Pełny tekst orzeczenia

Sygn.akt III AUa 516/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 listopada 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Białymstoku, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Bohdan Bieniek (spr.)

Sędziowie: SA Dorota Elżbieta Zarzecka

SA Bożena Szponar-Jarocka

Protokolant: Agnieszka Charkiewicz

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 24 listopada 2015 r. w B.

sprawy z odwołania (...) sp. z o.o. w E. oraz A. L.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O.

o ustalenie

na skutek apelacji (...) sp. z o.o. w E. oraz A. L.

od wyroku Sądu Okręgowego w Suwałkach III Wydziału Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 13 stycznia 2015 r. sygn. akt III U 515/14

I.  zmienia zaskarżony wyrok w ten sposób, że ustala, iż A. L. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 9 grudnia 2013r. u płatnika składek (...) sp. z o.o. w E.,

II.  w pozostałym zakresie oddala apelacje,

III.  koszty procesu między stronami wzajemnie znosi.

Sygn. akt III AUa 516/15

UZASADNIENIE

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. decyzją z dnia 7.07.2014 r. stwierdził, że A. L. jako pracownik u płatnika składek (...) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu, wypadkowemu od 9.12.2013 r.

W odwołaniu od tej decyzji płatnik składek (...) Sp. z o.o. w E. i ubezpieczona A. L. zarzucili jej wadliwe ustalenie stanu faktycznego oraz dowolną ocenę materiału dowodowego przez przyjęcie, iż umowa o pracę zawarta z A. L. była zawarta dla pozoru, a skarżąca faktycznie nie świadczyła pracy. Tym samym żądali zmiany zaskarżonej decyzji w całości i orzeczenie co do istoty sprawy.

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie .

Sąd Okręgowy w Suwałkach wyrokiem z dnia 13 stycznia 2015 r. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że A. L. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 9 grudnia 2013 r. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w E. z podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie w wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę.

Sąd Okręgowy stwierdził, że doszło do skutecznego zatrudnienia A. L. przez (...) Sp. z o.o. w E. i ubezpieczona faktycznie przed zwolnieniem lekarskim świadczyła pracę na rzecz Spółki. Takie ustalania wynikają z zeznań przesłuchanych w sprawie świadków W. K., L. C., S. G.. Wszyscy zeznali, że nie tylko widzieli w biurze firmy pracującą A. L. ale i obsługiwała ich w zakresie udzielonej pomocy w wypełnianiu i kompletowaniu dokumentacji niezbędnej do dotacji rolniczych. Miało to miejsce kilka razy w okresie zimy 2013/2014 r. Świadkowie pochodzą z równych miejscowości i nie sposób przyjąć, jako osobom obcym A. L. i K. B. aby mieli interes zeznawać na korzyść odwołujących. W bezpośrednim przesłuchaniu Sąd Okręgowy nie doszukał się okoliczności, które mogły świadczyć o ich niewiarygodności.

Stąd A. L. podlegała z mocy art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych ubezpieczeniu społecznemu od dnia 9.12.2013 r.

W sprawie jednak nie można było przyjąć jako podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne wynagrodzenia za pracę A. L. w kwocie 2.775,00 złotych. Taka mianowicie podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne byłaby nie do pogodzenia z zasadami sprawiedliwości społecznej. Trzeba bowiem wskazać za Sądem Najwyższym wyrażonym w wyroku z dnia wyroku z dnia 6.02.2006 r. III UK 156/05 (Lex 272549) oraz uchwale z dnia 27.04.2005 r. II UZP 2/05, że podstawę wymiaru składki ubezpieczonego będącego pracownikiem stanowi wynagrodzenie godziwe, a więc należne, właściwe, odpowiednie, rzetelne, uczciwe i sprawiedliwe, zachowujące cechy ekwiwalentności do pracy. Ocena godziwości wynagrodzenia wymaga zaś uwzględnienia każdego konkretnego przypadku, a zwłaszcza rodzaju, ilości i jakości świadczonej pracy oraz wymaganych kwalifikacji (tak też Trybunał Konstytucyjny w wyroku z 26.11.1996 r., U 6/96, (...) 1997, nr 5-6, poz. 66 oraz Sąd Najwyższy w wyroku z 16.12.1999 r. I PKN 465/99, OSNAPiUS 2001, nr 10, poz. 345).

Sąd Okręgowy zauważył, że umowa o pracę wywołuje skutki nie tylko bezpośrednie, dotyczące wprost wzajemnych relacji między pracownikiem i pracodawcą, lecz także dalsze, pośrednie, w tym w dziedzinie ubezpieczeń społecznych; kształtuje ona stosunek ubezpieczenia społecznego, określa wysokość składki, a w konsekwencji prowadzi do uzyskania odpowiednich świadczeń. Są to skutki bardzo doniosłe, zarówno z punku widzenia interesu pracownika (ubezpieczonego), jak i interesu publicznego, należy zatem uznać, że ocena postanowień umownych może i powinna być dokonywana także z punktu widzenia prawa ubezpieczeń społecznych. Taka konstatacja prowadzi do wniosku, iż godziwość wynagrodzenia - jedna z zasad prawa pracy (art. 13 k.p.) - zyskuje dodatkowy walor aksjologiczny. W prawie ubezpieczeń społecznych istnieje bowiem znacznie mocniejsza niż w prawie pracy bariera działania w ramach prawa, oparta na wymagającym ochrony interesie publicznym i zasadzie solidarności ubezpieczonych. Względność zasady godziwości wynagrodzenia, wyrażająca się koniecznością odniesienia się nie tylko do potrzeb pracownika, ale także świadomości społecznej oraz ogólnej sytuacji ekonomicznej i społecznej, nie powinna zresztą budzić wątpliwości. W związku z tym nadmiernemu uprzywilejowaniu płacowemu pracownika, które w prawie pracy mieściłoby się w ramach art. 353 1 k.c., w prawie ubezpieczeń społecznych, w którym pierwiastek publiczny zaznacza się bardzo wyraźnie, można przypisać - w okolicznościach każdego konkretnego wypadku - zamiar nadużycia świadczeń przysługujących z tego ubezpieczenia.

Z tych też względów podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne A. L. ustalił w wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę. Z wyjaśnień A. L. i K. B. wynika przecież, że A. L. przed zatrudnieniem w spółce (...) pracowała wcześniej w tej samej branży, wykonując tą samą pracę co w spółce (...) za najniższym wynagrodzeniem. Sama też rozwiązała stosunek pracy z uwagi na przeciążenie pracą i zarejestrowała się jako bezrobotna, o czym K. B. wiedział. Bez uzasadnienia zatem jest przyznanie jej od razu wyższego wynagrodzenia za pracę bez sprawdzenia efektów pracy i to w sytuacji kiedy nie byłoby tak obciążona pracą jak u poprzedniego pracodawcy. Tak tym bardziej należy uważać, że spółka (...) dopiero powstała i jak zeznał K. B. zaciągnęła u innych wspólników pożyczkę na swoją działalność. W tych okolicznościach podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne A. L. wyższa niż kwota najniższego krajowego wynagrodzenia byłaby nie do pogodzenia z zasadami współżycia społecznego. Przyjęcie bowiem wyższego wynagrodzenia za pracę nie ma uzasadnienia zwłaszcza, że jak też zeznał K. B. - spółka w pierwszych miesiącach 2014 r. przynosiła straty. K. B. wiedział przy tym, że dochody Spółki będą większe dopiero od wiosny 2014 r., gdyż wówczas więcej rolników zgłasza się po doradztwo i usługi. W okresie zimowym A. L. nie świadczyła, aż tak dużo pracy, która uzasadniałaby wyższe wynagrodzenie niż najniższa krajowa. Uzasadnia to również okoliczność, że K. B. sam przejął po niej obowiązki pracownicze. Nie były więc te obowiązki aż tak znaczne.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy w Suwałkach na mocy art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i ustalił, że A. L. podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu i wypadkowemu o dnia 9.12.2013 r. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w E. z podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie w wysokości najniższego wynagrodzenia za pracę. O kosztach procesu Sąd Okręgowy orzekł na mocy art. 100 k.p.c.

Od powyższego wyroku apelację wnieśli A. L. oraz płatnik składek (...) Sp. z o.o. z siedzibą w E., zaskarżając wyrok w części dotyczącej ustalenia, iż podstawą wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe A. L., jako pracownika u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w E., jest kwota najniższego wynagrodzenia za pracę. Jednocześnie skarżący wskazali na naruszenie:

1. prawa materialnego:

- art. 13 k.p. przez jego błędną wykładnię, skutkującą przyjęciem, że zasada godziwości wynagrodzenia za pracę winna być rozpatrywana przez pryzmat interesu publicznego i solidarności ubezpieczonych;

- art. 353 1 k.c. w zw. z art. 300 k.p.przez jego błędną wykładnię, w zakresie przyjęcia, iż swoboda kształtowania postanowień umowy o pracę doznaje w zetknięciu z zasadami współżycia społecznego ograniczenia, powodującego niemożność ustalenia podstawy wymiaru składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe, chorobowe i wypadkowe A. L. na poziomie 2.775,00 zł brutto;

2. prawa procesowego:

- art. 233 k.p.c. przez sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego, w zakresie przyjęcia, iż wynagrodzenie A. L. ustalone na poziomie na poziomie 2.775,00 zł brutto miesięczne było niegodziwe, nienależne, niewłaściwe, nieodpowiednie, nierzetelne, nieuczciwe, niesprawiedliwe i niezachowujące ekwiwalentność do pracy ubezpieczonej, zaś ustalone przez Sąd I instancji wynagrodzenie na poziomie najniższego wynagrodzenia za pracę spełniało powyższe wymagania w okolicznościach sprawy.

Mając na uwadze powyższe skarżący wnieśli o o zmianę przedmiotowego orzeczenia poprzez zmianę zaskarżonej decyzji i ustalenie, że A. L. podlega obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu od dnia 9 grudnia 2013 r. jako pracownik u płatnika składek (...) Sp. z o.o. w E. z podstawą wymiaru składki na ubezpieczenie w wysokości 2775 złotych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Antycypując ocenę zasadności apelacji konieczne staje się poszerzenie dyskursu prawnego w sprawie o okoliczności związane ze specyfiką rozstrzygania spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych. W tym celu należy odwołać się do utrwalonych poglądów judykatury, a mianowicie w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych kognicję sądu ubezpieczeń społecznych określa art. 476 § 2 w związku z art. 477 9 k.p.c. Stąd zakres rozpoznania i orzeczenia (przedmiot sporu) w tych sprawach wyznaczony jest w pierwszej kolejności przedmiotem decyzji organu rentowego zaskarżonej do sądu ubezpieczeń społecznych, a w drugim rzędzie przedmiotem postępowania sądowego determinowanego zakresem odwołania od tej decyzji (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 2000 r., II UKN 685/99, OSNP 2002 Nr 5, poz. 121 oraz postanowienia z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNP 2000 Nr 15, poz. 601 i z dnia 13 października 2009 r., II UK 234/08, LEX nr 553692). W judykaturze wyrażono też zapatrywanie, że odwołanie od decyzji organu rentowego w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych pełni rolę pozwu i wszczyna postępowanie sądowe (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1998 r., II UK 105/98, OSNAPiUS 1999 nr 16, poz. 529 oraz z dnia 26 września 2005 r., II UZ 52/05, OSNP 2006 nr 15-16, poz. 254). Z przedstawionymi powyżej przepisami koreluje art. 321 k.p.c. W myśl tego przepisu sąd nie może wyrokować co do przedmiotu, który nie był objęty żądaniem, ani zasądzać ponad żądanie.

W sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych dochodzi do konwersji trybu związanego z ich rozpoznaniem. Chodzi o fakt, że przepisy Kodeksu postępowania cywilnego mają w nich zastosowanie od momentu uruchomienia postępowania sądowego. Przeniesienie sprawy na drogę sądową przez wniesienie odwołania od decyzji organu rentowego ogranicza się do okoliczności uwzględnionych w decyzji, a między stronami spornych; poza tymi okolicznościami spór sądowy nie może zaistnieć (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 maja 1999 r., II UZ 52/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 601 oraz z dnia 25 maja 1999 r. II UKN 622/99, OSNAPiUS 2000 nr 15, poz. 591).

Transponując powyższe uwagi na grunt przedmiotowej sprawy trzeba podkreślić, że odwołujący może żądać interwencji w takim zakresie, w jakim organ rentowy rozstrzygnął sprawę w zaskarżonej decyzji. Nie może zaś domagać się jej zmiany w płaszczyźnie, w której organ rentowy nie orzekał w sprawie. Oceny tej nie niweluje charakter decyzji (negatywna w stosunku do skarżących). Innymi słowy mówiąc, odmowa objęcia ubezpieczeniem społecznym wyznacza zakres postępowania. Podejmowane czynności procesowe powinny zmierzać do wyjaśnienia tej kwestii. Inne zagadnienia, które nie zostały rozpoznane przez pozwanego, nawet gdy pozostają w związku ze stosunkiem ubezpieczenia, nie mogą zostać objęte przedmiotem sporu. Natomiast o ile odwołujący zgłosi nowe roszczenie dotychczas nierozpoznane przez organ rentowy, sąd przyjmuje to żądanie do protokołu i przekazuje go do rozpoznania organowi rentowemu w trybie art. 477 10 § 2 k.p.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 9 września 2010 r., II UK 84/10, LEX nr 661518).

W rozpoznawanej sprawie przedmiotem zaskarżonej decyzji organu rentowego była wyłącznie kwestia istnienia spornego podlegania ubezpieczonej pracowniczemu tytułowi ubezpieczenia społecznego od dnia 9 grudnia 2013 r. Organ rentowy stwierdził, że A. L., jako pracownik u płatnika składek (...)Sp. z o.o. w E., nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom społecznym: emerytalnemu, rentowym, wypadkowym i chorobowym od dnia 9 grudnia 2013 r. Z kolei odwołanie od tej decyzji zawierało żądanie jej zmiany i orzeczenia co do istoty sprawy, czyli treść rozstrzygniętej w sentencji decyzji strony pozwanej.

Mimo, iż odwołanie od zaskarżonej decyzji odmawiającej objęcia ubezpieczonej pracowniczym tytułem ubezpieczenia społecznego, wytyczyło przedmiot i granice sporu Sąd Okręgowy – rozpoznając odwołanie - orzekł merytorycznie o wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, nie zważając, iż przedmiotu zaskarżonej decyzji nie stanowiła kwestia wysokości składek na ubezpieczenie społeczne.

Trzeba także zaznaczyć, że w orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażono zapatrywanie (por. wyrok z dnia 14 maja 2013 r., I UK 611/12, LEX nr 1372003), że w sprawie z odwołania od decyzji o niepodleganiu pracowniczemu tytułowi ubezpieczeń społecznych sądy ubezpieczeń społecznych mogą ustalić nie tylko podleganie spornemu tytułowi ubezpieczeń społecznych, ale także zweryfikować zawyżoną podstawę wymiaru samookreślanych i opłacanych przez płatnika składek na pracownicze ubezpieczenia społeczne, ale wyłącznie wtedy, gdy podstawa wymiaru składek została objęta treścią zaskarżonej decyzji i przedmiotem sporu (odwołania). Analiza tych komponentów wskazuje, że Sąd pierwszej instancji nie był umocowany do rozstrzygnięcia w przedmiocie wysokości podstawy wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne, czyli co do przedmiotu sporu nieobjętego treścią zaskarżonej decyzji, ani odwołaniem ubezpieczonej (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 października 2015 r. I UK 452/14, niepublikowany).

Miarą powyższych rozważań jest konieczność zmiany zaskarżonego wyroku w trybie art. 386 § 1 k.p.c. Należy przy tym pamiętać, że Sąd odwoławczy rozpoznaje ponownie sprawę (system apelacji pełnej), a nie tylko zarzuty apelacyjne. Podstawowym celem postępowania apelacyjnego jest naprawienie wszystkich błędów natury prawnej, jak i faktycznej, popełnionych zarówno przez sąd pierwszej instancji, jak i przez strony procesowe (por. uchwałę 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 31 stycznia 2008 r., III CZP 49/07,OSNC 2008 nr 6, poz. 55). W pozostałym zakresie apelacji podlega oddaleniu z mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach procesu orzeczono na podstawie art. 100 k.p.c.