Pełny tekst orzeczenia

743/II/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 26 marca 2009 r.


Sygn. akt Ts 226/07



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Wojciech Hermeliński,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej I.H. w sprawie zgodności:

1) art. 158 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

2) art. 367 § 1 w zw. z art. 361 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

3) art. 368 § 1 pkt 1 w zw. z art. 361 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



1) podjąć zawieszone postępowanie;



2) odmówić nadania biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 października 2007 r. wniesiono o stwierdzenie niezgodności: po pierwsze, art. 158 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.) z art. 2, art. 7, art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 45 ust. 1 Konstytucji; po drugie, art. 367 § 1 w zw. z art. 361 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji; po trzecie, art. 368 § 1 pkt 1 w zw. z art. 361 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji oraz z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności.

Skarga konstytucyjna została oparta na następującym stanie faktycznym. Postanowieniem z 10 czerwca 1959 r. (sygn. akt Ns 115/59) Sąd Powiatowy w Zduńskiej Woli w sprawie z wniosku Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Łodzi stwierdził, że nieruchomość należąca m.in. do poprzednika prawnego skarżącej (ojca) przeszła na własność Skarbu Państwa. Na skutek apelacji wniesionej przez skarżącą Sąd Okręgowy w Sieradzu postanowieniem z 21 września 2005 r. (sygn. akt I Ca 194/05) uchylił zaskarżone orzeczenie i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania. Postanowieniem z 4 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli – Wydział I Cywilny (sygn. akt Ns 738/06) oddalił wniosek Miasta Zduńska Wola o stwierdzenie zasiedzenia przedmiotowej nieruchomości. Od postanowienia tego skarżąca złożyła apelację. Postanowieniem z 29 stycznia 2007 r. Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli – Wydział I Cywilny (sygn. akt Ns 738/06) odrzucił apelację z powodu nieuzupełnienia braków apelacji. Postanowieniem z 28 maja 2007 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu – I Wydział Cywilny (sygn. akt I Cz 130/07) oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z 29 stycznia 2007 r. Równocześnie z wniesieniem skargi konstytucyjnej skarżąca wniosła skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego. Postanowieniem z 8 kwietnia 2008 r. Trybunał Konstytucyjny zawiesił postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej.

Skarżąca zarzuciła w skardze konstytucyjnej, że zaskarżony przepis art. 158 k.p.c., w zakresie, w jakim nie określa, że rozprawa lub posiedzenie sądu powinny być stenografowane, daje możliwość manipulowania zapisem przebiegu rozprawy lub posiedzenia, a zatem jest niezgody z wskazanymi wzorcami konstytucyjnymi. Ponadto, przepisy art. 367 § 1 k.p.c. i art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c., w zakresie, w jakim nie przewidują możliwości wniesienia apelacji od uzasadnienia orzeczenia, wyłączają możliwość stosowania w sytuacji skarżącej przepisów chroniących jej prawo do skutecznego dziedziczenia. Przepisy te – zdaniem skarżącej – w sytuacji, w której sama sentencja orzeczenia jest dla niej korzystna, lecz niekorzystne jest uzasadnienie orzeczenia, pozbawiają ją możliwości uzyskania orzeczenia, od którego można złożyć odwołanie do sądu. Zdaniem skarżącej przepisy te niezgodne są zatem z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest środkiem prawnym o charakterze subsydiarnym i nadzwyczajnym. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Trybunału Konstytucyjnego zasada subsydiarności w korzystaniu z prawa do skargi konstytucyjnej wymaga wykorzystania przysługujących skarżącemu zwykłych środków prawnych przed wystąpieniem ze skargą konstytucyjną do Trybunału Konstytucyjnego. Z tego powodu Trybunał uznał za zasadne zawiesić postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej do czasu zakończenia postępowania przed Sądem Najwyższym. Pismem z 18 kwietnia 2008 r. skarżąca złożyła wniosek o podjęcie zawieszonego postępowania, ze względu na fakt, że postanowieniem z 12 października 2007 r. Sąd Okręgowy w Sieradzu – I Wydział Cywilny (sygn. akt I Cz 130/07) odrzucił pismo skarżącej oznaczone jako skarga kasacyjna, uznając je za zażalenie na postanowienie Sądu Okręgowego w Sieradzu z 28 maja 2007 r.

Mając powyższe na względzie, Trybunał Konstytucyjny, działając na podstawie art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.) oraz art. 180 § 1 pkt 4 k.p.c., postanowił podjąć postępowanie w sprawie skargi konstytucyjnej.

Odnosząc się do zarzutów skargi, przypomnieć należy na wstępie, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji warunkiem merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wykazanie przez skarżącego, iż w związku z wydaniem przez organ władzy publicznej ostatecznego orzeczenia na podstawie zakwestionowanego w skardze aktu normatywnego, doszło do naruszenia przysługujących skarżącemu praw lub wolności o charakterze konstytucyjnym. Uprawdopodobnienie przez skarżącego naruszenia jego praw lub wolności jest zatem przesłanką konieczną dla uznania dopuszczalności skargi konstytucyjnej. W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w niniejszej sprawie doszło do naruszenia wskazanych przez skarżącego praw konstytucyjnych.

Podstawą odmowy nadania biegu skardze konstytucyjnej jest stwierdzenie, że zaskarżony przepis art. 158 k.p.c. nie był podstawą wydania ostatecznego orzeczenia w sprawie skarżącej, w pozostałym zaś zakresie brak wykazania naruszenia konstytucyjnych praw i wolności oraz nieadekwatność wskazanych wzorców kontroli.

Zgodnie z art. 158 k.p.c. „protokół powinien zawierać:

1) oznaczenie sądu, miejsca i daty posiedzenia, nazwiska sędziów, protokolanta, prokuratora, stron, interwenientów, jak również obecnych na posiedzeniu przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz oznaczenie sprawy tudzież wzmiankę co do jawności;

2) przebieg posiedzenia, w szczególności wnioski i twierdzenia stron, wyniki postępowania dowodowego, wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy zostały ogłoszone; jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia nie jest wymagane, wystarcza zamieszczenie w protokole treści samego rozstrzygnięcia; zamiast podania wniosków i twierdzeń można w protokole powołać się na pisma przygotowawcze;

3) czynności stron wpływające na rozstrzygnięcie sądu (ugoda, zrzeczenie się roszczenia, uznanie powództwa, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie żądania pozwu).

§ 2. Protokół podpisują przewodniczący i protokolant”.

Ostatecznym orzeczeniem, które wskazuje skarżąca w niniejszej skardze jest postanowienie z 28 maja 2007 r. Sądu Okręgowego w Sieradzu – I Wydział Cywilny, w którym Sąd oddalił zażalenie skarżącej na postanowienie Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli z 29 stycznia 2007 r. Powodem oddalenia zażalenia było nieuzupełnienie braków apelacji w terminie oraz niedopuszczalność samej apelacji. Oczywiste jest zatem, że podstawą zapadłych orzeczeń w sprawie skarżącej nie mógł być art. 158 k.p.c., określający jedynie wymogi, jakie spełniać musi protokół.

W zakresie zarzutów dotyczących niezgodności art. 367 § 1 k.p.c. i art. 368 § 1 pkt 1 k.p.c. w zw. z art. 361 k.p.c. z art. 2, art. 7, art. 21 ust. 1, art. 32 ust. 1 i 2, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 ust. 1-3 Konstytucji wskazać należy, co następuje. Zgodnie z art. 45 ust. 1 Konstytucji każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Jak wielokrotnie wskazywał swym dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, na prawo to składa się w szczególności:

1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo do uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym),

2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności oraz

3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (zob. wyrok TK z 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36).

Istota zarzutów skarżącej wiąże się zaś, jak wynika bezpośrednio z uzasadnienia skargi konstytucyjnej, przede wszystkim z brakiem możliwości zaskarżenia w drodze apelacji samego uzasadnienia wydanego przez sąd postanowienia. Stwierdzić należy zatem, że zarzuty te związane są w rzeczywistości z zakresem wnoszenia środków odwoławczych, a zatem prawem do dwuinstancyjnego postępowania, o którym mowa w art. 78 Konstytucji. Tymczasem, jak wielokrotnie podkreślał to Trybunał Konstytucyjny, w sytuacji, w której określone prawo lub wolność zostały wyraźnie wysłowione w treści innych przepisów konstytucyjnych, to ten przepis będzie pełnił funkcję samodzielnego wzorca kontroli konstytucyjności prawa (zob. postanowienia z: 24 stycznia 2001 r., Ts 129/00, OTK ZU nr 4/B/2002, poz. 248, 21 czerwca 2001 r., Ts 187/00, OTK ZU nr 3/B/2002, poz. 203, 6 marca 2001 r., Ts 199/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 107). Prowadzi to do uznania, że zarzuty skarżącej nie są związane z treścią wskazanego w art. 45 ust. 1 Konstytucji wzorca kontroli, zaś Trybunał Konstytucyjny nie jest uprawniony do rozszerzania zakresu kontroli w trybie skargi konstytucyjnej.

Nie sposób także uznać za właściwe w zakresie kwestionowania możliwości wniesienia apelacji wzorce określone w art. 21 ust. 2 i art. 64 ust. 1-3 Konstytucji. Przepisy procesowe, określające odpowiednie stosowanie przepisów o apelacji do zażalenia (art. 361 k.p.c.), a także przepisy określające dopuszczalność apelacji (art. 367 § 1 k.p.c.) i wymogi, jakie spełniać musi pismo procesowe (art. 368 § 1 k.p.c.), pozostają bez adekwatnego związku z konstytucyjnymi regulacjami dopuszczalności wywłaszczenia oraz ochrony prawa własności. Zaskarżone przepisy służą co prawda zapewnieniu stronie odpowiednich warunków procesowych w toku postępowania, lecz są to regulacje formalne, których treść nie może być wprost odnoszona do wywłaszczenia czy prawa własności, jako instytucji prawa materialnego. Potwierdza to fakt, że skarżąca koncentruje swoje zarzuty na braku możliwości zaskarżenia samego uzasadnienia orzeczenia sądu pierwszej instancji, a zatem przede wszystkim na braku środka odwoławczego, zarzucie o czysto procesowym charakterze.

Odnosząc się do pozostałych wzorców kontroli Trybunał Konstytucyjny zwraca uwagę, iż ani art. 2 Konstytucji, określający zasadę demokratycznego państwa prawnego, ani art. 7 Konstytucji, określający obowiązek działania organów władzy publicznej na podstawie prawa, ani także art. 32 Konstytucji, statuujący zasadę równości nie mogą stanowić – według utrwalonego orzecznictwa – samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu skargowym. Przepisy te gwarantują określony standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, działania organów władzy publicznej oraz ogólny standard korzystania z nich przez podmioty, jednak ani art. 2, art. 7, ani 32 Konstytucji nie statuują żadnej konkretnej wolności czy prawa (por. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2).

Niezależnie od powyższego wskazać należy, że zarzuty skarżącej związane są w istotnym zakresie nie z treścią zaskarżonych przepisów lecz ze stosowaniem prawa przez sądy orzekające w sprawie. Postanowieniem z 4 grudnia 2006 r. Sąd Rejonowy w Zduńskiej Woli – Wydział I Cywilny (sygn. akt Ns 738/06) oddalił wniosek Miasta Zduńska Wola o stwierdzenie zasiedzenia przedmiotowej nieruchomości. Sąd orzekł zatem zgodnie z żądaniem skarżącej. Skarżąca zarzuca jednak, że naruszenie jej praw i wolności nastąpiło poprzez zawarcie w uzasadnieniu postanowienia stwierdzeń niezgodnych z jej interesem prawnym. Przypomnieć należy zatem, że uzasadnienie stanowi jedynie wskazanie motywów i podstaw dokonanego rozstrzygnięcia. Uzasadnienie orzeczenia nie ma charakteru konstytutywnego, który przypisany jest sentencji orzeczenia. Nie kreuje nowego stanu prawnego ani nie rozstrzyga o prawach i wolnościach stron w sposób prawnie wiążący. Niekorzystne dla skarżącej stwierdzenia, zawarte w niniejszej sprawie w uzasadnieniu, wykraczają poza przedmiot powództwa, którym było stwierdzenie zasiedzenia. Ustalenia sądu wychodzą w istocie poza zakres orzekania w tej konkretnej sprawie. Ich dokonanie nie jest także związane z treścią zaskarżonych przepisów. Nadto zauważyć należy, że jako stwierdzenia zawarte w części pozbawionej charakteru imperatywnego oświadczenia woli nie stanowią rozstrzygnięcia o prawach i wolnościach skarżącej. Skarżąca nie wykazała więc w tym zakresie naruszenia jej praw i wolności konstytucyjnych. Z tego także powodu skarga konstytucyjna nie spełnia wymogów formalnych umożliwiających nadanie jej biegu. Ponadto zauważyć należy także, że ustalenia sądu wykraczające poza zakres rozpoznania i nieuwzględnione w sentencji orzeczenia nie kreują stanu powagi rzeczy osądzonej i nie stanowią przesłanki negatywnej dochodzenia praw i wolności w tym zakresie. Skarżąca ma zatem możliwość żądania ustalenia w trybie art. 189 k.p.c. istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa na zasadach ogólnych.



W tym stanie rzeczy, należało odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.