Pełny tekst orzeczenia

36

Orzeczenie
z dnia 26 października 1993 r.
Sygn. akt (U. 15/92)



Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Przewodniczący: Sędzia TK Henryk Groszyk

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski
Ferdynand Rymarz - sprawozdawca

Protokolant: Karol Radziwiłł.

po rozpoznaniu w dniu 26 października 1993 r. na rozprawie sprawy z wniosku Stowarzyszenia Komorników Sądowych z siedzibą w Gorzowie Wielkopolskim z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: Wnioskodawcy, Ministra Sprawiedliwości - Prokuratora Generalnego oraz Ministra Pracy i Polityki Socjalnej o stwierdzenie niezgodności przepisów:


I


- § 1 ust. 2, 3, 4 i 5 zarządzenia nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzekucyjne (nie publikowane),

- § 8 ust. 1 i § 47 ust. 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz. Urz. MS Nr 2, poz. 9; zm.: z 1991 r. Nr 6, poz. 30; z 1992 r. Nr 3, poz. 14) z:

1) art. 1, art. 3, art. 6, art. 56 ust. 1 i art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, utrzymanymi w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą a wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426),

2) art. 13, art. 78 i art. 80 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.),

3) art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 z późn. zm.),

4) art. 770 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.),.


II


- § 8 ust. 2 i 3, § 46 ust. 1, § 47 ust. 1, § 48, § 481, § 482, § 483 oraz § 50 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz.Urz. MS Nr 2, poz. 9; zm.: z 1991 r. Nr 6, poz. 30; z 1992 r. Nr 3, poz. 14) z:

1) art. 759 i art. 769 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.),

2) art. 121 § 3 i art. 125 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (tj. Dz.U. z 1990 r. Nr 23, poz. 138 z późn. zm.);.

orzeka:


I


- przepisy § 1 ust. 2, 3 i 4 zarządzenia nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzekucyjne (nie publikowane),

- przepisy § 8 ust 1 i § 47 ust. 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz.Urz. MS Nr 2, poz. 9; zm.: z 1991 r. Nr 6, poz. 30, z 1992 r. Nr 3, poz. 14);

nie są zgodne z:

- art. 1, art. 3, art. 6, art. 56 ust. 1 i art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, utrzymanymi w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz.426),

- art. 13, art. 78 i art. 80 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141 z późn. zm.),

- art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 z późn. zm.) oraz

- art. 770 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.).


II


- przepisy § 8 ust. 2 i 3, § 46 ust. 1, § 47 ust. 1, § 48, § 481, § 482 § 483 oraz § 50 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizowania kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz.Urz. MS Nr 2, poz. 9; zm.: 1991 r. Nr 6, poz. 30; z 1992 r. Nr 3, poz. 14);

nie są niezgodne z:

- art. 759 i art. 769 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.),

oraz

- art. 121 § 3 i art. 125 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (tj. Dz.U. z 1990 r. Nr 23, poz. 138 z późn. zm.).


III


postępowanie - w części zaskarżonego przepisu § 1 ust. 5 zarządzenia Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia komorników sądowych za czynności egzekucyjne (nie publikowane) - na podstawie art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470; zm.: z 1993 r. Nr 47, poz. 214) umarza, wobec utraty mocy obowiązującej tego aktu normatywnego.



UZASADNIENIE


Stowarzyszenie Komorników Sądowych w Gorzowie Wlkp., we wniosku (bez daty), który wpłynął do TK dnia 24 lipca 1992 r. wniosło o stwierdzenie niezgodności przepisów:

- § 1 ust. 2, 3, 4 i 5 zarządzenia Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagrodzenia prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzekucyjne (nie publikowane),

- § 8 ust. 1 i § 47 ust. 2 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz. Urz. MS z 1990 r. Nr 2, poz. 9; ze zm. z 1991 r., Nr 6, poz. 30; z 1992 r. Nr 3, poz. 14),

z postanowieniami art. 1, art. 3, art. 6, art. 56 ust. 1 i art. 68 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej; z art. 13, 78 i 80 Kodeksu pracy; z art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1992 r. o pracownikach urzędów państwowych oraz z art. 770 Kodeksu postępowania cywilnego.

Wniosek Stowarzyszenia Komorników Sądowych dotyczy uregulowania wynagrodzenia prowizyjnego, które przysługuje komornikowi sądowemu za dokonane czynności egzekucyjne (stanowiącego część opłat pobranych przez komornika stosownie do przepisów w sprawie taksy za czynności komorników) oraz ryczałtu kancelaryjnego, z którego komornik pokrywa koszty utrzymania kancelarii, wydatki osobowe i rzeczowe).

Wnioskodawca uważa, że cytowane przepisy zarządzenia Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. oraz zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 lutego 1992 r. są niezgodne z:

- art. 1 Konstytucji RP, z wymienioną w nim zasadą sprawiedliwości społecznej, gdyż nie rekompensują nieprzyjemnej, uciążliwej i ryzykownej pracy komorników w taki sposób, aby mogli oni odzyskać równą pozycję zawodową wśród pracowników administracji państwowej (być przywróceni do stanu równości z innymi mianowanymi urzędnikami państwowymi),

- art. 3 Konstytucji RP, zawierającym zasadę przestrzegania praw Rzeczypospolitej Polskiej, albowiem ograniczają wynagrodzenia prowizyjne i ryczałt kancelaryjny organu zobowiązanego przepisami Kodeksu postępowania cywilnego do sprawnego i efektywnego prowadzenia egzekucji:

- art. 6 Konstytucji RP - z zasadą swobody gospodarczej, bowiem ograniczają działalność komornika, prowadzoną w sposób wyodrębniony finansowo z działalności sądu (jednostki budżetowej),

- art. 56 ust. 1 Konstytucji RP - z zasadą sądowego wymiaru sprawiedliwości, której istotnym elementem jest skuteczne egzekwowanie prawomocnego orzeczenia sądowego: ograniczenie wynagrodzenia prowizyjnego sprawia, iż przeważająca większość spraw nie będzie załatwiona przez komornika, gdyż nie będzie mógł on pobrać legalnie wynagrodzenia za wykonane czynności egzekucyjne,

- art. 68 Konstytucji - z zasadą ekwiwalentności wynagrodzenia względem pracy, bowiem wbrew konstytucyjnej i ustawowej zasadzie wynagradzania komornika jako pracownika w zależności od ilości i jakości pracy uzależniono wysokość jego zarobków od przedmiotu egzekucji oraz wielkości wpływów w rewirze,

- art. 770 Kodeksu postępowania cywilnego, gdyż naruszają zasadę słusznych kosztów egzekucji.

Ponadto, zdaniem Stowarzyszenia Komorników Sądowych, przepisy zarządzenia nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej są niezgodne z:

- art. 13 i art. 78 Kodeksu pracy oraz art. 21 ust. 1 ustawy o pracownikach urzędów państwowych, skoro w § 1 ust. 2, 3 i 4 zarządzenia ustalono wysokość zarobków komornika nie według rodzaju, ilości i jakości pracy, lecz według wartości i rodzaju przedmiotu podlegającego egzekucji oraz ilości spraw rejestrowanych w rewirze w stosunku rocznym,

- art. 80 Kodeksu pracy, zgodnie z którym wynagrodzenie przysługuje pracownikowi za wykonaną przez niego pracę bez względu na możliwości finansowe zakładu pracy zatrudniającego pracownika.

Pismem bez daty (wpłynęło do TK dnia 8 lutego 1993 r.) Stowarzyszenie Komorników Sądowych rozszerzyło pierwotne żądanie wniosku z dnia 24 lipca 1992r., domagając się stwierdzenia niezgodności:

- § 46, § 50 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości Nr 6 z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego,

- § 46 ust. 1, § 48, § 481, § 482, § 483 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 września 1991 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich sytemu finansowo-księgowego (Dz.Urz. z 1991 r. Nr 6, poz. 30),

- § 8 ust. 2 i 3 oraz § 47 ust. 1 zarządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 lutego 1992 r. zmieniającego zarządzenie w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz.Urz. z 1992 r. Nr 3, poz. 14)
z przepisami art. 759 i 769 kpc oraz art. 121 § 3 i 125 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych.

Uzasadniając rozszerzenie wniosku Stowarzyszenie podnosi, że wskazane przepisy zarządzenia MS z dnia 31 stycznia 1990 r., zmienione w dniu 27 września 1991 r. i w dniu 28 lutego 1992 r., kolidują z zasadami samodzielności i niezależności działania komornika jako organu egzekucyjnego oraz z zasadą odpowiedzialności komornika jako organu egzekucyjnego za szkodę wyrządzoną umyślnie lub przez niedbalstwo.

Do wniosku i pisma rozszerzającego wniosek ustosunkował się Prokurator Generalny w pismach z dnia 26 stycznia 1993 r. i 28 marca 1993 r. stwierdzając w odpowiedzi na wniosek z dnia 24 lipca 1992 r., że: zaskarżone przepisy są zgodne z prawem i Konstytucją.

Prokurator Generalny stwierdził, że komornik sądowy, jako urzędnik państwowy, otrzymuje wynagrodzenie w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1989r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych (Dz.U. Nr 8, poz. 50; zm.: Dz.U. z 1990 r. Nr 24, poz. 139 i Nr 73, poz. 433) składające się z: wynagrodzenia zasadniczego, dodatku za wysługę lat oraz premii za wyegzekwowane należności sądowe, natomiast na podstawie § 1 zarządzenia Nr 14 Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. wydanego na podstawie § 6 ust. 3 pkt 2 wym. rozporządzenia RM - komornikowi przysługuje nadto wynagrodzenie prowizyjne stanowiące część opłaty pobranych przez niego stosownie do przepisów w sprawie taksy za czynności komorników.

Zdaniem Prokuratora już samo wynagrodzenia zasadnicze komornika zawiera w sobie element ekwiwalentności wynagrodzenia do rodzaju, ilości i jakości jego pracy, celem zaś prowizji - jako wynagrodzenia dodatkowego - jest dopingowanie komornika do osiągania jeszcze lepszych wyników w pracy, a więc ma charakter motywacyjny. Stąd ustalenie wysokości wynagrodzenia prowizyjnego w zarządzeniu Nr 14 MPiPS w niższej wysokości, aniżeli określony w § 36 rozporządzenia MS z dnia 31 grudnia 1960 r. o komornikach - 40% pobranych opłat (Dz.U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 ze zm.), nie może być odczytywane jako naruszenie zasad konstytucyjnych i ustawodawczych.

Wydanie zarządzenia nr 14 przez Ministra PiPS, zdaniem Prokuratora Generalnego, nastąpiło z uwagi na to, że zmiany w gospodarce spowodowały rażące wysokie dochody z tytułu wynagrodzenia prowizyjnego niezależnie od nakładu pracy, zbytnio różnicujące wynagrodzenia poszczególnych grup pracowniczych resortu wymiaru sprawiedliwości.

Ustosunkowując się do funkcji ryczałtu kancelaryjnego Prokurator Generalny podkreślił, że służy on utrzymaniu kancelarii i nie może być przeznaczony na inne cele, ani nie może być traktowany jako element wynagrodzenia (dochodów) komornika. Dlatego skoro wysokość tego ryczałtu przekroczyła potrzeby (faktyczne koszty) utrzymania kancelarii, zaistniała konieczność ograniczenia dysponowania ryczałtem oraz wprowadzenia obowiązku rozliczenia się komorników z tych kwot, które pobrali na utrzymanie biura, co uczynił Minister Sprawiedliwości zarządzeniem z dnia 28 lutego 1992 r.

Prokurator Generalny stwierdził też, iż komornik nie jest podmiotem gospodarczym, lecz urzędnikiem państwowym, otrzymującym wynagrodzenie na podstawie takich samych przepisów jak inni urzędnicy państwowi, a także iż ograniczenie wysokości prowizji komorników nie ma bezpośredniego związku z realizacją przez obywateli ich konstytucyjnego prawa do sądu.

Zajmując stanowisko w stosunku do treści pisma Wnioskodawcy rozszerzającego pierwotny wniosek, Prokurator Generalny podkreślił, iż komornik jako organ egzekucji sądowej (art. 758 i 759 § 1 kpc) jest pracownikiem samodzielnym i niezależnym, ale jest to samodzielność i niezależność względem stron postępowania egzekucyjnego, wynikająca przede wszystkim z jego kompetencji do orzekania w przedmiocie kosztów postępowania, zawieszenia i umorzenia postępowania. Nie jest natomiast komornik samodzielnym i niezależnym w stosunku do sądu rejonowego, przy którym działa (art. 759 § 2 kpc). Następnie Prokurator Generalny zwraca uwagę na to, iż od nadzoru sądu należy odróżnić nadzór służbowy o charakterze administracyjnym prezesa sądu rejonowego, przy którym komornik urzęduje (art. 121 § 2 ustawy - prawo o u.s.p.).

Zdaniem Prokuratora Generalnego, zarządzenie MS w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich sytemu finansowo-księgowego, wydane w oparciu o wyraźne upoważnienie ustawowe (art. 125 pkt 2 Prawo o u.s.p.) nie narusza ani nie wkracza w dziedzinę podlegającą nadzorowi sądu, gdyż nie dotyczy postępowania egzekucyjnego.

Wreszcie Prokurator Generalny uważa, iż żaden przepis przewidujący solidarną odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną podczas egzekucji nie przewiduje zasady "wyrównania poziomu zamożności" dłużników.

Kolejny uczestnik postępowania, Minister Pracy i Polityki Socjalnej, w piśmie z dnia 4 stycznia 1993 r. ustosunkowując się do wniosku Stowarzyszenia także nie podzielił stanowiska Wnioskodawcy.

Uczestnik ten podnosi, że za przesłanką formalną kwestionowanego zrządzenia przyjęto fakt, że z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, tj. z dniem 1 stycznia 1983 r. utraciły moc uregulowania zawarte w § 36 rozporządzenia MS z dnia 31 grudnia 1960 r. o komornikach (Dz.U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 w brzmieniu nadanym rozporządzeniem MS z dnia 4 września 1971 r. - Dz.U. Nr 26, poz.237). Minister Pracy i Polityki Socjalnej wspomniał też o tym, że Prawo o ustroju sądów powszechnych w brzmieniu tekstu jednolitego z dnia 5 lutego 1964 r. (Dz.U. Nr 6, poz. 40) zawierające podstawę do uregulowania przez Ministra Sprawiedliwości praw i obowiązków komorników (art. 139 § 2), zostało uchylone z dniem 1 września 1985r. (art. 152 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych, Dz.U. Nr 23, poz. 138 z późn. zm.) i że ta ostatnia ustawa o u.s.p. z 1985 r. nie zawierała już upoważnienia analogicznego do delegacji zawartej w ustawie poprzedniej, co jest oczywiste wobec wcześniejszego wejścia w życie ustawy o pracownikach urzędów państwowych. Minister PiPS stwierdził następnie, że art. 21 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, i że aktualne rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1989 r. przepisem § 6 ust. 4 upoważniło Ministra Pracy i Polityki Socjalnej do regulacji w zakresie nagród, premii oraz wynagrodzeń prowizyjnych (Dz.U. Nr 8, poz. 50 z późn. zm.).

W rezultacie powyższego Minister PiPS wypowiedział pogląd, że komornik - jak każdy urzędnik - otrzymuje wynagrodzenie określone właśnie w rozporządzeniu RM z dnia 18 lutego 1989 r.; dlatego też ograniczenie wysokości wynagrodzeń prowizyjnych nie narusza zasady ekwiwalentności wynagrodzenia pracowników stosownie do rodzaju wykonywanej pracy, kwalifikacji, uciążliwości itp.

Minister PiPS zwrócił też uwagę na to, że nowe warunki ekonomiczne i wpływ w ostatnich latach do sądów spraw nawet o miliardowe roszczenia spowodowały niespotykany wzrost wysokości prowizji. Stąd wynagrodzenie prowizyjne komorników, które z założenia miało być wynagrodzeniem dodatkowym, przestało być w jakiejkolwiek racjonalnie uzasadnionej relacji do wynagrodzenia podstawowego komornika.


II


Na rozprawie w dniu 26 października 1993 r. Wnioskodawca i Uczestnicy postępowania: przedstawiciel Ministra Pracy i Polityki Socjalnej oraz przedstawiciele Ministra Sprawiedliwości i Prokuratora Generalnego podtrzymali w zasadzie swoje uprzednie stanowiska, z tym że pełnomocnik Wnioskodawcy nie popierał wniosku w części zaskarżonego § 1 ust. 5 zarządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 17 czerwca 1992 r. w sprawie wynagradzania prowizyjnego komorników sądowych za czynności egzekucyjne (nie publikowane), z uwagi na utratę mocy obowiązującej tego przepisu oświadczył, że wniosek zaskarża nie trzy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości, lecz jedno - z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego, które było nowelizowane w dniu 27 września 1991 i w dniu 28 lutego 1992 r.


III


Trybunał Konstytucyjny zważył co następuje:

1) komornicy są pracownikami sądów rejonowych, powołanymi do wykonywania czynności egzekucyjnych i innych, określonych w ustawach (art. 121 § 1 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych);

2) powyższa ustawa nie reguluje statusu komorników odsyłając w tym zakresie do odpowiednich regulacji zawartych w ustawie z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (art. 150 Prawa o u.s.p.);

3) ustawa z dnia 16 września 1982r., w art.44 przewidziała, że przepisy tej ustawy stosuje się także do komorników - ze zmianami wynikającymi z przepisów szczególnych. Upoważniła ona także Radę Ministrów, aby ta w drodze rozporządzenia określiła zasady wynagrodzenia i awansowania oraz wymagane kwalifikacje w zakresie wykształcenia i praktyki zawodowej urzędników państwowych;

4) komornicy wynagradzani są co do zasady tak, jak inni pracownicy państwowi z tym, że wynagrodzenie zasadnicze uzupełnione jest o składnik zależny od ich osobistego wkładu pracy, tzn. o prowizję. Ryzyko zapewnienia wynagrodzenia zasadniczego leży po stronie podmiotu zatrudniającego, a tylko wysokość składnika uzupełniającego zależy od komornika (rozporządzenia RM z 18 lutego 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych oraz zarządzenia Nr 17 Ministra PiPS z dnia 15 marca 1989 r., i zarządzenia Nr 14 Ministra PiPS z dnia 17 czerwca 1992 r.);

5) Prowizja w systemie wynagradzania komorników występuje jako jeden ze składników wynagradzania, nie mogący pretendować do funkcji wynagradzania zasadniczego, bowiem przepisy prawa wyraźnie przewidziały, że w systemie płacowym komorników występuje wynagrodzenie zasadnicze. Dzieje się tak nawet wówczas, gdy wysokość prowizji przewyższa kwotę wynagrodzenia wypłacaną zgodnie z przepisami jako wynagrodzenie zasadnicze. Prowizja będzie mogła wówczas stanowić dla komornika w rzeczywistości wynagrodzenie o znaczeniu istotnym, ale ocena ta nastąpi z ekonomicznego, a nie prawnego punktu widzenia (§ 6 ust. 1 pierwsze zdanie rozporządzenia RM z dnia 18 lutego 1989r., jak i § 6 ust. 3 zmienionego powyższego rozporządzenia RM w dniu 6 kwietnia 1990 r.);

6) także doświadczenia historyczne wskazują na charakter prowizji jako uzupełniający podstawowy, tj. czasowy system wynagradzania komorników sądowych (rozp. MS z 31 grudnia 1960 r. o komornikach Dz.U. z 1961 r. Nr 13, poz. 66 z późn. zm.).

Określając wynagrodzenie prowizyjne komorników sądowych za czynności egzekucyjne Minister PiPS nie był skrępowany w jakikolwiek sposób przez upoważnienie zawarte w § 6 ust. 4 rozporządzenia RM z dnia 18 lutego 1989r.; miał bowiem określić szczegółowe warunki przyznawania wynagrodzenia prowizyjnego. Nie budzi wątpliwości, że zmieścił się w granicach upoważnienia. Minister PiPS zarówno określił ogólny sposób ustalania wynagrodzenia prowizyjnego, jak i pułapy procentowe zależne od kwoty opłaty. W szczególności uregulował wynagrodzenie prowizyjne w wysokości 2% opłat za wykonanie czynności polegającej na zajęciu wynagrodzenia za pracę, rachunków bankowych, rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych - "kont osobistych", wkładów oszczędnościowych, papierów wartościowych oraz innych wierzytelności pieniężnych i praw majątkowych. Zdaniem TK dodatkowe sprecyzowanie czynności egzekucyjnych, za które komornik otrzymuje niższą prowizję nie narusza zasad, iż wysokość prowizji zależy od wyników pracy komornika. Nie budzi bowiem wątpliwości zróżnicowany nakład pracy komornika przy wykonywaniu zajęcia kwot z rachunków bankowych w porównaniu do czynności zajmowania konkretnego mienia ruchomego np. przedsiębiorstwa. Stąd ustalenie wynagrodzenia prowizyjnego w niższej wysokości za wykonywanie czynności o których mowa w § 1 ust. 3, aniżeli ustala § 1 ust. 2 zarządzenia Nr 14, jest raczej sposobem realizacji zasady ekwiwalentności płacy za pracę. Inaczej mówiąc, nie można dopatrzyć się, aby w tej części następowało naruszenie zasady uzależniającej wynagrodzenie od ilości i jakości pracy.

Na marginesie tych uwag nie można nie umieścić spostrzeżenia o braku argumentacji Wnioskodawcy dowodzącej równości wkładu pracy przy wykonywaniu wszelkich czynności egzekucyjnych. Krytyka § 1 ust. 2 i 3 zarządzenia Nr 14 opiera się na występowaniu zróżnicowanych regulacji wynagradzania prowizyjnego za różne czynności egzekucyjne. Różne wartościowanie różnych czynności egzekucyjnych nie może być podstawą dla oceny, że w ogóle został zanegowany sens metody wynikowego nagradzania komorników.

Normując sprawę wynagradzania za pracę w sferze budżetowej państwo ma realizować dyrektywę zawartą w art. 68 Konstytucji, tj. zachowania właściwego stosunku (proporcji) między ilością i jakością pracy, a wynagrodzeniem za pracę.

Sprawa przysługiwania wynagrodzenia za pracę, odpowiednio do jej rodzaju, ilości i jakości - została uregulowana w art. 13 Kodeksu pracy (zasada odpowiedniego wynagrodzenia). Zaś art. 78 tego Kodeksu przewidział że: wynagrodzenie pracownika powinno być tak ustalone, aby odpowiadało rodzajowi wykonywanej pracy i kwalifikacjom wymaganym przy jej wykonaniu, a także aby sprzyjało usprawnieniu pracy oraz podnoszeniu jej jakości i wydajności.

Podobnie jak wspomniane przepisy, również art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów określający, że urzędnikom przysługuje wynagrodzenie zależne od zajmowanego stanowiska, posiadanych kwalifikacji zawodowych, jakości oraz stażu pracy - zawiera kryteria, jakim wynagrodzenie za pracę powinno odpowiadać.

Ocena wnioskodawcy, że kwestionowane przepisy płacowe naruszają dyrektywy zawarte w art. 68 Konstytucji, art. 13 i 78 k.p. jak i art. 21 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 1982 r., musi się zatem opierać na niesprawiedliwym i krzywdzącym traktowaniu komorników w porównaniu do innych grup zawodowych, co - jak wynika z analiz prowizji dokonanych przez MS - jest założeniem wysoce subiektywnym i zupełnie niesłusznym. Zagadnienie zgodności przepisów normujących wynagrodzenie komorników z wymienionymi przepisami, musi być rozpatrywane z punktu widzenia sprawiedliwości regulacji, braku nierówności wśród porównywalnych grup zawodowych.

We wniosku podniesiono także występowanie stanu nierówności komorników z innymi mianowanymi urzędnikami państwowymi, która to nierówność winna zostać zrekompensowana. Wspomniana nierówność ma wiązać się z charakterem pracy komornika, która jest nieprzyjemna, uciążliwa i ryzykowna. Zdaniem Wnioskodawcy "intuicyjna akceptacja potocznych sądów o sprawiedliwości w postaci rekompensat leżała u podstaw regulacji prawnej zawartej w rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 grudnia 1960 r. o komornikach (Dz.U. Nr 13, poz. 60)", gdy w § 36 tego rozporządzenia postanowiono, że "na pokrycie kosztów utrzymania biura komornik zatrzymuje dla siebie 40% pobieranych za czynności opłat. Kolejne regulacje prawne odstępowały od rekompensaty z tytułu szczególnej uciążliwości pracy". Wspomniany § 36 rozporządzenia miał więc, poprzez umożliwienie komornikowi osiągnięcia "ponadprzeciętnych dochodów przeznaczonych na utrzymanie jego specyficznego warsztatu pracy (biura)", być swoistym wynagrodzeniem za szczególne "ciężary zawodowe” i niewątpliwie miał należeć do "działań rekompensacyjnych".

Wyciągnięte wnioski z przedstawionego materiału normatywnego nie mogą budzić wątpliwość.

Powołany § 36 rozporządzenia MS przewidywał, że po pierwsze - komornik otrzymuje ze Skarbu Państwa uposażenie, określone w przepisach o uposażeniu pracowników państwowych oraz po drugie - na pokrycie kosztów utrzymania biura komornik zatrzymywał dla siebie 40% pobieranych za czynności opłat.

A zatem wspomniany § 36 rozporządzenia MS z 1960 r. wyraźnie oddzielał sferę wynagradzania komornika od obszaru kosztów utrzymania biura i sposobu uzyskania sum na ich pokrycie.

Zadaniem komornika jako pracownika państwowego było utrzymanie biura i utrzymanie na własny koszt personelu pomocniczego (tj. z ww. 40% pobieranych za czynności opłat).

Analiza językowa § 36 rozporządzenia MS nie pozwala zatem na uznanie we wspomnianych 40% także rekompensaty z tytułu szczególnej uciążliwości wykonywanej pracy.

Praca wykonywana przejściowo lub stale w szczególnych warunkach lub przy wykorzystaniu szczególnych kwalifikacji jest wynagradzana w drodze dodatków. Najczęściej stosowane dodatki odnoszą się do pracy określanej jako uciążliwa lub szkodliwa dla zdrowia.

Obecnie w porządku prawnym, podobnie jak w przeszłości, zatrudnienie na stanowisku komornika nie jest związane z takim dodatkowym wynagrodzeniem. W § 6 ust. 1 pkt 1 rozporządzenia RM z dnia 18 lutego 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych przewiduje się natomiast możliwość przyznawania dodatków z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia, uciążliwych lub niebezpiecznych, uzależnione od stopnia zagrożenia, jakie powodują te warunki. Zmieniając w dniu 6 kwietnia 1990 r. wymienione rozporządzenie Rada Ministrów sprecyzowała nadto wykaz powyższych prac i zasady przyznawania dodatku za prace wykonywane w warunkach szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia.

Nie można także nie dostrzec, że problematyka wynagradzania, w tym zasada ekwiwalentności (odpowiedniości) wynagrodzenia jest domeną prawa pracy, i tutaj można dokonywać badania sprawiedliwości społecznej międzygrupowej regulacji.

Natomiast sprawa kosztów utrzymania biura, personelu, jest materią prawno-organizacyjną, należy do sfery organizacji i zarządzania; stąd brakuje podstawy, aby bez wyraźnego umieszczenia "rekompensaty" we wspomnianych 40% pobieranych za czynności opłat, podzielić pogląd o niezgodności przepisów rozporządzenia MS z zasadą sprawiedliwej (słusznej) płacy.

Rozporządzenie MS z dnia 4 września 1971 r., zmieniające rozporządzenie o komornikach (Dz. U. Nr 26, poz. 237) również oddzieliło sprawę wynagrodzenia komorników od kosztów utrzymania biura. Koszty utrzymania biura pokrywane były z ryczałtu kancelaryjnego, pobieranego stosownie do przepisów o taksie za czynności komorników. Rozporządzenie regulujące prowizję uznało natomiast wartość tej prowizji, jako składnika wynagrodzenia zależnego od indywidualnego wysiłku pracownika oraz dostrzegło jego wartość motywacyjną.

Wnioskodawca zarzucając kwestionowanym przepisom zarządzenia MPiPS oraz zarządzeń MS niezgodność z art. 1 Konstytucji stwierdził, że naruszają one zasadę sprawiedliwości społecznej, opierając się na "ideale równowagi obciążeń i korzyści".

Z tak rozumianej formuły sprawiedliwości społecznej Wnioskodawca "wydobywa" dyrektywę nakazującą Ministrom PiPS oraz Sprawiedliwości "obowiązek ustalania wynagrodzenia i pobierania opłat na potrzeby biura według zasług i potrzeb".

Analizując ujęte we wniosku Stowarzyszenia Komorników Sądowych stwierdzenia łatwo spostrzec ich opisowe cechy o bardzo dużej ogólności, wyrażające faktycznie subiektywne odczucia środowiskowe, co do gorszej, własnej sytuacji - w tym niedowartościowanie nakładów pracy, wynikające z charakteru pracy i zakresu obowiązków (w tym organizacyjno-administracyjnych).

Minister Sprawiedliwości zarządzeniem z 8 lutego 1992 r. w § 8 ust. 1 ograniczył pułap wydatków związanych z utrzymaniem kancelarii, zaś w § 47 ust. 2 zobowiązał komorników do udokumentowania wydatków pokrywanych z ryczałtu kancelaryjnego.

Wprowadzając te ograniczenia w zakresie swobodnego wydatkowania ryczałtu kancelaryjnego na prowadzenie biura komornika - zdaniem Wnioskodawcy - "Minister Sprawiedliwości nie uwzględnił specyfiki pracy komornika rozliczanego osobiście, jak i prowadzonego przezeń biura, z efektów postępowania egzekucyjnego" i stąd jest ono właśnie niezgodne z art. 1 Konstytucji.

Skarżąc wspomniane przepisy Ministrów Pracy i Polityki Socjalnej oraz Sprawiedliwości z punktu widzenia art. 1 Konstytucji Wnioskodawca nie wykazał jednak, że poprzez fakt, iż "komornik mógł w coraz mniejszym zakresie prowadzić samodzielną gospodarkę finansową", została naruszona zasada sprawiedliwości społecznej w rozumieniu "równowagi obciążeń i korzyści". Podkreślić w tym miejscu należy, iż ogólna formuła równowagi obciążeń i korzyści stwarza jedynie ramy, które trzeba uzupełnić treścią dotyczącą miar tychże obciążeń i korzyści.

Wnioskodawca nie udowadnia również, że została naruszona zasada sprawiedliwości zawarta w art. 1 Konstytucji w rozumieniu wyrażonym w dotychczasowym orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego. Nie zostało wykazane naruszenie tej zasady w znaczeniu dystrybutywnym (sprawiedliwości rozdzielczej), której założeniem jest idea jednakowego traktowania wszystkich ludzi w obrębie określonej klasy (kategorii) oraz podobnego traktowania podobnych. Nie został wykazany brak proporcji między istotnymi cechami poszczególnych kategorii osób, a należnym im traktowaniem (zasada relewantności, orzeczenia TK: U. 7/87; K. 1 /88; K. 7/90).

Powyższe omawiane stwierdzenie Wnioskodawcy, zawierając więc pewną próbę wykazania "braku równowagi obciążeń do korzyści", nie uzupełnia określeniem relatywnego ciężaru gatunkowego tychże obciążeń i korzyści, nie dowodzi na czym ta niesprawiedliwość ma polegać, nie dowodzi stosowania różnych miar do komorników i innych pracowników państwowych, w tym wymiaru sprawiedliwości, tj. także do nadzorujących pracę biur komorników - prezesów sądów rejonowych.

W tym stanie rzeczy nie można uznać na nietrafną ocenę Ministra PiPS wyrażoną w piśmie GM II.025/791/92 z dnia 4 stycznia 1993 r. gdy zauważa on, że nie można podzielić poglądu Stowarzyszenia Komorników Sądowych, iż ograniczenie wysokości wynagrodzeń prowizyjnych narusza zasadę ekwiwalentnego wynagradzania pracowników stosownie do rodzaju wykonywanej pracy, kwalifikacji, uciążliwości itd., gdyż: "komornik sądowy - jak każdy urzędnik - otrzymuje wynagrodzenie, określone w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 18 lutego 1989 r. w sprawie zasad wynagradzania pracowników urzędów państwowych (Dz.U. Nr 8, poz. 50 z późn. zm.) składające się z przewidzianych w tym rozporządzeniu składników oraz dodatkowe wynagrodzenie prowizyjne za czynności egzekucyjne”.

Nowe warunki ekonomiczne, i wpływ do sądów spraw o wielosetmilionowe, a nawet miliardowe roszczenia, spowodowały niespotykany wzrost wysokości prowizji komorniczych. Z analiz Ministerstwa Sprawiedliwości odnośnie prowizji komorniczych wynika, że w I półroczu 1992 r. przeciętna miesięczna prowizja wynosiła 33,8 mln zł (od 9,5 do 95,4 mln zł.). W tym okresie poziom indywidualnych wynagrodzeń prowizyjnych był dalece zróżnicowany - od kilku do kilkuset milionów zł (za luty 1992 r. najwyższe wynagrodzenie prowizyjne wyniosło 727.277 tys. zł). Tak więc wynagrodzenie prowizyjne komorników, które z założenia miało być wynagrodzeniem dodatkowym, przestało być w jakiejkolwiek racjonalnie uzasadnionej relacji do wynagrodzenia podstawowego komornika.

Wypłaty z tytułu prowizji obciążyły fundusz wynagrodzeń całej administracji sądowej. W warunkach ścisłego limitowania oraz poważnych ograniczeń budżetowych roku 1991 wystąpiły trudności, a nawet niemożność wypłaty należnych komornikom wynagrodzeń prowizyjnych. Wysokość należnej komornikom prowizji w wielu okręgach sądów wojewódzkich przewyższała wysokość funduszu wynagrodzeń wszystkich zatrudnionych pracowników sądownictwa.

Minister PiPS wyraźnie wskazał, że to właśnie powyższe przesłanki wpłynęły w zasadniczy sposób na treść kwestionowanego zarządzenia.

Należy zatem stwierdzić, że usuwanie bardzo wysokich dysproporcji, gdy nie prowadzi to w rezultacie do krzywdzenia poszczególnych grup pracowników, nie oznacza stanu naruszenia postanowień Konstytucji i prawa pracy określających zasadę ekwiwalentności płacy do pracy.

Wnioskodawca podnosi także naruszenie przez § 1 ust. 5 zarządzenia Nr 14 Ministra PiPS zasadę wyrażoną w art. 80 Kodeksu pracy. Minister Pracy i Polityki Socjalnej kolejnym zarządzeniem Nr 48 z dnia 7 września 1992 r. uchwalił wspomniany ust. 5 § 1 zarządzenia Nr 14. Stąd wniosek w tej części stracił swoje odniesienie, bowiem utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny powoduje umorzenie postępowania w sprawie takiego aktu (art. 4 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz.U. Nr 109, poz. 470, zm.: z 1993 r. Nr 47, poz. 214).

Wnioskodawca podkreślił także "...iż wyrażona w art. 1 Konstytucji ogólna koncepcja sprawiedliwości społecznej ściśle łączy się z wyrażoną w art. 3 Konstytucji, zasadą przestrzegania praw Rzeczypospolitej Polskiej", przy czym nie wyjaśnił expressis verbis na czym polega ten związek.

Rozwijając tak postawioną tezę Wnioskodawca z jednej strony podniósł zagadnienie prawnych wymogów efektywności i sprawności egzekucji, wskazując na przepisy § 46 zarządzenia Nr 6 z dnia 31 stycznia 1990 r. nakładające na komornika obowiązek sprawnego działania i na przepisy części drugiej - księgi drugiej kpc "postępowanie egzekucyjne”, u podstaw których leży zasada efektywności egzekucji, a z drugiej strony zwrócił uwagę na przesłankę realizacji tych wymogów przekonując, że skutkiem ograniczenia ryczałtu kancelaryjnego będzie brak skuteczności i efektywności egzekucji, a nawet, że niedowartościowany materialnie komornik będzie "realnym zagrożeniem dla praworządności".

Powyższe stwierdzenie Wnioskodawcy nie przekonuje o naruszeniu konstytucyjnej zasady praworządności formalnej i legalności (art. 3 ust. 1 i 2). Komornik sądowy jako urzędnik państwowy ma określone obowiązki służbowe, których nie może nie wykonywać, natomiast ograniczenie ryczałtu kancelaryjnego do wysokości faktycznych potrzeb biura, nie oznacza ani restrykcyjnego kształtowania wynagrodzenia komorników (gdyż ryczałt nie jest częścią wynagrodzenia za pracę), ani tym bardziej nie jest zagrożeniem dla praworządności.

Wnioskodawca postawił też zarzut sprzeczności kwestionowanych przepisów zarządzeń Ministra PiPS oraz Ministra Sprawiedliwości z art. 6 Konstytucji wyrażającym zasadę swobody gospodarczej.

Ustawa z dnia 27 grudnia 1988 r. o działalności gospodarczej (Dz.U. Nr 41, poz. 324 z późn. zm.) stanowi, że podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej jest wolne i dozwolone każdemu na równych prawach, z zachowaniem warunków określonych przepisami prawa (art. 1), zaś działalnością gospodarczą jest działalność wytwórcza, budowlana, handlowa i usługowa prowadzona w celu zarobkowym i na własny rachunek podmiotu prowadzącego taką działalność (art. 2 ust. 1); natomiast podmiotem gospodarczym może być zarówno osoba fizyczna, osoba prawna, a także jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej.

Wspomniany art. 6 Konstytucji zawierając gwarancje wolności obywatelskich jednocześnie określa, że ustawa może ograniczyć swobodę działalności gospodarczej.

Wnioskodawca nie wskazuje, że z wydaniem kwestionowanych zarządzeń nastąpiło ograniczenie swobody konkretnej działalności gospodarczej, nie uzasadnia argumentacją prawną, iż działalność egzekucyjna komornika sądowego - urzędnika państwowego - mieści się w definicji działalności gospodarczej w rozumieniu art. 2 ust. 1 wymienionej ustawy z dnia 23 grudnia 1988 r.

Analiza treści wspomnianego przepisu skłania do odmiennej oceny, a dostrzeganie pracy komornika jednego z elementów (warunków) charakteryzujących działalność gospodarczą jest założeniem nietrafnym).

Skarżąc podmiotowe zarządzenia z punktu widzenia ich niezgodności z art. 56 ust. 1 Konstytucji RP - z zasadą sprawowania wymiaru sprawiedliwości przez sądy, Wnioskodawca zauważa, iż "istotnym elementem sądowej zasady wymiaru sprawiedliwości zapisanej w art. 56 Konstytucji jest skuteczne wyegzekwowanie prawomocnego orzeczenia sądowego", jednakże ograniczenie wysokości prowizyjnego wynagrodzenia sprawia, "iż przeważająca większość spraw nie będzie załatwiona przez komornika, albowiem nie będzie mógł on pobrać legalnie wynagrodzenia za wykonane czynności egzekucyjne".

Wnioskodawca nie argumentuje postawionej tezy, a tylko przewiduje pewien przyszły stan, gdy pisze, iż "większość spraw nie będzie załatwiona".

Analizując postawioną przez Wnioskodawcę tezę nie można dopatrzyć się, że skutkiem wprowadzenia obu kwestionowanych zarządzeń nastąpiło ograniczenie sądów w zakresie sprawowania wymiaru sprawiedliwości (w części dotyczącej egzekwowania prawomocnego orzeczenia sądowego) zwłaszcza, że utrzymana nadal w rozsądnej skali zasada prowizyjnego wynagradzania komorników motywuje do właściwego wykonywania obowiązków służbowych. Trybunał Konstytucyjny nie dopatrzył się zatem naruszenia art. 56 ust. 1 Konstytucji RP.

Ostatni zarzut zawarty we wniosku, podnosi sprawę niezgodności obu kwestionowanych zarządzeń z art. 770 kpc, tj. z wyrażoną w nim zasadą "zasadnych kosztów egzekucji". Zgodnie bowiem z art. 770 kpc koszt egzekucji ustala postanowieniem komornik, jeżeli przeprowadzenie egzekucji należy do niego.

Wnioskodawca, poza ogólną oceną o niezgodności w tej sferze, nie przedstawia argumentów na rzecz przedstawionej tezy. W szczególności nie wskazuje, które przepisy obu zarządzeń, dotyczących przecież zróżnicowanych spraw, naruszają wspomniany art. 770 kpc.

Trybunał Konstytucyjny analizując podniesiony zarzut nie stwierdził, że zaskarżone zarządzenie MPiPS oraz MS naruszają zasadę określoną w art. 770 Kodeksu postępowania cywilnego.

Rozszerzając wniosek Stowarzyszenie Komorników uznało, że kwestionowane przepisy zarządzeń Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r., z dnia 27 września 1991 r. i z dnia 28 lutego 1992 r. kolidują z:

1) zasadami samodzielności i niezależnego działania komornika jako organu egzekucyjnego oraz
2) zasadą odpowiedzialności komornika jako organu egzekucyjnego za szkodę wyrządzoną umyślnie lub przez niedbalstwo.

Przede wszystkim należy stwierdzić, że zarządzenia MS z dnia 27 września 1991 r. i z dnia 28 lutego 1992 r. są aktami zmieniającymi przepisy zarządzenia MS z dnia 31 stycznia 1990 r. Stąd do czynienia mamy z jednym zarządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 31 stycznia 1990 r. w sprawie szczegółowych zasad tworzenia i organizacji kancelarii komorniczych oraz ich systemu finansowo-księgowego (Dz.Urz. Nr 2, poz. 9 ze zm.: w dniu 27 września 1991 r., Dz.Urz. MS Nr 6, poz. 30 i z dnia 28 lutego 1992 r., Dz.Urz. MS Nr 3, poz. 14).

Zaskarżone przepisy § 8 ust. 2 i 3, § 46, § 47 ust. 1, § 48, § 481, § 482, § 483 i § 50 zarządzenia MS z dnia 31 stycznia 1990 r. umożliwiają - zdaniem Wnioskodawcy - bez stosownego umocowania ustawowego organom administracyjnym: prezesom sądów rejonowych i wojewódzkich sprawowanie nadzoru służbowego nad komornikami występującymi nie w roli urzędników państwowych, lecz piastunów organów egzekucyjnych: przepisy te są zatem wydane z przekroczeniem ustawowych kompetencji wynikających z art. 125 pkt 2 ustawy z dnia 20 czerwca 1985 r. - Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz.U. z 1990 r. Nr 23, poz. 13 ze zm.) i wkraczają w obszar ustawowo określony, obszar samodzielności i niezależności komornika.

Zasada samodzielności i niezależności działania komornika - jak podkreśla Wnioskodawca - wynika z kompetencji komornika do orzekania m.in. w przedmiocie kosztów postępowania egzekucyjnego. Stowarzyszenie Komorników przyjęło, że sprawy uregulowane w kwestionowanych przepisach zarządzenia MS mieszczą się w zakresie pojęcia czynności egzekucyjnych komorników i znajdują się w nadzorze sądu (art. 759 kpc), a nie prezesa sądu rejonowego jako organu administracyjnego.

Trybunał Konstytucyjny podziela stanowisko zawarte w uchwale Połączonych Izb: Izby Cywilnej i Administracyjnej oraz Izby Pracy i Ubezpieczeń Społecznych Sądu Najwyższego z dnia 12 kwietnia 1989 r. sygn. III CZP 49/88, że wprawdzie komornik, jako jeden z organów egzekucji sądowej, jest pracownikiem samodzielnym i niezależnym, ale jest to samodzielność i niezależność względem stron postępowania egzekucyjnego, wynikająca przede wszystkim z jego kompetencji do orzekania w przedmiocie kosztów postępowania, zawieszenia i umorzenia postępowania.

Nie jest natomiast komornik samodzielnym i niezależnym w stosunku do sądu rejonowego, przy którym działa, gdyż podlega nadzorowi sądowemu (art. 759 § 2 kpc). Sąd ten może bowiem z urzędu wydawać komornikowi zarządzenia zmierzające do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usuwać spostrzeżone uchybienia. W ramach tego nadzoru sąd rozpoznaje też środki odwoławcze od orzeczeń komornika jako organu egzekucyjnego (np. art. 767 kpc, art. 770 kpc, art. 821 kpc).

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego kwestionowane przepisy zarządzenia MS nie naruszają dziedziny podlegającej nadzorowi sądowemu, gdyż nie ograniczają - wydanych w trybie art. 770 kpc - orzeczeń o egzekucji, do których z mocy art. 13 kpc mają odpowiednie zastosowanie przepisy art. 98 i nast. kpc dotyczące kosztów procesu. Postanowienie bowiem komornika o ustaleniu kosztów egzekucji nie podlegają kontroli służbowej prezesa sądu rejonowego, jako organu administracyjnego, w drodze skargi na czynności komornika (art. 767 kpc), a następnie - w razie nieuwzględnienia skargi przez sąd - w drodze zażalenia na postanowienie sądu (art. 770 kpc).

Badania przedmiotu kwestionowanych przepisów zarządzenia MS prowadzi do wniosku, że nie pokrywa się on z przedmiotem regulowanym przez przepisy egzekucyjne, mające zastosowanie w działalności komornika sądowego jako organu egzekucyjnego. Regulują one bowiem sprawy związane z: ewidencją obrotu finansowego w kancelariach komorniczych, dokumentowaniem wydatków na ten cel, racjonalną i oszczędną gospodarką dysponowania środkami finansowymi i przeznaczeniem lub deponowaniem nie wydatkowej nadwyżki i uzyskanych przez komornika środków finansowych.

Dlatego Trybunał Konstytucyjny nie podziela wniosku, że zaskarżone przepisy zarządzenia Ministra Sprawiedliwości zostały wydane bez stosownego umocowania ustawowego i umożliwiają organom administracyjnym - prezesom sądów - sprawowanie nadzoru służbowego nad komornikami występującymi nie w roli urzędników państwowych, lecz piastunów organów egzekucyjnych, w szczególności zarzut braku umocowania opiera się na bezzasadnej ocenie, że regulacja zawarta w kwestionowanych przepisach zarządzenia MS należy do sfery niezawisłego orzecznictwa komorników podlegającego tylko nadzorowi sądu rejonowego w trybie art. 759 § 2 kpc.

Ostatni zarzut Wnioskodawcy, podnosząc kolizję skarżonych przepisów zarządzenia MS z dnia 31 stycznia 1990 r. z zasadą odpowiedzialności komornika, jako organu egzekucyjnego, za szkodę wyrządzoną umyślnie lub przez niedbalstwo (art. 769 § 1 kpc) - opiera się na ocenie, że zaskarżone przepisy zarządzenia MS nie umożliwiają wyrównania poziomu zamożności podmiotów solidarnie odpowiadających za szkodę wyrządzoną podczas egzekucji, a co więcej - zdaniem Wnioskodawcy - wskutek ograniczeń wprowadzonych zaskarżonymi przepisami odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez komornika przerzucona została na Skarb Państwa, dlatego też zaskarżone przepisy kolidują z zasadą solidarnej odpowiedzialności komornika i Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez komornika.

W przedstawionej motywacji Wnioskodawca wskazuje, że Skarb Państwa ma interes w tym, aby komornik był, jako jeden z podmiotów odpowiedzialności solidarnej regulowanej art. 769 § 2 kpc, w odpowiedniej kondycji materialnej.

Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego pogląd Wnioskodawcy, że konstrukcja solidarnej odpowiedzialności komornika i Skarbu Państwa wymaga "wyrównania poziomu zamożności", co jednakże zostało jakoby naruszone przepisami skarżonego zarządzenia MS, nie znajduje uzasadnienia. Wspomniane "wyrównanie poziomu zamożności" - jak trafnie zauważa Prokurator Generalny - nie wynika ani z art. 769 § 2 kpc, ani z żadnego innego przepisu przewidującego solidarność dłużnika, gwarancją bowiem możliwości uzyskania przez poszkodowanego odszkodowania za szkodę wyrządzoną przez komornika jako organu egzekucyjnego jest przyjęta w art. 769 § 2 kpc zasada solidarnej odpowiedzialności komornika i Skarbu Państwa.

Trzeba tu zauważyć, iż konstrukcja "wyrównania poziomu zamożności", aby komornik mógł zrealizować zasadę skuteczności egzekucji w postaci szybkiego i pełnego naprawienia szkody wierzycielowi, którą sam wyrządził podczas postępowania egzekucyjnego umyślnie lub przez niedbalstwo jest swoistym ubezpieczeniem na wypadek ryzyka. Takie "ubezpieczenie szkód" wywołanych z winy umyślnej i niedbalstwa komornika poprzez wzrost zamożności komornika, a tym samym większe obciążenie obywateli, nie znajduje żadnego uzasadnienia. Co więcej, konstrukcja "wyrównanie poziomu zamożności" nie działałaby pozytywnie na sumienne i staranne wykonywanie jego obowiązków, a raczej jej wpływ miałby znaczenie antyspołeczne.

Gromadzenie środków na potencjalne wyrządzenie szkody z winy umyślnej lub niedbalstwa komornika stanowiłoby rodzaj premiowania za to, że nie zaszkodził.

Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.