Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 grudnia 2015 r.

Sąd Okręgowy w Kielcach II Wydział Cywilny Odwoławczy

w składzie:

Przewodniczący: SSO Mariusz Broda (spr.)

Sędziowie: SSO Beata Piwko

SSO Małgorzata Klesyk

Protokolant: starszy protokolant sądowy Agnieszka Baran

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 2 grudnia 2015 r. w Kielcach

sprawy z powództwa J. K. (1)

przeciwko (...) S.A. w S. i J. W.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda oraz pozwanych od wyroku Sądu Rejonowego w Busku – Zdroju

z dnia 28 maja 2015 r., sygn.akt I C 72/14

uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Busku-Zdroju, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSO Beata Piwko SSO Mariusz Broda SSO Małgorzata Klesyk

sygn. akt IICa 1196/15

UZASADNIENIE

W postępowaniu przed Sądem Rejonowym w Busku – Zdroju powód J. K. (1) domagał się zasądzenia od pozwanych (...) S.A. z siedzibą w S. i J. W. – solidarnie kwoty 30 000 zł (tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę za śmierć brata w wyniku wypadku na budowie w dniu 25.01.2012r.) , z ustawowymi odsetkami od dnia 26.02.2012r. oraz kwoty 17 220,17 zł (tytułem odszkodowania za pogorszenie sytuacji życiowej na skutek tego samego zdarzenia). Obaj pozwani kwestionowali swoją odpowiedzialność zarówno co do samej zasady , jak i wysokości dochodzonych od nich roszczeń.

Wyrokiem z dnia 28.05.2015r. Sąd Rejonowy w Busku – Zdroju: w pkt. I zasądził od Towarzystwa (...) S.A. w S. i J. K. (1) tytułem zadośćuczynienia kwotę 30 000 zł , z ustawowymi odsetkami od dnia 28.05.2015r. do dnia zapłaty oraz kwotę 2417 zł tytułem kosztów procesu , z zastrzeżeniem , że spełnienie świadczenia przez jednego z pozwanych zwalnia drugiego; w pkt. II oddalił powództwo w pozostałej części (tj. w zakresie żądania odszkodowania) i w tym zakresie zniósł wzajemnie pomiędzy stronami koszty procesu; w pkt. III nakazał pobrać od pozwanych kwotę 2506,80 zł tytułem kosztów sądowych.

W pisemnym uzasadnieniu Sąd I instancji przytoczył poczynione ustalenia faktyczne, wskazując w szczególności , że w dniu 25.01. (...). w miejscowości J. A. B. , będąc zatrudnionym jako brygadzista w firmie PPHU (...) należącej do pozwanego J. W. i pozostając odpowiedzialnym za bezpieczeństwo i higienę pracy, w obiekcie KWK (...) skierował do montażu rusztowań pracowników nie posiadających do tego uprawnień , dopuszczając do prowadzenia prac przez osobę nieuprawnioną na nieodebranym rusztowaniu , co doprowadziło M. K. do upadku z wysokości 4 metrów , w konsekwencji czego poniósł on śmierć. Kierownikiem budowy był J. W.. W następnej kolejności Sąd Rejonowy przedstawił ustalenia dotyczące sytuacji życiowej i stanu emocjonalnego powoda po śmierci brata.

Biorąc pod uwagę tak wyeksponowaną podstawę faktyczną , Sąd Rejonowy doszedł do przekonania , że powództwo zasługuje na częściowe uwzględnienie, co znalazło wyraz w treści wyroku z dnia 28.05.2015r. W swych rozważaniach Sąd I instancji odwołał się do art. 446 § 4 kc , konkludując , że zasądzona kwota 30 000 zł zadośćuczynienia jest odpowiednią w rozumieniu tego przepisu, natomiast brak podstaw , by przyjąć , że sytuacja życiowa uległa znacznemu pogorszeniu , co uzasadnia oddalenie powództwa o odszkodowanie na podstawie art. 446 § 3 kc. Jak wyjaśnił Sąd Rejonowy , o kosztach procesu orzekł na podstawie art. 100 kpc. , znosząc je wzajemnie.

Apelacje wywiedli: powód i pozwani.

Powód zaskarżył wyrok w części, w jakiej Sąd Rejonowy oddalił powództwo co do odsetek za opóźnienie w zapłacie przez pozwanego Ubezpieczyciela kwoty 30 000 zł zadośćuczynienia za okres od 26.02.2014r. do dnia zapłaty. Zarzucił naruszenie art. 455 kc i art. 481 § 1 i 2 kc oraz art. 817 § 1 kc poprzez ich niezastosowanie. Wobec tego wniósł o zmianę zaskarżonego orzeczenia poprzez zasądzenie od pozwanego Ubezpieczyciela odsetek ustawowych od w/w kwoty za wskazany okres.

J. W. zaskarżył wyrok w części obejmującej jego pkt. I, III oraz II w zakresie orzeczenia o kosztach procesu. Zarzucił naruszenie:

1/ przepisu art. 233 kpc poprzez:

- przekroczenie granicy swobodnej oceny dowodów, polegające na bezkrytycznym daniu wiary w całości zeznaniom powoda , a także świadkom E. P. i B. K. , które to osoby niewątpliwie w swoich zeznaniach kierowały się emocjami , a także miały interes prawny w korzystnym dla siebie rozstrzygnięciu,

- błędną – dowolną ocenę materiału dowodowego i uznanie w istotnej części za niewiarygodne zeznań świadka I. B. pomimo , iż świadek ten nie miał w niniejszej sprawie żadnego interesu prawnego , w tym ekonomicznego , aby zeznawać nieprawdę i tym samym pominięcie istotnych dla sprawy okoliczności faktycznych,

- dokonanie sprzecznych ustaleń z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego , a to poprzez przyjęcie , że na skutek śmierci brata stan emocjonalny powoda pogorszył się , co spowodowało u niego cierpienie oraz doznanie krzywdy , w następstwie czego zasadnym było zasądzenie zadośćuczynienia w pełnej wysokości , pomimo, iż z zebranego w sprawie materiału dowodowego , w szczególności z zeznań świadka I. B. oraz opinii biegłej J. K. (2) wynika , że w rzeczywistości proces żałoby u powoda przeszedł poprawnie,

2/ przepisu art. 446 § 4 kc poprzez błędną wykładnię polegającą na przyznaniu kwoty zadośćuczynienia nieadekwatnej do cierpień fizycznych i psychicznych powoda wynikających ze zgromadzonego materiału dowodowego , co skutkowało zasądzeniem kwoty rażąco wygórowanej,

3/ przepisu art. 100 kpc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie polegające na zniesieniu pomiędzy stronami kosztów procesu od oddalonej części powództwa.

Wobec powyższego wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów procesu za obie instancje , ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

(...) S.A. z siedzibą w S. zaskarżyło wyrok w pkt. I i III , zarzucając naruszenie:

1/ przepisów prawa procesowego , tj.:

a/ art. 232 kpc w zw. z art. 227 kpc , art. 228 kpc , art. 233 kpc , poprzez dowolne uznanie , że pozwany J. W. naruszył swoje obowiązki , jako osoba będąca kierownikiem robót, a także iż powoda łączyły ze zmarłym szczególne więzi uzasadniające uwzględnienie powództwa w zakresie zadośćuczynienia,

b/ art. 100 kpc poprzez jego błędną wykładnię;

2/ przepisów prawa materialnego , tj.:

a/ art. 822 § 1 kc w zw. z § 2 ust. 1 i 2 Rozporządzenia Ministra finansów z dnia 11.12.2003r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa oraz § 3 ust. 1 pkt. 1 i § 17 ust. 1 umowy generalnej ubezpieczenia OC inżynierów budownictwa nr (...)z dnia (...). poprzez ich niezastosowanie i uwzględnienie powództwa

b/ art. 446 § 4 kc poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i uwzględnienie powództwa.

Wobec powyższego , w/w pozwany wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego Ubezpieczyciela kosztów procesu za obie instancje, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Sąd Okręgowy, zważył , co następuje:

Na wstępie należy wyjaśnić, że zakresem zaskarżenia nie zostało objęte rozstrzygnięcie w przedmiocie żądania odszkodowania w kwocie 17 220,17 zł. Zatem oddalenie powództwa w tej części stało się prawomocne. W konsekwencji tego zaskarżony wyrok obejmował już tylko rozstrzygnięcie w przedmiocie zadośćuczynienia , odsetek ustawowych od niego, kosztów procesu wywołanych rozpoznaniem całości powództwa (także w części dotyczącej odszkodowania) oraz kosztów sądowych.

Apelacje obu pozwanych podmiotów , okazały się zasadne , o ile doprowadziły do uchylenia zaskarżonego wyroku (obejmującego pozostałą część rozstrzygnięcia) i przekazania sprawy Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania , chociaż nie z przyczyn wskazanych w ich treści.

W pierwszej kolejności Sąd Okręgowy stwierdza, że uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie spełnia ustawowych wymogów , tj. tych opisanych w treści art. 328 § 2 kpc, skoro nawet w najbardziej ogólnym , a możliwym do zaakceptowania (z tego punktu widzenia) ujęciu nie wyjaśnia podstawy (podstaw) prawnej (prawnych) wyroku , z przytoczeniem przepisów prawa – w zakresie odpowiedzialności pozwanych co do samej zasady. Sąd Rejonowy w sposób oczywisty zupełnie pominął rozważenie tego fundamentalnego zagadnienia , przechodząc od razu do oceny zgłoszonego żądania zadośćuczynienia w kontekście art. 446 § 4 kc (analogicznie traktując żądanie odszkodowania, co do którego rozstrzygnięcie jest już prawomocne). To oznacza, że motywy rozstrzygnięcia Sądu I instancji w tej płaszczyźnie nie tylko nie są jasne , ale w ogóle pozostają nieznane, skoro nie tylko brak prawnomaterialnej oceny podstaw odpowiedzialności pozwanych co do samej zasady, ale brak powołania nawet samej podstawy prawnej (podstaw prawnych).Taki stan nie tylko osłabia zaskarżone orzeczenie , ale przede wszystkim uniemożliwia jego kontrolę instancyjną, skoro Sąd II instancji nie ma żadnych podstaw do tego, by zrekonstruować motywy i racje , którymi kierował się Sąd Rejonowy ferując zaskarżony wyrok. (p. m.in. Wyrok SN z dnia 30.01.2014r. , IV CSK 258/13, Lex nr 1433726). Przypomnieć należy, że rola uzasadnienia orzeczenia nie ogranicza się jedynie do przekonania stron co do słuszności stanowiska sądu i zgodności z prawem orzeczenia , ale także umożliwienia kontroli instancyjnej. Spełnia ono także funkcję porządkującą , obligując stosujący prawo sąd do prawidłowej i pełnej rekonstrukcji stanu faktycznego i jego subsumpcji do miarodajnej normy prawa materialnego, w następstwie czego dochodzi do jej konkretyzacji w sentencji orzeczenia, dlatego też obie podstawy rozstrzygnięcia , tj. faktyczna i prawna winne być wyeksponowane w treści orzeczenia , tworząc logiczną całość (p. m.in. postanowienie SN z dnia 19.12.2013r. , I CNP 35/13, Lex nr 1433601). Brak ujawniania sfery motywacyjnej orzeczenia , świadczy o takim naruszeniu art. 328 § 2 kpc , które może być ocenione , jako mogące mieć wpływ na wynik sprawy (p. m.in. wyrok SA w Łodzi z dnia 24.01.2013r., Lex nr 1267341). Reasumując , dotychczas przytoczona przez Sąd Okręgowy argumentacja wskazuje w sposób jednoznaczny na rażącą wadliwość uzasadnienia zaskarżonego wyroku , która eliminuje dokonanie rekonstrukcji elementarnych motywów zaskarżonego wyroku , bo dotyczących podstaw prawnych odpowiedzialności pozwanych co do samej zasady, a w konsekwencji także instancyjną kontrolę tego orzeczenia.

Wobec takich niedostatków uzasadnienia zaskarżonego wyroku , oczywistą jest i ta konkluzja , że Sąd I instancji nie wyjaśnił istoty sprawy. Skoro ten ostatni stan polega na zaniechaniu zbadania materialnoprawnej podstawy roszczenia, całkowitym zaniechaniu wyjaśnienia istoty lub treści spornego stosunku prawnego, albo merytorycznych zarzutów zgłoszonych przez stronę determinujących podstawy rozstrzygnięcia (p. m.in. postanowienie SN z dnia 2.07.2015r. V CZ 39/15, Lex nr 1762493 ; postanowienie SN z dnia 26.06.2015r. , I CZ, 45/15 , Lex nr 1771083), to opisane braki uzasadnienia tej treści konkluzję tylko potwierdzają. Nie ulega wątpliwości , że Sąd Rejonowy nie tylko nie zbadał materialnoprawnej podstawy odpowiedzialności pozwanych co do samej zasady , jak i nie wyjaśnił treści łączącego (łączących) pozwanych z powodem stosunku prawnego (stosunków prawnych), którego (których) treścią byłyby wzajemne prawa i obowiązki stron , mające za przedmiot zadośćuczynienie. Raz jeszcze podkreślić należy, że poprzestanie tylko i wyłącznie na odwołaniu się do art. 446 § 4 kc, tego braku sanować nie może, bo ta podstawa wyjaśnia jedynie przesłanki samego zadośćuczynienia za krzywdę i jego wysokości , a nie stanowi źródła odpowiedzialności odszkodowawczej (a więc i za krzywdę) co do samej zasady.

W tym stanie rzeczy , biorąc pod uwagę treść art. 386 § 4 kpc , Sąd Okręgowy zobligowany był uchylić zaskarżony wyrok (pochodna zakresu zaskarżenia) i przekazać sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania.

Już tylko z tego względu bliższe rozważenie zasadności apelacji powoda było bezprzedmiotowe , skoro wyrok w zakresie objętym tym zaskarżeniem podlegał uchyleniu z przyczyn już wskazanych. Natomiast zarzuty w niej podniesione co do prawnomaterialnej oceny żądania odsetek za okres , na który wskazuje apelujący powód, Sąd Rejonowy rozważy przy ponownym rozpoznaniu sprawy, o ile oczywiście zajdzie ku temu procesowa potrzeba. Udzielenie odpowiedzi na to ostanie pytanie Sąd I instancji poprzedzi zbadaniem prawnomaterialnej podstawy dochodzonego roszczenia o zadośćuczynienie. Innymi słowy chodzi o wyjaśnienie , czy i na jakiej podstawie prawa materialnego każdy z pozwanych podmiotów ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą względem powoda co do samej zasady. W tym celu Sąd Rejonowy w pierwszej kolejności zrekonstruuje kompletną podstawę faktyczną orzekania , biorąc przy tym pod uwagę i to , co w sposób niesporny wynika z już przeprowadzonego postępowania dowodowego , a co dotychczas uszło uwadze Sądu I instancji. Przy czym to wszystko winno nastąpić z uwzględnieniem kryterium relewantności faktów z punktu widzenia właściwych do zastosowania w tym przypadku norm prawa materialnego. Pomocnym w tym zakresie w szczególności winno być rozważenie zachowania A. B. (pozostającego przedmiotem ustaleń wydanego w postępowaniu karnym prawomocnego wyroku skazującego), stosunku pracy w jakim pozostawał on z J. W. (problem ewentualnego podlegania jego kierownictwu przy wykonywaniu powierzonych czynności , dokonywanych na rachunek powierzającego) , przyczyn śmierci brata powoda (zagadnienie związku przyczynowego). Wyjaśnienie tego wszystkiego pozostaje istotne z punktu widzenia udzielenia odpowiedzi na pytanie o prawnomaterialną podstawę odpowiedzialności J. W. co do samej zasady. O ile Sąd Rejonowy doszedłby do wniosku , że ta odpowiedź jest pozytywna , to w następnej kolejności winien wyjaśnić analogiczne zagadnienie , ale dotyczące już samego pozwanego Ubezpieczyciela. Przy czym, zmierzając w tym kierunku, należy najpierw dokładnie zrekonstruować treść łączącego J. W. i w/w Ubezpieczyciela stosunku ubezpieczenia , interpretując już wyeksponowane jego źródła (polisa k. 46 , ogólne warunki ubezpieczenia , w szczególności ich § 5 ust. 2 – k. 47; Rozporządzenie M.Fin. z dnia 11.12.2003r. w sprawie obowiązkowego ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej architektów oraz inżynierów budownictwa – Dz.U.2003.220.2174, w szczególności jego § 1 i 2 ust. 1 i 2.1). Innymi słowy chodzi o udzielenie odpowiedzi na pytanie , czy tak zidentyfikowany przedmiot ubezpieczenia obejmowałby odpowiedzialność cywilną J. W. za szkodę jakiej pośrednio doznał powód (w efekcie szkody wyrządzonej bezpośrednio jego bratu).

Przy czym nie tracąc z pola widzenia zasady subsydiarnego charakteru odpowiedzialności ubezpieczyciela opisanej w treści art. 822 § 1 kc , trzeba udzielić odpowiedzi na pytanie, czy i jakie znaczenie ma tu treść łączącej strony umowy ubezpieczenia w zestawieniu z prawnomaterialną podstawą odpowiedzialności samego ubezpieczonego w konkretnym przypadku , a to wszystko w kontekście regulacji wynikającej z treści art. 822 § 2 kc.

Stosownie do efektów rozważenia podstaw prawnych odpowiedzialności co do samej zasady, w następnej kolejności Sąd Rejonowy rozważy prawnomaterialne przesłanki samego zadośćuczynienia za krzywdę i jego wysokości , nie tracąc z pola widzenia zarzutów , jakie w tym zakresie zostały podniesione w apelacjach pozwanych. Ich rozpoznawanie przez Sąd Okręgowy w tym postępowaniu apelacyjnym , wobec już wyeksponowanej podstawy jego rozstrzygnięcia, pozostawało przedwczesne.

Z kolei orzekając o kosztach procesu , Sąd I instancji oczywiście uwzględni wynik procesu , także w i tym zakresie , w jakim orzeczenie już jest prawomocne (co do oddalenia powództwa o odszkodowanie), stosując jedną , właściwą podstawę rozstrzygnięcia w tym zakresie. Obowiązujący stan prawny nie pozwala na orzeczenie o jednej części kosztów procesu w oparciu o jedną podstawę prawną , a o drugiej - w oparciu o inną podstawę prawną. Do rozważenia pozostaje także zasadność solidarnego obciążenia kosztami procesu obu pozwanych , ale pierwszorzędne znaczenie dla rozstrzygnięcia tego zagadnienia będzie miał przede wszystkim wynik postępowania względem każdego z pozwanych z osobna.

Wreszcie ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy orzeknie także o kosztach procesu wywołanych niniejszym postępowaniem apelacyjnym.

O ile zajdzie konieczność sporządzenia uzasadnienia wyroku , to Sąd I instancji uczyni to w sposób spełniający opisane już ustawowe wymogi.

SSO Małgorzata Klesyk SSO Mariusz Broda SSO Beata Piwko