Pełny tekst orzeczenia

XVII AmC 2934/10

UZASADNIENIE

W dniu 29 września 2010 r. do Sądu wpłynął pozew, w którym Powód – Powiatowy Rzecznik Praw Konsumentów w C., wniósł o uznanie za niedozwolone postanowień zawartych we wzorcu umownym – Umowie o przyłączenie do sieci Przedsiębiorstwa (...) - stosowanego przez pozwaną (...) S.A. z siedzibą w K. ( obecnie (...) S.A.) o treści:

„Realizacja przedmiotu Umowy nastąpi do dnia… pod warunkiem spełnienia, co najmniej na 180 dni (obecnie 120 dni) przed planowanym terminem realizacji, poniższych warunków:

2.1 otrzymaniu przez (...) kompleksowej, uzgodnionej z (...) dokumentacji projektowo-prawnej w raz z prawomocnymi decyzjami pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy właściwemu organowi zgodnie z Prawem budowlanym inwestycji energetycznej związanej z przyłączeniem obiektu Przyłączanego Podmiotu” - zawartego w §3 pkt 2 wzorca umowy, w związku z postanowieniem §2 pkt 1.1 umowy: (...) zobowiązuje się do opracowania zgodnie z warunkami przyłączenia, dokumentacji technicznej i prawnej oraz uzyskania pozwolenia na budowę lub zgłoszenia właściwemu organowi zgodnie z Prawem Budowlanym budowy sieci energetycznej opisanej w §1 ust 7 pkt 7.1 do 7.2”;

W przypadku zwłoki w realizacji obowiązków (...), wynikających z niniejszej Umowy, Przyłączany Podmiot jest uprawniony do potrącenia z opłaty za przyłączenie kary umownej w wysokości (...) przedmiotowej opłaty za każdy dzień zwłoki.” - zawartego w §9 pkt 1 wzorca umowy;

„W przypadku odstąpienia od Umowy przez (...) z przyczyn niezależnych od Przyłączanego Podmiotu (z wyłączeniem jednakże siły wyższej), lub w razie odstąpienia od Umowy przez Przyłączany Podmiot z przyczyn zależnych od (...), Przyłączanemu Podmiotowi przysługuje odszkodowanie w wysokości rzeczywiście poniesionych przez ten Podmiot nakładów związanych z realizacją niniejszej Umowy.” - zawartego w §9 pkt 5 wzorca umowy.

W uzasadnieniu złożonego pozwu, odnośnie pierwszego zakwestionowanego postanowienia, Powiatowy Rzecznik Praw Konsumentów w C. podniósł, iż jest ono sprzeczne z treścią przepisu art. 385 3 pkt. 21, z którego wynika, że niedozwolonymi są postanowienia, które uzależniają odpowiedzialność kontrahenta konsumenta od wykonania zobowiązań przez osoby, przy których pomocy kontrahent konsumenta wykonuje swoje zobowiązanie. Powód wskazał, że zakwestionowane przez niego postanowienie §3 pkt. 2 przewiduje, że: „Realizacja przedmiotu Umowy nastąpi do dnia ... pod warunkiem spełnienia, co najmniej na 180 dni (obecnie 120 dni) przed planowanym terminem realizacji, poniższych warunków: 2.1 otrzymaniu przez (...) kompleksowej, uzgodnionej z (...) dokumentacji projektowo - prawnej wraz z prawomocnymi decyzjami pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy właściwemu organowi zgodnie z Prawem budowlanym inwestycji energetycznej związanej z przyłączeniem obiektu Przyłączanego Podmiotu". Powód zaznaczył przy tym, iż do wykonania wskazanej w treści cytowanego postanowienia dokumentacji pozwana zobowiązuje się w postanowieniu §2 pkt. 1.1 umowy, jednak bez jednoznacznego zapisu, iż wykona ten obowiązek osobiście. W praktyce pozwana spółka zleca wykonanie projektów architektom i od terminowego wykonania przez nich projektu uzależnia realizacje umowy. Zgodnie zaś z treścią zakwestionowanego postanowienia, nieterminowe wykonanie przez projektanta projektu oraz jego niewykonanie, które uniemożliwi spełnienie się warunku określonego w postanowieniu §3 pkt. 2 w postaci przedstawienia przez pozwaną, co najmniej na 120 dni przed planowanym terminem realizacji dokumentacji projektowo - prawnej, nie powoduje zwłoki w realizacji umowy.

Odnośnie drugiego zakwestionowanego postanowienia umownego, Powód podniósł, iż ogranicza ono odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy. Powód wskazał, iż z przepisu art. 385 3 pkt. 2 wynika, że niedozwolonymi są postanowienia, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. W ocenie Powiatowego Rzecznika Praw Konsumentów w C. określenie w przedmiotowej klauzuli wysokości kary umownej do(...) opłaty przyłączeniowej za każdy dzień zwłoki uniemożliwi konsumentowi dochodzenie od E. odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary.

Odnośnie trzeciego zakwestionowanego postanowienia umownego Powód podniósł, iż z przepisu art. 385 3 pkt. 2 wynika, że niedozwolonym są postanowienia, które wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Powiatowy Rzecznik Praw Konsumentów w C. wskazał, iż w przypadku odstąpienia od umowy przez E. z przyczyn niezależnych od przyłączanego podmiotu lub w razie odstąpienia od umowy przez przyłączany podmiot z przyczyn zależnych od E. mogą powstać inne nakłady konieczne, nie tylko nakłady związane z realizacją ww. umowy, tj. umowy o przyłączenie do sieci Przedsiębiorstwa (...), składające się na szkodę, jaka wyniknie ze zwłoki. Takimi wydatkami może być koszt wybudowania ze środków finansowych konsumenta przyłącza budowlanego, które umożliwi mu realizowanie dalszych umów np. związanych z wybudowaniem domu. Z kolei, przyłącze budowlane nie może stanowić podstawy do zawarcia umowy o dostawę energii elektrycznej, której podstawą jest przyłącze docelowe, wykonane na podstawie umowy o przyłączenie do sieci Przedsiębiorstwa (...) budynku mieszkalnego, co wynika z postanowienia §1 umowy, określającego przedmiot umowy (w przypadku przyłącza budowlanego przedmiotem umowy jest przyłączenie placu budowy, zaś w przypadku przyłącza tzw. docelowego przedmiotem umowy jest przyłączenie budynku mieszkalnego). W tym kontekście koszty poniesione przez konsumenta w związku z koniecznością wykonania np. przyłącza budowlanego są szkodą, jaką poniósł on w związku ze zwłoką w realizacji docelowej umowy przyłączeniowej, ale nie są nakładami poczynionymi na realizację kwestionowanej umowy o przyłączenie budynku mieszkalnego do sieci pozwanej. Zdaniem powoda ,w tak przyjętej konstrukcji odpowiedzialności odszkodowawczej każdy potencjalny kontrahent pozwanego nie będzie się mógł zaspokoić, w całości pokrywając swoją szkodę. Zatem, zapis powyższy jest w ocenie powoda postanowieniem niedozwolonym, które istotnie ogranicza odpowiedzialność pozwanej względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonania umowy.

W odpowiedzi na pozew, pełnomocnik pozwanej (...) S.A. z siedzibą w K. wniósł o oddalenie pozwu w całości oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Pozwany wskazał na uwarunkowania prawne i techniczne przesądzające o daleko idącej specyfice umowy o przyłączenie do sieci. Proces przyłączenia do sieci , zdaniem pozwanego , obejmuje dwa etapy : przygotowawczy –opracowanie i uzgodnienie dokumentacji projektowej i prawnej oraz etap wykonawczy –prace budowlano montażowe (budowa przyłącza i niezbędna rozbudowa sieci elektroenergetycznej .

W uzasadnieniu pisma, odnośnie pierwszego zakwestionowanego postanowienia umownego pełnomocnik pozwanej podniósł, iż uwarunkowania techniczne i prawne związane z przygotowaniem etapu pierwszego podważają stanowisko powoda , że wykonanie przedmiotu umowy zależy od uznania E. . Chodzi tu bowiem o okoliczności , osoby i organy na które E. nie ma żadnego wpływu lub ma wpływ minimalny.

Pełnomocnik pozwanej podniósł również, iż wskazanie „bezwarunkowego" terminu, do którego (...) S.A. byłaby zobowiązana zakończyć etap przygotowawczy umowy o przyłączenie, skutkowałby tym, że (...) S.A. przejęłaby wyłączne ryzyko następstw jego przekroczenia w przypadku, gdyby było to wynikiem wymienionych powyżej uwarunkowań techniczno-prawnych, determinujących faktyczny okres realizacji umowy o przyłączenie. Chodzi tu przede wszystkim o obiektywny brak możliwości zidentyfikowania wszelkich problemów, jakie mogą pojawić się w związku z rozbudową sieci (albowiem okoliczności te ujawniają się dopiero na etapie tworzenia projektu), nieprzewidywalne zachowanie właścicieli nieruchomości, przez które ma być prowadzona inwestycja, zakres czynności (postępowań) koniecznych do uregulowania stanu prawnego nieruchomości, czy w końcu ryzyko związane z przedłużającymi się postępowaniami sądowymi i administracyjnymi.

Mając na względzie powyższe strona pozwana wywiodła, że skoro preferowana
przez ustawodawcę odpowiedzialność kontraktowa oparta jest na zasadzie winy i znajduje
zastosowanie również do przedsiębiorstw energetycznych, nie można oczekiwać
formułowania przez te przedsiębiorstwa treści zobowiązań kontraktowanych w taki sposób,
aby przerzucić na nie ryzyko okoliczności, których skutków - przy dochowaniu należytej
staranności - nie można przewidzieć ani uwzględnić na etapie zawierania umowy. Skoro
bowiem należyta staranność, stosownie do art. 472 k.c., jest wyznacznikiem granicy
odpowiedzialności strony umowy, przy formułowaniu zobowiązań z niej wynikających,
strona powinna mieć możliwość ukształtowania swojej odpowiedzialności w taki sposób, aby
nie wykraczała ona poza następstwa niedochowania należytej staranności.

Zdaniem pozwanego, postanowienia umowne kształtujące odpowiedzialność strony na zasadzie winy, w granicach należytej staranności (art. 471 k.c. i 472 k.c.), nie może być w żadnym przypadku postrzegane, jako sprzeczne z dobrymi obyczajami, a tym bardziej, aby postanowienia te mogły rażąco naruszać interes konsumenta (art. 385 k.c.).

Zdaniem strony pozwanej, ustalając, co mieści się w zakresie obowiązków (...) S.A. oraz jakie kryterium należy zastosować przy ocenie, czy (...) S.A. z obowiązków tych wywiązał się prawidłowo, należy mieć na uwadze nie tylko postanowienia umowne, ale również przepisy prawa, ustalone zwyczaje oraz zasady współżycia społecznego. Pełnomocnik pozwanej wskazał, iż w obrębie umowy, treść obowiązków (...) S.A. związanych z realizacją przyłączenia reguluje nie tylko zakwestionowany przez powoda §3 pkt. 2 umowy, ale przede wszystkim §2 umowy, który w sposób precyzyjny oraz wyczerpujący wskazuje wszelkie obowiązki przedsiębiorstwa energetycznego, jakie składają się na proces przyłączenia do sieci. Sposób wykonania tych obowiązków (...) S.A. należy ustalić uwzględniając dodatkowo powołany wyżej art. 354 k.c., co oznacza zdaniem strony pozwanej, iż (...) S.A. wykonując zobowiązania płynące z umowy o przyłączenie, powinien uczynić to mając na względzie nie tylko jej treść, ale dodatkowo społeczno-gospodarczy cel umowy oraz zasady współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Ocenę należytego wykonania zobowiązań (...) S.A. należy, zdaniem pełnomocnika pozwanej, dokonać w oparciu o przepis art. 355 k.c., tj. przez pryzmat dochowania należytej staranności, przy uwzględnieniu zawodowego charakteru działalności (...) S.A.

Pełnomocnik pozwanej podniósł również, że z art. 355 k.c. koresponduje art. 471 k.c. w zw. z art. 472 k.c., co w jego ocenie oznacza, że w przypadku niewykonania lub nienależytego wykonanie umowy, w tym nieterminowego wykonania umowy, (...) S.A. będzie mógł uwolnić się od obowiązku pokrycia szkody wyłącznie w przypadku, gdy niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy będzie następstwem okoliczności, za które (...) S.A. nie ponosi odpowiedzialności. Według pełnomocnika pozwanej, zastosowanie w/w przepisów do (...) S.A. nie podlega wyłączeniu ani ograniczeniu z uwagi na uregulowania wynikające z §3 pkt. 2 umowy o przyłączenie.

Reasumując pełnomocnik Spółki podniósł, iż zawierając umowę o przyłączenie do sieci, (...) S.A. zobowiązany jest do dochowania należytej staranności, wynikającej z zawodowego charakteru prowadzonej działalności. Dotyczy to nie tylko etapu prac budowlano-montażowych, ale również etapu przygotowania dokumentacji projektowej i prawnej. (...) S.A. w zakresie wymaganej staranności, rodzi po stronie (...) S.A. odpowiedzialność odszkodowawczą (art. 471 k.c.).

Strona pozwana podniosła również, że skoro z umowy wynika termin realizacji całego przedmiotu umowy oraz okres realizacji jednego z dwóch etapów składających się na przedmiot umowy, to oczywiste staje się to, że różnica pomiędzy okresem realizacji przedmiotu umowy i okresem realizacji drugiego etapu stanowi okres (termin) w czasie którego strony zobowiązane są zrealizować obowiązki z pierwszego etapu. Powyższe, zdaniem pełnomocnika pozwanej, odpowiada unormowaniom wynikającym z art. 455 k.c., zgodnie z którym jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania. Pełnomocnik pozwanej podkreślił przy tym, że z całą pewnością, termin realizacji pierwszego z etapów nie jest uzależniony od wezwania dłużnika do jego wykonania, lecz jest oznaczony w umowie.

Zdaniem strony pozwanej z przytoczonymi uregulowaniami koresponduje §9 ust. 1 wzoru umowy o przyłączenie, który przewiduje obowiązek zapłaty kary umownej za „zwłokę w realizacji obowiązków (...) S.A., wynikających z umowy", a nie za zwłokę w realizacji przedmiotu umowy. Podstawą do naliczenia tej kary umownej jest zwłoka w realizacji przez (...) S.A. jakiegokolwiek z obowiązków wynikających z umowy, zatem, roszczenie o jej zapłatę może powstać zarówno w przypadku zwłoki w wykonaniu pierwszego, jaki i drugiego z etapów.

Z powyższym twierdzeniem nie koliduje zdaniem strony pozwanej „warunkowy" charakter §3 pkt. 2 wzoru umowy o przyłączenie. Z przyjętej w tym postanowieniu konstrukcji wynika jedynie, że (...) S.A. wykona w ściśle oznaczonym terminie przedmiot umowy, jeżeli etap przygotowania dokumentacji projektowej i prawnej zakończy się na 120 dni przed nadejściem tego terminu. A contrario nie spełnienie powyższego warunku może spowodować, że przedmiot umowy nie zostanie w uzgodnionym terminie zrealizowany. Podkreślenia wymaga jednak fakt, że „warunek" ten, nie wyklucza ani nawet nie ogranicza
odpowiedzialności (...) S.A. na wypadek zawinionego niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Wszystkie zobowiązania (...) S.A. wynikające z umowy o przyłączenie - tj. zarówno składające się na etap przygotowawczy, jak i wykonawczy - podlegają ocenie z uwzględnieniem dochowania przez (...) S.A. należytej staranności. Z kolei, brak tej staranności będzie uzasadniał przypisanie odpowiedzialności (...) S.A. za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy.

Brak jest, zdaniem pełnomocnika pozwanej, jakichkolwiek podstaw do przyjęcia, iż słowo „warunek" czyni z umowy o przyłączenie czynność prawną zawartą pod warunkiem, w rozumieniu art. 89 k.c. (rozumianego, jako zdarzenie przyszłe i niepewne niezależne od woli żadnej ze stron). Tym bardziej, warunek ten nie zastrzega na rzecz (...) S.A. prawa do oceny należytego wykonania umowy wg swobodnego uznania (...) S.A. W tym ostatnim bowiem przypadku, byłby on nieważny, albowiem za sprzeczne z naturą stosunku prawnego należałoby uznać postanowienie, które takowe prawo zastrzega na rzecz jednej ze stron (art. 353 1 k.c.).

Podsumowując pełnomocnik pozwanej wskazał, że zastosowana w §3 pkt. 2 wzorca umowy o przyłączenie konstrukcja „warunkowa" nie ma na celu wyłącznia ani ograniczenia odpowiedzialności (...) S.A. za zwłokę w realizacji jakiegokolwiek z obowiązków składającego się na przedmiot umowy. Konstrukcja ta, w istocie pełni funkcje informacyjną i zmierza jedynie do wskazania, jaki minimalny okres - w całym procesie przyłączenia do sieci - powinien zostać zapewniony dla realizacji drugiego etapu, aby przedmiot umowy został zrealizowany w uzgodnionym terminie. Wbrew zatem twierdzeniom powoda, konstrukcja ta nie wyłącza automatycznie odpowiedzialności (...) S.A. w każdym przypadku, gdy „warunek" z §3 ust. 2 nie zostanie spełniony. Konstrukcja ta nie zamyka również możliwość obrony (...) S.A. przed odpowiedzialnością za skutki okoliczności związanych z realizacją pierwszego etapu, na które - pomimo zachowania należytej staranności przy zawarciu umowy i w trakcie jej realizacji - (...) S.A. nie ma żadnego wpływu.

Pełnomocnik pozwanej zwrócił uwagę, że zgodnie ze stosowanym przez (...) S.A wzorcem umowy o przyłączenie, „warunek" z §3 pkt. 2 w równym stopniu dotyczy sytuacji prawnej (...) S.A., jak i Podmiotu Przyłączanego. Obowiązki w zakresie przygotowania dokumentacji projektowej i prawnej dotyczą bowiem obu stron umowy (por. §2 pkt. 2.2., §2 pkt. 2.3. w zw. z §3 pkt. 2 wzorca umowy przyłączenie).

Odnośnie drugiego zakwestionowanego postanowienia umownego pełnomocnik pozwanej podniósł, że kontrola przeprowadzana w ramach niniejszego postępowania ma charakter abstrakcyjny, zatem ocena, czy dane postanowienie narusza dobre obyczaje, czy też nie, powinna być przeprowadzona w oderwaniu od uwarunkowań towarzyszących konkretnym stosunkom prawnym. Uznanie postanowienia umownego za niedozwolone - z chwilą jego ujawnienia w rejestrze prowadzonym przez Prezesa UOKiK - wywołuje skutek erga omnes. Skutek ten, w połączeniu z abstrakcyjnym charakterem kontroli przesądza o tym, że o niezgodności postanowienia umownego powinny decydować względy obiektywne. Odnośnie przedmiotowego postanowienia, oznaczałoby to, że w każdym przypadku, kara umowna na poziomie (...) wartości umowy za każdy dzień zwłoki spełniałaby warunek sprzeczności z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interes konsumenta. Tak jednak nie jest. Nie można, w oderwaniu od uwarunkowań towarzyszących konkretnemu stosunkowi prawnemu przesądzić, czy kara umowna na poziomie (...) za każdy dzień zwłoki spełnia przesłanki z art. 385 3 k.c., czy też nie.

Zdaniem strony pozwanej, powód nie był wstanie wykazać (rzekomej) wadliwości §9 ust. 1 w inny sposób, niż poprzez odwołanie się do okresu zwłoki i kwot właściwych w stosunkach dla (...) S.A. i stosowanej przez tą Spółkę taryfy. Z powyższych względów, nie można również in abstracto przesądzić, że ograniczenie odpowiedzialności jednej ze stron wobec drugiej strony, w formie kar umownych, do wysokości wartości przedmiotu umowy, godzi w dobre obyczaje, rażąco naruszając interes konsumenta. Ponadto pełnomocnik pozwanej wskazał, iż kara w tej samej wysokości ((...)) została zastrzeżona na rzecz Podmiotu Przyłączanego (por. § 9 ust. 2). Tak więc, została zachowana równowaga stron, pomimo, że nakłady ponoszone przez (...) S.A. (na rozbudowę sieci), są zazwyczaj nieproporcjonalnie większe, od wydatków ponoszonych przez Przyłączany Podmiot w związku z procesem przyłączenia.

Odnośnie trzeciego zakwestionowanego w pozwie postanowienia umownego Strona pozwana podniosła, iż znajdują tu zastosowanie argumenty przedstawione w odniesieniu do poprzedniego postanowienia umownego. Ponadto pełnomocnik pozwanej wskazał, iż argumentacja powoda oparta jest na błędnym założeniu, że w § 9 pkt. 5 umowy, mowa jest o rodzaju szkody, jaką (...) S.A. zobowiązał się pokryć, gdy tymczasem, z przytoczonego postanowienia jasno wynika, że chodzi w nim o wysokość szkody poniesionej przez Przyłączany Podmiot, na wypadek odstąpienia od umowy. Zdaniem strony pozwanej, wbrew zawartym w pozwie wywodom, Przyłączany Podmiot może dochodzić - w granicach powyższej kwoty naprawienia wszelkiego rodzaju szkód pozostających w adekwatnym związku przyczynowym z odstąpieniem od umowy o przyłączenie. Związek pomiędzy odszkodowaniem a „nakładami związanymi z realizacją umowy" przesądza jedynie o kwotowym ograniczeniu odpowiedzialność (...) S.A., a nie o ograniczeniu rodzaju szkód, które (...) S. A. zobowiązany jest pokryć. Ponadto strona pozwana podniosła, iż wartość „nakładów związanych z realizacją umowy" poniesionych przez Przyłączany Podmiot nie odpowiada wartości poniesionej przez niego szkody na wypadek odstąpienia od umowy. Odstąpienie od umowy nie przekreśla bowiem faktu, że nakłady te, przynajmniej w części, prezentują wciąż określoną wartość, a zatem, w tym zakresie, nie stanowią szkody Przyłączanego Podmiotu. Zdaniem pełnomocnika pozwanej pokrycie przez (...) S.A. w całości wartości tych nakładów byłoby nieuzasadnione, w tym bowiem przypadku, odszkodowanie przestałoby pełnić funkcji kompensacyjną, lecz skutkowało wzbogaceniem Przyłączanego Podmiotu bez podstawy prawnej.

Na rozprawie w dniu 7 marca 2012 r., powód - Powiatowy Rzecznik Praw Konsumentów w C. sprecyzował treść pierwszej zakwestionowanej klauzuli umownej, wskazując iż brzmi ona następująco: „Realizacja przedmiotu Umowy nastąpi do dnia …. pod warunkiem spełnienia, co najmniej 120 dni przed planowanym terminem realizacji, poniższych warunków:

2.1. otrzymaniu przez (...) kompleksowej dokumentacji projektowo-prawnej wraz z prawomocnymi decyzjami pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy właściwemu organowi zgodnie z Prawem budowlanym inwestycji energetycznej związanej z przyłączeniem obiektu Przyłączanego Podmiotu”.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów ustalił następujący stan faktyczny:

Pozwana – (...) S.A. z siedzibą w K.( obecnie (...) S.A.) prowadzi działalność gospodarczą w zakresie dystrybucji energii elektrycznej. W ramach prowadzonej działalności gospodarczej pozwana określa warunki przyłączenia podmiotów ubiegających się o przyłączenie do sieci przedsiębiorstwa, które wskazane zostały we wzorcu umownym o nazwie U. o przyłączenie do sieci Przedsiębiorstwa (...).

Wzorzec ten, stosowany przez pozwaną w obrocie z konsumentami, zawiera zakwestionowane postanowienia o następującej treści:

„Realizacja przedmiotu Umowy nastąpi do dnia …. pod warunkiem spełnienia, co najmniej 120 dni przed planowanym terminem realizacji, poniższych warunków:

2.1. otrzymaniu przez (...) kompleksowej dokumentacji projektowo-prawnej wraz z prawomocnymi decyzjami pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy właściwemu organowi zgodnie z Prawem budowlanym inwestycji energetycznej związanej z przyłączeniem obiektu Przyłączanego Podmiotu”.

„W przypadku zwłoki w realizacji obowiązków (...), wynikających z niniejszej Umowy, Przyłączany Podmiot jest uprawniony do potrącenia z opłaty za przyłączenie kary umownej w wysokości (...) przedmiotowej opłaty za każdy dzień zwłoki.”

„W przypadku odstąpienia od Umowy przez (...) z przyczyn niezależnych od Przyłączanego Podmiotu (z wyłączeniem jednakże siły wyższej), lub w razie odstąpienia od Umowy przez Przyłączany Podmiot z przyczyn zależnych od (...), Przyłączanemu Podmiotowi przysługuje odszkodowanie w wysokości rzeczywiście poniesionych przez ten Podmiot nakładów związanych z realizacją niniejszej Umowy.”

Pozwany nie zakwestionował wiarygodności dołączonego do pozwu wzorca umownego, ani też nie zarzucił niezgodności kwestionowanego postanowienia z jego treścią, dlatego okoliczności te należało uznać za przyznane na podstawie art. 230 k.p.c.

Sąd Okręgowy w Warszawie - Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 385 1§1 w postępowaniu o uznanie postanowień wzorca umowy za niedozwolone przedmiotem oceny Sądu jest to, czy zawarte we wzorach, kwestionowane postanowienia kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami oraz czy skutkiem tego dochodzi do rażącego naruszenia interesów konsumentów. Nie dotyczy to jednak postanowień regulujących główne świadczenia stron, jak cena lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny. Uznanie postanowienia umownego za niedozwolone i wyeliminowanie go z praktyki stosowania w obrocie w kontaktach z konsumentami wymaga zatem spełnienia łącznie następujących przesłanek:

postanowienie nie zostało uzgodnione indywidualnie z konsumentem - zostało mu narzucone,

nie dotyczy sformułowanych w sposób jednoznaczny głównych świadczeń stron,

kształtuje prawa i obowiązki konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami naruszając jednocześnie w sposób rażący jego interesy.

Ponieważ przedmiotowe klauzule pochodzą z wzorca umownego stosowanego przez pozwanego w obrocie z konsumentami należy stwierdzić , iż konsument nie miał wpływu na ich treść , jak również pozwany nie wykazał a nawet nie twierdził , iż klauzule te były indywidualnie uzgadniane z konsumentami .

Przedmiotowe postanowienia nie dotyczą również głównych świadczeń stron, którymi w niniejszym przypadku są - świadczenie usługi przyłączenia do sieci oraz - zapłata wynagrodzenia za świadczoną usługę.

Do rozstrzygnięcia pozostała zatem kwestia, czy przedmiotowe postanowienia, kształtują prawa i obowiązki konsumenta w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając interesy konsumenta.

Przesłankami abuzywności postanowień wzorca umownego jest ich sprzeczność z dobrymi obyczajami i rażące naruszenie interesów konsumenta. Istotą dobrych obyczajów jest szeroko rozumiany szacunek do drugiego człowieka. „Dobre obyczaje” to reguły postępowania zgodne z etyką, moralnością i aprobowanymi społecznie obyczajami. Sprzeczne z dobrymi obyczajami są m.in. działania wykorzystujące choćby niewiedzę, brak doświadczenia konsumenta, naruszenie równorzędności stron umowy, działania zmierzające do dezinformacji, wywołania błędnego przekonania konsumenta, wykorzystania jego niewiedzy lub naiwności. Chodzi więc o działanie potocznie określane jako nieuczciwe, nierzetelne, odbiegające in minus od przyjętych standardów postępowania.

,,Interesy” konsumenta należy natomiast rozumieć szeroko , nie tylko jako interes ekonomiczny , ale też każdy inny wymierny interes jak np. zdrowie , czas zbędnie stracony , dezorganizacja czy też inne uciążliwości powstałe w związku z tak ukształtowanym postanowieniem.

Klauzula generalna wyrażona w art. 385 1 §1 k.c. uzupełniona została listą niedozwolonych postanowień umownych zamieszczoną w art. 385 3 k.c. Obejmuje ona najczęściej spotykane w praktyce klauzule uznane za sprzeczne z dobrymi obyczajami zarazem rażąco naruszające interesy konsumenta. Ich wspólną cechą jest nierównomierne rozłożenie praw, obowiązków lub ryzyka między stronami prowadzące do zachwiania równowagi kontraktowej. Są to takie klauzule, które jedną ze stron (konsumenta) z góry, w oderwaniu od konkretnych okoliczności, stawiają w gorszym położeniu. Wyliczenie to ma charakter niepełny, przykładowy i pomocniczy. Funkcja jego polega na tym, iż zastosowanie we wzorcu umowy postanowień odpowiadających wskazanym w katalogu znacząco ułatwić ma wykazanie, że spełniają one przesłanki niedozwolonych postanowień umownych objętych klauzulą generalną art. 385 1 §1 k.c. W razie wątpliwości ciężar dowodu, że dane postanowienia nie spełniają przesłanek klauzuli generalnej spoczywa na przedsiębiorcy – art. 385 1 §4 k.c. Aby uchylić domniemanie, że klauzula umowna zgodna z którąś z przykładowych klauzul wymienionych w art. 385 3 k.c. jest niedozwolonym postanowieniem umownym należy wykazać, że została ona uzgodniona indywidualnie lub, że nie kształtuje praw i obowiązków konsumentów w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami rażąco naruszając ich interesy mimo swego „niedozwolonego” brzmienia tzn. nie spełnia przesłanek z art. 385 1 §1 k.c. Dopiero po wykazaniu tej drugiej okoliczności może dojść do uchylenia domniemania abuzywności.

Mając na względzie powyższe, Sąd zważył, iż pierwsza zakwestionowana klauzula o treści: „ Realizacja przedmiotu Umowy nastąpi do dnia …. pod warunkiem spełnienia, co najmniej 120 dni przed planowanym terminem realizacji, poniższych warunków:

2.1. otrzymaniu przez (...) kompleksowej dokumentacji projektowo-prawnej wraz z prawomocnymi decyzjami pozwolenia na budowę lub zgłoszenia budowy właściwemu organowi zgodnie z Prawem budowlanym inwestycji energetycznej związanej z przyłączeniem obiektu Przyłączanego Podmiotu”, stanowi niedozwolone postanowienie umowne w rozumieniu art. 385 1 §1 k.c., ponieważ jest sprzeczna z dobrymi obyczajami i rażąco narusza interesy konsumentów.

Wbrew stanowisku prezentowanemu w odpowiedzi na pozew z brzmienia zakwestionowanej klauzuli nie wynika , iż zwolnienie się przez pozwaną spółkę z odpowiedzialności za niedochowanie terminu realizacji umowy będzie możliwe tylko w sytuacji , kiedy niedochowanie terminu nastąpiło na skutek okoliczności za które E. nie ponosi odpowiedzialności i których zaistnienie musiałby wykazać. Spełnienie się warunków , od których zgodnie treścią §3 pkt 2 wzorca zależy dochowanie terminu realizacji umowy , zależy bowiem w świetle §2 pkt 11 wzorca od E. , od jego działania bądź zaniechania a także od działania bądź zaniechania podmiotów ,którymi przy realizacji umowy się posługuje. Ciężar wykazania zaistnienia okoliczności powodujących niedochowanie terminu , za które pozwana nie ponosi odpowiedzialności spoczywa na pozwanej , tymczasem z treści spornego postanowienia wynika , iż E. określa termin realizacji umowy w sposób dla siebie korzystny , abstrahujący od przyczyn niezrealizowania się warunków , o których mowa w §3 pkt 2.1 tj. czy nastąpiło to na skutek zaniedbań ze strony pozwanej , czy też z przyczyn od niej niezależnych . Z uwagi na sformułowanie treści omawianego postanowienia konsument otrzymuje przekaz , że E. ma prawo niedochować terminu realizacji umowy w każdym przypadku kiedy nie dochodzi do spełnienia warunków określonych w §3 pkt 2.3 , bez względu na przyczyny.

W ocenie sądu , takie ukształtowanie treści spornego postanowienia umownego, narusza normy dobrych obyczajów jakie powinny występować w relacjach przedsiębiorca - konsument. Powoduje bowiem po stronie konsumenta dezinformację co do przysługujących mu uprawnień i odpowiedzialności pozwanej w związku z zawartą umową, a także zmierza do wykorzystania niewiedzy konsumenta co do istniejących regulacji prawnych w tym zakresie. Tymczasem do obowiązków przedsiębiorcy jako profesjonalisty należy formułowanie postanowień umownych w sposób jednoznaczny i zrozumiały dla konsumenta.

W związku z powyższym , w ocenie sądu przedmiotowe postanowienie wypełnia przesłanki art. 385 3pkt 21 kc jak również art. 385 3pkt 2 kpc.

Jako abuzywne Sąd ocenił również postanowienie o treści: „W przypadku odstąpienia od Umowy przez (...) z przyczyn niezależnych od Przyłączanego Podmiotu (z wyłączeniem jednakże siły wyższej), lub w razie odstąpienia od Umowy przez Przyłączany Podmiot z przyczyn zależnych od (...), Przyłączanemu Podmiotowi przysługuje odszkodowanie w wysokości rzeczywiście poniesionych przez ten Podmiot nakładów związanych z realizacją niniejszej Umowy.”. Sąd zważył bowiem, iż klauzula ta spełnia przesłanki art. 385 3 pkt 2 k.c., zgodnie z którym w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Takie ograniczenie odpowiedzialności przedsiębiorcy polega na wyłączeniu, poprzez sformułowanie spornej klauzuli ,możliwości dochodzenia od pozwanej , w przypadku odstąpienia od umowy z przyczyn obciążających pozwaną , odszkodowania w pełnej wysokości tj. z uwzględnieniem pełnej szkody także w postaci utraconych korzyści ,ograniczając je do straty w postaci poniesionych nakładów związanych z realizacją umowy o przyłączenie. Tymczasem jak słusznie wskazał powód, w przypadku odstąpienia od umowy z winy pozwanego mogą powstać, po stronie konsumenta, inne nakłady konieczne, nie tylko nakłady związane z realizacja spornej umowy, składające się na szkodę, jaka wyniknie ze zwłoki. Koszty te, poniesione przez konsumenta w związku z odstąpieniem „od Umowy przez (...) z przyczyn niezależnych od Przyłączanego Podmiotu (z wyłączeniem jednakże siły wyższej), lub w razie odstąpienia od Umowy przez Przyłączany Podmiot z przyczyn zależnych od (...) , nie będące jednocześnie kosztami związanymi z realizacja spornej umowy, zgodnie z treścią zakwestionowanego postanowienia, nie będą mogły być skutecznie dochodzone.

Sąd zważył zatem, iż przedmiotowe postanowienie nie uwzględnia i nie zabezpiecza interesu konsumenta, jako słabszej strony umowy, co prowadzi do ukształtowania stosunku zobowiązaniowego w sposób nie równorzędny i rażąco niekorzystny dla konsumenta.

Mając powyższe na uwadze Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów stwierdzając, że zakwestionowane w pozwie , wymienione powyżej postanowienia wzorca umownego stosowanego przez pozwaną , stanowią klauzule niedozwolone w rozumieniu art. 385 1 §1 k.c., zakazał ich wykorzystywania w obrocie - art. 479 42 k.p.c.

Odnosząc się do klauzuli umownej, o treści: „ W przypadku zwłoki w realizacji obowiązków (...), wynikających z niniejszej Umowy, Przyłączany Podmiot jest uprawniony do potrącenia z opłaty za przyłączenie kary umownej w wysokości (...) przedmiotowej opłaty za każdy dzień zwłoki” Sąd stwierdził, iż nie jest ona niezgodna z art. 385 1 k.c. Zapis ten, zdaniem Sądu nie narusza interesów konsumentów ani nie stoi w sprzeczności z dobrymi obyczajami. Z treści art. 484 §1 k.c. wynika bowiem, iż kara umowna należy się w zastrzeżonej wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody.

Ponadto, na uwagę zasługuje fakt, iż kara w tej samej wysokości została zastrzeżona na rzecz podmiotu przyłączanego. Zachowana została więc w tym zakresie równowaga stron spornej umowy. Mając na uwadze powyższe, Sąd oddalił powództwo w części dotyczącej tego postanowienia umownego.

O kosztach postępowania orzeczono stosownie do wyniku sporu na podstawie art. 100 k.p.c. uznając, iż strona powodowa uległa tylko co do nieznacznej części swego żądania.

O publikacji prawomocnego wyroku w Monitorze Sądowym i Gospodarczym zarządzono zgodnie z art. 479 44 k.p.c.

SSO Hanna Kulesza