Pełny tekst orzeczenia

WYROK

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 11 grudnia 2013 roku powód (...) S. z siedzibą w G. wniósł o zasądzenie od pozwanych M. B. (1), M. B. (2), P. B., T. B., G. G. (1), K. T., Z. K., S. K., A. G. i J. G. solidarnie kwoty 4.894,24 zł z odsetkami w wysokości czterokrotności stopy kredytu lombardowego NBP liczonym od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty, tytułem roszczeń z umowy pożyczki zawartej ze spadkodawczynią pozwanych – J. B..

*

Wyrokiem z dnia 21 maja 2015 roku, zaocznym w stosunku do pozwanych M. B. (1), M. B. (2), P. B., T. B., G. G. (1) i K. T., Sąd Rejonowy Lublin-Zachód w Lublinie:

I.  oddalił powództwo;

II.  zasądził od (...) S. z siedzibą w G. na rzecz Z. K., S. K., A. G. i J. G. kwoty po 308,80 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 26 stycznia 2010 roku J. B., jako pożyczkobiorca, zawarła z powodem (...) F. S. z siedzibą w G. umowę pożyczki konsumenckiej nr (...). Powód udzielił J. B. pożyczki w kwocie 3.400 zł na okres od 26 stycznia 2010 roku do 20 stycznia 2013 roku. Pożyczka była oprocentowana według zmiennej stopy procentowej, która w dniu udzielenia pożyczki wynosiła 19 %. Całkowity koszt pożyczki wynosił 1.272,13 zł, a rzeczywista stopa oprocentowania 25,99 %. Pożyczkobiorca był zobowiązany do spłaty pożyczki wraz z należnymi odsetkami do dnia 20 stycznia 2013 roku. Spłata pożyczki miała następować w miesięcznych ratach, płatnych bez wezwania, zgodnie z planem spłaty pożyczki stanowiącym załącznik nr 2 do umowy. J. B. była członkiem powodowej kasy oszczędnościowo-kredytowej.

Zgodnie z § 24 regulaminu udzielania kredytów i pożyczek (...) im. (...) w przypadku niespłacenia kredytu lub jego raty w terminie, należność z tytułu udzielonego kredytu stawała się w następnym dniu należnością przeterminowaną. Przepis § 29 powołanego regulaminu stanowił, że w razie ustania członkostwa roszczenie o zwrot kredytu stawało się wymagalne z dniem ustania członkostwa.

J. B. nie regulowała należności wynikających z umowy pożyczki, zgodnie z planem spłat pożyczki.

Pismem z dnia 21 października 2010 roku powód bezskutecznie wezwał J. B. do zapłaty przeterminowanego zadłużenia w wysokości 331,38 zł w terminie siedmiu dni, zastrzegając sobie prawo do wypowiedzenia umowy i postawienia całego zadłużenia w stan natychmiastowej wymagalności.

J. B. zmarła w dniu 11 grudnia 2010 roku, nie regulując należności z tytułu umowy pożyczki.

Spadek po zmarłej J. B. odrzuciły jej dzieci: D. T., G. G. (2) i M. B. (3) oraz jej wnuki M. K., P. G., A. K. i M. T..

Pozwani M. B. (1), M. B. (2), P. B., T. B., G. G. (3) i K. T. są wnukami J. B., zaś Z. K., S. K., A. G. i J. G. – jej prawnukami.

Postępowanie spadkowe po J. B. nie zostało przeprowadzone. Pismami z dnia 11 grudnia 2013 roku powód bezskutecznie wezwał pozwanych do zapłaty kwoty 5.440,24 zł tytułem zwrotu świadczenia wynikającego z udzielonej J. B. pożyczki.

Sąd Rejonowy wskazał, na podstawie jakich dowodów ustalił powyższy stan faktyczny, podkreślając, że autentyczność dokumentów nie była kwestionowana przez żadną ze stron.

W tak ustalonym stanie faktycznym Sąd Rejonowy oddalił powództwo z uwagi na brak legitymacji biernej po stronie pozwanych.

Sąd Rejonowy wskazał, że powód dochodził roszczeń z umowy pożyczki podnosząc, że pozwani są spadkobiercami J. B., która jako pożyczkobiorca zawarła z powodem umowę pożyczki. J. B. zmarła nie spłacając pożyczki udzielonej jej przez powoda.

W myśl art. 922 § 1 k.c. prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą śmierci na jego spadkobierców. Następcy prawni wstępują w dokładnie taką samą sytuację prawną i faktyczną, która istniała w chwili śmierci spadkodawcy. Dotyczy to zasadniczo każdego stosunku prawnego, w jakim pozostawała zmarła osoba, w tym również umów obligacyjnych, czyli m. in. umowy pożyczki.

Zdaniem Sądu Rejonowego powód nie wykazał jednak, że pozwani ponoszą odpowiedzialność za długi wynikające z zawartej przez J. B. umowy pożyczki. Powód nie przedstawił bowiem ani postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku, ani aktu poświadczenia dziedziczenia po zmarłej J. B..

Powód podnosił, iż pozwani należą do kręgu spadkobierców ustawowych pożyczkobiorcy, przedstawiając odpowiednie akty stanu cywilnego oraz oświadczenia o odrzuceniu spadku złożone przez tych spadkobierców, którzy spadek odrzucili.

W ocenie Sądu Rejonowego dokumenty te nie są wystarczające, aby ustalić, że pozwani ponoszą odpowiedzialność za długi zmarłej.

Postanowienie stwierdzające nabycie spadku (albo akt poświadczenia dziedziczenia) po określonym spadkobiercy stwarza, w stosunku do wymienionej w nim osoby domniemanie, że jest ona spadkobiercą. Wynika to wprost z art. 1025 § 2 k.c. Na powyższe domniemanie może powoływać się wierzyciel spadkowy wówczas, gdy kieruje swoje roszczenie do spadkobiercy dłużnika. Przedstawienie przez wierzyciela postanowienia o stwierdzenie nabycia spadku (aktu poświadczenia dziedziczenia) stanowi najpewniejszy dowód tego, że wskazana w nim osoba jest spadkobiercą.

Nie można wykluczyć, że zmarła J. B. pozostawiła testament, jak również, że część z pozwanych odrzuciła spadek.

W myśl art. 6 k.c. ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne. Zdaniem Sądu Rejonowego to na powodzie spoczywał ciężar wykazania następstwa prawnego pozwanych po zmarłej J. B. i tego powód nie udowodnił.

Sąd Rejonowy dodał, że wydany wyrok w stosunku do części pozwanych ma charakter zaoczny, bowiem nie stawili się oni na żadnym posiedzeniu, nie żądali przeprowadzenia rozprawy w swojej nieobecności i nie składali wyjaśnień ustnie lub na piśmie.

Rozstrzygnięcie o kosztach procesu Sąd Rejonowy uzasadnił przepisami art. 98 § 1 i § 3 k.p.c. oraz art. 99 k.p.c., zgodnie z którymi powód przegrywający sprawę powinien zwrócić pozwanym reprezentowanym przez pełnomocnika – radcę prawnego zwrot kosztów procesu zgodnie ze złożonym spisem, w tym wynagrodzenie pełnomocnika w stawce wynikającej z § 6 pkt 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 roku, poz. 490), wydatki związane z osobistym stawiennictwem na rozprawie w kwocie 635,21 zł oraz kwota 17 zł opłaty skarbowej od pełnomocnictwa.

*

Apelację od wyroku Sądu Rejonowego wniósł powód (...) S. z siedzibą w G., zaskarżając wyrok Sądu Rejonowego w całości.

Powód zarzucił zaskarżonemu wyrokowi:

1. naruszenie art. 931 § 1 k.c. w zw. z art. 1015 § 2 k.c. oraz art. 922 § 1 k.c. przez ich niewłaściwą wykładnię i błędne przyjęcie, iż pozwani którzy nabyli spadek po J. B. wobec odrzucenia spadku po niej przez ich wstępnych, nie posiadają legitymacji biernej w przedmiotowej sprawie,

2 naruszenie art. 1025 § 2 k.c. poprzez błędną interpretację, że tylko postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku (lub akt poświadczenia dziedziczenia) stwarza domniemanie spadkobrania po zmarłym,

3. naruszenie art. 6 k.c. poprzez błędne uznanie, że to na powodzie spoczywa ciężar wykazania, że zmarły nie pozostawił testamentu lub spadkobiercy nie odrzucili spadku po nim,

4. naruszenie art. 6 k.c. w zw. z art. 233 k.p.c. poprzez ich niewłaściwą interpretację i błędne przyjęcie, iż powód nie wykazał legitymacji biernej pozwanych.

Powód wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku przez uwzględnienie powództwa w całości oraz o zasądzenie od pozwanych na rzecz powoda zwrotu kosztów postępowania odwoławczego według norm prawem przepisanych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna o tyle, o ile należało stwierdzić, że Sąd Rejonowy, błędnie przyjmując, że pozwani nie są legitymowani biernie w niniejszej sprawie, nie rozpoznał istoty sprawy w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. poprzez zaniechanie oceny zasadności roszczenia powoda wywodzonego z umowy pożyczki oraz oceny podniesionego przez działających w procesie pozwanych zarzutu przedawnienia roszczenia.

Nierozpoznanie istoty sprawy przez sąd pierwszej instancji zachodzi wtedy, gdy sąd ten, w wyniku stwierdzenia istnienia przesłanki unicestwiającej roszczenie pozwu lub żądanie zgłoszone w zarzucie przez pozwanego, nie rozpoznał merytorycznie sprawy, a więc nie zbadał podstawy merytorycznej dochodzonego roszczenia lub zarzutu pozwanego (por. np. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 8 listopada 2013 roku, sygn. akt I CZ 87/13, Lex nr 1415183).

Jeżeli wierzyciel dochodzi roszczenia od spadkobiercy dłużnika, na wierzycielu spoczywa dowód wykazania, że pozwany jest następcą prawnym dłużnika. Wierzyciel nie musi jednak przedstawiać postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku (czy aktu poświadczenia dziedziczenia). Jeżeli wierzyciel powoła się na dziedziczenie ustawowe spadkobiercy wynikające z faktu pokrewieństwa, na spadkobiercy spoczywa ciężar wykazania, że w rzeczywistości nie jest on spadkobiercą (np. gdyż nastąpiło dziedziczenie z testamentu albo spadkobierca ustawowy odrzucił spadek).

(por. E. Skowrońska – Bocian, Komentarz do Kodeksu cywilnego. Księga czwarta. Spadki, Warszawa 1995, s. 189 – 190, czy wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 czerwca 1975 roku, sygn. akt III CRN 102/75, OSNC 1976/6/139)

Sąd Rejonowy wadliwie przyjął, że w niniejszej sprawie wykazanie następstwa prawnego po dłużniku mogło nastąpić tylko postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku (aktem poświadczenia dziedziczenia) i nie wystarczające jest przedstawienie aktów stanu cywilnego oraz oświadczeń o odrzuceniu spadku przez osoby mające dziedziczyć w pierwszej kolejności, w celu wykazania, że pozwani należą do kręgu spadkobierców ustawowych spadkodawczyni J. B. (por. art. 931 k.c. w zw. z art. 1020 k.c.).

W niniejszej sprawie pozwani nie przedstawili żadnych twierdzeń i dowodów w celu wykazania, że nie są spadkobiercami J. B. (gdyż np. spadkodawczyni sporządziła testament albo odrzucili spadek).

W myśl art. 922 § 1 spadkobiercy ustawowi J. B. odpowiadają także za jej długi, przy czym przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza oznacza jedynie, że odpowiedzialność spadkobierców jest ograniczona tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 k.c.). Z akt sprawy nie wynika, aby spis inwentarza został już sporządzony. Przepis art. 319 k.p.c. stanowi, że jeżeli pozwany ponosi odpowiedzialność z określonych przedmiotów majątkowych albo do wysokości ich wartości, sąd może, nie wymieniając tych przedmiotów ani ich wartości, uwzględnić powództwo zastrzegając pozwanemu prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności. Tym samym samo przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza nie może prowadzić do oddalenia powództwa przeciwko spadkobiercy, a jedynie należy mu zastrzec prawo do powołania się w toku postępowania egzekucyjnego na ograniczenie odpowiedzialności do wartości stanu czynnego spadku.

Brak jest również dowodów, że doszło do działu spadku, a zgodnie z art. 1034 § 1 k.c. do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Z tego względu powód mógł dochodzić zapłaty całego długu solidarnie od pozwanych spadkobierców J. B..

W konsekwencji naruszenia wskazanych wyżej przepisów Sąd Rejonowy błędnie przyjął, że konieczne jest legitymowanie się przez powoda – wierzyciela postanowieniem o stwierdzeniu nabycia spadku po J. B. (albo aktem poświadczenia dziedziczenia), gdyż nie negując pewności, jaką daje przeprowadzenie postępowania spadkowego, wystarczające jest wykazania przez powoda, że pozwani jako krewni należą do kręgu spadkobierców ustawowych po spadkodawczyni.

Dodać należy, że w sprawie miały zastosowanie przepisy k.c. i k.p.c. w brzmieniu sprzed zmiany dokonanej ustawą z dnia 20 marca 2015 roku o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2015 roku, poz. 539), gdyż zgodnie z art. 6 cyt. nowelizacji znowelizowanych przepisów nie stosuje się do spadków otwartych przed dniem wejścia jej w życie (tj. przed dniem 18 października 2015 roku).

Rozpoznając sprawę ponownie, w pierwszej kolejności Sąd Rejonowy zwróci uwagę, że do chwili obecnej nie zostały dokładnie określone wszystkie roszczenia dochodzone przez powoda (art. 187 § 1 pkt 1 k.p.c.). Z pozwu i z dalszych pism powoda wynika bowiem, że na kwotę dochodzoną przez powoda od pozwanych składają się: kapitał pożyczki w kwocie 2.872,87 zł oraz odsetki w łącznej kwocie 2.021,37 zł.

Z zestawienia pełnomocnika powoda z k. 184-184v wynika jednakże, że na kwotę 2.021,37 zł składają się: kwota 48,92 zł pozostałych kosztów wezwań do zapłaty (wskazano również jednostkowe pozycje, których dotyczy ta należność), 89,25 zł odsetek od pożyczki, 4,90 zł odsetek karnych naliczonych do dnia wymagalności, 1,878,30 zł odsetek karnych szczegółowo oznaczonych.

W zakresie dochodzonych odsetek w kwotach 89,25 zł i 4,90 zł powód nie wskazał natomiast sposobu wyliczenia tych odsetek, a mianowicie od jakiej kwoty (kwot), za jaki okres (okresy) i według jakiej stopy procentowej odsetki te zostały naliczone.

W sprawach o świadczenia okresowe dokładne określenie żądania nie polega jedynie na wskazaniu kwoty żądania, ale konieczne jest wskazanie również okresu lub okresów, za które dochodzone jest świadczenie, a ponadto innych jeszcze elementów indywidualizujących żądanie, w zależności od rodzaju świadczenia.

Odsetki są niewątpliwie świadczeniem okresowym. Świadczeniem okresowym są zarówno odsetki kapitałowe, stanowiące umówione wynagrodzenie za korzystanie z kapitału pieniężnego, jak również odsetki za opóźnienie.

Określenie w pozwie żądania zapłaty świadczenia z tytułu odsetek może nastąpić w dwojaki sposób. Może to nastąpić w sposób opisowy, przez wskazanie kwoty lub kwot, od jakiej lub od jakich odsetki zostały naliczone, okresu lub okresów, za jaki lub za jakie zostały naliczone oraz stopy procentowej lub stóp procentowych, według jakiej lub jakich zostały naliczone.

Odsetki mogą być również wyrażone kwotowo, jako wynik ich wyliczenia, co jednak nie zwalnia powoda od wskazania w pozwie kwoty lub kwot, od jakiej lub od jakich odsetki zostały naliczone, okresu lub okresów, za jaki lub za jakie zostały naliczone oraz stopy procentowej lub stóp procentowych, według jakiej lub jakich zostały naliczone. Powyższe elementy wyznaczają zakres roszczenia o świadczenie z tytułu odsetek, wskazanego w pozwie.

Wyjaśnić należy, że określenie należności z tytułu odsetek kwotowo jest tylko innym sposobem wyrażenia tej samej należności. Prowadzi to do wniosku, że wymagania w przypadku takiego określenia odsetek nie mogą być mniejsze, niż w przypadku wyrażenia ich przez określenie kwoty kapitału, okresu naliczenia i stopy procentowej (to jest podanie od jakiej kwoty, za jaki okres i według jakiej stopy procentowej zostały naliczone). Tylko bowiem w takim przypadku możliwe jest precyzyjne określenie zakresu roszczeń objętych tytułem egzekucyjnym, rozmiaru ich zaspokojenia w postępowaniu egzekucyjnym i zweryfikowanie przez dłużnika prawidłowości i zasadności ich naliczenia (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2000 roku, III CZP 27/00, OSNC 2001/1/3).

Nie odpowiada wskazanym wyżej wymogom precyzyjnego określenia należności z tytułu odsetek podanie jedynie kwoty odsetek oraz okresu, za jaki odsetki zostały naliczone. Przyjęcie, że taki sposób podania należności z tytułu odsetek jest wystarczający, umożliwiałoby wierzycielowi uniknięcie w prosty sposób podania w pozwie sposobu, w jaki dokonał wyliczenia należności z tytułu odsetek oraz pozbawiałoby dłużnika możliwości weryfikacji tego wyliczenia. W zależności od okoliczności wierzyciel mógłby przy tym wskazywać różne podstawy faktyczne świadczenia z tytułu odsetek określonych w pozwie, co jest niedopuszczalne z punktu widzenia zasady dokładnego określenia żądania pozwu, a co za tym idzie – pewności obrotu prawnego.

Wskazanie w pozwie obok kwoty odsetek również kwoty, od jakiej te odsetki naliczono, wysokości stopy procentowej oraz okresu za jaki naliczano odsetki, pozwala pozwanemu na ocenę, czy roszczenia te istnieją i w jakiej wysokości oraz czy nie są przedawnione (skoro odsetki za opóźnienie stają się wymagalne osobno w każdym dniu opóźnienia i w związku z tym przedawniają się osobno za każdy dzień opóźnienia – por. np. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 kwietnia 1991 roku, III CZP 20/91, OSNC 1991/10-12/120).

W przeciwnym razie żądanie nie jest dokładnie określone, gdyż nie wiadomo, jak zostało wyliczone i jakiego okresu dotyczy, co nie tylko uniemożliwi w razie sporu ocenę jego zasadności, ale również w przyszłości – określenie granic powagi rzeczy osądzonej, czy częściowego zaspokojenia (skoro nie będzie wiadomo, co do jakich odsetek i za jaki okres żądanie zostało uwzględnione bądź oddalone, a następnie – zaspokojone).

W spełnieniu wymagań formalnych pozwu sąd nie może wyręczyć powoda, ponieważ nie może żadnej ze stron pomagać, lecz musi w sposób całkowicie bezstronny rozpoznawać żądanie stron. Nie może więc sąd uzupełnić luk w zredagowaniu żądania pozwu i następnie to żądanie rozpatrywać (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 29 maja 1992 roku, I ACz 196/92, OSA 1993/4/27).

W pierwszej kolejności, w zakresie wskazanego wyżej roszczenia, Sąd Rejonowy podejmie zatem czynności zmierzające do usunięcia braku formalnego pozwu, na obecnym etapie postępowania pod rygorem wskazanym w art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c. (oczywiście zawieszenie postępowania mogłoby dotyczyć tylko niesprecyzowanego żądania a nie całej sprawy).

Oceniając podniesiony przez pozwanych zarzut przedawnienia Sąd Rejonowy będzie mieć również na uwadze, że w myśl art. 120 § 1 k.c. bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Oznacza to, że jeżeli spadkodawczyni była zobowiązana do uiszczenia oznaczonej raty w określonym dniu, z tym dniem roszczenie powoda o zapłatę tej kwoty stało się wymagalne.

Orzekając w sprawie ponownie, Sąd Rejonowy orzeknie również o kosztach instancji odwoławczej, w zależności od wyniku procesu (art. 108 § 2 k.p.c.).

Z tych względów na podstawie art. 386 § 4 k.p.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji wyroku.