Pełny tekst orzeczenia

129/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 1 października 2014 r.
Sygn. akt Ts 255/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej Sz.R. w sprawie zgodności:
art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 711, ze zm.) z art. 2, art. 24, art. 32 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez adwokata skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 11 września 2013 r. (data prezentaty), Sz.R. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. – Przepisy wprowadzające ustawę o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego oraz ustawę o służbie funkcjonariuszy Służby Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służby Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 711, ze zm.; dalej: ustawa z 2006 r.) – „w zakresie, w jakim przepisy te nie określają następstwa prawnego Wojskowych Służb Informacyjnych [dalej: WSI] i naruszają prawa pracownicze pracowników tych służb” – z art. 2, art. 24, art. 32 oraz art. 65 ust. 1 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:

2.1. W pozwie z 18 czerwca 2009 r. skarżący domagał się: ustalenia stosunku pracy ze stroną pozwaną – Służbą Kontrwywiadu Wojskowego (dalej: SKW) – po 30 września 2006 r.; zasądzenia wynagrodzenia za okres wypowiedzenia w kwocie 3 975,00 zł netto; zasądzenia nagrody rocznej; zasądzenia odprawy pieniężnej z uwagi na ustanie stosunku pracy z przyczyn niedotyczących pracownika w kwocie 3 975,00 zł netto; zasądzenia odszkodowania za niezgodne z prawem wygaśnięcie umowy o pracę w kwocie 11 640,00 zł brutto – ze względu na brak oświadczenia na piśmie ze strony pracodawcy w przedmiocie ustania stosunku pracy; sprostowania świadectwa pracy w zakresie zajmowanych stanowisk; zasądzenia odszkodowania za wydanie niewłaściwego świadectwa pracy w kwocie 38 425,00 zł, gdyż w ocenie skarżącego ze świadectwa pracy wynikało, że nie został on pozytywnie zweryfikowany, co spowodowało trudności w znalezieniu pracy.
Pozwana SKW wniosła o oddalenie powództwa w całości, argumentując, że nie jest następcą prawnym WSI w odniesieniu do stosunków pracy.

2.2. Wyrokiem z 10 czerwca 2010 r. Sąd Rejonowy dla WarszawyŚródmieścia w Warszawie umorzył postępowanie w zakresie roszczeń o przywrócenie do pracy i wypłatę nagrody rocznej, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo. Od powyższego orzeczenia skarżący wniósł apelację, którą Sąd Okręgowy w Warszawie – ze względów proceduralnych – uwzględnił oraz uchylił zaskarżony wyrok i zniósł postępowanie w sprawie od 10 czerwca 2010 r., tj. od ostatniej rozprawy przed sądem pierwszej instancji, przekazując temu sądowi sprawę do ponownego rozpoznania.

2.3. Wyrokiem z 27 kwietnia 2011 r. (sygn. akt VIII P 9/11) Sąd Rejonowy dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie umorzył postępowanie w zakresie roszczenia o nagrodę roczną, a w pozostałym zakresie oddalił powództwo. Apelacja skarżącego od tego orzeczenia została oddalona przez Sąd Okręgowy w Warszawie wyrokiem z 7 maja 2013 r. (sygn. akt XXI Pa 198/12).
W ocenie sądów pracy obu instancji SKW nie stanowi następcy prawnego WSI, zniesionych 30 września 2006 r., na mocy art. 3 w związku z art. 57 ustawy z 2006 r.; z tego też powodu roszczenia skarżącego, zawarte w powództwie z 18 czerwca 2009 r., były niezasadne. Ponadto likwidacja WSI i związane z tym wygaśnięcie stosunku pracy skarżącego były zgodne z prawem.

3. Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy są niezgodne z zasadą ochrony pracy (art. 24 Konstytucji) oraz wolnością wyboru i wykonywania zawodu i wyboru miejsca pracy (art. 65 ust. 1 Konstytucji) w powiązaniu z zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) i równości (art. 32 Konstytucji).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy odpowiada ona określonym prawem wymogom, a także czy postępowanie wszczęte na skutek wniesienia skargi podlegałoby umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK. Procedura ta umożliwia, już w początkowej fazie postępowania, wyeliminowanie spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny.

2. Przedmiotem analizowanej skargi konstytucyjnej skarżący uczynił art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z 2006 r. Przepisy te stanowią odpowiednio: „Żołnierzy WSI, którzy nie złożyli wniosku, o którym mowa w ust. 1, albo nie zostali wyznaczeni na stanowiska służbowe w SKW albo SWW, mianowani na funkcjonariuszy SKW albo SWW oraz zatrudnieni w SKW albo SWW, zwalnia się z zajmowanych stanowisk służbowych i wyznacza na inne stanowisko służbowe, przenosi do rezerwy kadrowej albo wypowiada stosunek służbowy zawodowej służby wojskowej” (art. 65 ust. 2); „Stosunki pracy z pracownikami WSI, którzy nie złożyli wniosku, o którym mowa w ust. 1, albo nie zostali mianowani na funkcjonariuszy ani zatrudnieni w SKW albo SWW, wygasają z dniem zniesienia WSI” (art. 65 ust. 4); „1. Należności i zobowiązania WSI stają się należnościami i zobowiązaniami SKW lub SWW, odpowiednio do ich zakresu działania. 2. Minister Obrony Narodowej określi zakres praw i obowiązków wynikających z umów i porozumień zawartych przez lub na rzecz WSI, które zostaną przejęte przez SKW albo SWW, odpowiednio do ich zakresu działania. 3. Szef SKW oraz Szef SWW, każdy w zakresie swojego działania, powiadomi strony umów i porozumień, o których mowa w ust. 2, o wstąpieniu odpowiednio SKW albo SWW w miejsce WSI” (art. 72); „Postępowania i czynności wszczęte w WSI i niezakończone do dnia likwidacji WSI, dotyczące spraw, które przeszły do właściwości SKW albo SWW, toczą się nadal według przepisów dotychczasowych, odpowiednio w SKW albo SWW” (art. 73).

3. W pierwszej kolejności konieczne było zbadanie, czy analizowana skarga konstytucyjna nie jest w istocie tzw. skargą na stosowanie prawa.

3.1. Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji, każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji.
Przyjęty model skargi konstytucyjnej oznacza, że zwraca się ona wyłącznie przeciwko ustawie lub innemu aktowi normatywnemu naruszającemu konstytucyjne wolności lub prawa skarżącego. Skarżący nie może więc kwestionować ostatecznego orzeczenia sądu czy decyzji organu administracji publicznej. Skarga konstytucyjna ani wprost, ani pośrednio nie jest zatem nadzwyczajnym środkiem kontroli ostatecznych orzeczeń sądowych czy też ostatecznych rozstrzygnięć organów administracji publicznej. Skarga konstytucyjna jest bowiem „zawsze »skargą na przepis«, a nie na jego konkretne, wadliwe zastosowanie, nawet jeśli to prowadziłoby do niekonstytucyjnego skutku. Kontrola stosowania prawa przez sądy – choćby nawet błędnego – pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego” (postanowienie TK z 2 grudnia 2010 r., SK 11/10, OTK ZU nr 10/A/2010, poz. 131).

3.2. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji podmiot uprawniony do wniesienia skargi konstytucyjnej może ją złożyć dopiero wtedy, gdy sąd lub organ administracji publicznej orzeknie ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Skarżący nie może kwestionować konstytucyjności aktu normatywnego w oderwaniu od indywidualnej sprawy, w której na mocy konkretnego aktu stosowania prawa doszło do naruszenia jego wolności lub praw albo obowiązków określonych w Konstytucji. Istnieje nie tylko konieczność wyczerpania wszystkich przysługujących skarżącemu środków ochrony prawnej, przede wszystkim przewidzianego toku instancyjnego, ale także konieczność istnienia osobistego (subiektywnego) i aktualnego interesu prawnego skarżącego w merytorycznym rozstrzygnięciu skargi konstytucyjnej.

3.3. Skarżący w petitum skargi wprawdzie zakwestionował zgodność art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z 2006 r. z art. 2, art. 24, art. 32 i art. 65 ust. 1 Konstytucji, niemniej jednak uzasadnienie wniesionego środka prawnego nosi wszelkie cechy tzw. skargi na stosowanie prawa. Skarżący zarzucił bowiem, że w związku z likwidacją WSI w sposób nieprawidłowy i przewlekły prowadzono wobec niego postępowanie weryfikacyjne oraz wydano mu nieprawidłowe świadectwo pracy, a SKW nie reagowała na jego wnioski o sprostowanie treści tego świadectwa. Ponadto, rozpoznające sprawę skarżącego sądy pracy zajmowały rozbieżne stanowiska odnośnie do obliczania terminu do wniesienia powództwa w sprawie sprostowania świadectwa pracy.
Trybunał stwierdza zatem, że argumentacja skarżącego (podnoszone nieprawidłowości) – pod pretekstem kontroli przepisów ustawy z 2006 r. – odnosi się do jednostkowych aktów stosowania prawa, czyli działań faktycznych, których ocena przez polski sąd konstytucyjny – w myśl art. 79 ust. 1 w związku z art. 188 pkt 5 Konstytucji – jest niedopuszczalna.

3.4. W związku z powyższym – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej ze względu na niedopuszczalność orzekania.

4. Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca uwagę także na inne podstawy odmowy nadania dalszego biegu rozpoznawanej skardze konstytucyjnej.

4.1. W petitum skargi skarżący jako wzorce kontroli wskazał art. 2, art. 24, art. 32 i art. 65 ust. 1 Konstytucji. Natomiast w uzasadnieniu sprecyzował, że zarzuca niezgodność kwestionowanych przepisów ustawy z 2006 r. z zasadą ochrony pracy (art. 24 Konstytucji) oraz wolnością wyboru i wykonywania zawodu i wyboru miejsca pracy (art. 65 ust. 1 Konstytucji) w powiązaniu z zasadami demokratycznego państwa prawnego (art. 2 Konstytucji) i równości (art. 32 Konstytucji).

4.2. Odnośnie do zarzutu niezgodności art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z 2006 r. z art. 24 Konstytucji Trybunał stwierdza, że wskazany przepis ustawy zasadniczej ma charakter ustrojowy i nie wynikają z niego konstytucyjne prawa podmiotowe dla obywatela (zob. np. postanowienia TK z 22 czerwca 1998 r., Ts 69/98, OTK ZU nr I/1999 – Suplement, poz. 60 oraz 24 kwietnia 2003 r. i 14 października 2003 r., Ts 144/02, OTK ZU nr 4/B/2003, poz. 216 i 217). Z tego też względu nie może stanowić wzorca kontroli w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną.
W związku z powyższym należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze konstytucyjnej – w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 24 Konstytucji – ze względu na niedopuszczalność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

4.3. Z kolei zarzut niezgodności art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z 2006 r. z art. 65 ust. 1 Konstytucji Trybunał uznaje za oczywiście bezzasadny.
Należy zauważyć, że art. 65 ust. 1 Konstytucji w zdaniu pierwszym zapewnia każdemu „(…) wolność wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy”. W zdaniu drugim zaś dopuszcza możliwość stanowienia wyjątków od tej zasady, o ile zostaną określone w ustawie. Wolność pracy nie ma więc charakteru absolutnego, gdyż art. 65 ust. 1 zdanie drugie ustawy zasadniczej wyraźnie wskazuje, że ustawa może określić od niej wyjątki. Ustrojodawca zakłada zatem, że wolność pracy może podlegać ograniczeniom.
Zniesienie WSI z dniem 30 września 2006 r. na mocy art. 57 ustawy z 2006 r. oraz powołanie ustawą z 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego (Dz. U. Nr 104, poz. 709, ze zm.) nowych wojskowych służb specjalnych, a także przyjęcie przez ustawodawcę, że SKW nie stanowi w sensie prawnym następcy (kontynuatora) WSI, lecz nową wojskową służbę specjalną, jest decyzją ustawodawcy, niepodlegającą – z punktu widzenia jej zasadności – kontroli sądu konstytucyjnego. Związane zaś ze zniesieniem WSI regulacje przejściowe ustawy z 2006 r., które dotyczą byłych żołnierzy oraz pracowników tejże służby (w tym – w zakresie, jakim wymagają od nich złożenia wniosków o wyznaczenie na stanowisko służbowe w SKW lub Służbie Wywiadu Wojskowego, mianowanie na funkcjonariuszy tych służb albo zatrudnienie w nich, a także w zakresie, w jakim przewidują weryfikację tych osób oraz zwolnienie ze służby w wyniku negatywnej weryfikacji bądź niezłożenia przez zainteresowanych wspomnianych oświadczeń), znajdują swoje umocowanie w art. 65 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji.
W związku z powyższym – na podstawie art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – należało odmówić nadania dalszego biegu analizowanej skardze w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 65 ust. 1 Konstytucji.

4.5. Stwierdzenie niedopuszczalności kontroli art. 65 ust. 2 i 4, art. 72 oraz art. 73 ustawy z 2006 r. z art. 24 oraz oczywistej bezzasadności zarzutu naruszenia art. 65 ust. 1 Konstytucji przekłada się w niniejszej sprawie na bezprzedmiotowość zarzutów naruszenia art. 2 oraz art. 32 Konstytucji. Artykuł 2 ustawy zasadniczej zasadniczo nie może bowiem stanowić samoistnej podstawy kontroli w trybie skargowym (zob. postanowienie pełnego składu TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00, OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60). Jak wielokrotnie podkreślano w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego, art. 2 Konstytucji wyznacza jedynie standard kreowania przez ustawodawcę wolności i praw, nie wprowadzając jednocześnie konkretnej wolności czy konkretnego prawa (zob. np. wyroki TK z: 30 maja 2007 r., SK 68/06, OTK ZU nr 6/A/2007, poz. 53 oraz 10 lipca 2007 r., SK 50/06, OTK ZU nr 7/A/2007, poz. 75). Trybunał zwraca uwagę, że o dopuszczalności stosowania art. 2 Konstytucji jako samoistnej podstawy indywidualnej kontroli konstytucyjności prawa nie przesądza okoliczność, że przepis ten może być samodzielną podstawą orzeczenia wydawanego w ramach kontroli generalnej (abstrakcyjnej). W tym ostatnim przypadku ocena ta nie jest bowiem uwarunkowana istnieniem praw podmiotowych konkretnego podmiotu, naruszonych zastosowaniem przez organ władzy publicznej niekonstytucyjnego przepisu (zob. np. postanowienie TK z 25 marca 2009 r., Ts 75/08, OTK ZU nr 2/B/2009, poz. 126).
Z kolei wywodzona z art. 32 Konstytucji zasada równości nie ma charakteru abstrakcyjnego i absolutnego. Zgodnie z powszechnie przyjętym założeniem nie oznacza ona identyczności (tożsamości) praw wszystkich jednostek. Prawo do równego traktowania i zakaz dyskryminacji funkcjonują zawsze w pewnym kontekście sytuacyjnym; muszą być odniesione do zakazów lub nakazów albo nadania uprawnień określonym jednostkom (grupom jednostek) w porównaniu ze statusem innych jednostek (grup). Konstytucja nie formułuje założenia równości i zakazu dyskryminacji w rozumieniu uniwersalnego egalitaryzmu jednostek, ale jako równą możliwość realizacji wolności i praw. W postanowieniu pełnego składu z 24 października 2001 r. o sygn. SK 10/01 Trybunał Konstytucyjny, uznając prawo do równego traktowania za konstytucyjne prawo jednostki, podkreślił, że „ma ono charakter niejako prawa »drugiego stopnia« (»metaprawa«), tzn. przysługuje ono w związku z konkretnymi normami prawnymi lub innymi działaniami organów władzy publicznej, a nie w oderwaniu od nich – niejako »samoistnie«. Jeżeli te normy lub działania nie mają odniesienia do konkretnych określonych w Konstytucji wolności i praw, prawo do równego traktowania nie ma w pełni charakteru prawa konstytucyjnego, a to sprawia, że nie może ono być chronione za pomocą skargi konstytucyjnej” (OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Oznacza to, że art. 32 Konstytucji wyraża przede wszystkim zasadę ogólną i dlatego winien być odnoszony – jako tzw. wzorzec związkowy – do konkretnych przepisów Konstytucji, nawet jeżeli konstytucyjna regulacja danego prawa lub wolności jest niepełna i wymaga konkretyzacji ustawowej. Tym samym w sprawach inicjowanych skargą konstytucyjną dopuszczalność czynienia z konstytucyjnej zasady równości wzorca kontroli kwestionowanych przepisów byłaby możliwa wyłącznie w sytuacji doprecyzowania przez skarżącego, w zakresie jakiego konstytucyjnego prawa lub wolności upatruje on naruszenie zasady równości wobec prawa oraz niedyskryminacji. Brak takiego odniesienia wyłącza zaś możliwość oparcia skargi konstytucyjnej samoistnie na zarzucie naruszenia konstytucyjnej zasady równości.
W związku z powyższym Trybunał odmówił nadania dalszego biegu analizowanej skardze – w zakresie badania zgodności zaskarżonych przepisów z art. 2 i art. 32 Konstytucji – z powodu niedopuszczalności orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak w sentencji.