Pełny tekst orzeczenia

787/II/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 21 grudnia 2010 r.

Sygn. akt Ts 57/09



Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Teresa Liszcz – przewodnicząca


Marek Zubik – sprawozdawca


Stanisław Biernat,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 kwietnia 2010 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej C.Ż.,



p o s t a n a w i a:



1) przywrócić termin do złożenia zażalenia,

2) nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 24 lutego 2009 r. C.Ż. (dalej: skarżąca), reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, zarzuciła, że art. 3982 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim wyłącza możliwość złożenia skargi kasacyjnej w sprawach majątkowych, w których wartość przedmiotu zaskarżenia jest niższa niż 50 tys. zł, w związku z art. 3 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98; dalej: ustawa zmieniająca z 2004 r.) jest niezgodny z art. 8 ust. 2, art. 45 oraz art. 176 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Wyrokiem z 12 grudnia 2006 r. (sygn. akt IV C 1430/05) Sąd Okręgowy w Warszawie – Wydział IV Cywilny oddalił powództwo skarżącej o ustalenie przysługującego prawa własności, złożone 31 grudnia 2003 r. przeciwko Skarbowi Państwa – Staroście Powiatu Nowodworskiego. Wartość przedmiotu sporu (47 200,00 zł) została określona w wysokości trzyletniego czynszu dzierżawnego, określonego dla sprawy w 2001 r., kiedy to wniesiono pozew o wydanie spornej nieruchomości. Apelacja w tej sprawie została oddalona wyrokiem Sądu Apelacyjnego w Warszawie – VI Wydział Cywilny z 18 lipca 2007 r. (sygn. akt VI ACa 342/07) z uwagi na brak interesu powódki (skarżącej) w żądaniu dokonania ustalenia.

Złożona w sprawie skarga kasacyjna, w której pełnomocnik zarzucił między innymi nieważność postępowania spowodowaną niepowiadomieniem skarżącej o terminie rozprawy, które doprowadziło do niemożności obrony praw skarżącej przed sądem drugiej instancji, została postanowieniem z 3 stycznia 2008 r. (sygn. akt VI ACa 342/07) odrzucona przez Sąd Apelacyjny w Warszawie – VI Wydział Cywilny z powodu wartości przedmiotu zaskarżenia. Zażalenie w tej sprawie Sąd Najwyższy oddalił postanowieniem z 4 lipca 2008 r. (sygn. akt I CZ 56/08). Powyższe rozstrzygnięcie zostało doręczone skarżącej 16 września 2008 r.

Pismem z 21 października 2008 r. skarżąca złożyła w Sądzie Najwyższym wniosek o ustanowienie adwokata w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Z uwagi na brak właściwości, 30 października 2008 r. Sąd Najwyższy przesłał wniosek do właściwego miejscowo sądu rejonowego. Postanowieniem z 17 listopada 2008 r. (sygn. akt I Co 1316/08) Sąd Rejonowy dla m.st. Warszawy w Warszawie – Wydział I Cywilny ustanowił dla skarżącej pełnomocnika. W wykonaniu powyższego postanowienia pismem z 26 listopada 2008 r. (znak SOU/1699/20573/08), doręczonym 1 grudnia 2008 r., Okręgowa Rada Adwokacka w Warszawie wyznaczyła pełnomocnika (adwokata).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 29 maja 2009 r. (doręczonym 8 czerwca 2009 r.) pełnomocnik skarżącej został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi poprzez: wskazanie – w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji – ostatecznego orzeczenia, z którym skarżąca wiąże naruszenie wolności lub praw oraz daty jego doręczenia (wraz z uzasadnieniem); wskazanie, jakie konstytucyjne wolności lub prawa skarżącej i w jaki sposób zostały naruszone przez zaskarżony przepis; wskazanie daty doręczenia skarżącej postanowienia Sądu Najwyższego z 4 lipca 2008 r. (wraz z uzasadnieniem); wskazanie daty wystąpienia przez skarżącą do Sądu Rejonowego w Warszawie – Wydział I Cywilny z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej oraz wskazanie daty doręczenia pełnomocnikowi skarżącej pisma Okręgowej Rady Adwokackiej z 26 listopada 2008 r.

Pismem z 15 czerwca 2009 r. pełnomocnik odniósł się do stwierdzonych braków formalnych.

W ocenie skarżącej zaskarżony przepis, przez wyznaczenie dolnej granicy wartości przedmiotu zaskarżenia oraz brak możliwości – w przypadku długo toczących się postępowań sądowych – weryfikacji wcześniej ustalonej wartości przedmiotu zaskarżenia, odbiera skarżącej prawo do skargi kasacyjnej. Jednocześnie skarżąca podniosła, że powiadomienie przez sąd o terminie rozprawy apelacyjnej jedynie pełnomocnika, który nie wziął udziału w postępowaniu, przy jednoczesnym braku powiadomienia skarżącej, pozbawiło ją prawa do obrony swoich praw przed sądem drugiej instancji.

Postanowieniem z 1 kwietnia 2010 r. (doręczonym 12 kwietnia 2010 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. W uzasadnieniu podniósł, że Konstytucja nie gwarantuje prawa do rozpoznania każdej sprawy przed Sądem Najwyższym, a zatem ustawodawca ma swobodę w ustaleniu zakresu przedmiotowego skargi kasacyjnej. Uznał, że w zakresie art. 3 ustawy zmieniającej z 2004 r. zarzuty skargi dotyczyły zaniechania ustawodawczego. W uzasadnieniu podkreślił również, że część zarzutów dotyczyła płaszczyzny stosowania prawa oraz że wzorcem kontroli skargi konstytucyjnej mogą być wyłącznie te postanowienia Konstytucji, które są dla skarżącej źródłem jej praw podmiotowych. W ten sposób zakwestionował poprawność uczynienia takimi wzorcami art. 8 ust. 2 oraz art. 176 Konstytucji.

W ustawowym terminie do Trybunału Konstytucyjnego nie wpłynęło żadne pismo sporządzone przez pełnomocnika skarżącej. Pismem z 31 maja 2010 r. Biuro Trybunału Konstytucyjnego poinformowało skarżącą oraz jej pełnomocnika o prawomocnym zakończeniu postępowania w sprawie skargi konstytucyjnej Ts 57/09.

Pismem z 9 czerwca 2010 r. skarżąca za pośrednictwem nowego pełnomocnika wyznaczonego przez Okręgową Radę Adwokacką w Warszawie (pismo ORA z 28 maja 2010 r., znak: SOU/1699/20573/08, doręczone pełnomocnikowi skarżącej 2 czerwca 2010 r.) złożyła zażalenie na postanowienie Trybunału z 1 kwietnia 2010 r. wraz z wnioskiem o przywrócenie terminu do jego złożenia. W uzasadnieniu wniosku pełnomocnik podkreślił, że w wyniku odmowy sporządzenia przez adwokata zażalenia na postanowienie Trybunału z 1 kwietnia 2010 r., przy jednoczesnym obowiązku sporządzenia tego środka odwoławczego przez adwokata lub radcę prawnego, skarżąca nie ze swojej winy została pozbawiona możliwości dochodzenia swych praw przed Trybunałem Konstytucyjnym.

Pismem procesowym z 9 czerwca 2010 r. wyznaczony przez ORA adwokat zaskarżył postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z 1 kwietnia 2010 r. w całości. Wniósł o jego uchylenie i nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu oraz o zasądzenie kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych. Zarzucił, że Trybunał niewłaściwie przyjął, iż skarga nie spełniała wymogów formalnych. Odnosząc się do podstaw odmowy zaskarżonego postanowienia, podniósł, że o dwuinstancyjności jako gwarancji prawa do sądu można mówić tylko wtedy, gdy strona rzeczywiście miała możliwość dwukrotnego wypowiedzenia się w swojej sprawie. Zaznaczył, że skarżąca została pozbawiona możliwości dochodzenia swych praw w dwuinstancyjnym postępowaniu, gdyż z winy jej pełnomocnika nie została powiadomiona o terminie rozprawy. Pełnomocnik ten nie wziął również udziału w rozprawie, stąd jedyną możliwością dochodzenia roszczeń skarżącej było wniesienie skargi kasacyjnej.

Pismem z 8 lipca 2010 r. pełnomocnik – jak zaznaczył, na wyraźnie żądanie skarżącej – uzupełnił zażalenie z 9 czerwca 2010 r. Zarzucił, że art. 3982 § 1 k.p.c. w związku z art. 3 ustawy zmieniającej z 2004 r. w zakresie, w jakim dopuszczalność wniesienia skargi uzależnia od wartości przedmiotu zaskarżenia z dnia wydania wyroku drugiej instancji, narusza art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji; zarzucił również niezgodność art. 133 § 3 k.p.c. z art. 45 ust. 1 oraz art. 78 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Zgodnie z art. 168 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), jeżeli skarżący nie dokonał w terminie czynności procesowej, Trybunał na jego wniosek postanowi przywrócenie terminu. Pismo z wnioskiem o przywrócenie terminu wnosi się do Trybunału w ciągu tygodnia od czasu ustania przyczyny uchybienia terminowi. W piśmie tym należy uprawdopodobnić okoliczności uzasadniające wniosek, zaś równocześnie z wnioskiem skarżący powinien dokonać czynności procesowej. Warunkiem koniecznym przywrócenia terminu jest zatem kumulatywne spełnienie następujących warunków: (1) wykazanie braku winy w niedotrzymaniu terminu, (2) złożenie wniosku o jego przywrócenie oraz (3) dokonanie właściwej czynności procesowej.

Zważywszy, że pełnomocnik skarżącej, dokonując czynności procesowej, złożył wymagany przez ustawę wniosek, w którym uprawdopodobnił brak winy skarżącej, Trybunał na podstawie art. 168 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK postanowił przywrócić termin do wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału z 1 kwietnia 2010 r.

Odnosząc się do zarzutów sformułowanych w zażaleniu, Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, zaś zarzuty zażalenia nie zasługują na uwzględnienie. Po pierwsze, skarżąca naruszenie prawa do sądu oraz dwuinstancyjnego postępowania wiąże z uchybieniami jej pełnomocnika procesowego, mającymi miejsce w trakcie toczącego się postępowania. Po drugie, gwarancję zachowania konstytucyjnych standardów dwuinstancyjnego postępowania utożsamia z koniecznością rozpatrzenia jej sprawy przez Sąd Najwyższy. Po trzecie, za naruszenie praw wynikających z postanowień art. 45 ust. 1 oraz art. 176 Konstytucji skarżąca uznaje również brak regulacji dających możliwość zmiany wartości przedmiotu zaskarżenia.

Trybunał zwraca uwagę, że – jak wielokrotnie już podkreślał w swych orzeczeniach – na konstytucyjne prawo do sądu składa się w szczególności: (1) prawo dostępu do sądu, tj. prawo uruchomienia procedury przed sądem – organem o określonej charakterystyce (niezależnym, bezstronnym i niezawisłym); (2) prawo do odpowiedniego ukształtowania procedury sądowej, zgodnie z wymogami sprawiedliwości i jawności; (3) prawo do wyroku sądowego, tj. prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia danej sprawy przez sąd (zob. wyroki TK z: 9 czerwca 1998 r., K 28/97, OTK ZU nr 4/1998, poz. 50; 16 marca 1999 r., SK 19/98, OTK ZU nr 3/1999, poz. 36; 10 maja 2000 r., K 21/99, OTK ZU nr 4/2000, poz. 109).

Natomiast w świetle art. 78 Konstytucji każda ze stron ma prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Sądem pierwszej instancji jest ten sąd, przed którym rozpoczyna się postępowanie, w wyniku którego organ ten ma wydać rozstrzygnięcie dotyczące sporu istniejącego między stronami (zob. wyrok TK z 1 lutego 2005 r., SK 62/03, OTK ZU nr 2/A/2005, poz. 11). Art. 176 Konstytucji jest natomiast normą dopełniającą postanowienia art. 78 Konstytucji. Konkretyzuje obowiązek ustawodawcy co do ukształtowania struktury organizacyjnej sądów. W świetle ugruntowanego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego dwuinstancyjność jako gwarancja prawa do sądu odnosi się jedynie do postępowania przed sądami powszechnymi. Art. 175 Konstytucji nie zalicza Sądu Najwyższego do sądów powszechnych. W tym stanie rzeczy niezrozumiałe pozostają argumenty skarżącej dotyczące naruszenia jej prawa do sądu i dwuinstancyjnego postępowania przed sądem powszechnym. Należy zauważyć, że ustawodawca zagwarantował skarżącej prawo do rozpoznania jej sprawy w dwuinstancyjnym postępowaniu, co więcej, skarżąca skorzystała z tego prawa. Wyrokiem bowiem z 18 lipca 2007 r. (sygn. akt VI ACa 342/07) Sąd Apelacyjny w Warszawie – VI Wydział Cywilny oddalił apelację skarżącej, w ten sposób realizując jej prawo do sądu i dwuinstancyjnego postępowania. Zarzut niewłaściwego działania pełnomocnika skarżącej dotyczy wyłącznie płaszczyzny stosowania prawa i jako niedopuszczalny nie może mieć wpływu na ocenę zasadności zarzutów skargi konstytucyjnej.

Jednocześnie należy podkreślić, że Trybunał wielokrotnie kwestionował istnienie konstytucyjnego prawa do sądu jako prawa do skargi kasacyjnej realizowanej przed Sądem Najwyższym. W świetle orzecznictwa Trybunału prawo do kasacji nie ma charakteru konstytucyjnego i wynika wyłącznie z ustawy regulującej tryb postępowania sądowego (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 12/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 23). Oczywiście, jak podkreślono w zaskarżonym postanowieniu – procedura rozpoznania skargi kasacyjnej może stać się przedmiotem oceny Trybunału w zakresie rzetelności postępowania sądowego (naruszenie art. 2 w związku z art. 45 ust. 1 Konstytucji). Konieczne jest jednak odpowiednie sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności. Zważywszy, że skarżąca nie podnosiła ani w petitum skargi, ani w jej uzasadnieniu zarzutu braku rzetelności, a za taki – zdaniem Trybunału – nie można uznać braku możliwości zmiany wartości przedmiotu zaskarżenia, zaskarżone postanowienie należy tym bardziej uznać za prawidłowe.

Odnosząc się natomiast do pisma procesowego z 8 lipca 2010 r., uzupełniającego zażalenie, Trybunał zwraca uwagę, że wniesione ono zostało z przekroczeniem terminu do złożenia zażalenia. Jednocześnie należy zauważyć, że stanowi ono de facto niedopuszczalne na tym etapie postępowania rozszerzenie przedmiotu skargi (o art. 133 § 3 k.p.c.) oraz wzorców jej kontroli (art. 78 Konstytucji).



Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, należało nie uwzględnić zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.