Pełny tekst orzeczenia

149/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 7 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 23/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Leon Kieres,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej M.J. w sprawie zgodności:
art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) z art. 2 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47 oraz art. 77 ust. 2 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 22 stycznia 2014 r. (data nadania) M.J. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność art. 1262 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm., dalej: k.p.c.) z art. 2 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżący wniósł powództwo o ochronę dóbr osobistych. 17 października 2011 r. Sąd Okręgowy w Gliwicach – Wydział I Cywilny (dalej: Sąd Okręgowy w Gliwicach) wezwał go do uiszczenia opłaty od pozwu, w związku z czym skarżący złożył wniosek o zwolnienie go od kosztów sądowych. Postanowieniem z 8 grudnia 2011 r. (sygn. akt I C 251/11) Sąd Okręgowy w Gliwicach zwolnił skarżącego z opłaty sądowej od pozwu powyżej 500 zł i oddalił wniosek w pozostałym zakresie. Na to postanowienie skarżący wniósł zażalenie, które Sąd Apelacyjny w Katowicach – Wydział V Cywilny (dalej: Sąd Apelacyjny w Katowicach) oddalił postanowieniem z 7 lutego 2012 r. (sygn. akt V ACz 89/12). 14 marca 2012 r. skarżący został wezwany do uiszczenia brakującej opłaty, czego nie uczynił. Zarządzeniem z 18 kwietnia 2012 r. przewodniczący składu Sądu Okręgowego w Gliwicach zwrócił skarżącemu nieopłacony pozew. Na to zarządzenie 4 maja 2012 r. skarżący złożył zażalenie, które Sąd Apelacyjny w Katowicach oddalił postanowieniem z 22 sierpnia 2012 r. (sygn. akt V ACz 605/12).
Zdaniem skarżącego w świetle wskazanych w skardze przepisów Konstytucji niedopuszczalne jest „ustanowienie takiej procedury, która zamyka drogę sądową określoną w art. 45 ust. 1 Konstytucji chyba, że strona postępowania wniesie opłatę sądową”. Jak podkreśla skarżący, „zgodnie z art. 1262 § 1 k.p.c. władze publiczne odmówiły (…) skarżącemu ochrony prawnej naruszonej czci i dobrego imienia poprzez odmowę rozpoznania sprawy o ochronę dóbr osobistych przez niezawisły i bezstronny sąd powszechny. (…) Zatem wbrew art. 77 ust. 2 Konstytucji władze publiczne, które miały strzec godności skarżącego, uzależniły podjęcie jakichkolwiek kroków sądowych w tym zakresie od spełnienia warunku formalnego, który nie ma żadnego oparcia w treści Konstytucji. Działanie to w sposób oczywisty naruszało zasady demokratycznego państwa prawa”, a przy tym było „(…) działaniem nieludzkim i poniżającym skarżącego, co naruszało art. 30 Konstytucji”.
Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 1 lipca 2014 r. skarżący został wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniesionej skargi przez: 1) wskazanie daty doręczenia mu postanowienia Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 sierpnia 2012 r.; 2) podanie daty złożenia przez niego we właściwym miejscowo sądzie rejonowym wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej w sprawie, w której zostało wydane wspomniane postanowienie z 22 sierpnia 2012 r.; 3) nadesłanie odpisu i czterech kopii zarządzenia przewodniczącego składu Sądu Okręgowego w Gliwicach z 18 kwietnia 2012 r. oraz postanowienia Sadu Apelacyjnego z 7 lutego 2012 r.
W odpowiedzi na zarządzenie z 1 lipca 2014 r. skarżący nadesłał brakujące odpisy i kopie orzeczeń. Ponadto podał, że postanowienie Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 22 sierpnia 2012 r. odebrał 28 sierpnia 2012 r., a z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu wystąpił 10 września 2012 r. do Sądu Rejonowego w Tychach.
Pracownik Biura Trybunału Konstytucyjnego, w drodze czynności służbowych, ustalił, że dniem, w którym reprezentujący skarżącego radca prawny otrzymał informację o wyznaczeniu go pełnomocnikiem z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej, był 22 października 2013 r.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał Konstytucyjny bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) i czy zarzuty w niej sformułowane nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK).
Trybunał przypomina, że w świetle art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Termin ten ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu.
Gdy skarżący nie jest w stanie ponieść kosztów pomocy prawnej, może – o czym wyraźnie stanowi art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK – zwrócić się do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu (zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego) w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. W świetle art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK do czasu rozstrzygnięcia przez sąd wniosku nie biegnie termin określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Z dniem złożenia wniosku do właściwego rzeczowo i miejscowo sądu ulega więc zawieszeniu bieg terminu do złożenia skargi (zob. postanowienie TK z 21 marca 2013 r., SK 32/12, OTK ZU nr 3/A/2013, poz. 37). Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału zawieszenie terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej trwa do dnia, w którym adwokat lub radca prawny dowiedział się o ustanowieniu go pełnomocnikiem w sprawie sporządzenia skargi konstytucyjnej (zob. m.in. postanowienie TK z 9 października 2006 r., Ts 91/06, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 247 oraz wyżej przywołane postanowienie TK z 21 marca 2013 r., SK 32/12).
Prawomocne postanowienie Sądu Apelacyjnego z 22 sierpnia 2012 r. doręczono skarżącemu 28 sierpnia 2012 r. Z tym dniem rozpoczął bieg trzymiesięczny termin, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Termin ten uległ zawieszeniu dopiero 10 września 2012 r., czyli w dniu, w którym skarżący złożył we właściwym miejscowo i rzeczowo sądzie rejonowym – Sądzie Rejonowym w Tychach – wniosek o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania go w postępowaniu skargowym. Do dnia zawieszenia biegu terminu upłynęło więc 13 dni.
Postanowieniem z 29 lipca 2013 r. (sygn. akt III Cz 551/13) Sąd Okręgowy w Katowicach – Wydział III Cywilny Odwoławczy, uwzględniwszy zażalenie na postanowienie Sądu Rejonowego w Tychach – Wydział I Cywilny z 21 marca 2013 r. (sygn. akt I Co 234/13), ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu, którego wskazała Okręgowa Izba Radców Prawnych w Katowicach. 22 października 2013 r. radca prawny otrzymał informację o ustanowieniu go pełnomocnikiem skarżącego w celu wniesienia skargi konstytucyjnej. Z tym dniem nastąpiło wznowienie biegu terminu do złożenia skargi konstytucyjnej.
Wobec powyższego skarżący powinien był wnieść skargę najpóźniej 7 stycznia 2014 r., tymczasem zrobił to dopiero 22 stycznia 2014 r., tj. 15 dni po upływie terminu, o którym stanowi art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Przekroczenie terminu uzasadnia odmowę nadania skardze dalszego biegu (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK).
Skarżący kwestionuje zgodność art. 1262 § 1 k.p.c. z art. 2 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47, art. 45 ust. 1 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47, art. 77 ust. 2 w zw. z art. 30 i w zw. z art. 47 Konstytucji. Jak twierdzi, „skutkiem działania sądów [w jego sprawie] jest fakt, iż szkalujące i nieprawdziwe informacje naruszające dobre imię i cześć skarżącego nadal pozostają publicznie dostępne w Internecie, albowiem sprawca czynu zabronionego nie usunął ich i nie został do tego zobowiązany”.
Trybunał zaznacza, że zgodnie z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK skarga powinna zawierać dokładne określenie przepisu (normy prawnej), na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Trybunał zauważa, że art. 1262 § 1 k.p.c., zgodnie z którym sąd nie podejmie żadnej czynności na skutek pisma, od którego nie została uiszczona należna opłata, nie był podstawą ostatecznego orzeczenia wydanego w sprawie skarżącego. W jego sprawie zastosowanie miał bowiem przepis szczególny, tj. art. 130 § 2 k.p.c., który stanowi: „Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu”. Właśnie ten przepis, a nie kwestionowany, skutkował zwrotem skarżącemu nieopłaconego przez niego pozwu.
Tym samym w ocenie Trybunału złożona skarga nie spełnia przesłanki określonej w art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, co uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że zarzuty skarżącego są oczywiście bezzasadne, co również uniemożliwia nadanie jego skardze dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).
Skarżący podkreśla, że wyrazem ochrony dóbr osobistych określonych w art. 30 i art. 47 Konstytucji jest przyznanie obywatelom prawa do sprawiedliwego rozpoznania sprawy przez niezawisły sąd powszechny, statuowanego w art. 45 ust. 1 ustawy zasadniczej. Zdaniem skarżącego dodatkową gwarancją ochrony tych dóbr jest też art. 77 ust. 2 Konstytucji, zgodnie z którym „ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych wolności lub praw”.
Trybunał zwraca uwagą na to, że ustawa, a w szczególności zaskarżony art. 1262 § 1 k.p.c., nie zamknęła skarżącemu drogi sądowej, nie pozbawiła go więc prawa dochodzenia przed sądem ochrony swoich dóbr osobistych. Skarżący miał taką możliwość, jednak z niej nie skorzystał – nie opłacił złożonego przez siebie pozwu. Przywołane przez skarżącego konstytucyjne wzorce nie przesądzają o nieodpłatnym charakterze postępowania sądowego, a właśnie możliwości nieponoszenia kosztów domaga się skarżący i dlatego – w ocenie Trybunału – jako źródło naruszenia swoich praw wskazuje przepis statuujący zasadę odpłatności takiego postępowania. Należy jednak zauważyć, że skarżący mógł złożyć wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, co zrobił, choć bez oczekiwanego przez siebie rezultatu (został zwolniony z opłaty sadowej od pozwu ponad 500 zł). Nie jest więc tak, jak wyraźnie przyjmuje skarżący, że osoby, które nie są w stanie uiścić opłaty od pisma procesowego, są pozbawione możliwości dochodzenia przed sądem ochrony swoich dóbr osobistych. Mogą one bowiem ubiegać się o zwolnienie od kosztów sądowych, o ile rzeczywiście nie są w stanie ich ponieść bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny (zob. art. 102 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych [Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.]). O tym, czy zasadne jest zwolnienie z ponoszenia kosztów sądowych, odrębnie orzeka sąd, tak jak w sprawie skarżącego (postanowienia Sądu Okręgowego w Gliwicach z 8 grudnia 2011 r. i Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 7 lutego 2012 r.). Trybunał podkreśla, że skarżący nie kwestionuje ani reguł zwalniania od ponoszenia kosztów sądowych, ani wysokości opłaty należnej w jego sprawie, nie wykazuje więc, że ustawodawca wprowadził w tym zakresie nadmierne ograniczenia zamykające mu dostęp do sądu (zob. obszerniej wyrok TK z 12 września 2006 r., SK 21/05, OTK ZU nr 8/A/2006, poz. 103).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.