U 6/95
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
-
Protokolanci:Joanna Szymczak
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:
Pełny tekst orzeczenia
20
ORZECZENIE
z dnia 12 grudnia 1995 r.
Sygn. akt U. 6/95
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zdzisław Czeszejko-Sochacki – przewodniczący
Krzysztof Kolasiński – sprawozdawca
Janusz Trzciński
Joanna Szymczak – protokolant
po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 1995 r. na rozprawie sprawy z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: Wnioskodawcy, Ministra Finansów i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie:
niezgodności § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 75, poz. 379) – w zakresie, w jakim nie dopuszcza prowadzenia egzekucji należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych – z art. 56 ust. 3 i art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184) oraz z art. 6 i 7 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 tejże Ustawy Konstytucyjnej.
o r z e k a:
§ 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 75, poz. 379) – w zakresie, w jakim ogranicza prowadzenie egzekucji należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów jest zgodny z art. 56 ust. 3 i art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184 ) oraz z art. 6 i 7 przepisów konstytucyjnych, utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 tejże Ustawy Konstytucyjnej .
U z a s a d n i e n i e:
I
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem z dnia 17 sierpnia 1995 r. o stwierdzenie niezgodności § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 75, poz. 379) – w zakresie, w jakim nie dopuszcza prowadzenia egzekucji należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych – z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184), a następnie pismem procesowym z dnia 15 września 1995 r. rozszerzył wniosek wnosząc o stwierdzenie niezgodności tegoż paragrafu powołanego rozporządzenia Ministra Finansów z art. 6 i art. 7 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym oraz z art. 56 ust. 3 cyt. Ustawy Konstytucyjnej.
W uzasadnieniu wniosku z dnia 17 sierpnia 1995 r. Wnioskodawca stwierdził, że rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa jest trzecim kolejnym aktem prawnym, którym Minister Finansów, wykorzystując upoważnienie zawarte w art. 894 k.p.c. oraz w art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. Nr 36, poz. 161 ze zmianami), ogranicza dopuszczalność egzekucji z rachunków bankowych wymienionej Agencji, na których gromadzone są środki przeznaczone na realizację zadań statutowych. Pierwsze rozporządzenie datowane 20 lipca 1993 r. weszło w życie z dniem ogłoszenia i obowiązywało od 28 lipca 1993 r. (Dz.U. Nr 67, poz. 324), ograniczając egzekucję z rachunków bankowych AWRSP do dnia 30 czerwca 1994 r.
Następne rozporządzenie z dnia 11 lipca 1994 r. (Dz.U. Nr 82, poz. 377) ograniczyło dopuszczalność prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych AWRSP do dnia 30 czerwca 1995 r.
Kolejne rozporządzenie z dnia 29 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 75, poz. 379) wprowadziło ograniczenie egzekucji z omawianych rachunków bankowych do 30 czerwca 1996 r.
Wnioskodawca wyraził pogląd, że ograniczenie egzekucji opartej o prawomocne orzeczenia – z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych jest niedopuszczalne w państwie prawnym, art. 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Ograniczenie to narusza istniejący porządek prawny, “zawiesza” bowiem zasądzone postępowanie egzekucyjne, czym podrywa zasadę zaufania do Państwa i państwowego wymiaru sprawiedliwości, naruszając interesy wierzycieli Agencji.
Ograniczenie egzekucji z rachunków bankowych AWRSP prowadzi w szczególności do uszczuplenia gwarantowanych konstytucyjne (art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej) dochodów samorządu terytorialnego. Ograniczenie to szczególnie niekorzystnie wpływa na sytuację budżetową gmin w województwach zachodnich i północnych, w których występuje koncentracja byłych państwowych przedsiębiorstw rolnych.
Pomimo orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 1995 r. Minister Finansów wykorzystując treść upoważnienia zawartego w art. 894 k.p.c. i art. 88 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nie biorąc pod uwagę wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny w powołanym orzeczeniu przesłanek uzasadniających orzeczenie niezgodności § 1 rozporządzenia z dnia 11 lipca 1994 r. – z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej, wydał w dniu 29 czerwca 1995 r. kolejne rozporządzenie wprowadzające ograniczenie egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa do dnia 30 czerwca 1996 r. z tych samych jak poprzednio względów, tj. ochrony dłużnika, tj. Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa dla realizacji statutowych zadań stojących przed tą Agencją.
W piśmie procesowym z dnia 15 września 1995 r. Wnioskodawca wniósł dodatkowo o stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności § 1 cytowanego rozporządzenia Ministra Finansów:
– z zasadą swobody działalności gospodarczej bez względu na formę własności, zagwarantowaną w art. 6 przepisów konstytucyjnych przez pozbawienie wierzycieli Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa możliwości dochodzenia roszczeń z tytułu wykonanych dostaw bądź usług w drodze egzekucji z rachunków bankowych tej Agencji w sposób przewidziany w obowiązujących przepisach kodeksu postępowania cywilnego, w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a przez to naruszenie możliwości prawidłowego wykonywania tej działalności,
– z zasadą ochrony własności określoną w art. 7 powołanych wyżej przepisów konstytucyjnych, przez pozbawienie wierzycieli tej Agencji możliwości egzekwowania z rachunków bankowych swoich roszczeń z tytułu wykonania dostaw bądź usług i powodowanie utraty ich własności, w tym także własności osobistej, oraz
– o stwierdzenie, że zaskarżone rozporządzenie Ministra Finansów w zakresie, w jakim powoduje ograniczenie dopuszczalności egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zostało wydane z przekroczeniem upoważnienia ustawowego, a więc z naruszeniem art. 56 ust. 3 Ustawy Konstytucyjnej.
Wnioskodawca stwierdził, iż Minister Finansów wydając w oparciu o tę samą delegację ustawową rozporządzenie z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, z mocą obowiązującą od dnia jego ogłoszenia do dnia 30 czerwca 1996 r. poszerzył wprawdzie katalog należności, do których ograniczenie egzekucji nie ma zastosowania, wyłączając z zakresu tego ograniczenia przypadające od Agencji inne należności, które powstały po przejęciu mienia do Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa”, to utrzymał jednakże nadal ograniczenia egzekucyjne w odniesieniu do wszystkich wcześniejszych wierzytelności związanych z przejętym mieniem obciążających tę Agencję. Ograniczenia egzekucyjne dotyczą więc nadal należności samorządu terytorialnego powstałych przed przejęciem przez tę Agencję gruntów i mienia likwidowanych przedsiębiorstw państwowych gospodarstw rolnych, a także innych wierzycieli, którzy dotychczas nie zostali zaspokojeni z tytułu zobowiązań powstałych przed przejęciem mienia do Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa. Wszystkich tych wierzycieli, łącznie z samorządem terytorialnym, powołane rozporządzenie pozbawia należytej ochrony ich praw do dochodzenia roszczeń przy pomocy przewidzianych prawem środków egzekucyjnych z rachunków bankowych tejże Agencji.
W ocenie Wnioskodawcy przedłużenie przez Sejm terminu dla przejęcia przez Agencję praw i obowiązków wynikających z wykonywania prawa własności do dnia 31 grudnia 1994 r. miało na celu przedłużenie “terminu ochronnego” do tej daty.
Ograniczenie możliwości egzekwowania wierzytelności z rachunków bankowych AWRSP wprowadzone i kontynuowane na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. narusza zasadę wyrażoną w art. 6 przepisów konstytucyjnych również i z tego względu, że nie spełniona została konstytucyjna przesłanka dopuszczająca wprowadzenie takiego ograniczenia w drodze ustawy. Za spełnienie warunku ograniczenia swobody działalności gospodarczej jedynie mocą ustawy, nie można – w ocenie Rzecznika – uznać upoważnienia ustawowego dla Ministra Finansów do wprowadzenia ograniczeń egzekucyjnych, zawartego w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego i art. 88 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, albowiem oba te przepisy stanowią upoważnienie nieskonkretyzowane, oparte na ogólnie sformułowanej przesłance wskazującej na “ważne przyczyny społeczne lub gospodarcze”.
Kolejne ograniczanie egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa burzy, zdaniem Wnioskodawcy, ustalony konstytucyjnie porządek prawny. Wprowadzone w 1993 r. i przedłużane z roku na rok ograniczenia egzekucji pozbawiają wierzyciela Agencji możliwości zaspokojenia roszczeń, nie biorąc pod uwagę praw i interesów obywateli, naruszając tym samym zaufanie obywateli do Państwa i stanowionego prawa, a ponadto narażając tychże obywateli na często nieodwracalne straty materialne, prowadzące niekiedy do upadłości prowadzonej działalności i pozbawienia środków egzystencji.
Wprowadzone ograniczenia egzekucyjne z rachunków bankowych AWRSP naruszają zatem także zasady zawarte w art. 7 przepisów konstytucyjnych, albowiem ochrona własności osobistej staje się fikcja prawną, przy czym – do sytuacji takich dochodzi z przyczyn leżących poza wierzycielami Agencji, którym zainteresowani wierzyciele nie mogli w żaden sposób zapobiec.
Minister Finansów w piśmie z dnia 25 września 1995 r. stwierdza, że kwestionowane rozporządzenie zostało wydane na podstawie upoważnienia zwartego w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. Nr 36, poz. 161 ze zmianami). Upoważnienia, zawarte w tych przepisach, są jednobrzmiące i sprowadzają się do zezwolenia Ministrowi Finansów na określenie rachunków bankowych, z których nie może być prowadzona egzekucja administracyjna lub sądowa z ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych.
Zdaniem Ministra Finansów utrzymanie ochrony rachunków bankowych Agencji jeszcze przez rok, było nadal niezbędne w celu umożliwienia jej dokończenia działań, związanych z restrukturyzacją zadłużenia przejętego po zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej.
Agencja bowiem, przejmując w latach 1992-1994 mienie zlikwidowanych przedsiębiorstw, przejęła również ich zobowiązania w kwocie ok. 1, 99 mld zł. Mimo, iż w tym samym okresie spłaciła ok. 1,05 mld zł zobowiązań, w tym wobec Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. ok. 0,3 mld zł, saldo przejętego zadłużenia na dzień 31 grudnia 1994 r. wynosiło dalej około 1,9 mld zł. Wielkość wpływów, jakie Agencja spodziewa się uzyskać z tytułu rozdysponowania przejętego mienia oraz różnica w poziomie odsetek od zaległych zobowiązań i oprocentowania należności z tytułu ratalnej sprzedaży mienia w relacji do kwoty przejętych zobowiązań powoduje, że spłata takiej wielkości zobowiązań nie będzie możliwa bez wspierających rozwiązań.
Dostępnym w chwili obecnej systemowym rozwiązaniem dającym szansę na restrukturyzację zadłużenia są bankowe postępowania ugodowe, prowadzone w trybie określonym w ustawie o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków.
Jednak tempo wdrażania bankowych postępowań ugodowych jest wolniejsze niż pierwotnie przewidywano. Jest to spowodowane trudną sytuacją finansową głównego wierzyciela Agencji – Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. Konieczne więc stało się poszukiwanie takich rozwiązań, które nie pogarszając sytuacji banku, umożliwiałyby rozwiązanie problemu.
Prace nad nowymi rozwiązaniami o charakterze systemowym prowadzone są obecnie przez Agencję we współdziałaniu z Ministerstwem Finansów oraz Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Zakłada się, że Minister Finansów przekaże dodatkową kwotę obligacji restrukturyzacyjnych Bankowi Gospodarki Żywnościowej S.A., umożliwiającą jego wzmocnienie kapitałowe. Wykup tych obligacji dokonywany byłby ze środków przekazywanych budżetowi przez Agencję a pochodzących z rozdysponowania mienia Zasobu, przy założeniu 5-letniej karencji wykupu rat kapitałowych i wypłaty oprocentowania przez pierwsze pięć lat ze środków budżetu.
Realizowanie programu oddłużenia Agencji nie byłoby możliwe w sytuacji zagrożenia lawinową egzekucją należności przez wierzycieli Agencji. Należało liczyć się z tym, że wierzyciele zdecydują się na windykację należności w najskuteczniejszej formie, tj. poprzez egzekucję z rachunków bankowych.
Minister Finansów zwrócił uwagę na to, że sprawę zgodności z Ustawą Konstytucyjną rozporządzenia z dnia 11 lipca 1994 r. rozpatrywał Trybunał Konstytucyjny na posiedzeniu w dniu 20 czerwca 1995 r. Trybunał orzekł, że Minister Finansów, wydając to rozporządzenie, nie przekroczył granic upoważnienia zawartego w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a także nie dopatrzył się niezgodności § 1 skarżonego rozporządzenia z artykułami 1, 3, 57, 67, 69, 72 i 73 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej oraz art. art. 70 i 71 tejże Ustawy Konstytucyjnej, ponieważ ograniczenie czasowe egzekucji z rachunków bankowych Agencji leży w interesie społecznym i gospodarczym.
Jednocześnie Trybunał uznał, że sprzeczny był z Ustawą Konstytucyjną tylko § 1 ust. 2 pkt 4 powołanego na wstępie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 11 lipca 1994 r., zgodnie z którym zobowiązania publiczno-prawne powstałe także po przejęciu mienia Skarbu Państwa przez Agencję nie mogły być egzekwowane z rachunków bankowych. Rozporządzenie z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w pełni uwzględnia orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 1995 r. W § 1 ust. 2 pkt 4 tego rozporządzenia wyraźnie określono, że ograniczeń egzekucji nie stosuje się zarówno do należności wynikających z umów zawartych przez Agencję, jak i do innych należności ( a więc i publiczno-prawnych) przypadających od Agencji, a powstałych po przejęciu mienia do Zasobu. W ten sposób ograniczenie egzekucji dotyczy jedynie zobowiązań przejętych przez Agencję, na których wysokość Agencja nie miała żadnego wpływu.
Prokurator Generalny w piśmie z dnia 26 października 1995 r. zaprezentował stanowisko, że zaskarżony przepis § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. nie jest niezgodny z art. 6 i z art. 7 przepisów konstytucyjnych oraz z art. 56 ust. 3 i z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Prokurator Generalny zwrócił uwagę na fakt, że zarówno rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 lipca 1994 r., którego dotyczy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 1995 r., jak i rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r., będące przedmiotem zaskarżenia przez Wnioskodawcę zostało wydane na podstawie upoważnienia zawartego w tych samych przepisach, a to w art. 894 k. p.c. i w art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 161 ze zmianami).
Wnioskodawca kwestionując co do zasady możliwość wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych, w istocie kwestionuje wymienione wyżej przepisy, których konstytucyjność nie może być jednak przedmiotem badania z powodu upływu pięcioletniego okresu od ich ogłoszenia.
Trudność polegająca na ograniczeniu możliwości zaspokojenia swoich roszczeń w trybie egzekucji z rachunku bankowego w sytuacji, gdy dług został przejęty przez Agencję od byłego państwowego gospodarstwa rolnego i nie mógł być wcześniej wyegzekwowany przez wierzyciela, nie ogranicza w żadnym stopniu swobody działalności gospodarczej. Warto zaznaczyć, że w istocie nie została pogorszona sytuacja wierzycieli w porównaniu z tą, w jakiej znajdowali się oni przed likwidacją państwowych gospodarstw rolnych.
Ograniczenie przewidziane w zakwestionowanym przepisie nie powoduje przepadku wierzytelności ani nie uniemożliwia prowadzenia egzekucji innego rodzaju. Oznacza ono jedynie przesunięcie w czasie możliwości egzekucji z rachunku bankowego Agencji. Zresztą do zadań Agencji należy m.in. zaspokojenie przejętych długów. Realizacja programu oddłużenia nie byłaby jednak możliwa w sytuacji zagrożenia lawinowego egzekucjami należności wierzycieli.
Ograniczenie możliwości prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji i związane z tym utrudnianie z odzyskaniem wierzytelności nie naruszają prawa własności, nie prowadzą bowiem do jej przejęcia przez Agencję czy inną nieuprawnioną osobę. Wręcz przeciwnie – daje ono gwarancję, że zostanie zrealizowany program zaspokojenia wszystkich wierzycieli. Dokonując oceny zaskarżonego rozporządzenia w zakresie jego zgodności z art. 56 ust. 3 Ustawy Konstytucyjnej, należy ustalić, czy istniało ustawowe upoważnienie do jego wydania i czy zakres tego upoważnienia nie został przekroczony. Z tego względu dla oceny konstytucyjności omawianego przepisu istotne znaczenie ma ustalenie, czy został spełniony warunek, o którym mowa w przepisach zawierających upoważnienie. Chodzi więc o to, czy wprowadzenie ograniczenia egzekucji bankowej i jego zakres było uzasadnione ważnymi przyczynami społecznymi lub gospodarczymi. Oceny tych przyczyn dokonał Trybunał Konstytucyjny we wspomnianej już sprawie sygn. akt U. 1/95, a jak się wydaje w świetle wyjaśnień Ministra Finansów, okoliczności uzasadniające przedłużenie okresu ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa istnieją nadal.
Tymczasem Wnioskodawca te “ważne przyczyny” sprowadza jedynie do troski ówczesnego ustawodawcy o wykonanie narodowych planów gospodarczych, co czynie je anachronicznymi, nie przystającymi do obecnego ustroju. Poglądu tego nie można podzielić zważywszy, że kwestionowane przez Wnioskodawcę przepisy znajdują się w aktach wydanych wprawdzie w latach siedemdziesiątych, które jednak były nowelizowane po roku 1989. Można więc domniemywać, że taka ich treść była wyrazem woli także obecnego ustawodawcy.
II
Na rozprawie w dniu 12 grudnia 1995 r. stawili się uczestnicy postępowania: przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich jako wnioskodawcy, Ministerstwa Finansów i Prokuratora Generalnego. Uczestnicy postępowania podtrzymali przedstawione na piśmie stanowiska.
III
Trybunał Konstytucyjny ustalił co następuje:
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa wprowadziło zakaz prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych tej Agencji i jej oddziałów terenowych, na których gromadzone są środki przeznaczone na realizację zadań statutowych, a w szczególności na restrukturyzację i prywatyzację przejętego mienia Skarbu Państwa, na tworzenie miejsc pracy oraz na bieżącą działalność.
Rozporządzenie to pozbawiło więc do dnia 30 czerwca 1996 r. wszystkich wierzycieli Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa możliwości zaspokojenia w drodze egzekucji z rachunków bankowych tej Agencji i jej oddziałów swych należności. Skutki działania tego rozporządzenia odczuły najbardziej dotkliwie gminy wiejskie, które utraciły w tym okresie znaczną część ich dochodów.
Zaskarżone rozporządzenie zostało wydane na podstawie delegacji przewidzianej w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Obydwie te ustawy upoważniają Ministra Finansów do określenia w drodze rozporządzenia rachunków bankowych, z których nie może być prowadzona egzekucja z ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych.
Konstytucyjność udzielenia we wskazanych ustawach tak szerokiej delegacji Ministrowi Finansów do ograniczania praw wierzycieli została zakwestionowana przez Wnioskodawcę, lecz upłynął już okres pięciu lat od ogłoszenia tych aktów, w którym Trybunał Konstytucyjny może badać zgodność aktu ustawowego z konstytucją.
Nie budzi więc wątpliwości, że zaskarżone rozporządzenie zostało wydane na podstawie delegacji ustawowej. Wobec tego Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutu naruszenia art. 56 ust. 3 Ustawy Konstytucyjnej, poprzez wydanie zaskarżonego rozporządzenia bez delegacji ustawowej. Skoro Trybunał Konstytucyjny nie może badać zgodności z konstytucją wskazanej delegacji ustawowej, to tym bardziej nie może jej uznać za nieobowiązującą wskutek zmiany stosunków społeczno-gospodarczych. Rozważenia wymaga natomiast, czy granice tej delegacji nie zostały przekroczone, a więc czy wprowadzone tym rozporządzeniem ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych są uzasadnione ważnymi przyczynami społecznymi lub gospodarczymi.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym przewidują ochronę słusznych interesów dłużnika, zwłaszcza przepisy Księgi Drugiej Działu V – Ograniczenia egzekucji i Działu VI Powództwa przeciwegzekucyjne. Na uwagę zasługuje zwłaszcza art. 1061 k.p.c. zezwalający dłużnikowi prowadzącemu działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego do wystąpienia do sądu w razie, gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia tej działalności o wyłączenie tej rzeczy spod zajęcia, wskazując we wniosku składniki swego mienia, z których jest możliwe zaspokojenie roszczeń wierzyciela w zamian za rzecz zwolnioną. Podobną funkcję w stosunku do osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową pełni art. 829 pkt 4 k.p.c. stanowiący, iż nie podlegają egzekucji narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia. Przepisy k.p.c. przewidujące ochronę słusznych interesów dłużnika nie naruszają prawa wierzyciela do przymusowej realizacji w drodze egzekucji wierzytelności, a jedynie wprowadzają do egzekucji pewne korekty.
Ta reguła, iż ochrona słusznych interesów dłużnika nie może prowadzić do pozbawienia wierzyciela prawa do przymusowej realizacji wierzytelności znajduje też oparcie w konstytucyjnej zasadzie ochrony własności wyrażonej w art. 7 przepisów konstytucyjnych oraz w art. 6 tychże przepisów zapewniających gwarancje swobody działalności gospodarczej.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje stanowisko wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 20 czerwca 1995 r. (U. 1/95), iż Minister Finansów może korzystać z delegacji ustawowej tylko w ten sposób, by chroniąc słuszne interesy dłużnika nie pozbawić ochrony prawnej interesów wierzyciela.
W rozpoznawanej sprawie chodzi nadto o ochronę interesów wierzyciela, pozostającego pod szczególną ochroną konstytucyjną. Z mocy bowiem art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo. Wierzytelności zaś gmin wobec Agencji Rolnej Skarbu Państwa stanowią własne dochody gminy w rozumieniu art. 73 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej i przeznaczone są na realizację zadań publicznych.
Wymaga wobec tego rozważenia, czy postanowienia zaskarżonego rozporządzenia wyłączające spod egzekucji rachunki bankowe Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa uwzględniają w należytym stopniu interes wierzyciela.
Za wprowadzeniem tym rozporządzeniem wskazanego wyłączenia egzekucji przemawiają następujące argumenty.
Zaskarżone rozporządzenie zostało wydane w związku z nałożeniem ustawą z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 464 ze zmianami) na Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa obowiązku przejęcia do końca 1993 r. majątku wszystkich państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, po ich likwidacji. Termin ten został następnie przedłużony ustawowo do końca 1994 r. Z przejęciem tego majątku łączy ustawa przejęcie zadłużenia pozostałego po tych przedsiębiorstwach. Zaskarżone rozporządzenie zmierza do tego, aby chronić Agencję przed koniecznością spłacania tego zadłużenia bezpośrednio po jego przejęciu. Chodzi o zapewnienie jej możliwości stopniowego regulowania zobowiązań na drodze bankowego postępowania ugodowego. Ograniczenie egzekucji nie dotyczy zaś zobowiązań, które zaciągnęła sama Agencja, a jedynie tych, które przejęła ona z mocy ustawy.
Na rachunkach bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa znajdują się głównie środki ze sprzedaży i wydzierżawienia nieruchomości Skarbu Państwa. Przed ich przejęciem do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa pozostawały one jedynie w zarządzie państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej i wobec tego nie podlegały także egzekucji, z tytułu zadłużenia tych przedsiębiorstw.
Umożliwienie realizacji zadań, którymi obarczyła Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, a zwłaszcza w zakresie restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze, tworzenia gospodarstw rolnych i powiększania już istniejących gospodarstw rodzinnych, prowadzenia prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz tworzenia miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej, to przyczyny społeczno-gospodarcze, którymi uzasadniane jest wyłączenie z egzekucji rachunków bankowych tej Agencji i jej oddziałów.
Tymi samymi przyczynami uzasadniano jednak także rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 lipca 1993 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, które wyłączyło dopuszczalność egzekucji z rachunków tej Agencji na okres do dnia 30 czerwca 1994 r. i rozporządzenie z dnia 11 lipca 1994 r., które przedłużyło do dnia 30 czerwca 1995 r. okres obowiązywania tego wyłączenia. Wyłączenie z tych samych przyczyn po raz trzeci egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własnej Rolnej Skarbu Państwa na rok następny stwarza niebezpieczeństwo utrwalenia tych ograniczeń.
Wskazane przepisy ustawowe, które udzieliły Ministrowi Finansów delegację do określenia w drodze rozporządzenia rachunków bankowych, z których nie może być prowadzona egzekucja z ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych nie przewidują wprawdzie wymogu periodyczności rozporządzenia wydanego na tej podstawie, to trafnie nadano temu rozporządzeniu taki charakter. Wymóg ten wynika z przesłanki “ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych, warunkujących dopuszczalność tych regulacji w drodze rozporządzenia Ministra Finansów. Przyczyny te nie mogą uzasadniać trwałego wyłączenia spod egzekucji określonych rachunków bankowych. Ograniczenie prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych stanowi bowiem doraźną ingerencję w instytucję egzekucji, uregulowaną stabilnymi przepisami prawa procesowego. Każda tego typu ingerencja musi mieć na tyle wystarczające uzasadnienie aksjologiczne, aby zrównoważyć naruszenie zasad pewności obrotu i bezpieczeństwa prawnego.
Powołana w ustawowej delegacji przesłanka ważnych przyczyn oznacza nie tylko potrzebę wartościowania tych przyczyn, ale również doraźność ingerencji. Dopuszcza ona możliwość ingerowania w sytuacji szczególnej, gdy wystąpienie pewnych zjawisk nietypowych, o określonej wadze społecznej i gospodarczej uzasadnia konieczność odstąpienia na czas określony od przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego lub ustawie o postępowaniu egzekucyjnym, metod działania. Nie może ono przyjąć względnie trwałego charakteru.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił poglądu Rzecznika Praw Obywatelskich, iż tylko do końca 1994 r. istniało “przyzwolenie ustawowe” ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji. Działania zmierzające do realizacji zadań Agencji, a w szczególności postępowania ugodowe, nie mogły być bowiem zakończone z dniem zakończenia przejmowania zadłużonego majątku przez Agencję.
Poprzednie rozporządzenie Ministra Finansów, a mianowicie z dnia 11 lipca 1994 r., przedłużające okres działania tego zakazu do dnia 30 czerwca 1995 r. zostało zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego przez Sejmik Samorządowy Województwa Szczecińskiego. Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 20 czerwca 1995 r. (U. 1/95) uznał zaskarżony § 1 tego rozporządzenia za sprzeczny z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej w zakresie, w jakim nie dopuszcza ono prowadzenia egzekucji bieżących należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko wyrażone przez przedstawicieli wnioskodawcy na rozprawie, iż przyczyny społeczno-gospodarcze, którymi uzasadniane są przewidziane zaskarżonym rozporządzeniem ograniczenia egzekucji z rachunku bankowego Agencji dotyczą wyłącznie długów przejętych przez nią z mocy ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, a nie odnoszą się do bieżących zobowiązań podatkowych Agencji.
W zaskarżonym przez Rzecznika Praw Obywatelskich rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 1995 r., przedłużającym zakaz prowadzenia egzekucji z tego rachunku bankowego do dnia 30 czerwca 1996 r. zostały w § 1 ust. 2 pkt 4 wyłączone z zakresu przedmiotowego tego zakazu należności wynikające z umów zawartych przez Agencję i inne należności przypadające od Agencji, powstałe po przejęciu przez nią mienia.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ograniczenie w zaskarżonym rozporządzeniu zakazu prowadzenia egzekucji z rachunku bankowego Agencji do długów powstałych przed przejęciem mienia przez Agencję czyni zadość wymogom, wynikającym ze wskazanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, co doprowadziło do zgodności tych ograniczeń z art. 73 § 2 Ustawy Konstytucyjnej. Z tych względów Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutu Wnioskodawcy, iż także zaskarżone orzeczenie narusza art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej.
Ukształtowany na okres do dnia 30 czerwca 1996 r. zakres ograniczeń egzekucji z rachunku bankowego Agencji i jej oddziałów uwzględnia w niezbędnym stopniu interes wierzycieli, a przez to nie narusza art. 7 przepisów konstytucyjnych wyrażającego zasadę ochrony własności i art. 6 tych przepisów, zapewniającego gwarancje swobody działalności gospodarczej.
Spłacenie przez Agencję do dnia 30 czerwca 1996 r. należności powstałych po przejęciu mienia do zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, pozwoli Agencji po tym terminie na spłatę wcześniej powstałych i nieuregulowanych zobowiązań majątkowych.
Przesłanka ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych nie może jednak być nadużywana dla powtarzających się regulacji o charakterze wyjątkowym. Przyjąć dlatego należy, że trzyletni okres karencji egzekucji długów przejętych przez Agencję, po likwidowanych państwowych gospodarstwach rolnych, wyczerpuje czasokres występowania tych przesłanek.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.
ORZECZENIE
z dnia 12 grudnia 1995 r.
Sygn. akt U. 6/95
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Zdzisław Czeszejko-Sochacki – przewodniczący
Krzysztof Kolasiński – sprawozdawca
Janusz Trzciński
Joanna Szymczak – protokolant
po rozpoznaniu w dniu 12 grudnia 1995 r. na rozprawie sprawy z wniosku Rzecznika Praw Obywatelskich z udziałem umocowanych przedstawicieli uczestników postępowania: Wnioskodawcy, Ministra Finansów i Prokuratora Generalnego o stwierdzenie:
niezgodności § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 75, poz. 379) – w zakresie, w jakim nie dopuszcza prowadzenia egzekucji należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych – z art. 56 ust. 3 i art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184) oraz z art. 6 i 7 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 tejże Ustawy Konstytucyjnej.
o r z e k a:
§ 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 75, poz. 379) – w zakresie, w jakim ogranicza prowadzenie egzekucji należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów jest zgodny z art. 56 ust. 3 i art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184 ) oraz z art. 6 i 7 przepisów konstytucyjnych, utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 tejże Ustawy Konstytucyjnej .
U z a s a d n i e n i e:
I
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem z dnia 17 sierpnia 1995 r. o stwierdzenie niezgodności § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa (Dz.U. Nr 75, poz. 379) – w zakresie, w jakim nie dopuszcza prowadzenia egzekucji należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych – z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym (Dz.U. Nr 84, poz. 426 zm.: z 1995 r. Nr 38, poz. 184), a następnie pismem procesowym z dnia 15 września 1995 r. rozszerzył wniosek wnosząc o stwierdzenie niezgodności tegoż paragrafu powołanego rozporządzenia Ministra Finansów z art. 6 i art. 7 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r. o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą Rzeczypospolitej Polskiej oraz o samorządzie terytorialnym oraz z art. 56 ust. 3 cyt. Ustawy Konstytucyjnej.
W uzasadnieniu wniosku z dnia 17 sierpnia 1995 r. Wnioskodawca stwierdził, że rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa jest trzecim kolejnym aktem prawnym, którym Minister Finansów, wykorzystując upoważnienie zawarte w art. 894 k.p.c. oraz w art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (t.j. Dz.U. Nr 36, poz. 161 ze zmianami), ogranicza dopuszczalność egzekucji z rachunków bankowych wymienionej Agencji, na których gromadzone są środki przeznaczone na realizację zadań statutowych. Pierwsze rozporządzenie datowane 20 lipca 1993 r. weszło w życie z dniem ogłoszenia i obowiązywało od 28 lipca 1993 r. (Dz.U. Nr 67, poz. 324), ograniczając egzekucję z rachunków bankowych AWRSP do dnia 30 czerwca 1994 r.
Następne rozporządzenie z dnia 11 lipca 1994 r. (Dz.U. Nr 82, poz. 377) ograniczyło dopuszczalność prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych AWRSP do dnia 30 czerwca 1995 r.
Kolejne rozporządzenie z dnia 29 czerwca 1995 r. (Dz.U. Nr 75, poz. 379) wprowadziło ograniczenie egzekucji z omawianych rachunków bankowych do 30 czerwca 1996 r.
Wnioskodawca wyraził pogląd, że ograniczenie egzekucji opartej o prawomocne orzeczenia – z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych jest niedopuszczalne w państwie prawnym, art. 1 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Ograniczenie to narusza istniejący porządek prawny, “zawiesza” bowiem zasądzone postępowanie egzekucyjne, czym podrywa zasadę zaufania do Państwa i państwowego wymiaru sprawiedliwości, naruszając interesy wierzycieli Agencji.
Ograniczenie egzekucji z rachunków bankowych AWRSP prowadzi w szczególności do uszczuplenia gwarantowanych konstytucyjne (art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej) dochodów samorządu terytorialnego. Ograniczenie to szczególnie niekorzystnie wpływa na sytuację budżetową gmin w województwach zachodnich i północnych, w których występuje koncentracja byłych państwowych przedsiębiorstw rolnych.
Pomimo orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 1995 r. Minister Finansów wykorzystując treść upoważnienia zawartego w art. 894 k.p.c. i art. 88 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, nie biorąc pod uwagę wskazanych przez Trybunał Konstytucyjny w powołanym orzeczeniu przesłanek uzasadniających orzeczenie niezgodności § 1 rozporządzenia z dnia 11 lipca 1994 r. – z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej, wydał w dniu 29 czerwca 1995 r. kolejne rozporządzenie wprowadzające ograniczenie egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa do dnia 30 czerwca 1996 r. z tych samych jak poprzednio względów, tj. ochrony dłużnika, tj. Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa dla realizacji statutowych zadań stojących przed tą Agencją.
W piśmie procesowym z dnia 15 września 1995 r. Wnioskodawca wniósł dodatkowo o stwierdzenie przez Trybunał Konstytucyjny niezgodności § 1 cytowanego rozporządzenia Ministra Finansów:
– z zasadą swobody działalności gospodarczej bez względu na formę własności, zagwarantowaną w art. 6 przepisów konstytucyjnych przez pozbawienie wierzycieli Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa możliwości dochodzenia roszczeń z tytułu wykonanych dostaw bądź usług w drodze egzekucji z rachunków bankowych tej Agencji w sposób przewidziany w obowiązujących przepisach kodeksu postępowania cywilnego, w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a przez to naruszenie możliwości prawidłowego wykonywania tej działalności,
– z zasadą ochrony własności określoną w art. 7 powołanych wyżej przepisów konstytucyjnych, przez pozbawienie wierzycieli tej Agencji możliwości egzekwowania z rachunków bankowych swoich roszczeń z tytułu wykonania dostaw bądź usług i powodowanie utraty ich własności, w tym także własności osobistej, oraz
– o stwierdzenie, że zaskarżone rozporządzenie Ministra Finansów w zakresie, w jakim powoduje ograniczenie dopuszczalności egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa zostało wydane z przekroczeniem upoważnienia ustawowego, a więc z naruszeniem art. 56 ust. 3 Ustawy Konstytucyjnej.
Wnioskodawca stwierdził, iż Minister Finansów wydając w oparciu o tę samą delegację ustawową rozporządzenie z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, z mocą obowiązującą od dnia jego ogłoszenia do dnia 30 czerwca 1996 r. poszerzył wprawdzie katalog należności, do których ograniczenie egzekucji nie ma zastosowania, wyłączając z zakresu tego ograniczenia przypadające od Agencji inne należności, które powstały po przejęciu mienia do Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa”, to utrzymał jednakże nadal ograniczenia egzekucyjne w odniesieniu do wszystkich wcześniejszych wierzytelności związanych z przejętym mieniem obciążających tę Agencję. Ograniczenia egzekucyjne dotyczą więc nadal należności samorządu terytorialnego powstałych przed przejęciem przez tę Agencję gruntów i mienia likwidowanych przedsiębiorstw państwowych gospodarstw rolnych, a także innych wierzycieli, którzy dotychczas nie zostali zaspokojeni z tytułu zobowiązań powstałych przed przejęciem mienia do Zasobów Własności Rolnej Skarbu Państwa. Wszystkich tych wierzycieli, łącznie z samorządem terytorialnym, powołane rozporządzenie pozbawia należytej ochrony ich praw do dochodzenia roszczeń przy pomocy przewidzianych prawem środków egzekucyjnych z rachunków bankowych tejże Agencji.
W ocenie Wnioskodawcy przedłużenie przez Sejm terminu dla przejęcia przez Agencję praw i obowiązków wynikających z wykonywania prawa własności do dnia 31 grudnia 1994 r. miało na celu przedłużenie “terminu ochronnego” do tej daty.
Ograniczenie możliwości egzekwowania wierzytelności z rachunków bankowych AWRSP wprowadzone i kontynuowane na mocy rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. narusza zasadę wyrażoną w art. 6 przepisów konstytucyjnych również i z tego względu, że nie spełniona została konstytucyjna przesłanka dopuszczająca wprowadzenie takiego ograniczenia w drodze ustawy. Za spełnienie warunku ograniczenia swobody działalności gospodarczej jedynie mocą ustawy, nie można – w ocenie Rzecznika – uznać upoważnienia ustawowego dla Ministra Finansów do wprowadzenia ograniczeń egzekucyjnych, zawartego w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego i art. 88 ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, albowiem oba te przepisy stanowią upoważnienie nieskonkretyzowane, oparte na ogólnie sformułowanej przesłance wskazującej na “ważne przyczyny społeczne lub gospodarcze”.
Kolejne ograniczanie egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa burzy, zdaniem Wnioskodawcy, ustalony konstytucyjnie porządek prawny. Wprowadzone w 1993 r. i przedłużane z roku na rok ograniczenia egzekucji pozbawiają wierzyciela Agencji możliwości zaspokojenia roszczeń, nie biorąc pod uwagę praw i interesów obywateli, naruszając tym samym zaufanie obywateli do Państwa i stanowionego prawa, a ponadto narażając tychże obywateli na często nieodwracalne straty materialne, prowadzące niekiedy do upadłości prowadzonej działalności i pozbawienia środków egzystencji.
Wprowadzone ograniczenia egzekucyjne z rachunków bankowych AWRSP naruszają zatem także zasady zawarte w art. 7 przepisów konstytucyjnych, albowiem ochrona własności osobistej staje się fikcja prawną, przy czym – do sytuacji takich dochodzi z przyczyn leżących poza wierzycielami Agencji, którym zainteresowani wierzyciele nie mogli w żaden sposób zapobiec.
Minister Finansów w piśmie z dnia 25 września 1995 r. stwierdza, że kwestionowane rozporządzenie zostało wydane na podstawie upoważnienia zwartego w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. Nr 36, poz. 161 ze zmianami). Upoważnienia, zawarte w tych przepisach, są jednobrzmiące i sprowadzają się do zezwolenia Ministrowi Finansów na określenie rachunków bankowych, z których nie może być prowadzona egzekucja administracyjna lub sądowa z ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych.
Zdaniem Ministra Finansów utrzymanie ochrony rachunków bankowych Agencji jeszcze przez rok, było nadal niezbędne w celu umożliwienia jej dokończenia działań, związanych z restrukturyzacją zadłużenia przejętego po zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej.
Agencja bowiem, przejmując w latach 1992-1994 mienie zlikwidowanych przedsiębiorstw, przejęła również ich zobowiązania w kwocie ok. 1, 99 mld zł. Mimo, iż w tym samym okresie spłaciła ok. 1,05 mld zł zobowiązań, w tym wobec Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. ok. 0,3 mld zł, saldo przejętego zadłużenia na dzień 31 grudnia 1994 r. wynosiło dalej około 1,9 mld zł. Wielkość wpływów, jakie Agencja spodziewa się uzyskać z tytułu rozdysponowania przejętego mienia oraz różnica w poziomie odsetek od zaległych zobowiązań i oprocentowania należności z tytułu ratalnej sprzedaży mienia w relacji do kwoty przejętych zobowiązań powoduje, że spłata takiej wielkości zobowiązań nie będzie możliwa bez wspierających rozwiązań.
Dostępnym w chwili obecnej systemowym rozwiązaniem dającym szansę na restrukturyzację zadłużenia są bankowe postępowania ugodowe, prowadzone w trybie określonym w ustawie o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków.
Jednak tempo wdrażania bankowych postępowań ugodowych jest wolniejsze niż pierwotnie przewidywano. Jest to spowodowane trudną sytuacją finansową głównego wierzyciela Agencji – Banku Gospodarki Żywnościowej S.A. Konieczne więc stało się poszukiwanie takich rozwiązań, które nie pogarszając sytuacji banku, umożliwiałyby rozwiązanie problemu.
Prace nad nowymi rozwiązaniami o charakterze systemowym prowadzone są obecnie przez Agencję we współdziałaniu z Ministerstwem Finansów oraz Ministerstwem Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej. Zakłada się, że Minister Finansów przekaże dodatkową kwotę obligacji restrukturyzacyjnych Bankowi Gospodarki Żywnościowej S.A., umożliwiającą jego wzmocnienie kapitałowe. Wykup tych obligacji dokonywany byłby ze środków przekazywanych budżetowi przez Agencję a pochodzących z rozdysponowania mienia Zasobu, przy założeniu 5-letniej karencji wykupu rat kapitałowych i wypłaty oprocentowania przez pierwsze pięć lat ze środków budżetu.
Realizowanie programu oddłużenia Agencji nie byłoby możliwe w sytuacji zagrożenia lawinową egzekucją należności przez wierzycieli Agencji. Należało liczyć się z tym, że wierzyciele zdecydują się na windykację należności w najskuteczniejszej formie, tj. poprzez egzekucję z rachunków bankowych.
Minister Finansów zwrócił uwagę na to, że sprawę zgodności z Ustawą Konstytucyjną rozporządzenia z dnia 11 lipca 1994 r. rozpatrywał Trybunał Konstytucyjny na posiedzeniu w dniu 20 czerwca 1995 r. Trybunał orzekł, że Minister Finansów, wydając to rozporządzenie, nie przekroczył granic upoważnienia zawartego w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, a także nie dopatrzył się niezgodności § 1 skarżonego rozporządzenia z artykułami 1, 3, 57, 67, 69, 72 i 73 przepisów konstytucyjnych utrzymanych w mocy na podstawie art. 77 Ustawy Konstytucyjnej oraz art. art. 70 i 71 tejże Ustawy Konstytucyjnej, ponieważ ograniczenie czasowe egzekucji z rachunków bankowych Agencji leży w interesie społecznym i gospodarczym.
Jednocześnie Trybunał uznał, że sprzeczny był z Ustawą Konstytucyjną tylko § 1 ust. 2 pkt 4 powołanego na wstępie rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 11 lipca 1994 r., zgodnie z którym zobowiązania publiczno-prawne powstałe także po przejęciu mienia Skarbu Państwa przez Agencję nie mogły być egzekwowane z rachunków bankowych. Rozporządzenie z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa w pełni uwzględnia orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 1995 r. W § 1 ust. 2 pkt 4 tego rozporządzenia wyraźnie określono, że ograniczeń egzekucji nie stosuje się zarówno do należności wynikających z umów zawartych przez Agencję, jak i do innych należności ( a więc i publiczno-prawnych) przypadających od Agencji, a powstałych po przejęciu mienia do Zasobu. W ten sposób ograniczenie egzekucji dotyczy jedynie zobowiązań przejętych przez Agencję, na których wysokość Agencja nie miała żadnego wpływu.
Prokurator Generalny w piśmie z dnia 26 października 1995 r. zaprezentował stanowisko, że zaskarżony przepis § 1 rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. nie jest niezgodny z art. 6 i z art. 7 przepisów konstytucyjnych oraz z art. 56 ust. 3 i z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej z dnia 17 października 1992 r.
Prokurator Generalny zwrócił uwagę na fakt, że zarówno rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 11 lipca 1994 r., którego dotyczy orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 czerwca 1995 r., jak i rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r., będące przedmiotem zaskarżenia przez Wnioskodawcę zostało wydane na podstawie upoważnienia zawartego w tych samych przepisach, a to w art. 894 k. p.c. i w art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (Dz.U. z 1991 r. Nr 30, poz. 161 ze zmianami).
Wnioskodawca kwestionując co do zasady możliwość wprowadzenia jakichkolwiek ograniczeń prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych, w istocie kwestionuje wymienione wyżej przepisy, których konstytucyjność nie może być jednak przedmiotem badania z powodu upływu pięcioletniego okresu od ich ogłoszenia.
Trudność polegająca na ograniczeniu możliwości zaspokojenia swoich roszczeń w trybie egzekucji z rachunku bankowego w sytuacji, gdy dług został przejęty przez Agencję od byłego państwowego gospodarstwa rolnego i nie mógł być wcześniej wyegzekwowany przez wierzyciela, nie ogranicza w żadnym stopniu swobody działalności gospodarczej. Warto zaznaczyć, że w istocie nie została pogorszona sytuacja wierzycieli w porównaniu z tą, w jakiej znajdowali się oni przed likwidacją państwowych gospodarstw rolnych.
Ograniczenie przewidziane w zakwestionowanym przepisie nie powoduje przepadku wierzytelności ani nie uniemożliwia prowadzenia egzekucji innego rodzaju. Oznacza ono jedynie przesunięcie w czasie możliwości egzekucji z rachunku bankowego Agencji. Zresztą do zadań Agencji należy m.in. zaspokojenie przejętych długów. Realizacja programu oddłużenia nie byłaby jednak możliwa w sytuacji zagrożenia lawinowego egzekucjami należności wierzycieli.
Ograniczenie możliwości prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji i związane z tym utrudnianie z odzyskaniem wierzytelności nie naruszają prawa własności, nie prowadzą bowiem do jej przejęcia przez Agencję czy inną nieuprawnioną osobę. Wręcz przeciwnie – daje ono gwarancję, że zostanie zrealizowany program zaspokojenia wszystkich wierzycieli. Dokonując oceny zaskarżonego rozporządzenia w zakresie jego zgodności z art. 56 ust. 3 Ustawy Konstytucyjnej, należy ustalić, czy istniało ustawowe upoważnienie do jego wydania i czy zakres tego upoważnienia nie został przekroczony. Z tego względu dla oceny konstytucyjności omawianego przepisu istotne znaczenie ma ustalenie, czy został spełniony warunek, o którym mowa w przepisach zawierających upoważnienie. Chodzi więc o to, czy wprowadzenie ograniczenia egzekucji bankowej i jego zakres było uzasadnione ważnymi przyczynami społecznymi lub gospodarczymi. Oceny tych przyczyn dokonał Trybunał Konstytucyjny we wspomnianej już sprawie sygn. akt U. 1/95, a jak się wydaje w świetle wyjaśnień Ministra Finansów, okoliczności uzasadniające przedłużenie okresu ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa istnieją nadal.
Tymczasem Wnioskodawca te “ważne przyczyny” sprowadza jedynie do troski ówczesnego ustawodawcy o wykonanie narodowych planów gospodarczych, co czynie je anachronicznymi, nie przystającymi do obecnego ustroju. Poglądu tego nie można podzielić zważywszy, że kwestionowane przez Wnioskodawcę przepisy znajdują się w aktach wydanych wprawdzie w latach siedemdziesiątych, które jednak były nowelizowane po roku 1989. Można więc domniemywać, że taka ich treść była wyrazem woli także obecnego ustawodawcy.
II
Na rozprawie w dniu 12 grudnia 1995 r. stawili się uczestnicy postępowania: przedstawiciele Rzecznika Praw Obywatelskich jako wnioskodawcy, Ministerstwa Finansów i Prokuratora Generalnego. Uczestnicy postępowania podtrzymali przedstawione na piśmie stanowiska.
III
Trybunał Konstytucyjny ustalił co następuje:
Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 29 czerwca 1995 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa wprowadziło zakaz prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych tej Agencji i jej oddziałów terenowych, na których gromadzone są środki przeznaczone na realizację zadań statutowych, a w szczególności na restrukturyzację i prywatyzację przejętego mienia Skarbu Państwa, na tworzenie miejsc pracy oraz na bieżącą działalność.
Rozporządzenie to pozbawiło więc do dnia 30 czerwca 1996 r. wszystkich wierzycieli Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa możliwości zaspokojenia w drodze egzekucji z rachunków bankowych tej Agencji i jej oddziałów swych należności. Skutki działania tego rozporządzenia odczuły najbardziej dotkliwie gminy wiejskie, które utraciły w tym okresie znaczną część ich dochodów.
Zaskarżone rozporządzenie zostało wydane na podstawie delegacji przewidzianej w art. 894 kodeksu postępowania cywilnego oraz art. 88 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji. Obydwie te ustawy upoważniają Ministra Finansów do określenia w drodze rozporządzenia rachunków bankowych, z których nie może być prowadzona egzekucja z ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych.
Konstytucyjność udzielenia we wskazanych ustawach tak szerokiej delegacji Ministrowi Finansów do ograniczania praw wierzycieli została zakwestionowana przez Wnioskodawcę, lecz upłynął już okres pięciu lat od ogłoszenia tych aktów, w którym Trybunał Konstytucyjny może badać zgodność aktu ustawowego z konstytucją.
Nie budzi więc wątpliwości, że zaskarżone rozporządzenie zostało wydane na podstawie delegacji ustawowej. Wobec tego Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutu naruszenia art. 56 ust. 3 Ustawy Konstytucyjnej, poprzez wydanie zaskarżonego rozporządzenia bez delegacji ustawowej. Skoro Trybunał Konstytucyjny nie może badać zgodności z konstytucją wskazanej delegacji ustawowej, to tym bardziej nie może jej uznać za nieobowiązującą wskutek zmiany stosunków społeczno-gospodarczych. Rozważenia wymaga natomiast, czy granice tej delegacji nie zostały przekroczone, a więc czy wprowadzone tym rozporządzeniem ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych są uzasadnione ważnymi przyczynami społecznymi lub gospodarczymi.
Przepisy kodeksu postępowania cywilnego o postępowaniu egzekucyjnym przewidują ochronę słusznych interesów dłużnika, zwłaszcza przepisy Księgi Drugiej Działu V – Ograniczenia egzekucji i Działu VI Powództwa przeciwegzekucyjne. Na uwagę zasługuje zwłaszcza art. 1061 k.p.c. zezwalający dłużnikowi prowadzącemu działalność gospodarczą w formie przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego do wystąpienia do sądu w razie, gdy egzekucja zostanie skierowana do rzeczy niezbędnej do prowadzenia tej działalności o wyłączenie tej rzeczy spod zajęcia, wskazując we wniosku składniki swego mienia, z których jest możliwe zaspokojenie roszczeń wierzyciela w zamian za rzecz zwolnioną. Podobną funkcję w stosunku do osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową pełni art. 829 pkt 4 k.p.c. stanowiący, iż nie podlegają egzekucji narzędzia i inne przedmioty niezbędne do osobistej pracy zarobkowej dłużnika oraz surowce niezbędne dla niego do produkcji na okres jednego tygodnia. Przepisy k.p.c. przewidujące ochronę słusznych interesów dłużnika nie naruszają prawa wierzyciela do przymusowej realizacji w drodze egzekucji wierzytelności, a jedynie wprowadzają do egzekucji pewne korekty.
Ta reguła, iż ochrona słusznych interesów dłużnika nie może prowadzić do pozbawienia wierzyciela prawa do przymusowej realizacji wierzytelności znajduje też oparcie w konstytucyjnej zasadzie ochrony własności wyrażonej w art. 7 przepisów konstytucyjnych oraz w art. 6 tychże przepisów zapewniających gwarancje swobody działalności gospodarczej.
Trybunał Konstytucyjny podtrzymuje stanowisko wyrażone w uzasadnieniu orzeczenia z dnia 20 czerwca 1995 r. (U. 1/95), iż Minister Finansów może korzystać z delegacji ustawowej tylko w ten sposób, by chroniąc słuszne interesy dłużnika nie pozbawić ochrony prawnej interesów wierzyciela.
W rozpoznawanej sprawie chodzi nadto o ochronę interesów wierzyciela, pozostającego pod szczególną ochroną konstytucyjną. Z mocy bowiem art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej źródła dochodów jednostek samorządu terytorialnego w zakresie zadań publicznych są gwarantowane ustawowo. Wierzytelności zaś gmin wobec Agencji Rolnej Skarbu Państwa stanowią własne dochody gminy w rozumieniu art. 73 ust. 1 Ustawy Konstytucyjnej i przeznaczone są na realizację zadań publicznych.
Wymaga wobec tego rozważenia, czy postanowienia zaskarżonego rozporządzenia wyłączające spod egzekucji rachunki bankowe Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa uwzględniają w należytym stopniu interes wierzyciela.
Za wprowadzeniem tym rozporządzeniem wskazanego wyłączenia egzekucji przemawiają następujące argumenty.
Zaskarżone rozporządzenie zostało wydane w związku z nałożeniem ustawą z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz.U. Nr 107, poz. 464 ze zmianami) na Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa obowiązku przejęcia do końca 1993 r. majątku wszystkich państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej, po ich likwidacji. Termin ten został następnie przedłużony ustawowo do końca 1994 r. Z przejęciem tego majątku łączy ustawa przejęcie zadłużenia pozostałego po tych przedsiębiorstwach. Zaskarżone rozporządzenie zmierza do tego, aby chronić Agencję przed koniecznością spłacania tego zadłużenia bezpośrednio po jego przejęciu. Chodzi o zapewnienie jej możliwości stopniowego regulowania zobowiązań na drodze bankowego postępowania ugodowego. Ograniczenie egzekucji nie dotyczy zaś zobowiązań, które zaciągnęła sama Agencja, a jedynie tych, które przejęła ona z mocy ustawy.
Na rachunkach bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa znajdują się głównie środki ze sprzedaży i wydzierżawienia nieruchomości Skarbu Państwa. Przed ich przejęciem do Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa pozostawały one jedynie w zarządzie państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej i wobec tego nie podlegały także egzekucji, z tytułu zadłużenia tych przedsiębiorstw.
Umożliwienie realizacji zadań, którymi obarczyła Agencję Własności Rolnej Skarbu Państwa ustawa z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, a zwłaszcza w zakresie restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze, tworzenia gospodarstw rolnych i powiększania już istniejących gospodarstw rodzinnych, prowadzenia prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz tworzenia miejsc pracy w związku z restrukturyzacją państwowej gospodarki rolnej, to przyczyny społeczno-gospodarcze, którymi uzasadniane jest wyłączenie z egzekucji rachunków bankowych tej Agencji i jej oddziałów.
Tymi samymi przyczynami uzasadniano jednak także rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 20 lipca 1993 r. w sprawie ograniczenia egzekucji z rachunków Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, które wyłączyło dopuszczalność egzekucji z rachunków tej Agencji na okres do dnia 30 czerwca 1994 r. i rozporządzenie z dnia 11 lipca 1994 r., które przedłużyło do dnia 30 czerwca 1995 r. okres obowiązywania tego wyłączenia. Wyłączenie z tych samych przyczyn po raz trzeci egzekucji z rachunków bankowych Agencji Własnej Rolnej Skarbu Państwa na rok następny stwarza niebezpieczeństwo utrwalenia tych ograniczeń.
Wskazane przepisy ustawowe, które udzieliły Ministrowi Finansów delegację do określenia w drodze rozporządzenia rachunków bankowych, z których nie może być prowadzona egzekucja z ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych nie przewidują wprawdzie wymogu periodyczności rozporządzenia wydanego na tej podstawie, to trafnie nadano temu rozporządzeniu taki charakter. Wymóg ten wynika z przesłanki “ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych, warunkujących dopuszczalność tych regulacji w drodze rozporządzenia Ministra Finansów. Przyczyny te nie mogą uzasadniać trwałego wyłączenia spod egzekucji określonych rachunków bankowych. Ograniczenie prowadzenia egzekucji z rachunków bankowych stanowi bowiem doraźną ingerencję w instytucję egzekucji, uregulowaną stabilnymi przepisami prawa procesowego. Każda tego typu ingerencja musi mieć na tyle wystarczające uzasadnienie aksjologiczne, aby zrównoważyć naruszenie zasad pewności obrotu i bezpieczeństwa prawnego.
Powołana w ustawowej delegacji przesłanka ważnych przyczyn oznacza nie tylko potrzebę wartościowania tych przyczyn, ale również doraźność ingerencji. Dopuszcza ona możliwość ingerowania w sytuacji szczególnej, gdy wystąpienie pewnych zjawisk nietypowych, o określonej wadze społecznej i gospodarczej uzasadnia konieczność odstąpienia na czas określony od przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego lub ustawie o postępowaniu egzekucyjnym, metod działania. Nie może ono przyjąć względnie trwałego charakteru.
Trybunał Konstytucyjny nie podzielił poglądu Rzecznika Praw Obywatelskich, iż tylko do końca 1994 r. istniało “przyzwolenie ustawowe” ograniczenia egzekucji z rachunków bankowych Agencji. Działania zmierzające do realizacji zadań Agencji, a w szczególności postępowania ugodowe, nie mogły być bowiem zakończone z dniem zakończenia przejmowania zadłużonego majątku przez Agencję.
Poprzednie rozporządzenie Ministra Finansów, a mianowicie z dnia 11 lipca 1994 r., przedłużające okres działania tego zakazu do dnia 30 czerwca 1995 r. zostało zaskarżone do Trybunału Konstytucyjnego przez Sejmik Samorządowy Województwa Szczecińskiego. Trybunał Konstytucyjny orzeczeniem z dnia 20 czerwca 1995 r. (U. 1/95) uznał zaskarżony § 1 tego rozporządzenia za sprzeczny z art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej w zakresie, w jakim nie dopuszcza ono prowadzenia egzekucji bieżących należności gmin z rachunków bankowych Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i jej oddziałów terenowych.
W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny podzielił stanowisko wyrażone przez przedstawicieli wnioskodawcy na rozprawie, iż przyczyny społeczno-gospodarcze, którymi uzasadniane są przewidziane zaskarżonym rozporządzeniem ograniczenia egzekucji z rachunku bankowego Agencji dotyczą wyłącznie długów przejętych przez nią z mocy ustawy z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, a nie odnoszą się do bieżących zobowiązań podatkowych Agencji.
W zaskarżonym przez Rzecznika Praw Obywatelskich rozporządzeniu Ministra Finansów z dnia 20 czerwca 1995 r., przedłużającym zakaz prowadzenia egzekucji z tego rachunku bankowego do dnia 30 czerwca 1996 r. zostały w § 1 ust. 2 pkt 4 wyłączone z zakresu przedmiotowego tego zakazu należności wynikające z umów zawartych przez Agencję i inne należności przypadające od Agencji, powstałe po przejęciu przez nią mienia.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego ograniczenie w zaskarżonym rozporządzeniu zakazu prowadzenia egzekucji z rachunku bankowego Agencji do długów powstałych przed przejęciem mienia przez Agencję czyni zadość wymogom, wynikającym ze wskazanego orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, co doprowadziło do zgodności tych ograniczeń z art. 73 § 2 Ustawy Konstytucyjnej. Z tych względów Trybunał Konstytucyjny nie podzielił zarzutu Wnioskodawcy, iż także zaskarżone orzeczenie narusza art. 73 ust. 2 Ustawy Konstytucyjnej.
Ukształtowany na okres do dnia 30 czerwca 1996 r. zakres ograniczeń egzekucji z rachunku bankowego Agencji i jej oddziałów uwzględnia w niezbędnym stopniu interes wierzycieli, a przez to nie narusza art. 7 przepisów konstytucyjnych wyrażającego zasadę ochrony własności i art. 6 tych przepisów, zapewniającego gwarancje swobody działalności gospodarczej.
Spłacenie przez Agencję do dnia 30 czerwca 1996 r. należności powstałych po przejęciu mienia do zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, pozwoli Agencji po tym terminie na spłatę wcześniej powstałych i nieuregulowanych zobowiązań majątkowych.
Przesłanka ważnych przyczyn społecznych lub gospodarczych nie może jednak być nadużywana dla powtarzających się regulacji o charakterze wyjątkowym. Przyjąć dlatego należy, że trzyletni okres karencji egzekucji długów przejętych przez Agencję, po likwidowanych państwowych gospodarstwach rolnych, wyczerpuje czasokres występowania tych przesłanek.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.