Pełny tekst orzeczenia

14

Postanowienie
z dnia 17 lutego 1993 r.
Sygn. akt (W. 1 /92)


w sprawie wykładni art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124; zm. Dz.U. Nr 43, poz. 253) w związku z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.).

Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie:

Przewodniczący: Prezes TK Mieczysław Tyczka - sprawozdawca

Sędziowie TK: Czesław Bakalarski
Kazimierz Działocha
Tomasz Dybowski
Henryk Groszyk
Maria Łabor-Soroka
Wojciech Łączkowski
Leonard Łukaszuk
Remigiusz Orzechowski
Janina Zakrzewska
Andrzej Zoll

po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 17 lutego 1993 r. w trybie art. 13 ust. 2 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz.U. z 1991 r. Nr 109, poz. 470), wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z dnia 24 grudnia 1991 r. o ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124; zm.: Dz.U. z 1990 r., Nr 43, poz. 253; z 1991 r. Nr 104, poz. 450) w związku z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.), w szczególności przez wyjaśnienie: czy pracownicy samorządowi, których stosunek pracy ustał w okresie po 27 maja 1990 r. do 31 grudnia 1990 r. z powodu wygaśnięcia tego stosunku bądź wcześniejszego jego rozwiązania i którzy w związku z tym przeszli na emeryturę lub rentę, oraz ich współmałżonkowie zachowali prawo do korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy koleją oraz autobusami Państwowej Komunikacji Samochodowej.

postanowił:

odmówić wykładni w niniejszej sprawie.


UZASADNIENIE


1. Rzecznik Praw Obywatelskich, we wniosku z dnia 24 grudnia 1991 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego o ustalenie powszechnie obowiązującej wykładni art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. Nr 21, poz. 124; zm.: Dz.U. z 1990 r. Nr 43, poz. 253; z 1991 r. Nr 104, poz. 450)), w związku z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych (Dz.U. Nr 31, poz. 214 ze zm.), w szczególności przez wyjaśnienie:

czy pracownicy samorządowi, których stosunek ustal w okresie po 27 maja 1990 r. do 31 grudnia 1990 r. z powodu wygaśnięcia tego stosunku bądź wcześniejszego jego rozwiązania i którzy w związku z tym przeszli na emeryturę lub rentę, oraz ich współmałżonkowie zachowali prawo do korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy koleją oraz autobusami Państwowej Komunikacji Samochodowej.

Podniesiony we wniosku przez Rzecznika Praw Obywatelskich problem dotyczy pracowników samorządowych, którzy przed reorganizacją administracji byli pracownikami terenowych organów administracji państwowej stopnia pierwszego i z mocy art. 33 ust. 1 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych stali się z dniem wejścia w życie tej ustawy, tj. 27 maja 1990 r., pracownikami samorządowymi.

Powyższy art. 33 ust. 1 ustawy o pracownikach samorządowych stanowi, że: “Z dniem wejścia w życie ustawy pracownicy zatrudnieni w dotychczasowych urzędach terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego stają się pracownikami samorządowymi. Stosunki pracy z tymi pracownikami wygasają 31 grudnia 1990 r. jeżeli przed 1 października 1990 r. nie zostaną z nimi nawiązane nowe stosunki pracy na dalszy okres. Wcześniejsze rozwiązanie stosunków pracy przez zakład pracy może nastąpić za trzymiesięcznym wypowiedzeniem w trybie przewidzianym w art. 41 Kodeksu pracy”, natomiast zgodnie z art. 33 ust. 2 w.w. ustawy “Pracownicy zatrudnieni w dotychczasowych urzędach terenowych organów administracji państwowej, którzy zgodnie z ust. 1 zdanie pierwsze, stali się pracownikami samorządowymi, zachowują uprawnienia wynikające z przepisów szczególnych do dnia nawiązania nowych stosunków pracy na dalszy okres albo do dnia wcześniejszego rozwiązania lub wygaśnięcia stosunków pracy zgodnie z ust. 1 zdanie drugie i trzecie”.

Zdaniem Rzecznika w stosunku do tej grupy pracowników samorządowych powstała poważna wątpliwość prawna, czy po ich przejściu na emeryturę lub rentę w związku z wcześniejszym rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy, zachowali prawo do korzystania z 50% ulgi przy przejazdach koleją i autobusami PKS. Wnioskodawca uważa, iż wątpliwość ta ma swe źródło w niepełnym i lakonicznym sformułowaniu art. 33 ust. 2 ww. ustawy z dnia 2 marca 1990 r., dającym podstawę do wyprowadzenia dwóch odmiennych poglądów w tym przedmiocie.

Według Rzecznika za poglądem, iż omawiani tu pracownicy po przejściu na emeryturę lub rentę w związku z wcześniejszym rozwiązaniem lub wygaśnięciem stosunku pracy zachowali prawo do ulgowych przejazdów, przemawia podobieństwo ich sytuacji faktycznej i prawnej w porównaniu do pracowników urzędów b. terenowych organów administracji państwowej stopnia podstawowego, których stosunek pracy w wymienionych urzędach ustal przed dniem 27 maja 1990 r. w związku z przejściem na emeryturę, a którzy zachowali łącznie z ich współmałżonkami na podstawie art. 25 ust. 2 ustawy o pracownikach urzędów państwowych prawo do korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy koleją oraz autobusami PKS także po wejściu w życie ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych. Powołany wyżej art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych stanowi, że: “Urzędnik państwowy oraz jego współmałżonek zachowują prawo do ulgi, o której mowa w ust. 1, również po przejściu urzędnika na emeryturę lub rentę”.

Z kolei ścisła wykładnia gramatyczna art. 33 ust. 2 ustawy o pracownikach samorządowych prowadzi - zdaniem Rzecznika - do odmiennych wniosków, gdyż pojawia się tu wątpliwość czy art. 25 ustawy o pracownikach urzędów państwowych może być zaliczony do przepisów szczególnych, do jakich odsyła art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r.

2. Ustosunkowując się do wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich Prokurator Generalny w piśmie z dnia 20 lutego 1992 r. uznał, że pracownicy samorządowi, których stosunek pracy wygasł 31 grudnia 1990 r., bądź został wcześniej rozwiązany (po dniu 27 maja 1990 r.) i którzy w związku z tym przeszli na emeryturę lub rentę, nie zachowują prawa do korzystania z 50% ulgi w opłatach za przejazdy koleją oraz autobusami Państwowej Komunikacji Samochodowej, określonego w art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

Dokonując analizy omawianego zagadnienia prawnego Prokurator Generalny doszedł do przekonania, że ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych wprawdzie jest kompilacją przepisów ustawy o pracownikach urzędów państwowych, jednakże uzupełniona przepisami nowymi - dostosowanymi do szczególnych wymagań pracy w samorządzie terytorialnym - w sposób pełny reguluje odrębny status pracowników; stanowi więc nową pragmatykę.

Prokurator w szczególności zwrócił uwagę na to, iż żaden przepis ustawy o pracownikach samorządowych expressis verbis nie mówi o uprawnieniach pracowników samorządowych do ulgowych przejazdów. Odesłania do ustawy o pracownikach urzędów mają charakter konkretny, tj. zawsze ze wskazaniem konkretnego przepisu.

3. Już w toku rozpoznania sprawy, po złożeniu oświadczeń zarówno przez Rzecznika Praw Obywatelskich jak przez Prokuratora Generalnego, Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że w dniu 20 czerwca 1992 r. została uchwalona ustawa o uprawnieniach do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego (Dz.U. Nr 54, poz. 254), która weszła w życie z dniem 1 stycznia 1993 r.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 powołanej wyżej ustawy, reguluje ona “...uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego i autobusowego, wykonywanych przez przedsiębiorstwo państwowe “Polskie Koleje Państwowe”, przedsiębiorstwa Państwowej Komunikacji Samochodowej oraz przez innych uprawnionych przewoźników, wykonujących zbiorowy przewóz osób powszechnie dostępnymi środkami transportu kolejowego i autobusowego”.

Następnie szczegółowo określony jest zakres podmiotowy i przedmiotowy zwolnień i ulg w opłatach za przejazdy środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego (PKP) i autobusowego (PKS).

Wśród różnych grup osób uprawnionych na podstawie omawianej ustawy znajdują się również emeryci, renciści i ich współmałżonkowie. Zgodnie bowiem z art. 3 “Do dwóch przejazdów w roku z ulgą 50% przy przejazdach środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego w pociągach osobowych, pośpiesznych i ekspresowych uprawnieni są emeryci i renciści oraz ich współmałżonkowie, na których pobierane są dodatki rodzinne”.

Na charakter powyższej regulacji i jej stosunek do przepisów zawierających uprawnienia pracowników (emerytów i rencistów) urzędów państwowych do korzystania z ulg w opłatach za przejazdy koleją bądź autobusami PKS wskazuje też regulacja zawarta w art. 7 i 9 ustawy z dnia 20 czerwca 1992 r.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 ustawy zostały zniesione wszelkie uprawnienia do bezpłatnych i ulgowych przejazdów środkami publicznego transportu zbiorowego, przewidziane w dotychczasowych przepisach prawa oraz postanowieniach układów zbiorowych pracy, z zastrzeżeniem ust. 2. Następnie w myśl art. 9 ust. 1 utraciły moc dotychczasowe przepisy oraz postanowienia układów zbiorowych pracy w sprawach unormowanych w ustawie. Natomiast ust. 2 wspomnianego art. 9 określił, które w szczególności przepisy szeregu różnych ustaw utraciły moc. Wśród tych przepisów wymieniony jest art. 25 ustawy z dnia 16 września 1982r. o pracownikach urzędów państwowych (art. 9 ust. 2, pkt 8).

Analiza treści omawianej ustawy wskazuje na to, że ustawodawca dąży w zasadzie do wyczerpującego, jednolitego uregulowania zakresu podmiotowego i przedmiotowego zwolnień i ulg w opłatach za przejazdy środkami publicznego transportu zbiorowego kolejowego (PKP) i autobusowego (PKS).

Taka ogólna, jednolita regulacja objęła również emerytów i rencistów, których uprawnienia są przedmiotem rozważanego wniosku Rzecznika.

Należy zatem stwierdzić, że ze względu na uchylenie wcześniej obowiązującej regulacji w sprawie uprawnień emerytów i rencistów do ulgowych przejazdów, nowe uregulowanie przedmiotowej problematyki oraz wyraźną utratę mocy prawnej przez mający zasadnicze znaczenie dla wykładni art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych, wykładnia nie dotyczyłaby przepisów obowiązujących ustaw (art. 4 ust. 2).

Zgodnie zaś z art. 13 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, Trybunał ustala powszechnie obowiązującą wykładnię ustaw.

Na tej też zasadzie Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji, odmówić ustalenia wykładni art. 33 ust. 2 ustawy z dnia 22 marca 1990 r. o pracownikach samorządowych w związku z art. 25 ust. 2 ustawy z dnia 16 września 1982 r. o pracownikach urzędów państwowych.

Trybunał Konstytucyjny uznał również za niecelowe dokonywanie wykładni tych przepisów ze względu na krótki okres ich obowiązywania. Niezależnie od treści art. 4 ust. 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, który to przepis zamieszczony został wśród przepisów ogólnych, przeciwko tej wykładni przemawia także motywacja Rzecznika Praw Obywatelskich przytoczona we wniosku. Dotychczasowa niejednolita wykładnia omawianych przepisów świadczy bowiem o tym, że przedłużenie ich mocy wiążącej po okresie utraty jej skuteczności uznać należy za zbędne.