Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 3 września 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 20 sierpnia 2015 r. na rozprawie w Szczecinie

sprawy z powództwa (...) spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w S.

przeciwko J. B. i M. L.

o zapłatę

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie

z dnia 21 maja 2014 r., sygn. akt VIII GC 337/13

uchyla zaskarżony wyrok poza utrzymanym w mocy postanowieniem
o umorzeniu postepowania i w zakresie uchylonym przekazuje sprawę
do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

W. Kaźmierska M. Gawinek T. Żelazowski

Sygn. akt I ACa 338/15

UZASADNIENIE

Pozwem złożonym w dniu 29 marca 2013 roku powódka (...) spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w S. wniosła o zasądzenie od J. B. i M. L. kwoty 37.587,05 euro wraz z odsetkami umownymi w wysokości 20 % w skali roku liczonymi od kwot:

- 22.485,29 euro od 16 sierpnia 2010 roku,

- 316,56 euro od 13 sierpnia 2010 roku,

- 4.296,86 euro od 16 października 2010 roku,

- 10.488,34 euro od dnia wniesienia pozwu.

Powódka wniosła też o zasądzenie na jej rzecz kosztów procesu oraz kosztów wywołanych zawezwaniem do próby ugodowej w związku z niestawiennictwem przeciwnika na posiedzeniu sądu.

Uzasadniając zgłoszone żądanie powódka powołała się na zawarte z pozwanymi umowy kredytu kupieckiego z 19 marca 2010 roku i z 20 kwietnia 2011 roku, z przeznaczeniem na zakup u powódki środków do produkcji rolnej; podniosła, że pozwani nie uregulowali płatności za odebrane produkty, mimo upływu terminu. Powódka wskazała przy tym, że na dochodzone roszenie składają się również odsetki, w związku z regulowaniem (w drodze zapłaty lub kompensat) części należności powódki po terminie. Na dochodzoną pozwem kwotę składają się zatem nieuregulowane należności objęte fakturami VAT w kwocie 27.098,71 euro a także wystawionymi przez powódkę notami odsetkowymi w kwocie 10.488,34 euro. Uzasadniając żądanie odsetek umownych powódka powołała się na § 5 ust.2 umowy kredytu kupieckiego z 20 kwietnia 2011 roku. Powódka wskazała również, iż zmianie uległa firma spółki z (...) Sp. z o.o. na (...) Sp. z o.o.

Powódka zwrócił też uwagę, że 22 sierpnia 2012 roku wystąpiła z wnioskiem o zawezwanie do próby ugodowej, jednak pozwani nie stawili się na wyznaczone na dzień 29 października 2012 roku posiedzenie.

W związku z dokonaną przez pozwanych 9 września 2013 roku wpłatą kwoty 20.000 euro, w piśmie procesowym z 22 października 2013 roku powódka cofnęła powództwo co wpłaconej kwoty, wnosząc o zasądzenie od pozwanych solidarnie kwoty 29.861,72 euro z odsetkami liczonymi od kwot:

- 2.801,85 Euro - odsetki umowne w wysokości 20 % od 16 sierpnia 2010 roku,

- 4.296,86 Euro- odsetki umowne w wysokości 20 % od 16 października 2010 roku,

- 10.488,34 Euro - odsetki ustawowe od dnia wniesienia pozwu,

- 12.274,67 Euro- odsetki ustawowe od dnia złożenia pisma.

Pozwani nie złożyli odpowiedzi na pozew. W dniu 7 listopada 2013 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie wydał wyrok zaoczny, orzekając zgodnie z żądaniem powódki zawartym w piśmie z dnia 22 października 2013 rok (punkt pierwszy); umorzył postępowanie w pozostałym zakresie (punkt drugi); zasądził solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kwotę 11.625 zł tytułem kosztów procesu (punkt trzeci) oraz co do punktu pierwszego i trzeciego nadał wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności (punkt czwarty).

Pozwani wyrok ten w całości zaskarżyli sprzeciwem, wnosząc o oddalenie powództwa i zasądzenie na ich rzecz kosztów procesu według norm przepisanych. Pozwani podnieśli w pierwszej kolejności zarzut przedawnienia dochodzonego pozwem roszczenia powołując się na przepis art. 554 kc. Wskazali, iż terminy płatności z poszczególnych faktur podanych w pozwie upływały w dniach 30 września 2009 roku, 15 sierpnia 2010 roku, 12 sierpnia 2010 roku oraz 1 października 2010 roku, czyli w dniu złożenia pozwu, tj. 2 kwietnia 2013 roku należności z wszystkich faktur były już przedawnione. Według pozwanych przedawnieniu uległy również należności odsetkowe, zaś część z nich nie powstała. Pozwani podali też, że dokonane przez nich wpłaty zostały częściowo zaliczone na nieistniejące roszczenia (15.000 zł wpłacone 29 lutego 2012 roku); że dokonując wpłaty 100.000 zł wskazali w tytule przelewu, że dokonują zapłaty za fakturę z 2011 roku, co uniemożliwiało powódce zaliczenie tej wpłaty na poczet faktury z 2010 roku; że powódka nie posiada roszczenia o zapłatę kwoty 70.750 zł objętego wystawioną przez nią samowolnie i całkowicie bezpodstawnie notą obciążeniową (...) z 30 września 2010 roku, z tytułu rzekomego niewywiązania się z ilości kontraktowej dostawy pszenicy, z umowy (...) z 29 lipca 2010 roku, co czyniło bezpodstawną dokonana przez powódkę kompensatę tej nieistniejącej wierzytelności z wierzytelnością pozwanych z faktury VAT nr (...) z dnia 3 września 2010 roku. Konkludując pozwani wskazali, że posiadają w stosunku do powódki roszczenie o zapłatę kwoty 70.750,00 zł wraz z odsetkami liczonymi od dnia 10 listopada 2010 roku.

Wyrokiem z dnia 21 maja 2014 roku Sąd Okręgowy w Szczecinie:

I. utrzymał w mocy wyrok zaoczny z 7 listopada 2013 roku, co do kwoty 17.587,05 euro oraz odsetek liczonych od kwot:

- 2.801,85 euro od 16 sierpnia 2010 roku w wysokości 20 % w stosunku rocznym, jednakże nie większych niż odsetki przekraczające czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego,

- 4.296,86 euro od 16 października 2010 roku w wysokości 20 % w stosunku rocznym, jednakże nie większych niż odsetki przekraczające w stosunku rocznym czterokrotność wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego,

- 10.488,34 euro od 22 października 2013 roku w wysokości odsetek ustawowych a także w zakresie punktu II i III;

II.  uchylił wyrok zaoczny, co do kwoty 12.274,67 euro oraz ustawowych

odsetek liczonych od tej kwoty od 22 października 2013 roku i oddalił w tym zakresie powództwo.

Sąd ten ustalił, że strony procesu pozostawały w stałych stosunkach gospodarczych, w ramach których powódka sprzedawała pozwanym towary - środki do produkcji rolnej, zaś pozwani sprzedawali powódce zboże. Wzajemne wierzytelności stron były rozliczane poprzez kompensaty.

W dniu 23 kwietnia 2009 roku strony zawarły umowę sprzedaży, na mocy której powódka sprzedała pozwanym nawóz za cenę 5.961,98 euro (26.359,10 zł), płatną do 30 września 2009 roku. Towar pozwanym dostarczono.

Pomiędzy powódką, noszącą wówczas nazwę (...) Sp. z o.o. w S. a pozwanymi, w dniu 19 marca 2010 roku, zawarta została umowa kredytu kupieckiego, na mocy której powódka udzieliła pozwanym kredytu do wysokości nie przekraczającej 450.000,00 zł z przeznaczeniem na zakup u powódki środków do produkcji rolnej z odroczonym terminem płatności (§1 umowy).

Powódka upoważniła pozwanych do pobierania towarów bez potrzeby równoczesnej zapłaty ceny za te towary, jednakże do kwoty nie wyższej niż określona w §1 umowy. Strony ustaliły, że kredyt kupiecki funkcjonować będzie w ten sposób, że każde bezgotówkowe pobranie towaru będzie zmniejszać poziom kredytu, zaś każda zapłata za towary będzie podwyższać jego poziom, nigdy jednak powyżej kwoty określonej w §1. Uzgodniono, że w przypadku niedotrzymania warunków umowy powódka ma prawo naliczyć kupującemu odsetki umowne od niespłaconych należności w wysokości 20 % w skali roku, a w celu zabezpieczenia wierzytelności powódki z tytułu udzielonego kredytu kupieckiego, pozwani ustanowią zastaw rejestrowy na pożytkach naturalnych rzeczy. Umowę zawarto na czas określony - do 30 września 2010, zastrzegając dla zmian formę pisemną pod rygorem nieważności.

Według dalszych ustaleń Sądu Okręgowego strony zawarły umowy sprzedaży:

- 27 maja 2010 roku, towaru o nazwie (...), potwierdzoną fakturę VAT nr (...), na kwotę 24.843,87 euro (102.769,16 zł), płatną do 15 sierpnia 2010 roku;

- w lipcu 2010 roku, towaru o nazwie (...) za kwotę 23.101,31 euro (92.419,10 zł), objętą fakturą VAT nr (...), płatną do 12 sierpnia 2010. W każdym przypadku powódka dostarczyła pozwanym towar.

W dniu 29 lipca 2010 roku doszło natomiast do zawarcia umowy sprzedaży nr (...), mocą której pozwani sprzedali powódce 250 ton ziaren pszenicy konsumpcyjnej ze zbiorów 2010. Ustalono, iż w przypadku niewykonania nienależytego wykonania zobowiązania przez sprzedającego kupujący może według własnego wyboru żądać od sprzedającego zapłaty na pierwsze żądanie kary umownej w wysokości 30 % łącznej ceny sprzedaży lub podjąć negocjacje w celu obniżenia ceny. Pszenica zaoferowana przez pozwanych powódce nie posiadała parametrów wymaganych dla pszenicy konsumpcyjnej i na podstawie odrębnej umowy została sprzedana powódce jako pszenica paszowa. Z tego tytułu pozwani wystawili dwie obciążające powódkę faktury VAT: nr (...). W dniu 30 września 2010 roku powódka wystawiła notę obciążeniową za niewywiązanie się pozwanych z ilości kontraktowej zawartej w umowie z 29 lipca 2010 roku. Nota obciążeniowa o numerze (...) opiewała na kwotę 70.750 zł. Należność wynikająca z noty została skompensowana z wierzytelnością pozwanych wynikającą z faktury VAT (...). Sąd ustala przy tym, że w okresie żniw 2010 roku wystąpiły na obszarze województwa (...) obfite i nieustające opady deszczu, które miały negatywny wpływ na jakość pszenicy.

W dniu 1 października 2010 roku strony zawarły umowę sprzedaży towaru o nazwie (...), za cenę 4.296,86 euro (17.131.59 zł), płatną do 15 października 2010 roku. Towar został dostarczony pozwanym.

W ramach współpracy również powódka nabywała towary u pozwanych. Z tego tytułu pozwani byli wierzycielami powódki co do kwoty 4.723,44 euro. Powódka dokonała potrącenia wierzytelności pozwanych ze swoją wierzytelnością wynikającą z faktury VAT nr (...) na kwotę 5.961,98 euro, w efekcie czego wierzytelność powódki uległa zmniejszeniu do kwoty 1.238,54 euro.

Według ustaleń Sądu 20 kwietnia 2011 roku strony zawarły kolejną umowę kredytu kupieckiego, na mocy której sprzedawca udzielił kupującemu kredytu kupieckiego do wysokości nie przekraczającej 514.000 zł z przeznaczeniem na zakup u sprzedawcy środków do produkcji rolnej z odroczonym terminem płatności. Uzgodniono, iż w celu zabezpieczenia wierzytelności sprzedawcy z tytułu udzielonego kredytu kupieckiego, kupujący ustanowi zastaw rejestrowy na pożytkach naturalnych rzeczy. Odsetki umowne od niespłaconych należności ustalono na poziomie 20 % w skali roku. Umowa zawarta została na czas określony do dnia 30 września 2011 roku.

Umowa o ustanowienie zastawu rejestrowego na pożytkach naturalnych rzeczy zawierała zapis, iż zastawnikowi przysługuje wobec pozwanych wierzytelność w łącznej kwocie 513.608,68 zł. Załącznikiem do umowy ustanowienia zastawu rejestrowego był dokument „potwierdzenie sald”, podpisany przez pozwanych; wymienione zostały w nim m.in. faktury objęte niniejszym postępowaniem.

W dniu 29 lutego 2012 roku pozwani wpłacili 15.000 zł (3.597,12 euro), które powódka zaliczyła na poczet, pozostałej po potrąceniu należności z faktury VAT nr (...) z 23 kwietnia 2009 roku kwoty 1.238,54 euro oraz częściowo na fakturę VAT nr (...) z 27 maja 2010 roku na kwotę 24.843,87 euro.

W dniu 1 czerwca 2012 roku została dokonana kolejna wpłata w kwocie 100.000,00 zł (22.784,75 euro), która zaliczona została na poczet faktury VAT nr (...) z 29 lipca 2010 roku, na kwotę 23.101,31 euro, wskutek czego z tej faktury pozostała do zapłaty kwota 316,56 euro.

W dniach: 19 stycznia, 29 marca oraz 1 sierpnia 2012 roku powódka wystawiła noty odsetkowe z tytułu opóźnień w zapłatach należności wynikających z faktur, tj.:

1.  (...) z 19 stycznia 2012 z tytułu opóźnienia z zapłatą w terminie fraktury VAT nr (...) z 23 kwietnia 2009 wynoszącego 832 dni na kwotę 1.399,69 euro,

2.  (...) z 29 marca 2012 z tytułu opóźnienia z zapłatą w terminie faktury VAT nr (...) wynoszącego 882 dni na kwotę 389,07 euro,

3.  (...) z 29 marca 2012 z tytułu opóźnienia z zapłatą w terminie faktury VAT nr (...) wynoszącego 562 dnia na kwotę 472,10 euro,

4.  nota odsetkowa nr (...) z dnia 1 sierpnia 2012 roku z tytułu opóźnienia z zapłatą w terminie faktury VAT nr (...) wynoszącego 659 dni na kwotę 8.227,48 euro.

Łączna suma należności wynikających z not wyniosła 10.488,34 euro.

Po otrzymaniu wezwania do zapłaty kwoty 52.144,32 euro z 29 marca 2012 roku wraz z potwierdzeniem sald pozwani zakwestionowali obowiązek zapłaty wskazanej w wezwaniu kwoty, podnosząc, iż noty odsetkowe po 16 września 2012 roku nie są prawidłowe, zaś po przeanalizowaniu dokumentów uznali, iż powódka ma wobec pozwanych zobowiązania wynikające ze sprzedaży, które winny być uregulowane. Pismem z 12 kwietnia 2012 roku powódka podtrzymała swoje stanowisko, odnośnie zadłużenia pozwanych, powołując się na potwierdzenie zadłużenia przez pozwanych na umowie kredytu kupieckiego. Do pisma załączono szczegółowe kompensaty i wystawione przez powódkę noty. W piśmie z 26 kwietnia 2012 roku pozwani podnieśli, iż nie posiadają kompensaty za fakturę nr (...) na kwotę 187.227,12 zł i nie akceptują noty (...). Pismem z 30 kwietnia 2012 roku powódka poinformowała pozwanych, iż faktura nr (...) na kwotę 187.227,12 zł nie była objęta kompensatą wzajemnych należności. Ponownie wezwała pozwanych do uregulowania zadłużenia.

Na dzień 31 maja 2012 roku wierzytelność powódki w stosunku do pozwanych wynosiła 212.242,71 zł.

W dniu 27 sierpnia 2012 roku powódka w Sądzie Rejonowym w Kamieniu Pomorskim złożyła wniosek o zawezwanie pozwanych do próby ugodowej. Pozwani, nie stawili się na posiedzenie.

Na dzień 27 listopada 2012 roku wierzytelność powódki wobec pozwanych wnosiła 37.387,05 Euro, z czego 10.488,34 Euro stanowiły należności z tytułu odsetek.

W dniu 27 września 2013 roku powódka wygenerowała z systemu komputerowego listę not odsetkowych za okres od 1 stycznia 2012 roku do 27 września 2013 roku. Na liście wskazano oznaczenia not odsetkowych, numer faktury, termin zapłaty, datę zapłaty, ilość dni opóźnienia, kwoty należności i rozliczenia.

W dniu 9 maja 2014 roku pozwani złożyli oświadczenie o potrąceniu, które dotarło do siedziby powódki 12 maja 2014 roku. W oświadczeniu wskazali, iż posiadają w stosunku do powódki wierzytelność w kwocie 70.750,00 zł wraz z ustawowymi odsetkami liczonymi od 18 września 2010 roku do 17 września 2012 roku, z tytułu pozostałej do zapłaty kwoty z faktury VAT nr (...) z 3 września 2010 roku. Pozwani wymienili wierzytelności powódki, w tym objęte niniejszym postępowaniem, które ulegają potrąceniu z wierzytelnością pozwanych.

W ocenie Sądu orzekającego w pierwszej instancji powództwo okazało się w znacznej części uzasadnione w świetle przepisów art. 535 k.c. oraz art. 481 k.c. oraz art. 482 §1 k.c.. Sąd wskazał, że poza sporem pozostawała okoliczność pozostawania przez strony w stałych kontaktach gospodarczych, w ramach których powódka sprzedawała pozwanym środki wykorzystywane w produkcji rolnej, zaś pozwani sprzedawali powódce zboże.

Zdaniem Sądu Okręgowego strona powodowa wykazała swoje roszczenie tak co do zasady jak i wysokości - dokumenty w postaci faktur VAT, dowodów dyspozycji sprzedaży towaru, specyfikacji wysyłkowych, listów przewozowych, podpisy pozwanych na dokumentach odbiorowych i przewozowych, przemawiają jednoznacznie za przyjęciem, iż towar wyszczególniony w fakturach został odebrany przez pozwanych; nadto pozwani ani przed procesem ani również w jego trakcie nie kwestionowali faktu zawarcia umów objętych żądaniem pozwu; potwierdziła je również świadek K. W. oraz pozwany M. L..

Sąd wskazał, że w pozwie powódka domagała się zasądzenia należności wynikających z trzech faktur opiewających pierwotnie na kwoty 24.843,87 euro, 23.101,31 euro oraz 4.296,86 euro. Przedstawiając dowody zapłaty na 15.000 zł oraz 100.000 zł powódka przedstawiła sposób zaliczenia dokonanych wpłat na objęte pozwem faktury, wskazując, że wpłata 15.000 zł została częściowo zaliczona na pozostałą do zapłaty należność z faktury (...), a w pozostałym zakresie na poczet faktury VAT nr (...) z 27 maja 2010 roku, z której do zapłaty pozostał 22.485,29 zł. Wpłata kwoty 100.000 zł zliczona została na poczet faktury VAT nr (...), w efekcie czego do zapłaty z tej faktury pozostała kwota 316,56 zł.

Zdaniem Sądu pierwszej instancji strona pozwana nie podważyła skutecznie prawidłowości rozliczenia przez powódkę dokonanych wpłat, podnosząc że wpłata 100.000 zł winna być zaliczona zgodnie z treścią polecenia przelewu na poczet faktury VAT z 2011 roku, jednak faktury tej nie skonkretyzowała, nadto w dniu dokonania tej wpłaty pozwani nie posiadali zaległości wobec powódki z tytułu faktur za 2011 rok. Według Sądu nie budziła też wątpliwości prawidłowość rozliczenia wpłaty dokonanej przez pozwanych w toku procesu. Sąd stwierdził biorąc pod uwagę dokonane wpłaty, że zadłużenie pozwanych wyniosło należność z faktury VAT nr (...) w kwocie 4.296,86 euro oraz pozostała do zapłaty należność z faktury VAT (...) - 2.801,85 euro. Terminy zapłaty wynikające z tychże faktur przypadały kolejno na 15 października i 15 sierpnia 2010 roku. Pomiędzy stronami obowiązywała wówczas umowa kredytu kupieckiego z 19 marca 2010 roku, która przewidywała od niespłaconych należności odsetki umowne w wysokości 20 % w skali roku. Sąd zastrzegł jednak, że w myśl przepisu art. 359 §2 ² k.c. odsetki te nie mogą przekraczać czterokrotności stopy kredytu lombardowego. Narodowego Banku Polskiego.

Sąd Okręgowy stwierdził też, że należność powódki stanowiła również kwota 10.488,34 euro, zasądzona tytułem sumy należności wynikających z not odsetkowych, wystawionych przez powódkę w związku z opóźnieniami pozwanych w regulowaniu należności wynikających z faktur. Z not tych wynika numer faktury, data jej wystawienia, kwota do zapłaty, termin zapłaty, ilość dni opóźnienia, procent odsetek oraz kwota odsetek i data noty. Sąd podkreślił, że noty odsetkowe zostały wystawione za okresy opóźnienia, kiedy odsetki umowne wysokości 20 % nie przekraczały odsetek maksymalnych. Stąd brak jest podstaw aby podawać w wątpliwość prawidłowość wystawionych not, tym bardziej, iż strona pozwana nie przedstawiła argumentacji podważającej poprawność wyliczenia należności odsetkowych.

W zakresie kwoty 20.000,00 zł powództwo podlegało umorzeniu na podstawie art. 355 §1 k.p.c. w zw. z art. 203 §4 k.p.c., w tym zakresie bowiem strona powodowa cofnęła powództwo i zrzekła się roszczenia.

Za nieuzasadnione Sąd uznał natomiast żądanie zasądzenia kwoty 12.274,67 euro oraz odsetek ustawowych liczonych od tej kwoty od 22 października 2013 roku.

Sąd wskazał, że to zgłoszone w toku procesu żądanie wynikało z dwóch nowych not odsetkowych w łącznej wysokości 12.274,67 euro, że powódka w piśmie z 22 października 2013 roku powołała numery not odsetkowych oraz kwoty, na które noty zostały wystawione; wskazała również, iż wystawienie not związane było z opóźnieniami w zapłacie faktur VAT o numerach: (...). Sąd podkreślił przy tym, że powódka dla wykazania zasadności przedmiotowego żądania przedstawiła jedynie listę not odsetkowych, nie przedstawiając samych not, a dane podane w liście not nie pozwalają na zweryfikowanie rzetelności wystawionych not i prawidłowości wyliczeń w nich zawartych.; że weryfikacja prawidłowości wyliczenia zarówno dni opóźnień jak również przyjętych jako podstawy obliczeń stóp procentowych wymagałaby przeprowadzenia żmudnych wyliczeń wymagających niewątpliwie wiadomości specjalnych, przy uwzględnieniu że strony łączyła umowa przewidująca odsetki w wysokości 20 % w skali roku, a za okres objęty wskazanymi notami przewyższały one odsetki maksymalne, zatem dokonanie wyliczenia odsetek z uwzględnieniem odsetek umownych nie było poprawne.

Odnosząc się do podniesionego przez pozwanych zarzutu przedawnienia wywodzonego z art. 554 k.c., Sąd wskazał że doszło do przerwania biegu terminu przedawnienia, jako że faktury złączone do pozwu stały się wymagalne kolejno w dniach 1 października 2009 roku, 16 sierpnia 2010 roku, 13 sierpnia 2010 roku i 16 października 2010 roku, a pozwani podpisując potwierdzenie salda z 20 kwietnia 2011 roku, uznali zobowiązania wynikające z tych faktur przed upływem terminów przedawnienia, co czyni ich zrzut chybionym (art. 123 §1 pkt 2 k.c.) Analiza należności z not odsetkowych - zdaniem Sądu - prowadzi do wniosku, iż odsetki również nie uległy przedawnieniu.

Przedstawiając stanowisko odnośnie złożonego na ostatniej rozprawie zarzutu potrącenia, co do kwoty 70.750 zł, Sąd wskazał, że strona pozwana w sprzeciwie od wyroku zaocznego – nie podnosząc zarzutu potrącenie - powołała się na zdarzenia, które miały miejsce w 2010 roku, polegające na nieuzasadnionym wystawieniu przez powódkę noty obciążeniowej i dokonanie samowolnie kompensaty z wierzytelnością pozwanych z tytułu faktury VAT nr (...) z 3 września 2010 roku z tytułu sprzedaży na rzecz powódki pszenicy paszowej. W ocenie Sądu rzeczą strony pozwanej, zgodnie z art. 6 k.c., było wykazanie istnienia wymagalnej wierzytelności pozwanych nadającej się do potrącenia z wierzytelnościami powódki objętymi niniejszym postępowaniem. Zdaniem Sądu z dokumentów złożonych przez powódkę przy pozwie wynika, iż należność z faktury (...) została skompensowana z wierzytelnością powódki z tytułu noty obciążeniowej z 30 września 2010 roku (k. 64, k. 185). Do potrącenia doszło już w listopadzie 2010 roku. Materiał sprawy daje podstawy aby uznać, iż strony po 2010 roku w dalszym ciągu prowadziły współpracę, co więcej w kwietniu 2011 roku doszło do zawarcia nowej umowy kredytu kupieckiego a także do umowy ustanowienia zastawu rejestrowego na pożytkach naturalnych rzeczy. Na dzień zawarcia powyższych umów strony ustaliły saldo wzajemnych zobowiązań, które zostało podpisane przez przedstawiciela powódki i pozwanych. Saldo to nie wykazało istnienia wierzytelności pozwanych w stosunku do powódki z tytułu faktury VAT nr (...), co według Sądu przemawia za tym, iż wierzytelność z tejże faktury na dzień podpisania potwierdzenia salda już nie istniała. Wówczas pozwani nie podnosili nieprawidłowego rozliczenia wzajemnych zobowiązań, podpisali saldo. Nie wskazywali na istnienie wymagalnej wierzytelności po ich stronie. Żadna z należności na potwierdzeniu salda nie została uznana za sporną, nie żądano wyjaśnienia jakichkolwiek różnic. Reasumując pozwani potwierdzili stan wzajemnych rozliczeń.

Sąd wykluczył przy tym omyłkę w dokumencie potwierdzenia sald, wskazując że pozwani w chwili podpisywania salda posiadali pełną wiedzę o dokonanych w 2010 roku przez powódkę kompensatach, zaś ustalenia zawarte w wymienionym dokumencie znalazły również odzwierciedlenie w umowie określającej zasady dalszej współpracy. W ocenie Sądu zatem bezzasadność złożonego przez pozwanych zarzutu potrącenia wykluczała potrzebę prowadzenia postępowania dowodowego zmierzającego do wykazania bezpodstawności wystawienia noty obciążeniowej.

Uzasadniając rozstrzygnięcie o kosztach Sąd wskazał, że stroną przegrywającą spór są pozwani, zatem zgodnie z treścią art. 98 §1 k.p.c. powinni zwrócić przeciwnikowi na jego żądanie koszty niezbędne do celowego dochodzenia praw i celowej obrony.

Wyrok ten zaskarżyły obie strony.

Pozwani wywiedli apelację od części tego orzeczenia w zakresie punktu I wyroku, mocą którego Sąd utrzymał w mocy wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w Szczecinie co do kwoty 17.587,05 euro oraz odsetek od wszystkich wymienionych w pkt I ww. wyroku kwot, a także w zakresie w jakim Sąd utrzymał w mocy wyrok zaoczny Sądu Okręgowego w Szczecinie z dnia 7 listopada 2013 r. co do punktu III wyroku zaocznego.

Zaskarżonemu orzeczeniu zarzucili:

I.  naruszenie przepisów postępowania, które miały wpływ na wynik sprawy tj.

-

art. 245 kpc w zw. z art. 129 § 2 kpc - poprzez bezzasadne przyjęcie, iż niepoświadczone za zgodność z oryginałem kserokopie dokumentów załączone przez powódkę do pozwu oraz przedłożone w toku procesu są dokumentami, które mogą stanowić dowód w sprawie, a co za tym idzie udowadniają roszczenie powódki zarówno co do zasady, jak i co do wysokości, a także dowodzą temu, iż doszło do przerwania biegu przedawnienia,

-

art. 232 kpc poprzez dopuszczenie dowodu z dokumentów znajdujących się w aktach sprawy I Co 870/12 Sądu Rejonowego w Kamieniu Pomorskim, mimo braku wniosku powódki w tym zakresie,

-

art. 233 § 1 kpc poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów przeprowadzonych w sprawie, dokonanej wybiórczo, wbrew zasadom logiki, poprzez:

a)  błędne przyjęcie, że powódka udowodniła istnienie swojego roszczenia zarówno co do zasady, jak i co do wysokości, a także iż udowodniła przerwanie biegu przedawnienia swoich roszczeń, za pomocą kserokopii dokumentów,

b)  bezzasadne przyjęcie, iż złożenie podpisu na potwierdzeniu sald przez pozwanych oznacza akceptację obciążenia ich notą obciążeniową za niezrealizowany kontrakt dostawy pszenicy konsumpcyjnej (niewymienioną na tym potwierdzeniu sald), a tym samym akceptację dokonania kompensaty należności powódki z tej noty z należnością pozwanych z tytułu dostawy pszenicy paszowej w wysokości 70.750 zł,

-

art. 98 § 1 kpc w zw. z art. 348 kpc w zw. z art. 102 kpc - poprzez bezzasadne zasądzenie od pozwanych na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu, w sytuacji wydania wyroku zaocznego z naruszeniem przepisów o dopuszczalności jego wydania, a nadto obciążenie w całości kosztami postępowania strony pozwanej w sytuacji gdy powództwo zostało oddalone co do kwoty 12.274,67 euro,

II.  błąd w ustaleniach faktycznych, polegający na:

-

nieprawidłowym ustaleniu, że w chwili złożenia oświadczenia o potrąceniu swojej wierzytelności z wierzytelnością (...) sp. z o.o., wierzytelność pozwanych w kwocie 70.750 zł wynikająca z zawartej umowy dostawy pszenicy paszowej i wystawionej faktury VAT nr (...) z dnia 3 września 2010 r., nie istniała;

-

wadliwym ustaleniu, że w chwili wystawienia przez pozwaną faktury VAT nr (...) z dnia 1 października 2010 r. obowiązywała umowa kredytu kupieckiego z dnia 19 marca 2010 r. upoważniająca powódkę do naliczenia pozwanym odsetek umownych w wysokości 20 % w skali roku, w sytuacji gdy z ustaleń Sądu i treści kserokopii umowy kredytu kupieckiego wynika, że umowa zawarta została na czas określony do dnia 30 września 2010 r., a tym samym wadliwe zasądzenie przez Sąd odsetek w wysokości 20 % w skali roku liczonych od kwoty 4.296,86 euro od dnia 16 października 2010 r., zamiast odsetek ustawowych,

Mając na uwadze powyższe pozwani wnieśli o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie wyroku zaocznego Sądu Okręgowego w Szczecinie z 7 listopada 2013 r. w zakresie punktów I i III i oddalenie powództwa w całości; zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych zwrotu kosztów postępowania przed Sądem I instancji w wysokości 3.600 zł, a przed Sądem Apelacyjnym w wysokości 2.700 zł.

Powódka zaskarżył wyrok Sądu Okręgowego w Szczecinie w części tj. w zakresie rozstrzygnięcia zawartego w jego punkcie II (uchylającego wyrok zaoczny z dnia 7 listopada 2013 r., co do kwoty 12.274,67 euro oraz ustawowych odsetek liczonych od tej kwoty od dnia 22 października 2013 r. i oddalającego powództwo w tym zakresie, wnosząc o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez orzeczenie o utrzymaniu w mocy wyroku zaocznego z 7 listopada 2013 r. wydanego przez Sąd Okręgowy w Szczecinie, w sprawie sygn. akt VIII Gc 337/13 także co do kwoty 12.274,67 euro oraz ustawowych odsetek liczonych od tej kwoty od 22 października 2013 r.; zasądzenie solidarnie od pozwanych na rzecz powódki kosztów postępowania apelacyjne według norm przepisanych.

Strona powodowa zarzuciła

I.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 481 § 1 i 2 k.c. ,a także przepisu postępowania w postaci art. 233 kpc poprzez przyjęcie przez Sąd I instancji, iż niedołączenie przez powódkę not odsetkowych opiewających łącznie na kwotę 12.274,67 zł dotyczących opóźnienia w zapłacie faktur VAT nr: (...), (...) acz tylko listy tych not uniemożliwia zweryfikowanie rzetelności wystawionych not i prawidłowości wyliczeń w nich zawartych oraz przyjęcie, iż weryfikacja prawidłowości wyliczenia zarówno dni opóźnień jak również przyjętych jako podstawy obliczeń stóp procentowych wymaga wiadomości specjalnych i na tej podstawie oddalenie żądania co do zapłaty kwoty 12.274,67 zł odsetek w sytuacji gdy nota odsetkowa w żadnym razie nie stanowi dowodu na okoliczność wysokości należnych odsetek za opóźnienie, a sąd dysponował wszelkimi danymi umożliwiającymi wyliczenie należnych powódce dochodzonych pozwem odsetek za opóźnienie w zapłacie ww. faktur tj. samymi fakturami oraz dowodami potwierdzającymi wpłaty, a wyliczenie to stanowi -wbrew twierdzeniom Sądu I instancji - proste działanie matematyczne możliwe do wykonania dla przeciętnego obywatela, nadto kwestia opóźnienia w płatności ww. faktur nie była nawet kwestionowana przez stronę pozwaną;

II.  naruszenie prawa materialnego, a mianowicie art. 359 § 2 ^{1 i 2} kc poprzez jego zastosowanie, w sytuacji gdy przepis ten odnosi się li tylko do odsetek wynikających z czynności prawnej, nie zaś odsetek za opóźnieni, których źródło stanowi ustawa oraz w konsekwencji nieprawidłowe uznanie, iż w sytuacji gdy wysokość odsetek umownych zastrzeżonych w łączącej strony umowie przewyższa wartość odsetek maksymalnych powoduje to konieczność oddalenia powództwa odnośnie całości dochodzonych odsetek, nie zaś stosownego obniżenia dochodzonego roszczenia w taki sposób, by nie przekraczało ono wartości odsetek maksymalnych.

Sąd Apelacyjny, zważył, co następuje:

Apelacje stron doprowadziły do uchylenia wyroku w zaskarżonych przez nie częściach i w zakresie uchylonym do przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi orzekającemu w pierwszej instancji. Kontrola zainicjowana apelacjami stron wykazała bowiem, że zaskarżone rozstrzygnięcie zostało wydane bez rozpoznania istoty sprawy.

Wskazać należy, że zgodnie z ugruntowanym w orzecznictwie poglądem, nierozpoznanie istoty sprawy oznacza zaniechanie przez sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy żądania pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC z 2000 r. z. 1, poz. 22 , wyrok tego Sądu z dnia 17 listopada 1999 r., III CKN 450/98, OSNC z 2000 r. z. 5, poz. 97 oraz wyrok tego Sądu z dnia 13 luty 2014r., II PK 129/13, LEX nr 1441272 ). Przepis art. 386 § 4 kpc stanowi natomiast, że w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy, sąd odwoławczy może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania. Treścią normy prawnej zawartej w tym przepisie jest upoważnienie do wydania przez sąd odwoławczy orzeczenia kasatoryjnego w określonych sytuacjach procesowych, jako wyjątku od zasady orzekania co do meritum sporu w tym postępowaniu. Jego brzmienie wskazuje jednocześnie na to, że nie zachodzi obowiązek prowadzenia przez sąd drugiej instancji postępowania zmierzającego do wyjaśnienia rzeczywistej treści stosunków faktycznych i prawnych w sytuacji, gdy sąd pierwszej instancji zaniechał rozważenia poddanych przez strony pod osąd żądań i twierdzeń, jak również, gdy nie dokonał oceny przeprowadzonych dowodów i pominął mogące mieć wpływ na rozstrzygnięcie meritum sporu dowody zawnioskowane przez strony dla ustalenia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy. Konieczne staje się wówczas wydanie orzeczenia przewidzianego w art. 386 § 4 kpc, ponieważ ocena po raz pierwszy poddanych przez strony pod osąd żądań i zarzutów oraz twierdzeń i dowodów zgłoszonych na ich poparcie, a następnie wydanie orzeczenia co do istoty sporu, ograniczyłyby merytoryczne rozpoznanie sprawy do jednej instancji. Podkreśli przy tym należy, że merytoryczny charakter postępowania odwoławczego, nie oznacza że sąd drugiej instancji pełni taką samą rolę, jak sąd orzekający w postępowaniu pierwszoinstancyjnym, mimo że postępowanie apelacyjne jest postępowaniem merytorycznym, to nie można pomijać, że przede wszystkim ma charakter kontrolny. Rozstrzyganie zatem po raz pierwszy określonych kwestii przez sąd apelacyjny, prowadzi do pozbawienia stron możliwości zgłoszenia ewentualnych zarzutów dopuszczalnych tylko w ramach zaskarżenia w toku postępowania dwuinstancyjnego.

Strona powodowa powołując się na pozostawanie stron we współpracy gospodarczej wskazała na wielość umów łączących strony, dochodząc w tym procesie zapłaty od pozwanych należności za sprzedawane im produkty. Z uwagi przy tym na realizowanie przez pozwanych części płatności po upływie terminów ustalonych przez strony, powódka dochodziła również zapłaty odsetek obejmujących okresy opóźnienia. Pozwani natomiast nie kwestionując faktów, co do zakupu od powódki określonych przez powódkę produktów, za podaną przez nią cenę, w sprzeciwie od wyroku zaocznego – miedzy innymi – wyrazili inne stanowisko, niż powódka odnośnie rodzaju stosunku zobowiązaniowego, mocą którego pozwani zobowiązani byli dostarczyć powódce zboże. Podnieśli też, że powódka bezzasadnie dokonała potrącenia z ich należnością pieniężną, nieistniejącej w stosunku do pozwanych wierzytelności w kwocie 70.750 zł. Na okoliczności mające stanowić o zasadności tych twierdzeń, pozwani zagłosili liczne dowody, których Sąd pierwszej instancji nie przeprowadził. W toku dalszego postępowania pierwszoinstancyjnego, na rozprawie w dniu 12 maja 2014 roku, pozwani powołali się na złożone powódce w piśmie z dnia 9 maja 2014 roku oświadczenie o potrąceniu ze swoją wierzytelnością w kwocie 70.750 zł objętą fakturą z 3 września 2010 roku, nr (...) wierzytelności powódki szczegółowo opisanymi we ww. oświadczeniu, stanowiących przedmiot sporu w tym procesie. Obecni na tej rozprawie przedstawiciele powodowej spółki, stanowiący jej zarząd, potwierdzili otrzymania tego oświadczenia.

Przy takim stanie sprawy Sąd Okręgowy ustalił wysokość wierzytelności powódki z tytułu niezapłaconej ceny za towary dostarczone przez nią pozwanym oraz część jej należności z tytułu odsetek i w tym zakresie uznał jej żądanie za uzasadnione. Podniesiony przez pozwanych zarzut potrącenia Sąd zdyskredytował, wskazując, że pozwani nie wykazali aby posiadali w stosunku do powódki zgłoszoną w toku procesu do potracenia wierzytelność, skoro po dokonanej przez powódkę kompensacie, pozwani w roku 2011 podpisali saldo wzajemnych rozliczeń, na których ta wierzytelność nie widniała. Według Sądu pierwszej instancji , powódka dokonała kompensaty w listopadzie 2010 roku, a pozwani – mimo trwającej dalej współpracy stron – zakwestionowali jej prawidłowość dopiero po otrzymaniu wezwania do zapłaty z dnia 29 marca 2012 roku.

Z tego stanowiska Sądu Okręgowego zatem wnosić należy, że zdaniem tego Sądu pozwani uznali skuteczność dokonanego przez powódkę potrącenia, co stanowi o nieistnieniu ich wierzytelności zgłoszonej w tym procesie do potrącenia.

Zdaniem Sądu odwoławczego stanowisko Sądu pierwszej instancji, w myśl którego dokonanie przez powódkę kompensaty i nie umieszczenie przez nią w saldzie z 20 kwietnia 2011 roku wierzytelności pozwanych, świadczy o tym, że pozwani potwierdzili, iż wierzytelność ta, na datę sporządzenia salda nie istniała jest nieuprawnione. Dodatkowo wskazać należy, że gdyby nawet przyjąć, że pozwani w ten sposób dokonali uznania niewłaściwego ( co zdaniem Sądu Apelacyjnego w realiach tej sprawy nie nastąpiło) to nie oznacza to, że pozbawieni zostali możliwości dowodzenia, że wierzytelność powódki, którą skompensowała z ich bezsporną wierzytelnością – nie istniała.

W doktrynie prawa i w judykaturze przyjmuje się, że uznanie roszczenia może być dokonane w dwóch formach: jako uznanie właściwe oraz uznanie niewłaściwe. Pierwsze stanowi nieuregulowaną odrębnie umowę ustalającą co do zasady i zakresu istnienie albo nieistnienie jakiegoś stosunku prawnego, drugie zaś określone jest jako przyznanie przez dłużnika wobec wierzyciela istnienia długu. Uznanie niewłaściwe jest więc oświadczeniem wiedzy a nie woli dłużnika (por. uzasadnienie wyroku SN z 19 marca 1997 r., II CKN 46/97, OSNC 1997/10/143). Powyższe stanowisko Sądu Najwyższego i stanowisko doktryny podkreślają, że niewłaściwe uznanie roszczenia nie jest czynnością abstrakcyjną. Tytułem zobowiązania dłużnika pozostaje wierzytelność którą uznano. Osoba uznająca roszczenie, nie traci zatem możliwości wykazywania, że roszczenie to w rzeczywistości nie istnieje (por. wyrok SN z 4 lutego 2005 r., I CK 580/04, LEX nr 301787; wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 17 marca 2015 r., I ACa 1375/14, LEX nr 1675896).

Niezalenie od tej kwestii wskazać należy, że w tej sprawie – jak wynika z zeznań świadka A. P. oraz przedstawiciela powódki T. R., a także pozwanego M. L., strona pozwana jeszcze w okresie żniw 2010 roku sprzeciwiała się zasadności obciążenia jej karami umownymi za niedostarczenia zboża o określonych parametrach. Nadto Sąd Okręgowy pominął, że powoływane przez powódkę saldo z 20 kwietnia 2011 roku, stanowiło załącznik nr 2 do umowy stron z 20 kwietnia 2011 roku o ustanowieniu rejestru zastawu na pożytkach naturalnych rzeczy i w myśl § 2 ust. 2 tej umowy, dokument stanowiący załącznik nr 2 miał zawierać zestawienie przysługujących powódce od pozwanych wierzytelności z tytułu sprzedaży środków do produkcji rolnej oraz not odsetkowych. Brak jest zatem podstaw do wyprowadzenia wniosku , że nie zamieszczenie w tym zestawieniu wierzytelności pozwanych w kwocie 70.750 zł stanowiącej część należności objętej ich faktura nr (...) stanowi o uznaniu przez pozwanych skuteczności dokonanego przez nich potrącenia tej należności.

Podkreślić należy, że skutek potrącenia z art. 498 §2 kpc następuje tylko przy spełnieniu przesłanek tego sposobu rozliczeń wzajemnych należności stron określonych w przepisach kodeksu cywilnego, w szczególności w art. 498 §1 kpc oraz w art. 499 kc. Jednym z koniecznych warunków, w świetle tych unormowań, pozostaje przysługiwanie osobie, która potrącenia dokonuje wierzytelności. Z chwilą zatem złożenia przez pozwanych powódce oświadczenia o potrąceniu o treści określonej w piśmie z 9 maja 2014 roku, zaistniała konieczność przeprowadzenia przez Sąd Okręgowy postępowania dowodowego wnioskowanego przez pozwanych, co do istnienia ich wierzytelności zgłoszonej do potrącenia w tym procesie, w szczególności odnośnie istnienia wierzytelności powódki z tytułu niedostarczenia przez pozwaną w roku 2010 roku zboża o określonych parametrach. Po przeprowadzeniu dowodów Sąd winien przede wszystkim ustalić charakter stosunku umownego stron, mocą którego pozwani obowiązani byli dokonać na rzecz powódki świadczenia w postaci zboża, a następnie - rozważając całokształt relacji gospodarczych stron - ocenić czy po stronie powódki powstała wierzytelność w kwocie 70. 750 zł oraz czy zaistniały pozostałe przesłanki skutecznego potracenia.

Z tych przyczyn uznać należało, że apelacja pozwanych okazała się zasadna.

Sąd odwoławczy uznał również za uzasadnione stanowisko apelującej powódki, co do braku podstaw do stwierdzenia, że brak not odsetkowych uniemożliwia ustalenie zasadności roszczenia powódki, co do odsetek oraz że skontrolowanie prawidłowości wyliczeń odsetek wymaga wiedzy specjalnej.

W tym zakresie Sąd powinien poczynić ustalenia co do wysokości kwot uregulowanych przez pozwanych po terminie oraz co do dat wymagalności poszczególnych kwot oraz daty ich uregulowania przez pozwanych, w oparciu o twierdzenia stron oraz znajdujące się w aktach sprawy dowody, przede wszystkim dowody z dokumentów, według reguł z art. 229 kpc, art. 230 kpc , 231 kpc oraz 233 § 1 kpc i po ustaleniu faktów, które w świetle przepisów kodeksu cywilnego i umowy stron stanowią o zaistnieniu przesłanek do naliczenia odsetek w określonej wysokości, zweryfikować prawidłowość ich wyliczenia przez powodową spółkę.

Zdaniem Sądu Apelacyjnego przedstawione uchybienia doprowadziły do wydania przez Sąd pierwszej instancji wyroku bez rozpoznania istoty sprawy.

Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy zatem poczyni ustalenia i zbada skuteczność zgłoszonego przez pozwanych zarzutu potrącenia oraz zasadność dochodzenia przez powódkę odsetek w określonej przez nią wysokości - mając na uwadze przedstawione wyżej stanowisko Sądu odwoławczego.

Z podanych przyczyn, na podstawie art. 386 § 4 kpc oraz art. 108 § 2 kpc, Sąd Apelacyjny uchylił zaskarżony wyrok w zakresie objętym apelacjami obu stron i w części uchylonej przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Szczecinie, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie
o kosztach postępowania apelacyjnego.

Wiesława Kaźmierska Małgorzata Gawinek Tomasz Żelazowski