Pełny tekst orzeczenia

875/II/B/2014

POSTANOWIENIE

z dnia 25 lipca 2013 r.

Sygn. akt Ts 289/12



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.P. w sprawie zgodności:

art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 1431) w związku z art. 160 § 1 pkt 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 42 ust. 1 i art. 91 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej w związku z art. 7 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284) i z art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167),



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 23 listopada 2012 r. (data nadania) M.P. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 10 ust. 1 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 240, poz. 1431; dalej: ustawa zmieniająca) w związku z art. 160 § 1 pkt 1 (w skardze określonym jako art. 160 § 1) ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny wykonawczy (Dz. U. Nr 90, poz. 557, ze zm.; dalej: k.k.w.) z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 42 ust. 1 oraz art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji w związku z art. 7 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284; dalej: Konwencja) i z art. 15 ust. 1 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 167; dalej: Pakt).

Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Postanowieniem z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt IV Kow 739/12) Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej – IV Wydział Penitencjarny i Nadzoru nad Wykonywaniem Orzeczeń Karnych (dalej: Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej) odwołał warunkowe przedterminowe zwolnienie udzielone skarżącemu postanowieniem Sądu Okręgowego w Gliwicach z 7 czerwca 2011 r. (sygn. akt VII Kow 1000/11wz.). Ponadto sąd zarządził wykonanie reszty nieodbytych kar, tj. dwóch lat pozbawienia wolności, orzeczonych wyrokiem Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej z 28 marca 2001 r. (sygn. akt III K 360/00) za czyn określony w art. 209 § 1 k.k., oraz 8 miesięcy pozbawienia wolności, orzeczonych wyrokiem Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej z 8 lutego 2011 r. (sygn. akt III K 1393/10) za czyn określony w art. 209 § 1 k.k. W uzasadnieniu powyższego orzeczenia, sąd wskazał, że 30 grudnia 2011 r. skarżący został skazany wyrokiem Sądu Rejonowego w Bielsku-Białej (sygn. akt III K 1200/11) na karę 10 miesięcy pozbawienia wolności, z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na dwa lata za przestępstwo, o którym mowa w art. 178a § 1 k.k., popełnione 18 lipca 2011 r. Wyrok w tej sprawie uprawomocnił się 19 stycznia 2012 r. Ta okoliczność jest obligatoryjną przesłanką odwołania przedterminowego zwolnienia. Postanowieniem z 23 października 2012 r. (sygn. akt II AKzw 1348/12) Sąd Apelacyjny w Katowicach – II Wydział Karny (dalej: SA w Katowicach) utrzymał wyrok w mocy.

Skarżący zarzucił, że zakwestionowana norma narusza zasady: demokratycznego państwa prawnego, poprawnej legislacji, równości wobec prawa, nullum crimen sine lege oraz stosowania prawa międzynarodowego jako części krajowego porządku prawnego.

Do skargi konstytucyjnej skarżący dołączył wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt IV Kow 739/12).

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 12 grudnia 2012 r. (doręczonym 18 grudnia 2012 r.) pełnomocnik skarżącego został wezwany do uzupełnienia braków formalnych skargi, tj.: wskazania ostatecznego orzeczenia w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, podania adresu skarżącego, doręczenia pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem, brakujących kopii skargi i załączników oraz wskazania, jakie prawa i wolności wynikające dla skarżącego z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 42 ust. 1, art. 91 ust. 1 i 2 Konstytucji w związku z art. 7 Konwencji i z art. 15 ust. 1 Paktu i w jaki sposób zostały naruszone przez zakwestionowany w skardze art. 10 ust. 1 ustawy zmieniającej w związku z art. 160 § 1 k.k.w.

W piśmie procesowym z 27 grudnia 2012 r. (data nadania) pełnomocnik odniósł się do zarządzenia. Wyjaśnił, że ostatecznym orzeczeniem w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji jest prawomocne postanowienie SA w Katowicach utrzymujące w mocy postanowienie o odwołaniu warunkowego przedterminowego zwolnienia. Ponadto pełnomocnik wskazał, że – zdaniem skarżącego – norma zakwestionowana w skardze narusza zasady: prawidłowej legislacji, zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz racjonalności działań ustawodawcy, a więc te, które zostały wywiedzione z zasady demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji).

Naruszenie zasady równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) skarżący uzasadnił tym, że art. 10 ustawy zmieniającej pomija okoliczności indywidualne czynu oraz właściwości osobiste sprawcy. Jak zauważył: „nowa regulacja prawna jest jednakowa dla wszystkich, ponieważ sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli warunkowo zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności niezależnie od tego, czy jej wykonanie zawieszono na okres próby oraz niezależnie od tego, że przestępstwo zostało popełnione przed wejściem w życie nowej ustawy”.

W odniesieniu do art. 42 ust. 1 Konstytucji skarżący podkreślił, że przepis ten wyraża zasadę, zgodnie z którą przestępstwem jest czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia. W związku z tym – jak zarzucił – nie można stosować odpowiedzialności karnej ani wymierzać kary na podstawie ustawy wprowadzonej w życie już po popełnieniu przestępstwa. Z powyższego przepisu wynika również zasada stosowania ustawy wcześniej obowiązującej, gdy jest ona względniejsza dla sprawcy czynu.

Naruszenie art. 91 ust. 1 Konstytucji polega – zdaniem skarżącego – na tym, że ustawodawca krajowy w ustawie zmieniającej nie uwzględnił norm prawa międzynarodowego, a poza tym wprowadził bardzo dolegliwe środki prawne również wobec tych sprawców, którzy pomimo popełnienia umyślnego przestępstwa w okresie próby „nadal cechują się pozytywną prognozą resocjalizacyjną”. Skarżący zarzucił również, że „brak przepisów przejściowych w nowej ustawie narusza konwencyjną zasadę karania bez podstawy prawnej oraz wstecznego stosowania prawa surowszego”. Jak stwierdził, miał prawo oczekiwać, że kiedy „sąd orzekający w sprawie stwierdzi istnienie pozytywnej prognozy resocjalizacyjnej, to również Sąd penitencjarny nie będzie pozbawiony możliwości stwierdzenia takiej prognozy na etapie postępowania w przedmiocie odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia”.

Skarżący obszernie odniósł się też do naruszenia nieprzywołanej wcześniej zasady proporcjonalności. Podkreślił, że „szybka i drastyczna zmiana przesłanek odwołania warunkowego przedterminowego zwolnienia nie jest w stanie doprowadzić do zamierzonych przez ustawodawcę skutków; nie jest niezbędna (konieczna) dla ochrony interesu publicznego; jej efekty nie pozostają w proporcji do nałożonych na obywatela ciężarów i ograniczeń”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



Skarga konstytucyjna jest sformalizowanym środkiem ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Merytoryczne rozpoznanie skargi jest uzależnione od spełnienia warunków określonych zarówno w art. 79 ust. 1 Konstytucji, jak i w art. 46 oraz art. 47 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).

Zgodnie z zakwestionowanym art. 10 ust. 1 ustawy zmieniającej „przepisy w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się również przy wykonywaniu orzeczeń, które stały się wykonalne przed dniem jej wejścia w życie”. Artykuł 160 § 1 pkt 1 k.k.w. stanowi natomiast, że „sąd penitencjarny odwołuje warunkowe zwolnienie, jeżeli warunkowo zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności”.

Skarżący zauważa, że w myśl ogólnej zasady wyrażonej w art. 4 § 1 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks karny (Dz. U. Nr 88, poz. 553, ze zm.; dalej: k.k.) w przypadku kolizji ustaw karnych w czasie sąd jest zobowiązany stosować ustawę względniejszą dla sprawcy. Powołuje się na dotychczasowe orzecznictwo sądowe – w tym Sądu Najwyższego – dowodzi, że zakwestionowany w skardze art. 10 ustawy zmieniającej nie uchyla wskazanej wyżej zasady intertemporalnej.

Odnosząc się do tych zarzutów, Trybunał zwraca uwagę na to, że w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji skarga konstytucyjna służy ochronie konstytucyjnych praw i wolności. Jej treścią może być wyłącznie zarzut niekonstytucyjności przepisów, które miały zastosowanie w sprawie skarżącego. Trybunał nie rozstrzyga natomiast, czy poddana ocenie Trybunału norma prawna została prawidłowo zastosowana in concreto (zob. postanowienia TK z 21 czerwca 1999 r., Ts 56/99, OTK ZU nr 6/1999, poz. 143 oraz 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222 i 223). Zdaniem Trybunału w tej części skargi skarżący przenosi rozważania na płaszczyznę stosowania prawa, która zasadniczo pozostaje poza kognicją Trybunału.

W związku z powyższym skardze należało odmówić nadania dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność wydania orzeczenia (art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).

Niezależnie od powyższego Trybunał podkreśla, że w swoim orzecznictwie wyraził pogląd, iż określona w art. 4 k.k. zasada intertemporalna lex mitrior agit nie ma charakteru konstytucyjnego, jest bowiem adresowana do organów stosujących prawo (zob. wyrok z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144).

Na uwzględnienie nie zasługują również pozostałe zarzuty sformułowane w skardze. Negatywna ocena strony formalnej tego środka prawnego wynika z niespełnienia przez skarżącego warunków określonych w art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowanych w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

Trybunał podkreśla, że w myśl wskazanego wyżej przepisu ustawy zasadniczej skargę może wnieść „każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone”. Znaczy to, że przesłanką złożenia skargi konstytucyjnej nie jest każde naruszenie Konstytucji, ale tylko naruszenie wyrażonych w niej norm regulujących wolności lub prawa człowieka i obywatela. Zatem w skardze konstytucyjnej należy wskazać zarówno konkretną osobę, której wolności lub prawa konstytucyjne naruszono, jak i te prawa i wolności (poręczone, zapewnione, gwarantowane, chronione), które zostały naruszone, oraz określić sposób tego naruszenia.

W odniesieniu do podstaw skargi konstytucyjnej wskazanych przez skarżącego Trybunał stwierdza, co następuje.

Po pierwsze, z art. 2 Konstytucji nie wynikają dla skarżącego żadne prawa podmiotowe. Normy wywodzone z tego przepisu wyznaczają jedynie standard kreowania wolności i praw przez ustawodawcę nie wprowadzając konkretnej wolności czy konkretnego prawa. Jak stwierdził Trybunał w wyroku z 23 listopada 1998 r., „dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw w trybie skargi konstytucyjnej podstawy poszukiwać należy nie w ogólnej klauzuli demokratycznego państwa prawnego, lecz w konkretnych postanowieniach Konstytucji [które wolności i prawa wyrażają]” (SK 7/98, OTK ZU nr 7 1998, poz. 114, zob. także postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60 oraz postanowienia z 10 stycznia 2001 r., Ts 72/00, OTK ZU nr 1/2001, poz. 12; 20 lutego 2008 r., SK 27/07, OTK ZU nr 1/A/2008, poz. 22). Wskazane w skardze konstytucyjnej zasady: prawidłowej legislacji, zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, a także racjonalności działań ustawodawcy, które Trybunał traktuje jako elementy zasady państwa prawnego, nie mogą być zatem podstawą skargi konstytucyjnej.

Trybunał przypomina również, że w kwestii powoływania się na naruszenie zasady nieretroaktywności prawa jako podstawy do wniesienia skargi wypowiedział się w wyroku z 10 lipca 2000 r. Trybunał orzekł, że: „wynikająca z art. 2 Konstytucji zasada lex retro non agit oraz zasada ochrony praw słusznie nabytych mają charakter zasad przedmiotowych, wyznaczających granice ingerencji władzy publicznej w sferę praw podmiotowych. Naruszenie tych zasad może uzasadniać zarzut niedopuszczalnego wkroczenia przez tę władzę w sferę konstytucyjnie chronionych praw lub wolności jednostki, co w konsekwencji prowadzi do stwierdzenia sprzecznego z porządkiem konstytucyjnym naruszenia tych praw lub wolności. Obowiązkiem skarżącego jest zatem wskazanie, w zakresie jakich praw lub wolności konstytucyjnych sąd lub inny organ administracji publicznej wydał orzeczenie sprzeczne z zakazem retroakcji lub zasadą ochrony praw nabytych, samo odwołanie się do zasady państwa prawnego nie jest wystarczające w perspektywie warunków wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji RP oraz art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym” (SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144; zob. również postanowienie TK z 17 lutego 1999 r., Ts 154/98, OTK ZU nr 2/1999, poz. 34). W wyroku tym Trybunał odniósł się także do kwestii naruszenia zasady zaufania obywateli do państwa i stanowionego przez nie prawa. Orzekł, że modyfikacja przepisów dotyczących zasad warunkowego przedterminowego zwolnienia nie wkracza w zakres gwarancji pewności prawa, ponieważ zastosowanie warunkowego przedterminowego zwolnienia nie następuje w fazie orzekania, lecz później, w fazie wykonawczej, i pełni wiele funkcji, m.in. ułaskawienia i darowania kary. Zdaniem Trybunału skazani nie mogą oczekiwać, że niezmienna będzie regulacja, której stosowanie nie ma już bezpośredniego związku z wymiarem kary, ale ze sposobem jej wykonywania.

Po drugie, Trybunał reprezentuje pogląd, że „art. 32 Konstytucji wyraża przede wszystkim zasadę ogólną i dlatego w pierwszej kolejności winien być odnoszony do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej. (…) W skardze konstytucyjnej należy powołać oba przepisy Konstytucji, dopiero one wyznaczają bowiem konstytucyjny status jednostki, który przez regulację ustawową lub podustawową został naruszony. Natomiast, gdy chodzi o uprawnienia określone w innych niż Konstytucja aktach normatywnych – jeśli treść konkretnego prawa ustala się wyłącznie na ich podstawie – art. 32 Konstytucji stanowi zasadę systemu prawa, a nie wolność lub prawo o charakterze konstytucyjnym” (zob. postanowienie pełnego składu TK z 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225).

Po trzecie, wzorcem kontroli w sprawie, w związku z którą skarżący wniósł skargę, nie mogą być art. 42 ust. 1, art. 91 ust. 1 Konstytucji ani wskazane przez niego akty prawa międzynarodowego. Trybunał zwraca uwagę na to, że art. 42 ust. 1 Konstytucji odnosi się do orzekania o winie i karze, a zatem nie może być podstawą kontroli normy, która dotyczy instytucji związanej z wykonywaniem już orzeczonej kary. Artykuł 91 ust. 1 Konstytucji nie statuuje natomiast żadnych praw ani wolności. Jest to przepis, który ustala miejsce umów międzynarodowych w systemie źródeł prawa, a zatem nie kreuje żadnych praw ani wolności konstytucyjnych obywateli (zob. wyrok TK z 10 lipca 2000 r., SK 21/99, OTK ZU nr 5/2000, poz. 144). W sprawie o sygn. SK 21/99 Trybunał uznał również za niedopuszczalne badanie konstytucyjności przepisów prawa z umowami międzynarodowymi.

Jak wynika z powyższego, skarżący nie wskazał naruszonych praw, a w konsekwencji – sposobu ich naruszenia. To zaś – w myśl art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK – jest podstawą odmowy nadania dalszego biegu skardze.

W odniesieniu do zarzutu naruszenia przez zaskarżone przepisy art. 31 ust. 3 Konstytucji Trybunał stwierdza, że oceny zgodności zakwestionowanej normy z tym artykułem dokonuje się tylko wtedy, gdy można stwierdzić, że w ogóle doszło do ingerencji w treść wolności lub praw wyrażonych w innych przepisach Konstytucji. Dopiero po pozytywnym rozstrzygnięciu tej kwestii można zbadać, czy doszło do naruszenia samego art. 31 ust. 3 Konstytucji (zob. wyrok TK z 29 kwietnia 2003 r., SK 24/02, OTK ZU nr 4/A/2003, poz. 33). Skoro – jak ustalił Trybunał – skarżący nie wykazał, że w jego sprawie doszło do naruszenia jakichkolwiek praw, to okoliczność ta wyłącza konieczność oceny zakwestionowanej normy z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zauważa również, że skarżący nie wykonał prawidłowo zarządzenia sędziego Trybunału w zakresie pełnomocnictwa. Nadesłane pełnomocnictwo do „sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania Marka Pilarza w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym” nie jest tym, o którym mowa w zarządzeniu z 12 grudnia 2012 r., gdyż nie identyfikuje sprawy, w związku z którą zostało udzielone.

Na marginesie należy nadmienić, że wyrokiem z 17 lipca 2013 r., w sprawie SK 9/10 Trybunał Konstytucyjny orzekł o niekonstytucyjności obligatoryjnego wykonania warunkowo zawieszonej kary pozbawienia wolności za przestępstwo podobne. Wyrok Trybunału dotyczył jednak innego zagadnienia prawnego niż przedstawione przez skarżącego w analizowanej skardze konstytucyjnej.

Ze względu na odmowę nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej na uwzględnienie nie zasługuje wniosek o wstrzymanie wykonania postanowienia Sądu Okręgowego w Bielsku-Białej z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt IV Kow 739/12).



W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny orzekł jak w sentencji.