopnia społecznej szkodliwości poszczególnych zachowań, zwłaszcza przy przyjęciu konstrukcji prawnej ciągu przestępstw (której skarżący nie kwestionuje) niewątpliwie natomiast powinna mieć wpływ na wymiar kary.

Sąd odwoławczy podzielając zatem stanowisko Sądu I instancji w zakresie kwalifikacji prawnej czynów przypisanych oskarżonemu w zaskarżonym wyroku jednocześnie jednak stwierdził, iż wymierzona za ciąg przestępstw z art. 286 § 3 k.k. przez Sąd Rejonowy kara jest karą niewspółmierną w rozumieniu art. 438 pkt 3 k.p.k.

Zauważyć bowiem trzeba, iż o rażącej niewspółmierności kary można mówić wówczas, gdy suma zastosowanych kar i środków karnych za przypisane oskarżonemu przestępstwo nie uwzględnia należycie stopnia społecznej szkodliwości tego czynu, nie realizuje w wystarczającej mierze celów kary w zakresie jej społecznego oddziaływania i nie uwzględnia w należytym stopniu celów zapobiegawczych i wychowawczych, jakie ma osiągnąć w stosunku do sprawcy (por. OSN KW 1974, 11, 213), gdy kara – pomimo tego, że mieści się w granicach ustawowego zagrożenia – nie uwzględnia w sposób właściwy wszystkich okoliczności popełnienia przestępstwa, jak i osobowości sprawcy – innymi słowy, gdy w społecznym odczuciu jest karą niesprawiedliwą (por. OSW KW 1985, 7-8, 60).

Kształtując orzeczenie o karze Sąd Rejonowy nie nadał właściwej rangi okoliczności rzutującej na szkodliwość społeczną zachowania oskarżonego wynikającej z wielości czynów przypisanych oskarżonemu, zauważając jedynie, że rzutują one w sposób znaczący na bezpieczeństwo i porządek we wzajemnych kontaktach pomiędzy kontrahentami.

Jednocześnie zauważyć należy, iż jakkolwiek sam fakt nagminności danego typu przestępstw jest niezależny od oskarżonego, nie mniej jednak musi on być we właściwym stopniu uwzględniony w procesie wymiaru kary, tak aby wywarła ona właściwy efekt w zakresie prewencji generalnej.

O ile przy tym docenić należało postawę oskarżonego, który do czynów się przyznał i naprawił wyrządzoną nimi szkodę a do chwili ich popełnienia nie popadał w konflikt z prawem, okoliczności te nie mogły jednak zupełnie zniwelować faktu, że A. S. w krótkim czasie bo na przestrzeni zaledwie 10 dni aż siedmiokrotnie naruszył przepisy ustawy karnej.

Nadmienić w tym miejscu należy, iż przestępstwo z art.286§3kk zagrożone jest karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności do 2 lat. Jednocześnie działanie w warunkach określonych w art. 91 § 1 k.k. pozwalało na wymierzenie oskarżonemu kary do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonej o połowę.

Sąd Okręgowy stoi przy tym na stanowisku, iż miarą surowości kary jest nie tyle jej wysokość, co stopień wykorzystania sankcji karnej przewidzianej w przepisie sankcjonującym dane zachowanie. W ocenie Sądu Okręgowego, wielokrotność przestępczych zachowań oskarżonego przemawiała za sięgnięciem po najsurowszą z kar przewidzianych w sankcji przepisu z art.286§3kk.

Z tych też względów Sąd Okręgowy zmienił zaskarżony wyrok w ten sposób, że w jego punkcie 1 uchylił orzeczenie w części dotyczącej wymierzenia oskarżonemu kary ograniczenia wolności i w to miejsce wymierzył oskarżonemu karę 8 miesięcy pozbawienia wolności, której wykonanie na podstawie art. 69 § 1 i 2 k.k. i art. 70 § 1 k.k. warunkowo zawiesił na okres 2 lat próby oraz karę grzywny w wymiarze 60 stawek dziennych po 10 złotych każda.

Tak ukształtowana kara w ocenie Sądu uwzględnia stopień społecznej szkodliwości zachowania oskarżonego. Jednocześnie wymierzając karę grzywny Sąd kształtując wysokość stawki uwzględnił sytuację majątkową oskarżonego.

W ocenie Sądu w stosunku do oskarżonego możliwe było zarazem sformułowanie pozytywnej prognozy kryminalistycznej i w związku z tym warunkowe zawieszenie orzeczonej wobec ww. kary pozbawienia wolności. Tym samym Sąd wyraża nadzieję, iż A. S. powstrzyma się przed łamaniem prawa w przyszłości. Tak ukształtowana kara jednocześnie nie będzie utrudniać oskarżonemu wykonywania pracy zarobkowej, co podnosił oskarżony w związku z orzeczoną przez Sąd I instancji karą ograniczenia wolności, choć (jak wyżej wskazano) nie ten argument zadecydował o zmianie zaskarżonego wyroku w zakresie orzeczonej kary.

Jednocześnie konieczne stało się uchylenie orzeczenia zawartego w punkcie 2. zaskarżonego wyroku, w którym Sąd Rejonowy zobowiązał oskarżonego do naprawienia szkody wyrządzonej przypisanymi mu czynami poprzez uiszczenie na rzecz pokrzywdzonych określonych kwot pieniężnych. Do wniesionej apelacji oskarżony dołączył bowiem dokumenty potwierdzające, że wyrządzona ww. czynami szkoda została naprawiona jeszcze przed wydaniem wyroku w sprawie, co czyniło orzeczenie w powyższym zakresie bezprzedmiotowym.

Nie znajdując podstaw do zmiany zaskarżonego wyroku w stopniu dalej idącym niż wyżej wskazany w pozostałym zakresie Sąd Okręgowy utrzymał zaskarżony wyrok w mocy.

W ostatnim punkcie orzeczenia Sąd na podstawie art. 636 § 1 k.p.k. i art. 2 ust. 1 pkt 3 i art. 3 ust. 1 oraz art. 10 ust. 1 ustawo o opłatach w sprawach karnych zasądził od oskarżonego na rzecz Skarbu Państwa koszty procesu za postępowanie odwoławcze, w tym wymierzył mu opłatę za obie instancje w kwocie 300 złotych.

SSO Anna Judejko