Pełny tekst orzeczenia

642/II/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 6 lipca 2010 r.
Sygn. akt Tw 6/09

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat – przewodniczący
Janusz Niemcewicz – sprawozdawca
Wojciech Hermeliński,

po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16 lipca 2009 r. o odmowie nadania dalszego biegu wnioskowi Związku Pracodawców Business Centre Club,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

1. W dniu 3 marca 2009 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Związku Pracodawców Business Centre Club (dalej: ZP BCC) o stwierdzenie, po pierwsze, że art. 8 ust. 1 i art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2008 r. Nr 50, poz. 291, ze zm.; dalej: ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników) są niezgodne z art. 32 ust. 1 i 2 oraz zasadą równości wobec prawa wywodzoną z art. 2 i preambuły Konstytucji. Po drugie, o stwierdzenie, że art. 8 ust. 4 powołanej wyżej ustawy jest niezgodny z art. 217 w zw. z art. 84 i art. 2 Konstytucji. Po trzecie, o stwierdzenie, że art. 19 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 powołanej wyżej ustawy są niezgodne z art. 67 ust. 1, art. 33 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz zasadą równości wobec prawa wywodzoną z art. 2 i preambuły Konstytucji. Po czwarte, o stwierdzenie, że art. 22 ust. 3 powołanej wyżej ustawy jest niezgodny z art. 33 ust. 1 i 2, art. 32 ust. 1 i 2 oraz zasadą równości wobec prawa wywodzoną z art. 2 i preambuły Konstytucji. Po piąte, o stwierdzenie, że art. 86 ust. 2 ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych (Dz. U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027, ze zm.; dalej: ustawa o świadczeniach) jest niezgodny z art. 32 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2; art. 31 ust. 3, art. 84 oraz preambułą Konstytucji.

2. Postanowieniem z 16 lipca 2009 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania wnioskowi ZP BCC dalszego biegu.

2.1. Trybunał Konstytucyjny ustalił, że w uchwale Zarządu ZP BCC nr 1/02/2009 z 19 lutego 2009 r., na podstawie której sporządzono wniosek do Trybunału, nastąpiła modyfikacja zakresu zaskarżenia wyznaczonego w uchwale nr 1/02/2009, podjętej (tego samego dnia) przez uprawnioną w rozpatrywanej sprawie Radę Organizatorów ZP BCC. Trybunał uznał zatem, że „wniosek”, oparty na – wykraczającej poza zakres umocowania – uchwale Zarządu ZP BCC, w zakresie, w jakim samoistnie precyzuje zakres zaskarżenia (odnosząc przedmiot do wybranych wzorców kontroli), pochodzi od podmiotu nieuprawnionego. Okoliczność ta stanowiła, zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), podstawę odmowy nadania wnioskowi ZP BCC dalszego biegu.

2.2. Po zbadaniu zarzutu naruszenia: po pierwsze, zasady równości i niedyskryminacji wobec prawa wyrażonej w art. 32 ust. 1 i 2 oraz wywodzonej z art. 2 i preambuły Konstytucji przez art. 8 ust. 1 oraz art. 17 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, po drugie zaś – art. 32 ust. 1 i 2 w zw. z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 84 oraz preambuły Konstytucji przez art. 86 ust. 2 ustawy o świadczeniach, Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu w powołanym zakresie. Podstawę odmowy stanowiła niedopuszczalność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK) o niekonstytucyjności zaniechania ustawodawczego, tzn. braku pożądanej, zdaniem wnioskodawcy, regulacji, która zrównywałaby status osób fizycznych samodzielnie prowadzących działalność gospodarczą ze statusem rolników w zakresie ubezpieczeń społecznych i świadczeń opieki zdrowotnej.

2.3. Odnosząc się do zarzutu naruszenia przez art. 8 ust. 4 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników art. 217 w zw. z art. 84 i art. 2 Konstytucji, Trybunał odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu w tym zakresie z uwagi na brak legitymacji ZP BCC do występowania z wnioskiem w interesie ogólnospołecznym, która została przyznana jedynie podmiotom wymienionym w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji.

2.4. Ponadto, Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania wnioskowi dalszego biegu w zakresie zbadania zgodności: po pierwsze, art. 19 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 oraz art. 22 ust. 3 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników z art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 2 i preambułą Konstytucji, a także – z art. 33 ust. 1 i 2 Konstytucji, po drugie zaś – art. 19 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 pkt 1 tejże ustawy z art. 67 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ZP BCC nie posiada zdolności wnioskowania w celu ochrony interesu ogólnospołecznego (respektowania zasady równości kobiet i mężczyzn, będących rolnikami, w aspekcie prawa do zabezpieczenia społecznego), ponieważ takie uprawnienie przysługuje jedynie podmiotom legitymowanym generalnie, wymienionym w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji.

3. W zażaleniu z 30 lipca 2009 r. ZP BCC wniósł „o uchylenie zaskarżonego postanowienia i rozpoznanie wniosku co do meritum na rozprawie”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:


1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 ustawy o TK, wnioskodawcy przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania wnioskowi dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje skutecznie wniesione zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 3 lit. b w zw. z art. 36 ust. 6-7 ustawy o TK). Trybunał Konstytucyjny bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje przede wszystkim te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń, przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Zaskarżonemu postanowieniu ZP BCC zarzuca, że „zostało wydane przy nietrafnym ustaleniu przez Trybunał, iż (…) wniosek z 3 marca 2009 r. został złożony w oparciu o uchwałę podmiotu nieuprawnionego, tj. Zarządu ZP BCC (…)”.

2.1. Odnosząc się do zarzutów ZP BCC, Trybunał Konstytucyjny przypomina na wstępie, że we wniosku złożonym do Trybunału 3 marca 2009 r. podkreślono, iż „umocowanie Zarządu do reprezentacji w przedmiocie wystąpienia z wnioskiem oparte było na decyzjach pozostałych władz Związku w postaci ich stosownych uchwał, upoważniających i zobowiązujących Zarząd do wystąpienia z wnioskiem w przedmiotowej sprawie”. W konsekwencji wnioskodawca dołączył do wniosku m.in. uchwałę Rady Organizatorów ZP BCC nr 1/02/2009 z 19 lutego 2009 r. Z treści tej uchwały wynika bezsprzecznie, że została ona podjęta w oparciu o § 13 ust. 2 statutu ZP BCC. Powyższe świadczy o tym, że uchwała w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego należy do grupy „najważniejszych decyzji dotyczących ZP BCC”, o których mowa w powołanym przepisie statutu. Tym samym potwierdzono, że § 13 ust. 2 statutu ZP BCC stanowi wyjątek (lex specialis) od zasady (lex generalis): po pierwsze, domniemania kompetencji Zarządu ustalonej w § 15 ust. 7 statutu, zgodnie z którym „Zarząd posiada kompetencje do podejmowania decyzji we wszystkich sprawach niezastrzeżonych do decyzji innych organów ZP BCC” oraz, po drugie – niewiążącego charakteru uchwał Rady Organizatorów (§ 13 ust. 5 statutu). Sformułowane w zażaleniu stanowisko, zgodnie z którym „w takim przypadku uchwały Rady Organizatorów stanowią li tylko zalecenia dla Zarządu, który to Zarząd ZP BCC, co do także spraw najistotniejszych, objęty jest domniemaniem kompetencji”, przeczy nie tylko argumentacji przedstawionej w samym wniosku, ale i przyjętemu przez ZP BCC sposobowi postępowania (procedura podejmowania uchwał i ich treść oraz powołana podstawa prawna) przed złożeniem wniosku do Trybunału. Tym samym ZP BCC, zarzucając zaskarżonemu postanowieniu, że „zostało wydane przy nietrafnym ustaleniu przez Trybunał, iż (…) organem Wnioskodawcy uprawnionym do podjęcia uchwały upoważniającej i zobowiązującej do złożenia przez ZP BCC wniosku o dokonanie kontroli konstytucyjności ustaw jest Rada Organizatorów” przeczy własnemu stanowisku wyrażonemu we wniosku (non concedit venire contra factum proprium).
W zażaleniu wnioskodawca, twierdząc, że „Rada Organizatorów jedynie akceptuje najważniejsze sprawy dotyczące Związku Pracodawców BCC i to jedynie w przypadku inicjatywy lub decyzji Zarządu (…)”, koncentruje się na wykazaniu, że legitymacja wnioskowa Rady Organizatorów zależy niejako od uprzedniego działania Zarządu. Co istotne, akta sprawy (na co zwrócono uwagę w zaskarżonym postanowieniu) nie dostarczają dowodu w postaci wniosku Zarządu, który inicjowałby podjęcie uchwały (§ 13 ust. 2 statutu ZP BCC). W takiej sytuacji ZP BCC nie może, co oczywiste, z własnego postępowania niezgodnego z postanowieniami statutu wywodzić korzystnych dla siebie skutków prawnych (nemo potest commodum capere de iniuria sua propria) – w postaci uznania w niniejszej sprawie zdolności wnioskowej Zarządu (z jednoczesnym zaprzeczeniem legitymacji Rady Organizatorów). Nie ulega wątpliwości, że niezastosowanie się przez ZP BCC do przepisów statutu nie może w żaden sposób rzutować (i nie rzutuje) na legitymację uprawnionej władzy.
W tym stanie rzeczy należy stwierdzić, że w zaskarżonym postanowieniu Trybunał trafnie ustalił, iż bez umocowania w uchwale Rady Organizatorów ZP BCC, wnioskowanie przez Zarząd ZP BCC o przeprowadzenie abstrakcyjnej kontroli norm cechuje prawna nieskuteczność.

2.2. Wnioskodawca stwierdził w zażaleniu, że „zakres zaskarżenia określony w uchwale Rady Organizatorów ZP BCC określał jedynie przepisy, które miałyby być objęte wnioskiem ze wskazaniem przepisów ustawy zasadniczej, bez skonkretyzowania jakie konkretne przepisy należy skonfrontować ze wskazanymi, konkretnymi przepisami Konstytucji”. Mając na uwadze fakt, że w uchwale Rady Organizatorów sprecyzowano w sposób wystarczająco klarowny zarówno przedmiot, jak i wzorce kontroli, przedstawione stanowisko wnioskodawcy należy uznać za oczywiście bezzasadne. Niezależnie od powyższego, pogląd przewidujący możliwość samodzielnej modyfikacji przez Zarząd zakresu zaskarżenia określonego w uchwale Rady Organizatorów postuluje w konsekwencji uznanie Zarządu za władzę uprawnioną do podjęcia odrębnej (własnej) uchwały (wyrażenia woli) w sprawie wystąpienia z wnioskiem do Trybunału Konstytucyjnego. Podjęcie takiej uchwały stanowi „czynność o charakterze nadzwyczajnym”, która z tego powodu nie może być dokonana samodzielnie przez Zarząd – określony przez wnioskodawcę jako „wykonawczy, prowadzący bieżące sprawy organ Związku (…) reprezentujący go na zewnątrz (…)”. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że kompetencji do reprezentowania osoby prawnej i prowadzenia jej spraw nie można utożsamiać z kompetencją do podjęcia uchwały o wystąpieniu do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem inicjującym abstrakcyjną kontrolę norm (por. np. postanowienia z: 9 czerwca 2004 r. i 8 września 2004 r., Tw 33/03, OTK ZU nr 4/B/2004, poz. 227 i 228; 9 czerwca 2004 r., Tw 2/04, OTK ZU nr 5/B/2004, poz. 258).
W podjętej uchwale (wstęp) Rada Organizatorów ZP BCC wyraziła wolę wnioskowania „do Zarządu (...) o złożenie wniosku do Trybunału Konstytucyjnego”, potwierdzając ją expressis verbis (w pkt 2 uchwały): „Rada Organizatorów (...) wnosi do Zarządu ZP BCC o wystąpienie do Trybunału Konstytucyjnego z wnioskiem wskazanym powyżej w pkt 1” (pkt 1 wyznacza zakres zaskarżenia). Powyższe dowodzi, że Rada Organizatorów ZP BCC umocowała Zarząd ZP BCC jedynie do wystąpienia z wnioskiem, którego zakres (przedmiot i wzorce kontroli) określiła w podjętej przez siebie uchwale.
Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje stanowisko wyrażone w zaskarżonym postanowieniu, zgodnie z którym rozpatrywany „wniosek”, oparty na – wykraczającej poza zakres umocowania – uchwale Zarządu ZP BCC, w zakresie, w jakim samoistnie precyzuje zakres zaskarżenia (odnosząc przedmiot do wybranych wzorców kontroli), pochodzi od podmiotu nieuprawnionego. Okoliczność powyższa została tym samym prawidłowo wskazana w zaskarżonym postanowieniu jako przesłanka odmowy (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK) nadania dalszego biegu wnioskowi ZP BCC.

3. Wnioskodawca zarzuca w zażaleniu, że Trybunał Konstytucyjny nietrafnie ustalił w zaskarżonym postanowieniu z 16 lipca 2009 r., iż „wnioskodawca nie posiada legitymacji (…) do złożenia wniosku o zbadanie zgodności” kwestionowanych przepisów z powołanymi wzorcami kontroli. Zdaniem ZP BCC, w zaskarżonym postanowieniu „Trybunał Konstytucyjny skoncentrował się (…) jedynie na fragmencie wywodów wniosku oraz jedynie na sytuacji prawnej tzw. samozatrudnionych (jako podmiotów niebędących pracodawcami sensu stricte), przy braku niezbędnego rozważenia i przy pominięciu sytuacji faktycznej tych podmiotów, które wskazuje Wnioskodawca w zakresie nierównego traktowania, a więc w szczególności osób fizycznych prowadzących równolegle do rolników działalność gospodarczą na relewantnym rynku (…), w przypadku równoczesnego zasadniczego zróżnicowania przez Ustawodawcę sytuacji tych podmiotów w zakresie nakładanych na te podmioty obciążeń publicznoprawnych związanych z wykonywaniem działalności gospodarczej, a w tym zawodowej”.
Analiza przedstawionych zarzutów pozwala stwierdzić, że ich źródłem jest niezrozumienie argumentacji przedstawionej w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.

3.1. Nie można podzielić stanowiska, zgodnie z którym „koncentrowanie się przez Trybunał (…) na osobach prowadzących »jednoosobowo« działalność gospodarczą (samozatrudnionych) i konfrontowanie tego ze Statutem ZP BCC jest oczywiście nieuzasadnione”.
Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu trafnie ustalił, że ZP BCC, zarzucając zaskarżonym przepisom dyskryminację osób fizycznych osobiście prowadzących działalność gospodarczą, występuje w obronie interesów samozatrudnionych, tzn. podmiotów, które zgodnie z art. 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) /wymóg zatrudniania pracowników/, nie spełniają kryteriów koniecznych do uznania ich za pracodawcę, a na gruncie art. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o organizacjach pracodawców (Dz. U. Nr 55, poz. 235, ze zm.) – także za członków wnioskodawcy. Nie znajduje tym samym uzasadnienia twierdzenie w zażaleniu, że „są to (…) potencjalni członkowie ZP BCC”. Powyższe okoliczności dowodzą, że ZP BCC występuje w tym zakresie w interesie ogólnospołecznym.

3.2. W zażaleniu ZP BCC wskazuje ponadto, że „w pierwszej kolejności Wnioskodawca zwracał uwagę na sytuacje podmiotów prowadzących działalność gospodarczą i zatrudniających pracowników, a jedynie posiłkowo również tzw. samozatrudnionych”.
Odnosząc się do powyższego stwierdzenia, Trybunał Konstytucyjny przypomina, że czynnik w postaci posiadania statusu pracodawcy jest i tak irrelewantny z punktu widzenia zdolności wnioskowej w sprawach obrony interesu gospodarczego, która, co oczywiste, przysługuje jedynie podmiotom legitymowanym generalnie wymienionym w art. 191 ust. 1 pkt 1 Konstytucji.
O tym, że ZP BCC występuje z wnioskiem do Trybunału w celu ochrony interesów gospodarczych „podmiotów (…), w szczególności osób fizycznych prowadzących równolegle do rolników działalność gospodarczą” świadczy wyrażone w zażaleniu stanowisko, zgodnie z którym „zdaniem Wnioskodawcy regulacje, o których zbadanie pod kątem zgodności z aktem hierarchicznie wyższym wnosi, mają zasadniczy wpływ na relewantne w sprawie rynki pracy, a precyzyjniej konkurencyjność podmiotów prowadzących rolniczą i pozarolniczą działalność gospodarczą w zakresie zatrudniania”.
Co znamienne, konkurencja jest immanentnym elementem prowadzenia działalności gospodarczej, niezależnie od branży. W niniejszej sprawie rywalizacja gospodarcza dotyczy pozyskiwania osób do pracy. Mamy zatem do czynienia z kandydatami na pracodawców lub pracowników (nie doszło jeszcze do zatrudnienia), nie zaś jedną ze stron stosunku pracy.

ZP BCC wskazuje ponadto, że „skarżone przepisy wpływają na warunki zatrudniania w opisanym znaczeniu, czyli na możliwość oferowania potencjalnym pracownikom, przez podmioty prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, warunków zatrudnienia lub zlecenia wykonania usług na równie atrakcyjnych warunkach co rolnicy, którzy w wyniku korzystniejszego traktowania mają większą cześć swoich przychodów do dyspozycji”. Jak podsumowuje wnioskodawca, „przedsiębiorca (…) na tym samym rynku pracy konkuruje o pozyskanie pracownika z rolnikiem”. Potencjalny pracownik to odbiorca rynkowej oferty zatrudnienia u danego przedsiębiorcy oraz czynnik niezbędny z punktu widzenia wykonywanej działalności gospodarczej (siła robocza). W pozyskaniu „jak najlepszych” jednostek konkurenci mają, rzecz jasna, interes gospodarczy, bowiem w konsekwencji przekłada się to na zysk ekonomiczny. ZP BCC sam przyznaje, że „przepisy objęte wnioskiem odnoszą się (…) do interesów gospodarczych członków Wnioskodawcy” i „są immanentnie związane z kreowaniem warunków prowadzenia (…) działalności gospodarczej”.

3.3. W tym stanie rzeczy nie ulega wątpliwości, że Trybunał Konstytucyjny w zaskarżonym postanowieniu trafnie stwierdził, że argumentacja wnioskodawcy, zgodnie z którą „przepisy objęte wnioskiem (…) są immanentnie związane z kreowaniem warunków prowadzenia (…) działalności gospodarczej” oraz „naruszają interesy gospodarcze jego członków”, nie zasługuje na uwzględnienie. Tym samym Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie podtrzymuje stanowisko, zgodnie z którym wystąpienie z wnioskiem w sprawie abstrakcyjnej kontroli norm nie stanowi szczególnego środka ochrony interesów gospodarczych organizacji pracodawców, mimo że interesy te są w naturalny sposób związane z funkcjonowaniem przedsiębiorców zrzeszonych w takiej organizacji (por. postanowienie pełnego składu TK z 28 stycznia 2004 r., Tw 74/02, OTK ZU nr 1/B/2004, poz. 2 oraz postanowienie TK z dnia 10 września 2007 r., Tw 27/07, OTK ZU nr 5/B/2007, poz. 196 i powołane tam orzeczenia).

Z powyższych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.