Pełny tekst orzeczenia

15


Postanowienie

z dnia 19 kwietnia 1989 r.
(U. 16/88)


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: sędzia TK Remigiusz Orzechowski

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski
Natalia Gajl (sprawozdawca)

po rozpoznaniu w dniu 19 kwietnia na posiedzeniu niejawnym sprawy z wniosku Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z dnia 28 października 1988 r. o stwierdzenie, iż:

1) przepis § 46 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 lutego 1985 r. w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych (Dz. U. Nr 6, poz. 20) nie jest zgodny z art. 7 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. Nr 45, poz. 242);

2) zarządzenie Ministra Finansów z dnia 20 maja 1985 r. w sprawie ustalania szkód w pojazdach mechanicznych osób fizycznych i jednostek gospodarki nieuspołecznionej objętych ubezpieczeniami ustawowymi komunikacyjnymi (M. P. Nr 16, poz. 127), wydane zostało bez upoważnienia ustawowego.

postanowił

umorzyć postępowanie.


UZASADNIENIE


Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej wystąpił z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności przepisów - § 46 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 lutego 1985 r. w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych (Dz. U. Nr 6, poz. 20) z art. 7 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych (Dz. U. Nr 45, poz. 242) oraz wydania bez upoważnienia ustawowego zarządzenia Ministra Finansów z dnia 20 maja 1985 r. w sprawie ustalania szkód w pojazdach mechanicznych osób fizycznych i jednostek gospodarki uspołecznionej ustawowymi komunikacyjnymi (M. P. Nr 16, poz. 127).

Zdaniem wnioskodawcy, zgodnie z art. 7 ustawy z dnia 20 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, Rada Ministrów była upoważniona do określenia w drodze rozporządzenia wymienionych w tym przepisie expressis verbis spraw dotyczących ustalania:

- grupy osób,
- rodzajów mienia,
- zakresu zdarzeń losowych objętych ubezpieczeniem,
- postępowania w razie wypadku,
- zasad ustalania szkód i wysokości odszkodowań oraz sposobu ich wypłaty,
- zakresu obowiązków wynikających ze stosunku ubezpieczenia.

Sprawy wymienione w cytowanym art. 7 ustawy zastrzeżone zostały do wyłącznej kompetencji Rady Ministrów. Przepisy ustawy nie zawierały natomiast upoważnienia dla Rady Ministrów do przekazania przyznanej jej kompetencji prawotwórczej innemu organowi państwowemu.

Rada Ministrów nie unormowała jednakże w rozporządzeniu z dnia 6 lutego 1985 r. wszystkich spraw przekazanych do jej kompetencji. Natomiast w § 46 ust. 2 Rada Ministrów dokonała subdelegacji ustalając, iż Minister Finansów, w porozumieniu z Ministrem Komunikacji, określi szczegółowe zasady ustalania przez zakład ubezpieczeń wartości pojazdu, a także zasady ustalania wartości pozostałości oraz zakresu wyposażenia pojazdu objętego ubezpieczeniem ustawowym auto-casco.

Prokurator Generalny PRL podniósł, iż na gruncie prawa polskiego dopuszczalna jest tylko taka subdelegacja kompetencji prawotwórczych, której dalsze przeniesienie na rzecz innego organu znajduje oparcie w akcie ustawowym. Powołał się także w tym względzie na orzeczenia Trybunatu Konstytucyjnego z dnia 16 czerwca 1986 r. (w sprawie U 3/86) oraz z dnia 29 października 1986 r. (w sprawie U. 2/86) i powołane w nich poglądy przedstawicieli nauki. Zdaniem Prokuratora Generalnego PRL nastąpiło wyraźne przekroczenie przyznanych Radzie Ministrów kompetencji. Przepis art. 7 ustawy z dnia 6 lutego 1985 r. w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych nie upoważniał bowiem Rady Ministrów do dokonania "subdelegacji". Niedopuszczalna jest bez upoważnienia ustawowego subdelegacja odnosząca się do istotnych elementów rozważanych stosunków. W tym wypadku naruszona została zasada, iż o podstawowych źródłach praw i obowiązków obywateli powinna decydować ustawa.

W powołaniu się na § 46 ust. 2 Minister Finansów wydal 20 maja 1985 r. zarządzenie w sprawie ustalania szkód w pojazdach mechanicznych osób fizycznych i jednostek gospodarki nieuspołecznionej objętych ubezpieczeniami ustawowymi komunikacyjnymi. Akt ten został wydany, co podkreśla Prokurator Generalny Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej w swym wniosku, na mocy niedopuszczalnej subdelegacji. Nie jest on również wolny od dalszych wad i błędów legislacyjnych.

Minister Finansów w zarządzeniu z dnia 20 maja 1985r. uregulował co należy rozumieć przez wartość pojazdu (§ 2), jego wyposażenie (§ 1). Wartość pozostałości pojazdu (§ 3). Poza tym w zarządzeniu zostały unormowane zasady ustalania odszkodowania jeśli chodzi o nadwozie (§ 2 ust. 3-5) oraz części zakwalifikowane do wymiany, jeśli są one określone w walucie obcej (§ 4 ust. 2).

Zdaniem Prokuratora Generalnego PRL powyższe unormowania nie mające cech obejmujących wyłącznie elementy wtórne, pochodne, bądź o charakterze porządkowym, w ogóle nie powinny były być przedmiotem zarządzenia. Ustalanie i wypłacanie posiadaczom pojazdów mechanicznych odszkodowań powinno opierać się wyłącznie na zasadach określonych ustawowo.

Zarządzenie Ministra Finansów z dnia 20 maja 1985 r. wykracza przy tym poza upoważnienie zawarte w przepisie § 46 ust. 2 rozporządzenia z dnia 6 lutego 1985 r. w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych Przepis § 4 ust. 2 zarządzenia zawiera bowiem określenie kursu walut obcych wydatkowanych na zakup części pojazdu zakwalifikowanych do wymiany, które zakupione zostały za waluty obce. Stwierdza się jednocześnie, iż odszkodowanie ustała się wówczas Według bieżącego kursu walut obcych w złotych, określonego przez Prezesa Narodowego Banku Polskiego. Stanowi to wyjście poza kompetencje prawotwórcze Ministra Finansów przekazane mu w przepisie § 46 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 lutego 1985 r. Rozporządzenie to nie zawiera bowiem w ogóle upoważnienia do określenia jaki kurs walut obcych przyjmuje się przy ustalaniu wysokości odszkodowania.

Prokurator Generalny PRL zwrócił nadto uwagę, iż Sąd Najwyższy w sprawie III CRN 440/87 z powództwa osoby fizycznej przeciwko PZU o odszkodowanie w związku z zakupem części do pojazdu zagranicznego za waluty obce, odmówił omawianemu przepisowi § 4 ust. 2 zarządzenia Ministra Finansów z dnia 20 maja 1985 r. mocy obowiązującego aktu prawnego stwierdzając, że istnieje podwójna przeszkoda do jego zastosowania. Subdelegacja jest nieprawidłowa oraz wykracza poza upoważnienie zawarte w § 46 ust. 2 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 6 lutego 1985 r.

W stanowisku Prokuratora Generalnego Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej podkreślona także została na marginesie wniosku kwestia dopuszczalności ustalania równowartości zagranicznych środków płatniczych w walutach wymienionych w złotych polskich inaczej, niż Według kursu specjalnego Narodowego Banku Polskiego, np. Według kursu "Pewexu" (por. OSN 1975 r. z. 12, poz. 163, OSN 1977 r. z. 3 poz. 59, OSPiKA 1977 r. z. 11-12 poz. 203, OSN 1979 r. z. 5 poz. 86).

Minister Finansów w piśmie z 3 grudnia 1988 r. wyjaśnił, iż wydane zarządzenie wynikało z przyjętej i ukształtowanej praktyki już pod rządami uprzednio obowiązujących rozporządzeń Rady Ministrów w sprawie obowiązkowych ubezpieczeń komunikacyjnych z dnia 28 listopada 1974 r. (Dz. U. Nr 45, poz. 272) oraz rozporządzenia z dnia 30 listopada 1981 r. (Dz. U. Nr 30, poz. 166), które zawierały odpowiednio w § 40 ust. 2 oraz w § 49 ust. 2 upoważnienia dla Ministra Finansów. Poinformował jednocześnie, iż opracowany jest projekt nowego rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych, w których obok innych zmian, uwzględnione mają zostać również wnioski Prokuratora Generalnego PRL.

Rada Ministrów pismem z dnia 28 lutego 1989 r. zawiadomiła, iż został skierowany do rozpatrzenia przez Radę Ministrów projekt rozporządzenia w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych. Projekt ten zmierza do uwzględnienia wszelkich zastrzeżeń podniesionych we wniosku Prokuratora Generalnego PRL. Projekt ten w szczególności znosi przepis § 46 ust. 2, tj. upoważnienie do wydania przez Ministra Finansów zarządzenia. W konsekwencji tego utraci także moc kwestionowane zarządzenie Ministra Finansów z 20 maja 1985 r.

Zgodnie z tą zapowiedzią Rada Ministrów w wydanym rozporządzeniu z dnia 29 marca 1989 r. w sprawie ubezpieczeń ustawowych komunikacyjnych (Dz. U. Nr 18, poz. 100) unormowała wszystkie kwestie przekazane jej przez art. 7 ustawy z dnia 29 września 1984 r. o ubezpieczeniach majątkowych i osobowych, dotyczące ubezpieczeń komunikacyjnych. Uchyliła zatem kwestionowane przez Prokuratora Generalnego rozporządzenia z dnia 6 lutego 1985 r. W wyniku uchylenia tego ostatniego rozporządzenia utraciło także moc kwestionowane przez Prokuratora Generalnego zarządzenie Ministra Finansów z dnia 20 maja 1985 r.

W tym stanie rzeczy dalsze postępowanie w sprawie stało się bezprzedmiotowe.

Na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym z dnia 29 kwietnia 1985r. (Dz. U. Nr 22, poz. 98, zm. Dz. U. Nr 21, poz. 123 z 1987 r.), Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.