Pełny tekst orzeczenia

820/II/B/2014

POSTANOWIENIE
z dnia 21 czerwca 2012 r.
Sygn. akt Ts 162/11

Trybunał Konstytucyjny w składzie:




Marek Kotlinowski – przewodniczący


Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – sprawozdawca


Zbigniew Cieślak,


po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2011 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej B.M.,

p o s t a n a w i a:

nie uwzględnić zażalenia.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 20 maja 2011 r. B.M. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 771 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) w związku z art. 100 ust. 2 ustawy z dnia 18 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) w związku z art. 43 oraz art. 49 ust. 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. z 2006 r. Nr 167, poz. 1191, ze zm.; dalej: ustawa o komornikach sądowych i egzekucji) w zakresie, w jakim uzyskanie przez dłużnika w trakcie postępowania egzekucyjnego zwolnienia od kosztów egzekucji, bądź też uzyskanie przez stronę w postępowaniu rozpoznawczym zwolnienia od kosztów sądowych, rozciągającego się na postępowanie egzekucyjne, nie mają wpływu na możliwość ściągnięcia przez komornika kosztów egzekucji od tego dłużnika z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji.
W ocenie skarżącej pomiędzy przepisami k.p.c. a ustawą o komornikach sądowych i egzekucji zachodzi niespójność, polegająca na braku wyraźnego zwolnienia dłużnika, który uzyskał zwolnienie od kosztów egzekucji, także od obowiązku uiszczenia opłat egzekucyjnych. Niespójność ta narusza zasadę demokratycznego państwa prawnego oraz prowadzi do nieuzasadnionego zróżnicowania sytuacji dłużnika i wierzyciela w postępowaniu egzekucyjnym, a także do zróżnicowania sytuacji dłużnika w tym postępowaniu w porównaniu do uczestników innych postępowań sądowych, w których istnieje możliwość zwolnienia strony od kosztów sądowych w całości. Skarżąca podniosła także, że sytuacja, w której zwolnienie jej od kosztów postępowania egzekucyjnego nie zwalnia jednocześnie z obowiązku poniesienia opłaty egzekucyjnej, powoduje de facto brak możliwości skorzystania z powszechnego prawa do zwolnienia od kosztów sądowych, co narusza prawo do sądu gwarantowane przez art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji.
Postanowieniem z 3 października 2011 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Po pierwsze, Trybunał stwierdził, że skarżąca powołała jako samodzielne wzorce kontroli zaskarżonej regulacji art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji, nie wskazując, aby naruszenie wynikających z nich zasad miało związek z naruszeniem innych norm konstytucyjnych chroniących poszczególne prawa i wolności. Jak natomiast wynika z utrwalonego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, tak sformułowane zarzuty nie mogą być przedmiotem rozpoznania w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej. Po drugie, Trybunał uznał, że w zakresie zarzutów naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Trybunał wskazał, że zakwestionowana regulacja nie dotyczy realizacji prawa do sądu. Konieczność poniesienia kosztów egzekucji, będącej wynikiem zakończonego postępowania sądowego oraz brakiem dobrowolnego spełnienia zasądzonego świadczenia, nie stanowi bowiem ograniczenia dostępu do sądu.
Na powyższe postanowienie pełnomocnik skarżącej wniósł zażalenie. W pierwszej kolejności zarzucił, że sentencja postanowienia nie została prawidłowo podpisana przez członka składu orzekającego, co stanowi – jego zdaniem – naruszenie art. 324 § 3 k.p.c. W ocenie pełnomocnika skarżącej wymogu podpisania orzeczenia nie spełnia podpisanie postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu pod uzasadnieniem, gdyż podpis członka składu orzekającego powinien znajdować się bezpośrednio pod sentencją postanowienia. Ponadto w zażaleniu podniesiono, że Trybunał nieprawidłowo przyjął w zaskarżonym postanowieniu, jakoby skarżąca wskazała art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji jako samodzielne wzorce kontroli. W piśmie nadesłanym w wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 22 czerwca 2011 r. wzywającym do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej wskazano bowiem art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji jako przepisy posiłkowe wobec art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, co stanowiło skorygowanie treści skargi. Zdaniem pełnomocnika skarżącej nieprawidłowe jest również przyjęcie przez Trybunał, że powołane wzorce, gwarantujące prawo do sądu (art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 Konstytucji), nie pozostają w związku z zaskarżoną regulacją. Zdaniem skarżącej instytucja zwolnienia od kosztów sądowych, w tym również od kosztów komorniczych, stanowi istotny element warunkujący prawo do sądu i rzetelnego procesu. Pełnomocnik skarżącej wskazał ponadto, że ani z art. 79 ust. 1 Konstytucji, ani z ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) nie wynika zakaz powołania art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji jako samodzielnych wzorców kontroli w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej, a reprezentowane w tym zakresie przez Trybunał stanowisko jest kontrowersyjne.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 36 ust. 4 w zw. z art. 49 ustawy TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał bada w szczególności, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że Trybunał Konstytucyjny poddaje analizie zarzuty zażalenia, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego postanowienia i do tego ogranicza rozpoznanie tego środka odwoławczego.
W ocenie Trybunału treść zażalenia wniesionego w niniejszej sprawie nie dostarcza żadnych argumentów podważających przesłanki odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej przedstawione w zaskarżonym postanowieniu. Wydane w niniejszej sprawie postanowienie z 3 października 2011 r. jest prawidłowe, a zarzuty podniesione w zażaleniu nie zasługują na uwzględnienie.
W pierwszej kolejności Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że niezasadny jest podniesiony w zażaleniu zarzut nieprawidłowego podpisania zaskarżonego postanowienia o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Takie postanowienie jest bowiem zawsze doręczane skarżącemu wraz z uzasadnieniem, które stanowi jego integralną część. Podpisanie postanowienia przez skład orzekający odbywa się przez umieszczenie podpisu na końcu postanowienia, a więc poniżej jego uzasadnienia. Potwierdza to § 51 Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego przyjętego uchwałą Zgromadzenia Ogólnego Sędziów Trybunału Konstytucyjnego z dnia 3 października 2006 r. w sprawie Regulaminu Trybunału Konstytucyjnego (M. P. Nr 72, poz. 720), który wskazuje, że sentencja i uzasadnienie postanowienia Trybunału Konstytucyjnego wydanego na posiedzeniu niejawnym stanowią integralne części tego postanowienia. Trybunał w obecnym składzie stwierdza więc, że zaskarżone postanowienie zostało podpisane w prawidłowy sposób.
Następnie Trybunał odniósł się do zarzutów dotyczących merytorycznej treści zaskarżonego postanowienia.
Po pierwsze, Trybunał wskazuje, że w zaskarżonym postanowieniu słusznie przyjęto, że skarżąca powołała art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji jako samodzielne wzorce kontroli zaskarżonej w skardze konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie regulacji. Przepisy te, podobnie jak art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, zostały wyraźnie wyodrębnione w petitum skargi (w kolejno numerowanych punktach) jako niepozostające w związku ze sobą wzorce kontroli. Również uzasadnienie skargi szeroko odnosi się do zarzutu naruszenia art. 2 oraz art. 32 ust. 1, bez wskazania, aby ich naruszenie wiązało się z naruszeniem innych przepisów Konstytucji gwarantujących poszczególne prawa lub wolności. Nie sposób również przyjąć, że modyfikacja określenia relacji pomiędzy powołanymi przez skarżącą wzorcami kontroli nastąpiła w piśmie z 6 lipca 2011 r. nadesłanym w wykonaniu zarządzenia sędziego Trybunału Konstytucyjnego wzywającego do uzupełnienia braków formalnych skargi konstytucyjnej. W piśmie tym nie znajduje się bowiem żadne wyraźne stwierdzenie wskazujące na wolę dokonania takiej zmiany, a sposób powołania wzorców kontroli w przedstawionej w nim argumentacji jest niekonsekwentny. Z jednej strony skarżąca wskazuje, że nastąpiło naruszenie „praw i wolności konstytucyjnych gwarantowanych w przepisach art. 2 (zasady demokratycznego państwa prawnego) w zw. z art. 32 ust. 1 (zasady równości wobec prawa) w zw. z art. 45 ust. 1 w zw. z art. 77 ust. 2 Konstytucji RP (zasady prawa do sądu)” (s. 3 pisma z 6 lipca 2011 r.), z drugiej zaś strony uzasadnia naruszenie art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 oraz prawa do równego traktowana gwarantowanego przez art. 32 ust. 1 Konstytucji (s. 5 i 6 pisma z 6 lipca 2011 r.). Trybunał Konstytucyjny przypomina, że w myśl art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK to na skarżącej spoczywa obowiązek wskazania naruszonych praw i wolności oraz sposobu ich naruszenia. Z obowiązku prawidłowego wskazania przepisów mogących stanowić wzorzec kontroli konstytucyjności w postępowaniu inicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej nie może zwolnić skarżącej, działający niejako z własnej inicjatywy, Trybunał Konstytucyjny, który zgodnie z art. 66 ustawy o TK jest związany granicami skargi konstytucyjnej (zob. np. postanowienie TK z 14 stycznia 2009 r., Ts 21/07, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 91). Wobec braku wyraźnej modyfikacji sposobu sformułowania zarzutów skargi, Trybunał prawidłowo przyjął w zaskarżonym postanowieniu, że art. 2 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji zostały przez skarżącą wskazane jako wzorce samodzielne.
Jednocześnie Trybunał zauważa, że nawet gdyby uznać, że podniesione w skardze konstytucyjnej zarzuty naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego oraz zasady równości pozostawały w związku z zarzutami dotyczącymi prawa do sądu, to nie miałoby to wpływu na rozstrzygnięcie podjęte w niniejszej sprawie. Skoro bowiem Trybunał uznał, że zakwestionowane w skardze konstytucyjnej przepisy nie ingerują w prawo do sądu gwarantowane przez art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 Konstytucji, co przesądziło o uznaniu skargi w tym zakresie za oczywiście bezzasadną, to taki sam charakter miałyby zarzuty naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego oraz zasady równości w zakresie prawa do sądu. Wobec uznania, że nie nastąpiła ingerencja w prawo do sądu, nie sposób byłoby bowiem uznać, że ingerencja taka miała charakter niezgodny z zasadą demokratycznego państwa prawnego lub zasadą równości.
Po drugie, Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że dokonane w zaskarżonym postanowieniu ustalenie, iż art. 45 ust. 1 oraz art. 77 ust. 2 nie stanowią adekwatnych wzorców kontroli zaskarżonych przepisów, jest prawidłowe. Uzasadnienie zażalenia w tym zakresie jest w istocie częściowym powtórzeniem stanowiska skarżącej zawartego w skardze konstytucyjnej. Zastosowanie znajdują więc uwagi sformułowane przez Trybunał w postanowieniu z 3 października 2011 r. Trybunał trafnie stwierdził w nim, że konieczność poniesienia kosztów komorniczych nie stanowi ograniczenia dostępu skarżącej do sądu, lecz jest konsekwencją zakończonego postępowania sądowego oraz brakiem dobrowolnego spełnienia przez dłużnika zasądzonego już świadczenia. Nie stanowi więc ograniczenia możliwości podjęcia przez stronę określonych czynności procesowych, mających na celu ochronę jej praw. Dlatego nie można zgodzić się z argumentem skarżącej, że brak zwolnienia dłużnika od kosztów egzekucji stanowi taką samą ingerencję w prawo do sądu, jak brak możliwości zwolnienia strony od kosztów sądowych na wcześniejszych etapach postępowania cywilnego lub postępowania egzekucyjnego przed sądem, w ramach których strona kwestionuje zasadność powództwa lub podejmuje inne środki przeciwko roszczeniom strony przeciwnej lub sposobowi prowadzenia egzekucji.
Po trzecie, Trybunał stwierdza, że w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo przyjęto, iż ogólnie sformułowany zarzut naruszenia zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) oraz zarzut naruszenia zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji), bez ich odniesienia do treści praw i wolności chronionych przez inne przepisy konstytucyjne, nie mogą stanowić przedmiotu rozpoznania w procedurze inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej. Stanowisko takie jest utrwalone w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (zob. np. wyrok TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03, OTK ZU nr 1/A/2004, poz. 2 oraz orzecznictwo szeroko cytowane w zaskarżonym postanowieniu) i – wbrew stanowisku wyrażonemu w zażaleniu – znajduje swoje uzasadnienie w treści Konstytucji oraz ustawy o TK. Art. 79 ust. 1 Konstytucji wyraźnie wskazuje, że skargę konstytucyjną może złożyć „każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”, a art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK formułuje wymóg wskazania przez skarżącego, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób zostały jego zdaniem naruszone. Nie ulega więc wątpliwości, że w świetle tych przepisów przedmiotem skargi nie może być zarzut naruszenia przez zakwestionowany w niej akt normatywny dowolnego przepisu Konstytucji, a jedynie przepisu gwarantującego konkretne prawo lub wolność o charakterze podmiotowym. Takiego charakteru nie ma – ogólnie powołana przez skarżącą – zasada demokratycznego państwa prawnego ani zasada równości (zob. też np. postanowienie TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK nr 7/2001, poz. 225 oraz wyroki TK z 13 stycznia 2004 r., SK 10/03 i 11 kwietnia 2006 r., SK 57/04, OTK ZU nr 4/A/2006, poz. 43). Również w tym zakresie zaskarżone postanowienie jest więc prawidłowe.

Biorąc powyższe okoliczności pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny nie uwzględnił zażalenia wniesionego na postanowienie o odmowie nadania niniejszej skardze konstytucyjnej dalszego biegu.