Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 sierpnia 2013 roku

Sąd Apelacyjny w Lublinie, I Wydział Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 21 sierpnia 2013 roku w Lublinie na rozprawie

sprawy z powództwa J. A.

przeciwko F. A. i M. A.

o stwierdzenie nieważności umów

na skutek apelacji pozwanych od wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia
18 stycznia 2013 roku, sygnatura akt I C 1269/11

I.  oddala apelację;

II.  zasądza od pozwanych F. A. i M. A. na rzecz powódki J. A. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 274/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 28 stycznia 2013 roku Sąd Okręgowy w Siedlcach:

1)  stwierdził nieważność umowy przekazania posiadania gospodarstwa rolnego z dnia (...)r., nr (...) zawartej przed Naczelnikiem Gminy P. pomiędzy M. A. (1)oraz F. A. przedmiotem której było gospodarstwo rolne w postaci działki rolnej o nr ewidencyjnym (...) o pow. 1,70 ha położonej w P., a także

2)  stwierdził nieważność umowy darowizny zawartej w dniu (...)r., w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej w Ł. przed notariuszem J. T., Rep. A Nr(...)pomiędzy F. A. oraz M. A. w części dotyczącej przeniesienia na rzecz M. A. współwłasności ponad udział wynoszący ½ w działce rolnej o nr ewidencyjnym (...) położonej w P.,

3)  zasądził od pozwanych F. A. i M. A. solidarnie na rzecz J. A. kwotę 3.617 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego,

4)  nakazał pobrać na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Siedlcach od pozwanych F. A. i M. A. solidarnie kwotę 7.500 złotych tytułem nieuiszczonej opłaty stosunkowej od pozwu oraz 44,28 zł tytułem wydatków.

Podstawę rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia faktyczne:

M. A. (1) i F. A. byli właścicielami gospodarstwa rolnego w postaci działki rolnej o nr ewidencyjnym (...) o pow. 1,70 ha położonej w P.. Nieruchomość składała się z siedliska zabudowanego domem mieszkalnym i budynkami gospodarczymi oraz użytków rolnych.

F. A. zmarł 2 listopada 1979 roku. Gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po nim nabyli żona M. A. (1) oraz synowie F. A. i S. A., każde z nich w 1/3 części.

W dniu (...)roku przed Naczelnikiem Gminy P. M. A. (1) oraz F. A. zawarli umowę przekazania wyżej wymienionego gospodarstwa rolnego.

S. A. nie wyraził pisemnej zgody na powyższe przekazanie, istniało natomiast ustne porozumienie między współwłaścicielami, co do przekazania ziemi pod uprawę, przy pozostawieniu we współwłasności siedliska i budynku mieszkalnego.

S. A. zajmował wraz z swą żoną J. i dziećmi górną kondygnację domu, a F. A. wraz ze swoją rodziną dolną kondygnację budynku. Bezkonfliktowo użytkowali pomieszczenia gospodarcze.

F. A., a później również jego syn M. A. uprawiali grunt orny. Regulowali podatek rolny od 1,70 ha powierzchni gruntu oraz podatek od nieruchomości od 126 m ^{( 2)} to jest od 2/3 powierzchni mieszkalnej budynku. W nakazach podatkowych F. A. był wskazywany jako współwłaściciel w 5/6, a S. A. w 1/6 i w takim zakresie czuli się oni współwłaścicielami.

M. A. (1) zmarła 2 czerwca 1981 roku. Spadek po niej nabyli z mocy ustawy F. A. i S. A. każdy z nich po 1/2 części. Brak jest postanowienia w przedmiocie dziedziczenia gospodarstwa rolnego po M. A. (1).

S. A. posiadał gospodarstwo rolne, które nabył w drodze uwłaszczenia, pracował w charakterze magazyniera, ukończył kurs kategorii ciągnikowej. Zmarł w dniu 18 października 1992 roku. Sąd Rejonowy w S. stwierdził, że spadek po nim nabyli z mocy ustawy: żona J. A. i dzieci D. A., T. A. i A. S. po ¼ każde z nich.

F. A. z wykształcenia jest murarzem, z tego głównie się utrzymywał, pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, ukończył kurs rolniczy 17 kwietnia 1979 roku. M. A. jest z zawodu technikiem mechanikiem. Od dzieciństwa pracował w gospodarstwie rolnym rodziców, posiadał kwalifikacje i uprawienia do jego przejęcia.

Sąd Okręgowy uznał, że umowa przekazania gospodarstwa rolnego przez M. A. (1) na rzecz F. A. zawarta w dniu (...). jest w całości nieważna.

Umowa ta została zawarta na podstawie art. 52 ust.1 ustawy z dnia 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, w formie umowy pisemnej sporządzonej przez naczelnika gminy. Stronami powyższej umowy byli M. A. (1) oraz F. A..

Jak wynika z treści postanowienia Sądu Rejonowego wS.z dnia (...)r. sygn. akt I Ns (...) M. A. (1), F. A. oraz S. A. odziedziczyli gospodarstwo rolne wchodzące w skład spadku po F. A., każde z nich po 1/3 części. S. A. w wyniku dziedziczenia stał się współwłaścicielem gospodarstwa rolnego swoich rodziców. Bez znaczenia jest, że postanowienie zostało wydane po zawarciu umowy przekazania gospodarstwa rolnego, gdyż Sąd wydając postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku rozstrzygał według stanu na dzień śmierci F. A..

Sąd Okręgowy przywołał orzeczenia Sądu Najwyższego [ wyrok z dnia 17 stycznia 2003 r. III CKN 1451/00 LEX nr 583838, uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 17 stycznia 1989 r. III CZP 108/88, wyrok z 19 marca 1982 r. w sprawie III CRN 35/82 LEX nr 8405, postanowienie z dnia 19 stycznia 1999 r. II CKN 156/98 LEX nr 749977 ] i na ich podstawie wskazał, że umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego następcy, sporządzona przez naczelnika gminy w trybie określonym w art. 52 ust. 1 ustawy z dnia 27.10.1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin (Dz. U. Nr 32, poz. 140), nie jest czynnością administracyjną lecz czynnością o charakterze cywilnoprawnym i podlega przepisom kodeksu cywilnego. W związku z czym należy przyjąć, że przy zawieraniu umowy przekazania gospodarstwa rolnego mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego o czynnościach prawnych, o nieważności czynności prawnej, warunkach skutecznego rozporządzenia rzeczą wspólną od zgody pozostałych współwłaścicieli, wyrażonej nie później aniżeli w chwili zawierania umowy. Z tych względów dla oceny legalności umowy z dnia (...). ma zastosowanie art. 199 kc , który wymaga zgody wszystkich współwłaścicieli dla skutecznego rozporządzenia rzeczą wspólną.

Zgoda taka winna być wyrażona najpóźniej w chwili zawierania umowy i zgodnie z art. 63 § 2 k.c. w zw. z art. 73 § 2 kc winna być wyrażona pod rygorem nieważności w takiej samej formie co zawarta umowa, a zatem przed naczelnikiem. Skoro S. A. nie wyraził zgody na rozporządzenie rzeczą wspólną w takiej formie, umowa przekazania gospodarstwa rolnego przez osobę legitymującą się udziałem we współwłasności, na własność następcy bez zgody pozostałych współwłaścicieli jest czynnością prawną dotkniętą w całości nieważnością.

Bezspornym jest, iż jedynymi stronami umowy z (...). byli M. A. (1) i F. A.. Przy jej podpisywaniu nie był obecny S. A. i nie złożył oświadczenia przed naczelnikiem, w którym wyraziłby zgodę na przekazanie swojego udziału w spadkowym gospodarstwie rolnym.

Czynność prawna sprzeczna z ustawą jest zgodnie z art. 58 § 1 k.c. bezwzględnie nieważna, co oznacza, że czynność prawna nie wywołuje żadnych skutków w sferze cywilnoprawnej. Stan nieważności powstał z mocy samego prawa od chwili dokonania czynności. Podstawą powództwa jest art. 189 k.p.c. Interes prawny w rozumieniu tego przepisu jest ustalany z urzędu. Roszczenie o ustalenie ważności [nieważności] czynności prawnej nie ulega przedawnieniu.

W ocenie Sądu powódka nie wyartykułowała swojego interesu prawnego, ale jest on oczywisty, gdyż w przypadku korzystnego wyroku przedmiotowa nieruchomość powróci do masy spadkowej, a docelowo J. A. w wyniku działu spadku może potencjalnie je nabyć w całości ewentualnie otrzymać spłatę pieniężną, albo inną nieruchomość.

W związku z tym, iż F. A. nie nabył w drodze umowy z dnia (...). r. przedmiotowego gospodarstwa toteż nie mógł przenieść całości jego własności umową darowizny z dnia (...). zawartą w formie aktu notarialnego w Kancelarii Notarialnej w Ł. przed notariuszem J. T. rep. A Nr (...)na rzecz swojego syna M. A..

W dniu (...) przedmiotowe gospodarstwo stanowiło współwłasność w częściach ułamkowych spadkobierców F. A.. M. A. (1) zmarła w dniu 2 czerwca 198lr. a spadek po niej nabyli jej synowie F. A. i S. A. w częściach równych wynoszących po 1/2 każdy z nich. W związku z powyższym F. A. mógł darować synowi M. A. jedynie udział we współwłasności wynoszący ½ i zdaniem Sądu w zakresie przekraczającym ten udział umowa darowizny również jest nieważna.

Zdaniem Sądu brak jest podstaw w sprawie do uznania, iż pozwani przez zasiedzenie nabyli w całości działkę o nr ewidencyjnym (...), o pow. 1,70 ha położoną w P. wraz z posadowionymi na niej budynkami. Ponadto nie ma podstaw do uznania aby uznać roszczenie powódki za nadużycie prawa w rozumieniu art. 5 kc. Zdaniem Sądu mąż powódki wyraził zgodę na przekazanie gruntów rolnych, a nie budynków. Brak unieważnienia umów spowodowałby, iż zostanie ona bez domu, ma 63 lata i cały jej dorobek życia przejmują pozwani. Spowodowałoby to poczucie krzywdy u J. A. i jej dzieci. Oddalenie powództwa na podstawie art., 5 kc byłoby rozstrzygnięciem niesłusznym, sprzecznym z ogólnym poczuciem sprawiedliwości i z tego względu Sąd powyższego zarzutu pozwanych nie uwzględnił.

Na podstawie art. 98 § 1 kpc Sąd zasądził od pozwanych na rzecz powódki koszty zastępstwa prawnego w kwocie 3 617zł zgodnie z § 6 pkt 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, póz. 1348) powiększone o opłatę skarbową. Nakazał pobrać od pozwanych na rzecz Skarbu Państwa nieuiszczoną przez J. A. opłatę stosunkową od pozwu w wysokości 7 500zł.

Apelację od powyższego wyroku wnieśli pozwani F. A. i M. A., którzy zaskarżyli wyrok w całości, podnosząc poniżej następujące zarzuty:

I. Sprzeczność istotnych ustaleń Sądu z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego i błędna ocenę materiału dowodowego poprzez przyjęcie, że:

- przekazane zostało przez M. A. (1) F. A.całe gospodarstwo, a nie jej udział w tym gospodarstwie,

- przekazane zostało gospodarstwo rolne tj. działka gruntu bez budynków,

- powódka nie wiedziała, że w ramach przekazania przez M. A. (1) F. A.udziału w tym gospodarstwie, został przekazany udział w budynkach,

- pozwani nie mogą dokonać zasiedzenia znajdujących się w ich samoistnym posiadaniu nieruchomości w postaci działki gruntu i części budynków,

- powódka nie wiedziała o przekazaniu przez M. A. (1) udziału w budynkach,

- powódka czuła się właścicielem działki gruntu;

II naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy:

- art. 189 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że powódka wykazała interes prawny w postępowaniu o ustalenie,

- art. 227 k.p.c. i art. 232 k.p.c. i art. 233 k.p.c. poprzez pominięcie przeprowadzenia dowodów na okoliczność wyrażenia zgody przez S. A. na dokonanie rozporządzenia udziałem przez M. A. (1) czy dowodów w zakresie samoistnego posiadania pozwanych działki gruntu i udziału 5/6 w budynkach, dowolna ocenę postanowienia Sądu Rejonowego w S. z dnia(...)roku I Ns (...),

- art. 231 k.p.c. poprzez nieprzyjęcie domniemania faktycznego, że skoro powódka nie zaskarżyła postanowienia regulującego dziedziczenie po M. A. (1), to uznała, że udział M. A. (1) w tym gospodarstwie został skutecznie przekazany na rzecz pozwanego F. A.,

- art. 328 § 2 k.p.c. poprzez nieprawidłowe sporządzenie uzasadnienia, które nie zawiera precyzyjnego i wyczerpującego wskazania podstawy prawnej wyroku, ustalenia faktów które sąd uznał za udowodnione i dowodów na których się oparł, a dla których odmówił wiarygodności,

- nie rozpoznanie istoty sprawy i nie wyjaśnienie wszystkich okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy polegającej na konieczności ustalenia, czy przedmiotem przekazania był udział M. A. (1), czy całego gospodarstwa, czy S. A. spełniał warunki do przekazanie przez niego gospodarstwa rolnego i do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, czy rozporządzenie przez M. A. (1) jej udziałem narusza prawa S. A. do spadku po ojcu, czy wymagana jest zgodna osoby trzeciej na rozporządzenie udziałem przez współwłaściciela innego udziału w przypadku, gdy tylko jedna osoba spełnia wymogi i warunki do przekazanie jej gospodarstwa rolnego;

III naruszenia przepisów prawa materialnego:

- art. 5 k.c. poprzez błędne przyjęcie, iż brak unieważnienia umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego oraz umowy darowizny narusza zasadę współżycia społecznego, podczas gdy domaganie się uznania za nieważną umowy przekazania gospodarstwa wobec wyrażenia zgody przez S. A. na przekazanie udziału M. A. (1) na rzecz F. A. i otrzymanie pieniężnej rekompensaty, ograniczenia w możliwości przekazania gospodarstwa, pracę pozwanych na przedmiotowej roli, brak zainteresowania prowadzeniem gospodarstwa rolnego przez powódkę i jej męża świadczy o nadużyciu prawa przez powódkę, które nie podlega ochronie,

- art. 198 k.c. poprzez jego niezastosowanie i art. 199 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie i przyjęcie, że do przekazania przez M. A. (1) jej udziału we własności gospodarstwa rolnego konieczna jest dla ważności przedmiotowych umów zgoda S. A. współwłaściciela innego udziału,

- naruszenie art. 42 i art. 52 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, art. 63 § 2 k.c., art. 73 § 1 i 2 k.c. poprzez przyjęcie, że do zawarcia umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia (...)konieczna była zgoda S. A. wyrażona na piśmie po rygorem nieważności;

- błędne zastosowanie art. 58 § 1 k.c. poprzez przyjęcie, że całe umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego i darowizny są nieważne, nie zastosowanie art. 58 § 3 k.c. w sytuacji gdy nieważnością jest dotknięta tylko części czynności prawnej,

- niezastosowanie art. 60 k.c. w zakresie ustalenia woli S. A. i powódki w zakresie wyrażenia zgody na rozporządzenia dokonanie przez M. A. (1) na rzecz F. A.,

- naruszenie § 6 ust. 1 pkt. 2 i art. 7 § 21 i ust. 1` pkt. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 roku w sprawie szczególnych warunków trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju pomocy obszarów wiejskich poprzez stwierdzenia nieważności umowy darowizny z dnia (...)roku,

- niezastosowanie art. 1059 k.c. w brzmieniu obowiązującym na dzień śmierci M. A. (1) i niezasadne przyjęcie, że S. A. spełniał warunki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego i udziału w tym gospodarstwie po M. A. (1),

- niezastosowanie art. 1036 k.c. wobec wyrażenia zgody przez S. A. na rozporządzenie udziału w spadku po F. A. dokonanego przez M. A. (1) rozporządzenie to nie narusza uprawnień S. A. jako spadkobiercy po F. A.,

- niezastosowanie art. 48 k.c. wobec przyjęcia, że budynki nie uległy przekazaniu pozwanemu F. A. wraz z działką gruntu i nie stanowiły części składowej gruntu.

Podnosząc powyższe pozwani wnosili o zmianę wyroku Sądu Okręgowego w Siedlcach z dnia 18 stycznia 2013 roku poprzez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie od powódki na rzecz pozwanych kosztów procesu lub uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania sądowi I instancji wraz z orzeczeniem o kosztach sądowych i procesowych.

Sąd Apelacyjny zważył co następuje: Apelacja jest bezzasadna.

Nie są uzasadnione zarzuty dotyczące dokonania wadliwych ustaleń faktycznych przez Sąd pierwszej instancji i wadliwej oceny materiału dowodowego. W zakresie koniecznym dla rozstrzygnięcia sprawy niniejszej, której przedmiotem było ustalenie ważności umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia (...). i umowy darowizny z dnia (...). ustalenia Sądu pierwszej instancji są prawidłowe, a Sąd Apelacyjny w całości przyjmuje za własne.

Z postanowień umowy przekazania gospodarstwa rolnego wynika wprost, że M. A. (1) będąca jedynie współwłaścicielką przedmiotowego gospodarstwa w 4/6 części przeniosła na następcę S. A. własność całości gospodarstwa.

W treści umowy znajduje się następujący zapis :

„... zbywca oświadcza, że posiadanie i własność przedmiotowego gospodarstwa rolnego[...] przenosi niniejszą umowa nieodpłatnie na rzecz nabywcy [...] A. F. T. w całości bez budynków”.

Stwierdzenie to nie pozostawia żadnych wątpliwości, że przedmiotem rozporządzenia w umowie przekazania gospodarstwa rolnego było całe gospodarstwo, a więc cała działka (...), o pow. 1,70ha, a nie ułamkowy udział we współwłasności M. A. (1). Przy bezspornie ustalonym braku zgody S. A. – jako współwłaściciela, zgody wyrażonej w odpowiedniej formie – formie pisemnej przed naczelnikiem, rozporządzenie to Sąd Okręgowy słusznie zakwalifikował jako sprzeczne z normą przewidzianą w art. 199 kc [ brak zgody wszystkich współwłaścicieli lub brak orzeczenia sądu zgodę taką zastępującego], a w konsekwencji stwierdził nieważność umowy przekazania gospodarstwa rolnego w całości.

W tym miejscy wskazać należy, iż z zacytowanego oświadczenia wynika dodatkowa okoliczność przesądzająca o nieważności całej umowy. Otóż, zgodnie z art. 51 ustawy z dnia 27 października 1977 o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin [Dz. U. 1977, Nr 32, poz. 140], na podstawie której zaskarżona umowa została zawarta, rolnik mógł wyłączyć budynki z przekazywanego przez siebie gospodarstwa, ale tylko wówczas gdy gospodarstwo przekazywał Państwu. Natomiast przepisy ustawy nie dawały podstawy do wyłączenia z przekazywanego gospodarstwa własności budynków w przypadku przekazywania gospodarstwa następcy.

Z powyższego wynika, że M. A. (1) nie mogła wyłączyć z przekazywanego S. A. (1) gospodarstwa rolnego własności budynków. Rozporządzenie takie naruszało art. 47 § 1 kc w zw. z art. 46 § 1 kc w zw. z art. 48 kc , z których wynika, że budynki trwale związane z gruntem stanowią część składową nieruchomości, na której są położone i jako takie nie mogą stanowić odrębnego przedmiotu własności, chyba że przepis szczególny na to pozwala. Ponieważ nie obowiązuje żadne szczególne uregulowanie prawne statuujące budynki położone na działce (...) jako odrębny od gruntu przedmiot własności, wyłączenie z przekazywanego następcy gospodarstwa rolnego budynków było niedopuszczalne i prowadziło do nieważności całej umowy przekazania gospodarstwa rolnego na podstawie art. 58 § 1 kc.

Podnoszone zatem w apelacji zarzuty dotyczące błędnych ustaleń Sądu pierwszej instancji odnoszących się do tego czy przedmiotem przekazania było całe gospodarstwo, czy tylko udział, czy sama nieruchomość rolna, czy także budynki, co w konsekwencji miałoby prowadzić do uznania ważności tej umowy w części, nie mają wpływu na ocenę prawidłowości rozstrzygnięcia przez Sąd pierwszej instancji. Umowa przekazania gospodarstwa rolnego jest bowiem nieważna ze względu na sprzeczność postanowień umowy z prawem – art. 199 kc i art. 47 § 1 kc w zw. z art. 46 § 1 kc i w zw. z art. 48 kc.

Nie są uzasadnione zarzuty apelacji dotyczące naruszenie przepisów postępowania mających istotny wpływ na wynik sprawy.

Pozwani nie udowodnili w sprawie aby S. A. wyraził zgodę na przekazanie przez M. F. A. całego gospodarstwa w formie pisemnej przed naczelnikiem. Fakt , że zgoda w takiej formie nie została wyrażona jest w sprawie bezsporny. Jakiekolwiek próby obejścia wymogu wyrażenia zgody w odpowiedniej formie nie mogły być skuteczne. Dlatego okoliczność czy S. A. wyraził zgodę w innej formie była bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Z tego względu postawiony w apelacji zarzut nierozpoznania istoty sprawy również nie jest uzasadniony .

Zarzut naruszenia art. 231§ 1 kpc nie jest uzasadniony, z tego względu, że niezaskarżenia postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po M. A. (1), w żaden sposób nie wpływa na ocenę ważności umowy przekazania gospodarstwa rolnego z dnia (...)., z przyczyn wskazanych wcześniej.

Nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 328 § 2 kpc. Uzasadnienie wyroku zawiera wszystkie elementy przewidziane w tym przepisie. Podstawa faktyczna i prawna rozstrzygnięcia sprawy przyjęta przez Sąd Okręgowy wynika z uzasadnienia i w tym zakresie nie budzi żadnych wątpliwości. Okoliczności dotyczące tego czy S. A. spełniał warunki do przekazanie przez niego gospodarstwa rolnego i do dziedziczenia gospodarstwa rolnego, czy rozporządzenie przez M. A. (1) jej udziałem narusza prawa S. A. do spadku po ojcu, czy wymagana jest zgoda osoby trzeciej na rozporządzenie udziałem przez współwłaściciela innego udziału w przypadku, gdy tylko jedna osoba spełnia wymogi i warunki do przekazanie jej gospodarstwa rolnego, nie mają żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, gdyż jako takie nie mieszczą się w zakresie istoty sprawy, w związku z czym są obojętne dla rozstrzygania o żądaniu pozwu. Umowa przekazania gospodarstwa rolnego jest nieważna z innych przyczyn wskazanych wcześniej.

Wreszcie nie jest uzasadniony zarzut naruszenia art. 189 kpc poprzez przyjęcie przez Sąd Okręgowy, że powódka ma interes prawny w wytoczeniu niniejszego procesu. Interes prawny w rozumieniu tego przepisu stanowi przesłankę o charakterze materialnoprawny, przesądza o legitymacji czynnej strony powodowej do wystąpienia z żądaniem ustalenia prawa. W związku z powyższym Sąd z urzędu ocenia [prawo materialne] czy w świetle przedstawionych przez stronę okoliczności faktycznych powód ma interes prawny w wytoczeniu powództwa o ustalenie stanu prawnego bądź prawa.

Pojęcie interesu prawnego rozumiane jest jako potrzeba prawna (zob. E. Warzocha, Ustalenie stosunku prawnego lub prawa w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa, 1982, s. 48). Potrzeba ta wynika z sytuacji prawnej, w jakiej się powód znajduje. Decyzja sądu o wydaniu wyroku ustalającego winna zatem wynikać ze stwierdzenia, że istnieje potrzeba tego rodzaju ochrony sądowej.

Niewątpliwie powódka posiada interes prawny w wytoczeniu niniejszego powództwa. Nieruchomość objęta umową przekazania gospodarstwa rolnego i darowizny nie posiada urządzonej księgi wieczystej. Stan prawny nieruchomości objętej umową przekazania gospodarstwa rolnego budzi wątpliwości. Z postanowień o stwierdzeniu nabycia spadku po F. A. , M. A. (1) i S. A. wynika, że ½ nieruchomości oznaczonej nr działki (...) stanowi spadek po S. A.. Zaskarżone umowy ograniczają ten udział do 1/6 części. Wreszcie nie jest jasny status prawny budynków położonych na nieruchomości. Powódka kwestionując ważność umowy przekazania i częściowo umowy darowizny właśnie ze względu na brak urządzonej księgi wieczystej i fakt dokonania darowizny nie ma możliwości dochodzenia swoich praw inaczej aniżeli poprzez podważenie ważności zaskarżonych umów. Wskazywane przez pełnomocnika pozwanych postępowanie o dział spadku nie zabezpieczy praw powódki gdyż na skutek zawartej umowy darowizny, udziały w nieruchomości zostały przeniesione na rzecz osób, które nie są spadkobiercami. Z tych względów powódka jedynie poprzez niniejszy proces, po uwzględnieniu przez Sąd jej żądania, może skutecznie doprowadzić do wyjaśnienia stanu prawnego, dotyczącego nieruchomości oznaczonej nr działki (...) położonej we wsi P., na której zamieszkuje.

Nie są również uzasadnione zarzuty apelacji dotyczące naruszenia prawa materialnego. Część z nich omówiona została w związku z zarzutami prawa procesowego. Dotyczy to w szczególności art. 198 kc i 199 kc , art. 42 i art. 52 ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin, art. 63 § 2 k.c., art. 73 § 1 i 2 k.c., art. 58 § 1 i 3 kc, art. 60 kc, 1036 kc, czy art. 48 kc.

Naruszenie § 6 ust. 1 pkt. 2 i art. 7 § 21 i ust. 1 pkt. 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 kwietnia 2004 roku w sprawie szczególnych warunków trybu udzielania pomocy finansowej na uzyskanie rent strukturalnych objętej planem rozwoju pomocy obszarów wiejskich poprzez stwierdzenia nieważności umowy darowizny z dnia 9 października 2006 roku, w ogóle nie zostało uzasadnione, w związku z czym niesposób odnieść się do niniejszego zarzutu w kontekście przedmiotu żądania i rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji.

Bezzasadne są zarzuty dotyczące naruszenia art. 1059 kc poprzez - bezzasadne zdaniem skarżącego – przyjęcie przez Sąd, że S. A. spełniał przesłanki do dziedziczenia gospodarstwa rolnego po ojcu, w sytuacji gdy kwestie te zostały przesądzone w prawomocnych postanowieniach wydanych w sprawach o stwierdzenie nabycia spadku i w tym zakresie wiążą Sąd.

Kwestia ewentualnego zasiedzenia nieruchomości przez pozwanych nie ma znaczenia dla rozstrzygnięcia o żądaniu pozwu. Przedmiotem żądania w sprawie niniejszej było ustalenie ważności czynność prawnych ze względu na podnoszone w sprawie zarzuty wskazujące na sprzeczność zaskarżonych czynności z prawem. Ewentualne zasiedzenie nieruchomości przez pozwanych wskutek powstałego po zawarciu nieważnych umów stanu faktycznego nie miało żadnego znaczenia dla rozstrzygnięcia o ważności czynności prawnych. Zarzut zasiedzenia nieruchomości mógłby mieć znaczenie w przypadku procesu wydobywczego, a więc wówczas gdyby powódka żądała wydania nieruchomości, co w sprawie nie miało miejsca.

Nie jest również uzasadniony zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 5 kc poprzez uwzględnienie powództwa. Art. 5 kc stanowi, że nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Dopiero wykonywanie prawa jest przesłanką stosowania art. 5 k.c. Zatem art. 5 kc znajduje zastosowanie w sprawach o świadczenie, gdyż dopiero żądanie świadczenia stanowi wykonywanie prawa [ tak Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 sierpnia 2006r., sygn. akt IV CSK 113/06, Lex 191703] .

Sprawa niniejsza jest sprawą o ustalenie istnienia prawa własności nieruchomości wynikającego z umów przekazania gospodarstwa rolnego i darowizny. Powódka w sprawie nie dochodzi od strony przeciwnej żadnego świadczenia, nie żąda wykonania przysługującego jej prawa. Z tego względu klauzula generalna wynikająca z art. 5 kc nie miała zastosowania, a w związku z tym zarzut niezastosowania tego przepisu przez Sąd Okręgowy był nieuzasadniony.

Wobec bezzasadności zarzutów apelacyjnych Sąd Apelacyjny oddalił apelację pozwanych na podstawie art. 385 kpc i na podstawie art. 108 § 1 kpc w zw. z art. 98 § 1 i 3 kpc w zw. z § 2 ust. 2 , § 6 pkt 6 i § 13 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenie przez Skarb Państwa kosztów nie opłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu [ Dz.U. 163, poz.1348] zasądził od pozwanych na rzecz powódki 2 700zł tytułem zwrotu kosztów procesu w postępowaniu apelacyjnym.