Pełny tekst orzeczenia

Orzeczenie
z dnia 6 kwietnia 1993 r.
Sygn. akt (K. 7/92)

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia TK Kazimierz Działocha

Sędziowie TK: Henryk Groszyk
Maria Łabor-Soroka - sprawozdawca
Remigiusz Orzechowski
Janina Zakrzewska

Protokolant: Karol Radziwiłł

po rozpoznaniu w dniu 6 kwietnia 1993 r. na rozprawie sprawy z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z udziałem przedstawicieli uczestników postępowania: Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie niezgodności art. 22 ust. 1 pkt 12 w związku z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. z 1991 r. Nr 106, poz. 457 ze zm.) z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej

orzeka:

przepis art. 22 ust. 1 pkt 12 w związku z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457; zm.: z 1992 r. Nr 21, poz. 84; Nr 78, poz. 394) jest niezgodny z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pozostawionymi w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426).


UZASADNIENIE

I

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył wniosek do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności art. 22 ust. 1 pkt 12 w związku z art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.) z art. 1, art. 67 ust. 1 i 2 oraz art. 70 ust. 2 pkt 1 pozostawionych w mocy przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Wnioskodawca w uzasadnieniu wyraził pogląd, że art. 22 ust. 1 pkt 12 w związku z art. 24 ust. 1 cytowanej ustawy pozbawiający prawa do zasiłku osoby, które są bezrobotnymi w rozumieniu ustawy, ale pozostają we wspólnym gospodarstwie domowym z małżonkiem osiągającym dochody przekraczające dwukrotnie przeciętne wynagrodzenie - co automatycznie uniemożliwia tym osobom wliczanie powyższych okresów do okresów czasu pracy wymaganych do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych oraz do okresów zatrudnienia w rozumieniu przepisów ustawy o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin - narusza konstytucyjne zasady: sprawiedliwości społecznej (art. 1 Konstytucji), równości obywateli (art. 67 ust. 2) i art. 70 ust. 2 pkt 1 Konstytucji.

Zdaniem wnioskodawcy zwarte w art. 22 ust. 1 pkt 12 i art. 24 ust. 1 ustawy normy naruszają także art. 7 Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka uchwalonej w dniu 10 grudnia 1948 r., który mówi, że: “wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo, bez jakiejkolwiek różnicy do jednakowej ochrony prawnej”.

W uzasadnieniu wskazano, że bezrobotnym jest osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostająca bez pracy i nie ucząca się w szkole, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych, o ile podjęła naukę w szkole wieczorowej lub zaocznej w okresie zatrudnienia, zarejestrowana w urzędzie pracy, jeżeli ponadto spełnia dalsze warunki wymienione w art. 2 ust. 1 pkt 9 lit. a do f ustawy.

Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich wyłączenie zawarte w art. 22 ust. 1 pkt 12 nie spełnia podstawowego wymogu techniki legislacyjnej, polegającego na konieczności powiązania ustawowych definicji z dalszymi merytorycznymi postanowieniami ustawy. Definicja bezrobotnego odwołuje się do okoliczności dotyczących jego osoby, gdy tymczasem przyczyna wyłączająca prawo do zasiłku z pkt 12 odnosi się do innej osoby fizycznej. Status bezrobotnego uzyskuje osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia. Tymczasem uprawnienia bezrobotnego ustawodawca uzależnił od dochodów uzyskiwanych przez jego małżonka. Według wnioskodawcy prawo do zasiłku dla bezrobotnego jest konsekwencją braku możliwości efektywnego kontynuowania prawa do pracy i dlatego też ma ono charakter osobisty. Na prawo to nie powinny mieć wpływu uwarunkowania innych osób, nawet gdy są one członkami rodziny.

Uzależnienie prawa do pobierania zasiłku od “pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym”, to zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich oparcie się na niedookreślonym zwrocie, który może być podstawą kontrowersyjnych ocen determinujących rozstrzygnięcie w kwestii pozostawania bądź niepozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym. Konieczność przeprowadzania negatywnego dowodu (“niepozostawania”) jest nietypowa dla polskiego procesu cywilnego, a poza tym może wymagać postępowania sądowego w kwestii ustalenia przesłanki art. 22 ust. 1 pkt 12. W takim przypadku zasiłek traci sens świadczenia szybkiego, stanowiącego doraźne wsparcie.

Wnioskodawca podnosi także, że utrata prawa do zasiłku jest spowodowana przyczyną niezależną od bezrobotnego, co stawia go w sytuacji nierównej w stosunku do innych bezrobotnych, dla których uzyskanie zasiłku pozostaje w bezpośrednim związku przyczynowym z działaniem lub zaniechaniem. Jest to naruszenie art. 67 ust. 2 Konstytucji, w myśl którego wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w równym stopniu mają być traktowane równo.

Rzecznik podkreśla, że bezrobotny pozbawiony zasiłku nie może wliczać okresu pozostawania bez pracy do okresów pracy wymaganych do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych oraz do okresów zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin. Stanowi to również naruszenie konstytucyjnej zasady równości.

Prokurator Generalny jedynie w części podzielił zarzuty sformułowane przez RP0. Uznał on mianowicie, że art. 22 ust. 1 pkt 12 w zw. z art. 24 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu pozostaje w kolizji z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji jedynie w sytuacji gdy na jego podstawie bezrobotny - nie pobierający zasiłku - pozbawiony jest prawa wliczania do okresów pracy wymaganych do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych oraz do okresów zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin, okresów równorzędnych z okresami pobierania zasiłku przez bezrobotnego uprawnionego do tego świadczenia.

Prokurator Generalny twierdzi, iż nie nabycie przez bezrobotnego uprawnień do zasiłku z przyczyn od niego niezależnych, nie powinno stanowić przeszkody do nadawania mu wymienionych uprawnień pochodnych związanych z pobieraniem zasiłku. Rozwiązanie takie, zdaniem Prokuratora Generalnego koresponduje z rozwiązaniem przyjętym w art. 11 ust. 2 pkt 14 ustawy z dnia 14 XII 1982 r. o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin (Dz. U. Nr 40, poz. 247 ze zm.) oraz w art. 2 ust. 2 pkt 6 ustawy z dnia 17 X 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o uznanie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).

Prokurator Generalny nie dopatrzył się natomiast naruszenia Konstytucji przez pozbawienie prawa do zasiłku bezrobotnego, który pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z małżonkiem osiągającym dochody przekraczające dwukrotnie “przeciętne wynagrodzenie”.

Zdaniem Prokuratora Generalnego zasiłek jest z natury rzeczy świadczeniem przeznaczonym dla osób pozostających bez środków do życia, które nie mogą podjąć pracy z przyczyn od nich niezależnych. Jeżeli dochody współmałżonka zapewniają wspomniane środki do życia, odpada tym samym przyczyna uzasadniająca wypłacanie zasiłku. Dalej Prokurator Generalny podnosi, iż bezrobotny, o którym tu mowa, wcale nie jest w takiej samej sytuacji faktycznej jak bezrobotny, który rzeczywiście nie posiada jakichkolwiek źródeł utrzymania. Według Prokuratora Generalnego przyczyna uzasadniająca pozbawienie bezrobotnego prawa do zasiłku powinna być określona szerzej. Powinno wystarczać stwierdzenie faktu pozostawania bezrobotnego w związku małżeńskim z osobą uzyskującą określone dochody. Przesłanka pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym jest niepotrzebna, gdyż na gruncie k.r.o. obowiązki współmałżonków wobec siebie są niezależne od prowadzenia wspólnego gospodarstwa domowego. Dlatego też nie zachodzi naruszenie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Rozwiązanie przyjęte w ustawie o zatrudnieniu i bezrobociu jest w tej części niezgodne z postanowieniami Konstytucji. Godzi ono, zdaniem Prokuratora Generalnego w prawa osobiste bezrobotnego związane z jego bezpieczeństwem socjalnym. Wsparcie materialne małżonka może być z różnych przyczyn przejściowe, a w razie jego ustania bezrobotny znajduje się w gorszym położeniu niż inni bezrobotni, którzy pobierali zasiłek i w związku z tym nabyli wspomniane wyżej dodatkowe uprawnienia. Szczególnie ten ostatni wzgląd wskazuje na nierówne położenie bezrobotnych. Zdaniem Prokuratora Generalnego mamy tu do czynienia z naruszeniem art. 1 i art. 67 ust. 2 pozostawionych w mocy przepisów Konstytucji Rzeczypospolitej.

W ocenie Prokuratora Generalnego ustawa o zatrudnieniu i bezrobociu nie narusza natomiast art. 70 ust. 2 pkt 1 Konstytucji.

II

Na rozprawie przedstawiciele wnioskodawcy i Prokuratora Generalnego podtrzymali swoje dotychczasowe stanowiska zawarte w złożonych pismach (wniosku i odpowiedzi na wniosek) z tym, że przedstawiciel wnioskodawcy zrezygnował z powołanych we wniosku przepisów Konstytucji art. 67 ust. 1 i art. 70 ust 2 pkt 1 jako punktów odniesienia do oceny zakwestionowanych przepisów ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu, przyznając, iż kryteria te nietrafnie zostały powołane.

Przedstawiciel Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej przychylił się do stanowiska Prokuratora Generalnego, iż zachodzi potrzeba zmiany art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu tylko w zakresie, w jakim pozostaje on w związku z art. 24 ust. 1 tej ustawy i ma znaczenie dla nabycia przez bezrobotnego uprawnień pochodnych związanych z pobieraniem zasiłku, zwłaszcza że w tym kierunku zmierza poselska inicjatywa ustawodawcza z 23 lutego 1993 r. (druk sejmowy 804). Podał także, że projekt zmiany art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu jest już w komisji sejmowej.

III

Na podstawie analizy tekstów aktów prawnych i wyników przeprowadzonej rozprawy Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy z dnia 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu (Dz. U. Nr 106, poz. 457 ze zm.) prawo do zasiłku nie przysługuje bezrobotnemu, który pozostaje we wspólnym gospodarstwie domowym z małżonkiem osiągającym dochody przekraczające dwukrotnie przeciętne wynagrodzenie.

Z kolei art. 24 ust. 1 powołanej ustawy określa, że okresy pobierania zasiłków, o których mowa w art. 15 i 20, wlicza się do okresów pracy wymaganych do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych oraz do okresów zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym pracowników i ich rodzin.

Treść powyższego przepisu wskazuje na to, że warunkiem uwzględnienia pewnego okresu pozostawania bez zatrudnienia do okresu pracy, od którego zależą inne uprawnienia pracownika, jest pobieranie przez ten czas zasiłku dla bezrobotnych. Nie pobieranie zasiłku pozbawia zatem bezrobotnego możliwości wliczenia okresów pozostawania bez pracy z przyczyn, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 9 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu do okresów, od których zależą określone uprawnienia pracownicze czy z ubezpieczenia społecznego.

W związku z treścią omawianych przepisów wyjaśnienia wymagają pojęcia “bezrobotny” i “zasiłek dla bezrobotnych”.

Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ust. 1 pkt 9 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu “bezrobotny” to osoba zdolna do pracy i gotowa do jej podjęcia w ramach stosunku pracy w pełnym wymiarze czasu pracy, pozostająca bez pracy i nie ucząca się w szkole, z wyjątkiem szkół wieczorowych i zaocznych, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zamieszkania rejonowym urzędzie pracy, jeżeli:
a) ukończyła 18 lat, z wyjątkiem osób wymienionych w pkt. 13 oraz przypadków rozwiązania z młodocianym umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego z przyczyn dotyczących zakładu pracy,
b) kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,
c) nie nabyła prawa do emerytury,
d) osoba ta ani jej małżonek nie jest właścicielem lub posiadaczem (samoistnym lub zależnym) gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 ha przeliczeniowych lub gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej, obliczony dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych, nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w rolnictwie nie uspołecznionym z 2 ha przeliczeniowych, ustalanego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie przepisów o podatku rolnym,
e) nie prowadzi pozarolniczej działalności gospodarczej lub nie podlega ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej działalności (z zastrzeżeniem lit. d),
f) będąc osobą niepełnosprawną może podjąć pracę, co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy, jeżeli jest to uzasadnione sytuacją zdrowotną.

Zasadnicze przesłanki nabycia prawa do zasiłku dla bezrobotnych poza wymogiem bycia bezrobotnym ujęte zostały w art. 20 ust. 1 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu.

Prawo do zasiłku zgodnie z ustawą przysługuje bezrobotnemu za każdy dzień kalendarzowy po dniu zarejestrowania we właściwym rejonowym urzędzie pracy, jeżeli nie ma dla niego propozycji odpowiedniej pracy, propozycji przyuczenia do zawodu lub przekwalifikowania, skierowania do prac interwencyjnych, robót publicznych lub na utworzone dodatkowo miejsce pracy oraz jeżeli w okresie 12 miesięcy poprzedzających dzień zarejestrowania bezrobotny pozostawał w stosunku pracy albo w stosunku służbowym co najmniej 180 dni lub podlegał ubezpieczeniu społecznemu z tytułu innej pozarolniczej działalności przez okres co najmniej 180 dni (art. 20 ust. 1).

Można zatem stwierdzić, że zasiłek przysługuje takiej osobie, która będąc zdolną i gotową do podjęcia pracy w ramach stosunku pracy doznaje przeszkody w jej świadczeniu z uwagi na brak pracy lub propozycji przekwalifikowania zawodowego, a jednocześnie pozostawała wcześniej - poza wyjątkami określonymi w art. 20 ust. 1 ustawy - w stosunku pracy (stosunku służbowym) przez określony czas pracy lub podlegała ubezpieczeniu społecznemu.

Warunki które osoba bezrobotnego musi spełniać by mieć prawo do zasiłku (art. 20 ust. 1), a także przyczyny które powodują z mocy ustawy (art. 22 ust. 1 pkt 1-11) utratę prawa do zasiłku lub są przeszkodą w jego otrzymaniu (ustawowe określenie: “prawo do zasiłku nie przysługuje”), mają charakter osobisty w tym znaczeniu, że związane są z osobą bezrobotnego, z jego zachowaniem i okolicznościami które leżą po jego stronie (np. bezrobotny nie stawił się bez usprawiedliwionych przyczyn w rej. urzędzie pracy, odmówił przyjęcia propozycji pracy, otrzymał pożyczkę na podjęcie działalności gospodarczej).

Od tej zasady, że nabywanie lub utrata prawa do zasiłku następuje z uwagi na status bezrobotnego i z uwagi na okoliczności leżące po jego stronie, odstąpił jednak ustawodawca w zakwestionowanym przepisie art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy.

Przepis ten uzależnił prawo do zasiłku dla bezrobotnego od sytuacji innej osoby, mianowicie od jego współmałżonka - ściślej od wysokości uzyskiwanego przez tę osobę dochodu.

Treść pkt 12 ust. 1 art. 22 w odróżnieniu od pkt 1-11 ust. 1 tego przepisu, określających także przyczyny eliminujące uprawnienia do zasiłku, nie jest zatem adekwatna do definicji bezrobotnego, jak trafnie zauważył to Rzecznik Praw Obywatelskich, zawartej w art. 2 ust. 1 pkt 9 ustawy. Mamy tutaj do czynienia z przesunięciem kategorialnym w stosunku do zasadniczej konstrukcji ustawy bez względu na wiążące się z tym skutki prawne dla bezrobotnego.

W wyniku uregulowania prawnego zawartego w art. 22 ust. 1 pkt 12 i jego związku z art. 24 ust. 1 ustawy powstał zatem stan, w którym prawo do zasiłku dla bezrobotnych oderwane zostaje od indywidualnej sytuacji bezrobotnego, od wypełniania przez niego ustawowych wymogów o charakterze osobistym. Na jego prawo do zasiłku ma wpływ materialna sytuacja innej osoby fizycznej - małżonka osoby bezrobotnej. W ten sposób następuje prawne zróżnicowanie bezrobotnych. Z jednej strony mamy bezrobotnych pobierających zasiłek i mających prawo oczekiwać, że w przyszłości otrzymają także inne uprawnienia w zakresie stosunków pracowniczych czy świadczenia z ubezpieczenia społecznego za okres pobierania zasiłków (art. 24 ust. 1), z drugiej strony takich bezrobotnych, którzy nie mają prawa do zasiłku i którym z tego względu okres pobierania zasiłków nie wlicza się także do okresów pracy wymaganych do nabycia lub zachowania uprawnień pracowniczych oraz do okresów zatrudnienia w rozumieniu przepisów o zaopatrzeniu emerytalnym (art. 22 ust. 1 pkt 12 w związku z art. 24 ust. 1 ustawy).

Inaczej mówiąc: w art. 22 ust. 2 pkt 12 ustawy mamy do czynienia ze zróżnicowaniem statutu bezrobotnego ze względu na jego stan cywilny i dochody osiągane przez współmałżonka. O prawie do zasiłku dla bezrobotnego przesądza więc nie status bezrobotnego, co wynika z założeń ustawy i natury tego zasiłku, ale status bezrobotnego jako członka rodziny o określonej sytuacji majątkowej. Zróżnicowanie to poprzez art. 24 ust. 1 ustawy rodzi dalsze dolegliwe skutki dla bezrobotnego w dziedzinie uprawnień pracowniczych i ubezpieczeń społecznych.

2. Za podstawę oceny konstytucyjności przepisów ustawy kwestionowanych we wniosku Trybunał Konstytucyjny przyjął art. 1 Konstytucji w części wyrażającej zasadę sprawiedliwości społecznej i art. 67 ust. 2 Konstytucji, tj. zasadę równości w prawie. Gdy idzie o sposób ich rozumienia Trybunał odwołuje się do wcześniejszych swoich orzeczeń, w szczególności orzeczenia w sprawie U. 7/87 i K. 7/90. Przypomnieć należy, że wg poglądu Trybunału Konstytucyjnego wyrażonego w uzasadnieniach powołanych orzeczeń istnieje ścisły związek między sprawiedliwością, a równością w prawie (przy czym “sąd o równości w prawie jest pochodną sprawiedliwości”), oraz że jeżeli w podziale dóbr (przyznawaniu praw) i związanym z tym podziałem podmiotów prawa występują niesprawiedliwe różnice, wówczas różnice te uważane są za nierówności. Sprawiedliwość wymaga, aby zróżnicowanie prawne poszczególnych podmiotów (ich kategorii) pozostawało w odpowiedniej relacji do różnic w sytuacji tych podmiotów. Wyrażona w ten sposób sprawiedliwość rozdzielcza oznacza, że równych należy traktować równo, a podobnych należy traktować podobnie z tym, że w tym drugim przypadku powinno się uwzględniać w jakim stopniu u poszczególnych podmiotów (kategorii osób) występują pewne cechy, które powinny być brane pod uwagę w procesie rozdziału pewnych dóbr (praw). Wymieniona zasada zakłada istnienie proporcji między istotnymi cechami poszczególnych kategorii osób a należnym im traktowaniem (zasada relewantności).

Zgodnie zatem z utrwalonym w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego poglądem zasada równości polega na tym, że wszystkie podmioty prawa charakteryzujące się daną cechą istotną w stopniu równym mają być traktowane równo, a więc według jednakowej miary, tj. bez zróżnicowań zarówno dyskryminujących, jak i faworyzujących, co oznacza także - sprawiedliwie.

Zasada sprawiedliwości nakazuje zdaniem Trybunału Konstytucyjnego przyjąć, że zasiłek dla bezrobotnych powinien być przyznawany osobom zdolnym do pracy i gotowym do jej podjęcia w ramach stosunku pracy, lecz pozbawionym z braku pracy możliwości jej podjęcia. Zasiłek powinien służyć zatem łagodzeniu ekonomicznych skutków bezrobocia i zapewnić godziwy poziom życia osobom nie mogącym kontynuować zatrudnienia, mimo że osoby te są gotowe podjąć pracę.

Związek prawa do zasiłku z zatrudnieniem wynika wyraźnie z przepisów wprowadzających określone warunki otrzymania zasiłku (art. 20 ust. 1 pkt 2). Uzależniły one otrzymanie zasiłku od wcześniejszego okresu zatrudnienia bezrobotnego (co najmniej 12-miesięcznego - w ramach stosunku pracy, lub 180-dniowego - w stosunku służbowym), a więc od tzw. stażu zasiłkowego. Zasiłek związany jest więc z osobą bezrobotnego i z jego osobistym zatrudnieniem. Co więcej, istnieje więc między zatrudnieniem i funduszem na cele bezrobocia, zwanym Funduszem Pracy a prawem bezrobotnego do zasiłku. Zgodnie z art. 52 ustawy zakłady pracy opłacają składki na Fundusz Pracy, które ustalane są od wypłat pracowniczych stanowiących podstawę wymiaru składek na ubezpieczenie społeczne. Środki tego Funduszu stosownie do art. 56 ust. 1 pkt 5 ustawy przeznaczone są m.in. na finansowanie zasiłków dla bezrobotnych oraz na składki na ubezpieczenie społeczne osób pobierających zasiłki. Wkład pracy zatem pracownika, który stał się w pewnym momencie bezrobotnym jest tym czynnikiem, który jest źródłem prawa do zasiłku i przemawia za ochroną prawa do zasiłku każdego bezrobotnego w znaczeniu art. 2 ust. 1 pkt 9 ustawy i który nie utracił tytułu do tego prawa z przyczyn określonych w art. 22 ust. 1 pkt 1-11 ustawy, tj. zależnych od bezrobotnego.

Zgodzić się należy z W. Sanetrą (PiZS Nr 1 z 1993 r. “Wykładnia i Praktyka”), że zasiłek dla bezrobotnych jest w świetle naszych przepisów obowiązkowym świadczeniem pieniężnym przysługującym bezrobotnemu z Funduszu Pracy, pod warunkiem posiadania przez niego określonego stażu zasiłkowego i należnym przez oznaczony czas.

Sposób gromadzenia środków Funduszu Pracy, a także określenie przesłanek nabycia prawa do tego zasiłku, jak również uzależnienie długości okresu jego pobierania (okresu zasiłkowego) od długości okresu zatrudnienia wskazują, iż jest to świadczenie wprawdzie swoiste, ale związane ze stosunkiem pracy.

Ustanowienie więc warunku otrzymania zasiłku niezależnego od osoby bezrobotnego - w postaci pozostawania we wspólnym gospodarstwie domowym z małżonkiem osiągającym określone dochody - pogarsza nie tylko jego sytuację prawną ale prowadzi też do zerwania więzi między indywidualnym, osobistym świadczeniem pracy wpływającym na dochody Funduszu Pracy i funduszu ubezpieczeń społecznych, a prawem do otrzymania zasiłku i uprawnień pochodnych oraz ograniczenia powszechnego dostępu do uprawnień zasiłkowych i przyszłych świadczeń ubezpieczeniowych.

Pozbawienie prawa do otrzymania zasiłku dla bezrobotnych, a w konsekwencji i uprawnień pracowniczych oraz z ubezpieczenia społecznego konkretnej grupy bezrobotnych o identycznych cechach jak inni bezrobotni, z przyczyn od nich niezależnych różnicuje bezrobotnych.

Wprowadzenie dodatkowych kryteriów różnicujących bezrobotnych jest naruszeniem zasady równości. Należy stwierdzić, że albo prawa bezrobotnych będą jednakowe, a kryterium relewantnym będzie status bezrobotnego, co wynika z celu ustawy, albo też wprowadza się dodatkowe kryterium różnicujące, które godzi w zasady równości, a usprawiedliwione jest koniecznością wspierania tylko tych, którzy nie mają żadnych źródeł dochodu.

Trybunał Konstytucyjny doszedł zatem do wniosku, że wprowadzając dodatkowe zróżnicowanie prawa do zasiłków bezrobotnych w art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy o zatrudnieniu i bezrobociu, ustawodawca naruszył zasadę równości i zasadę sprawiedliwości.

Należy ponadto zauważyć, że jeżeli współmałżonek odmówi utrzymywania bezrobotnego współmałżonka, znajdzie się on bez. środków do życia. Wprawdzie zgodnie z art. 27 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił i możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli, ale obowiązek taki niejednokrotnie nie jest spełniany i wówczas może wchodzić w grę realizowanie tego obowiązku w drodze orzeczenia sądowego (art. 28 k.r. i o.), co sprawia, że istnieje prawdopodobieństwo pozostawania tej kategorii bezrobotnych, którzy znaleźli się w takiej sytuacji faktycznej, bez jakichkolwiek środków utrzymania przynajmniej przez pewien czas. Wsparcie materialne małżonka bezrobotnego przewidziane w zakwestionowanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepisie może być zatem z różnych przyczyn przejściowe, co narusza bezpieczeństwo socjalne bezrobotnego i stawia go w gorszym położeniu w stosunku do tych bezrobotnych, którzy otrzymywali zasiłek i nabyli dodatkowe uprawnienia pochodne związane z pobieraniem zasiłku.

Mając zatem powyższe względy na uwadze Trybunał Konstytucyjny uznał, że kwestionowany przez Rzecznika Praw Obywatelskich przepis art. 22 ust. 1 pkt 12 ustawy z 16 października 1991 r. o zatrudnieniu i bezrobociu we właściwej mu treści, jak też i w związku z art. 24 ust. 1 powołanej ustawy jest niezgodny z art. 1 i art. 67 ust. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, pozostawionymi w mocy art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz. U. Nr 84, poz. 426) i orzekł jak w sentencji.