Pełny tekst orzeczenia

162/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 1 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 184/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Kotlinowski,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Z.B. w sprawie zgodności:
art. 278 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.) oraz przepisów działu IV rozdziału 17 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749, ze zm.) z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej z 7 lipca 2014 r., sporządzonej przez pełnomocnika, Z.B. (dalej: skarżący) zakwestionował zgodność z Konstytucją przepisów ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. – Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2012 r. poz. 270, ze zm.; dalej: p.p.s.a.) oraz ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749, ze zm.; dalej: o.p.). Skarżący zarzucił, że art. 278 p.p.s.a. w zakresie, w jakim „uniemożliwia po upływie 5 lat od uprawomocnienia się orzeczenia wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego w sytuacji, w której po tym terminie Trybunał Konstytucyjny orzekł o niezgodności aktu normatywnego z Konstytucją, umową międzynarodową lub ustawą, na podstawie którego wydane zostało orzeczenie”, jest niezgodny z art. 2, art. 31 ust. 3, art. 32, art. 45 ust. 1 oraz art. 64 Konstytucji. Taki sam wzorzec kontroli skarżący wskazał w kontekście zakwestionowanych unormowań działu IV rozdziału 17 o.p., którym zarzucił brak „przepisu stanowiącego o ograniczeniu w czasie możliwości żądania wznowienia postępowania”.
Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą. Skarżący złożył skargę o wznowienie postępowania sądowego zakończonego prawomocnym wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 22 września 2005 r. (sygn. akt I SA/Po 532/03). Jako podstawę prawną wznowienia postępowania skarżący wskazał art. 272 § 1 i 2 p.p.s.a. – powołał się przy tym na wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2013 r. (SK 18/09, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 80). Skarżący podniósł, że w tym orzeczeniu Trybunał stwierdził niekonstytucyjność przepisu, który był podstawą prawną wyroku wydanego przez sąd administracyjny. Złożona przez skarżącego skarga o wznowienie postępowania została odrzucona przez Naczelny Sąd Administracyjny (postanowienie z 19 marca 2014 r., sygn. akt II FSK 113/14). W uzasadnieniu tego orzeczenia sąd stwierdził, że skarga podlegała odrzuceniu, ponieważ została ona wniesiona po upływie pięcioletniego terminu określonego w art. 278 p.p.s.a. Naczelny Sąd Administracyjny podkreślił, że termin ten ma charakter materialny, nie podlega przywróceniu i biegnie niezależnie od terminów wniesienia skargi o wznowienie postępowania, przewidzianych w art. 272 § 2 i art. 277 p.p.s.a.
W uzasadnieniu skargi konstytucyjnej skarżący szczegółowo odniósł się do wyroku z 18 lipca 2013 r., w którym (pkt 2 sentencji) Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że art. 20 ust. 3 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r., poz. 361, ze zm.; dalej: u.p.d.o.f.), w brzmieniu obowiązującym od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2006 r., jest niezgodny z art. 2 w zw. z art. 64 ust. 1 Konstytucji. Skarżący podkreślił, że sentencja tego wyroku powinna mieć bezpośrednie odzwierciedlenie w sposobie rozstrzygnięcia jego sprawy dotyczącej podatku dochodowego od dochodów za 1996 r. Skarżący nawiązał do wywodów zawartych w uzasadnieniu wyroku Trybunału oraz w judykatach sądów administracyjnych. Rozpatrując dopuszczalność powołania się na powyższy wyrok Trybunału jako na przesłankę wznowienia postępowania na podstawie art. 272 § 2 p.p.s.a., skarżący odwołał się do uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2006 r. (sygn. akt I FPS 2/06), w której rozważano zasadność kierowania pytania prawnego w sprawie zgodności z Konstytucją normy prawnej, której częściowa niekonstytucyjność została już stwierdzona orzeczeniem Trybunału. W kontekście zaskarżonego art. 278 p.p.s.a. skarżący podniósł, że rozumienie tego przepisu zaprezentowane przez Naczelny Sąd Administracyjny godzi w zasady wyrażone w art. 2 Konstytucji, prawo do równego traktowania (art. 32 Konstytucji), a także zasadę równej ochrony prawa własności (art. 64 ust. 2 Konstytucji). Ponadto – zdaniem skarżącego – jest ono niezgodne z gwarancjami prawa do sądu (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Skarżący zaznaczył jednocześnie, że podjęte w jego sprawie rozstrzygnięcie byłoby odmienne, gdyby nie obowiązywała zaskarżona norma prawna p.p.s.a. Naruszenie art. 2 Konstytucji skarżący upatruje przede wszystkim w niejasności i niejednoznaczności art. 278 p.p.s.a. W związku z tym zwrócił uwagę na trudność w interpretacji ustawowego zwrotu „była pozbawiona możliwości działania”, związaną z ustaleniem, czy obejmuje on również „ogłoszenie wyroku TK orzekającego niekonstytucyjność przepisu (…) po upływie pięciu lat od uprawomocnienia się orzeczenia sądu administracyjnego”. Skarżący wskazał ponadto na złamanie zasady proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) w odniesieniu do korzystania z prawa do sądu i prawa własności. W końcowej części uzasadnienia skargi skarżący podniósł, że ograniczenia, o którym mowa w art. 278 p.p.s.a., nie przewidują stosowne (dotyczące instytucji wznowienia postępowania) unormowania o.p.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę konstytucyjną w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach, prawach lub obowiązkach określonych w Konstytucji. Warunkiem złożenia skargi konstytucyjnej jest uczynienie jej przedmiotem wyłącznie tego przepisu, który był podstawą prawną ostatecznego orzeczenia sądu lub organu administracji publicznej, wydanego w sprawie skarżącego, a który doprowadził do naruszenia wolności lub praw skarżącego w sposób wskazany przez niego w skardze. Innymi słowy, przedmiotem skargi konstytucyjnej, formułowanej w związku z konkretną sprawą skarżącego, może być ten przepis, którego zmiana lub uchylenie – w następstwie korzystnego dla skarżącego orzeczenia Trybunału – doprowadziłyby do sanacji stanu prawnego, który skarżący uznaje za niezgodny z Konstytucją. Trzeba podkreślić, że obowiązek prawidłowego wskazania przedmiotu skargi spoczywa na skarżącym. Tę powinność precyzuje art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Zgodnie zaś z zasadą wyrażoną w art. 66 ustawy o TK określenie przedmiotu skargi przez skarżącego jest wiążące dla Trybunału, który nie jest władny zmodyfikować go, działając z własnej inicjatywy. Innym obowiązkiem skarżącego, nałożonym na niego przez ustawodawcę, jest wyjaśnienie, w jaki sposób przepisy zakwestionowane w skardze naruszyły konstytucyjne wolności i prawa, które wskazał on jako podstawę wniesionej skargi (art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK). Wykonanie tego obowiązku polega na przedstawieniu argumentów, które uprawdopodobnią zarzut merytorycznej niezgodności zaskarżonego przepisu z unormowaniami Konstytucji wyrażającymi prawa podmiotowe skarżącego.
Zdaniem Trybunału Konstytucyjnego w analizowanej sprawie wskazane wyżej przesłanki skargi konstytucyjnej nie zostały spełnione.
W odniesieniu do zakwestionowanych przez skarżącego przepisów o.p. Trybunał stwierdza, że nie spełniają one podstawowej przesłanki warunkującej uczynienie ich przedmiotem skargi konstytucyjnej. Jest nią wydanie, na podstawie przepisów o.p., ostatecznego orzeczenia w sprawie, w związku z którą wniesiona została skarga konstytucyjna. Trzeba jednoznacznie zauważyć, że unormowania o.p. nie były taką podstawą dla postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego o odrzuceniu skargi o wznowienie postępowania sądowego. Samo „porównawcze” (względem art. 278 p.p.s.a.) ich przywołanie przez skarżącego w żadnym razie nie sanuje powyższego braku.
Natomiast w kontekście art. 278 p.p.s.a. należy stwierdzić, co następuje: Skarżący sformułował zarzut niekonstytucyjności tego przepisu w sposób zakresowy. Zakwestionował bowiem konstytucyjność art. 278 p.p.s.a. w zakresie, w jakim przepis ten wprowadza czasowe ograniczenie możliwości wznowienie postępowania sądowoadministracyjnego z powodu wydania przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia o niezgodności z Konstytucją ustawy, na podstawie której zostało wydane prawomocne orzeczenie sądowe (art. 272 § 1 i 2 p.p.s.a.). W przekonaniu skarżącego orzeczeniem uzasadniającym żądanie wznowienia postępowania zakończonego wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 22 września 2005 r. miałby być wyrok Trybunału Konstytucyjnego z 18 lipca 2013 r. (SK 18/09).
Zdaniem Trybunału stanowisko skarżącego w tym zakresie jest nieuprawnione. Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na to, że w wyżej przywołanym wyroku Trybunału przedmiotem rozstrzygnięcia o niekonstytucyjności nie było unormowanie będące podstawą orzeczenia w postępowaniu, którego wznowienia domagał się skarżący. Zgodnie z pkt 2 sentencji wyroku z 18 lipca 2013 r. orzeczenie to wprawdzie dotyczyło art. 20 ust. 3 u.p.d.o.f., jednak w tym jego brzmieniu, które obowiązywało wyłącznie od 1 stycznia 1998 r. do 31 grudnia 2006 r. Tymczasem postępowanie w sprawie zakończonej wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 22 września 2005 r. dotyczyło kontroli legalności decyzji organu podatkowego w sprawie podatku dochodowego za 1996 r. Zdaniem Trybunału nie ma zatem podstaw do tego, by skutki wyroku z 18 lipca 2013 r., także w kontekście możliwości wzruszania prawomocnych orzeczeń wydanych w zakończonych już postępowaniach, odnosić do spraw rozstrzygniętych na podstawie przepisu obowiązującego w zakresie czasowym nieobjętym tym wyrokiem. Argumentacja skarżącego nawiązująca do uchwały Naczelnego Sądu Administracyjnego z 16 października 2006 r. nie może być w tym kontekście uwzględniona choćby dlatego, że judykat ten dotyczy innego zagadnienia prawnego (kwestii pytań prawnych kierowanych do Trybunału przez sądy) niż dopuszczalność uruchomienia procedur sanacyjnych, o których mowa w art. 190 ust. 4 Konstytucji.
W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że złożona przez skarżącego skarga o wznowienie postępowania nie miała podstaw merytorycznych właśnie dlatego, że nie ma orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego, które spełniałoby przesłankę określoną w art. 272 § 1 p.p.s.a. Z uzasadnienia postanowienia Naczelnego Sądu Administracyjnego z 19 marca 2014 r. wynika, że – z powodu stwierdzenia przekroczenia terminu przewidzianego w art. 278 p.p.s.a. – kwestii tej sąd nie poddał już swojej ocenie. Zdaniem Trybunału w kontekście kwalifikacji dopuszczalności przedmiotu skargi konstytucyjnej istotne znaczenie ma jednak to, że bezpośrednią i podstawową przyczyną niemożności wznowienia przez skarżącego postępowania sądowego zakończonego wyrokiem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Poznaniu z 22 września 2005 r. było nie tyle przekroczenie terminu do skorzystania z tego środka prawnego, ile to, że nie mógł on wskazać wyroku Trybunału, który wykazywałby kwalifikację wymaganą przez art. 272 § 1 p.p.s.a. Innymi słowy, poddanie przez Trybunał ocenie konstytucyjności art. 278 p.p.s.a. nie doprowadziłoby do sanacji stanu prawnego skarżącego w kontekście sprawy, w związku z którą złożył on skargę konstytucyjną. Tym samym w odniesieniu do zaskarżonego art. 278 p.p.s.a. nie został spełniony warunek, o którym była mowa we wstępie uzasadnienia.
W ocenie Trybunału zastrzeżenia musi budzić także określony przez skarżącego konstytucyjny wzorzec kontroli zaskarżonego unormowania p.p.s.a. Zakresowe określenie przedmiotu zaskarżenia, okoliczności sprawy, w związku z którą skarga została sformułowana, a także treść zarzutu wobec art. 278 p.p.s.a., jednoznacznie świadczą o tym, że istotę naruszenia wolności i praw skarżący upatruje w niemożności wznowienia postępowania sądowego. Żądanie takiego wznowienia skarżący łączy (bezpodstawnie – o czym wyżej była już mowa) z orzeczeniem Trybunału o niekonstytucyjności przepisu ustawy, na podstawie którego zostało wydane ostateczne orzeczenie. Nie ulega zatem wątpliwości to, że adekwatnym wzorcem konstytucyjnym w odniesieniu do tak określonego zarzutu jest art. 190 ust. 4 Konstytucji. W tym właśnie przepisie znajduje bezpośrednie zakotwiczenie prawo adresatów niekonstytucyjnych unormowań do uruchomienia procedur sanacyjnych dotyczących indywidualnych – zakończonych już – postępowań administracyjnych i sądowoadministracyjnych. Tymczasem argumentacja skarżącego ani nie uwzględnia treści prawa podmiotowego statuowanego w art. 190 ust. 4 Konstytucji, ani nie odnosi się do konstytucyjnie określonych przesłanek dopuszczalności jego ewentualnego ograniczenia.
Na tej podstawie, Trybunał stwierdza, że zaskarżone przez skarżącego przepisy p.p.s.a. oraz o.p. nie spełniają kwalifikacji wynikającej z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a tym samym nie można ich poddać merytorycznej kontroli w analizowanej sprawie.

Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy o TK – odmówił nadania skardze dalszego biegu.