Pełny tekst orzeczenia

205/3/B/2015




POSTANOWIENIE

z dnia 30 lipca 2014 r.
Sygn. akt Tw 7/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Andrzej Rzepliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym wniosku Krajowej Rady Notarialnej o zbadanie zgodności:
1) art. 6, art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34, art. 35 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. z 2013 r. poz. 829) z art. 2, art. 7 i art. 61 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej;

2) art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164) z art. 2, art. 27 i art. 64 Konstytucji;

3) art. 50 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164) z art. 2 i art. 65 Konstytucji;

4) art. 71 § 11 oraz art. 72 § 1 zdanie pierwsze ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164) z art. 17 Konstytucji;

5) art. 75 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164) z art. 2, art. 17 i art. 92 Konstytucji;

6) art. 76 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164) z art. 2, art. 32 i art. 65 Konstytucji;

7) art. 30 ust. 2 oraz art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. z 2013 r. poz. 829) z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji,


p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu wnioskowi.


UZASADNIENIE

15 kwietnia 2014 r. wpłynął do Trybunału Konstytucyjnego wniosek Krajowej Rady Notarialnej (dalej także: KRN) o zbadanie zgodności: po pierwsze, art. 6, art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34 oraz art. 35 ustawy z dnia 13 czerwca 2013 r. o zmianie ustaw regulujących wykonywanie niektórych zawodów (Dz. U. z 2013 r. poz. 829; dalej: ustawa nowelizująca) z art. 2, art. 7 i art. 61 ust. 1 Konstytucji; po drugie, art. 11 pkt 1 ustawy z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie (Dz. U. z 2014 r. poz. 164; dalej: prawo o notariacie) z art. 2, art. 27 i art. 64 Konstytucji; po trzecie, art. 50 prawa o notariacie z art. 2 i art. 65 Konstytucji; po czwarte, art. 71 § 11 oraz art. 72 § 1 zdanie pierwsze prawa o notariacie z art. 17 Konstytucji; po piąte, art. 75 prawa o notariacie z art. 2, art. 17 i art. 92 Konstytucji; po szóste, art. 76 prawa o notariacie z art. 2, art. 32 i art. 65 Konstytucji; po siódme, art. 30 ust. 2 oraz art. 32 ust. 2 ustawy nowelizującej z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) wnioski przedstawiane przez ogólnokrajowe władze organizacji zawodowych podlegają wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym. W postępowaniu tym Trybunał Konstytucyjny w składzie jednego sędziego bada, czy wniosek odpowiada wymogom formalnym (art. 32 ust. 1 i 2 ustawy o TK), czy nie jest oczywiście bezzasadny (art. 36 ust. 3 ustawy o TK), a w szczególności, czy pochodzi od uprawnionego podmiotu (art. 191 ust. 1 pkt 4 w zw. z art. 191 ust. 2 Konstytucji). Ponadto, wstępne rozpoznanie zapobiega nadaniu biegu wnioskowi w sytuacji, gdy postępowanie wszczęte przed Trybunałem Konstytucyjnym podlegałoby umorzeniu z powodu zbędności lub niedopuszczalności wydania orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), a także gdy akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK). Wstępne rozpoznanie służy bowiem wyeliminowaniu – już w początkowej fazie postępowania – spraw, które nie mogą być przedmiotem merytorycznego rozstrzygania.

2. Wnioskodawca występuje o kontrolę art. 6, art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34 oraz art. 35 ustawy nowelizującej. Jego zdaniem przy uchwalaniu tej ustawy doszło do naruszenia Zasad techniki prawodawczej, stanowiących załącznik do rozporządzenia Prezesa Rady Ministrów z dnia 20 czerwca 2002 r. w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” (Dz. U. Nr 100, poz. 908), a w konsekwencji do naruszenia art. 2 i art. 7 Konstytucji. Jak podkreśla KRN, prawo o notariacie było do tej pory nowelizowane już 30 razy i wprowadzanie do niego kolejnych (i do tego licznych) zmian powinno nastąpić nie w drodze uchwalenia ustawy nowelizującej dotychczasową ustawę, lecz w drodze uchwalenia zupełnie nowej ustawy, regulującej zasady funkcjonowania notariatu. Ponadto, KRN stwierdza, że doszło do naruszenia zasad konsultowania projektów ustaw przez: po pierwsze, nieopracowanie przez rząd własnych danych, mających uzasadniać deregulację zawodu notariusza; po drugie, objęcie konsultacjami tylko dwóch pierwszych wersji projektu ustawy i nieprzedstawienie do konsultacji wersji projektu przesłanej do Sejmu 8 października 2012 r.; po trzecie, nieuwzględnienie zgłoszonych 7 lutego 2013 r. wniosków członków komisji o przełożenie prac nad poprawkami ze względu na brak możliwości zapoznania się z nimi; po czwarte, rozdanie na posiedzeniu komisji w dniu 7 marca 2013 r. dwóch różniących się między sobą materiałów – z 19 i 20 lutego. Zdaniem KRN doszło do pozbawienia jej prawa do zajęcia stanowiska i naruszenia art. 2, art. 7, a także art. 61 ust. 1 Konstytucji.

2.1. Wnioskodawca uzasadnia zarzuty wobec art. 6, art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34 oraz art. 35 ustawy nowelizującej naruszeniem przez ustawodawcę Zasad techniki prawodawczej.
Adresatami „Zasad techniki prawodawczej” są podmioty, które podlegają Prezesowi Rady Ministrów. Zasady te nie stanowią zatem podstawy do orzekania o niekonstytucyjności aktów normatywnych (zob. wyrok TK z 27 czerwca 2013 r., K 12/10, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 65). Zarzut naruszenia art. 2 i art. 7 Konstytucji, oparty na argumencie, że ustawa została uchwalona w trybie niezgodnym z Zasadami techniki prawodawczej, jest zatem oczywiście bezzasadny.
Niezależnie od powyższego Trybunał zauważa, że 4 lutego 2014 r. został ogłoszony tekst jednolity znowelizowanego prawa o notariacie (obwieszczenie Marszałka Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z 13 grudnia 2013 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo o notariacie), co uniemożliwia skuteczne postawienie zarzutu naruszenia konstrukcji i spójności tej ustawy (por. postanowienie TK z 21 września 2012 r., Tw 20/12, niepubl.).

2.2. Obowiązek konsultowania projektów ustaw z organizacjami zawodowymi i społecznymi nie wynika ponadto z Konstytucji. Prawo takie może dla poszczególnych organizacji zawodowych i społecznych wynikać z przepisów ustaw określających ich kompetencje.
Brak adekwatnych wzorców kontroli stanowi – zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o TK – podstawę odmowy nadania przez Trybunał wnioskowi dalszego biegu w odniesieniu do badania zgodności art. 6, art. 30 ust. 2, art. 33, art. 34 oraz art. 35 ustawy nowelizującej z art. 2, art. 7 i art. 61 ust. 1 Konstytucji.

3. KRN kwestionuje art. 11 pkt 1 prawa o notariacie, zgodnie z którym „notariuszem może być powołany ten, kto posiada obywatelstwo polskie, obywatelstwo innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej, państwa członkowskiego Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – strony umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej, albo obywatelstwo innego państwa, jeżeli na podstawie przepisów prawa Unii Europejskiej przysługuje mu prawo podjęcia zatrudnienia lub samozatrudnienia na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na zasadach określonych w tych przepisach”.
Wnioskodawca podnosi, że notariusz sprawuje władzę publiczną i jako „uczestnik szeroko rozumianego wymiaru sprawiedliwości” gwarantuje pewność obrotu. Zdaniem KRN zakwestionowany przepis narusza art. 2 i art. 27 Konstytucji w zakresie, w jakim dopuszcza powołanie na notariusza osoby niebędącej obywatelem polskim, nie formułując – niezwykle istotnego dla pewności obrotu – wymogu znajomości języka polskiego. Jak twierdzi KRN, może to doprowadzić do błędów w treści aktu notarialnego. Ponadto podkreśla, że „notariusz »przesądza« o tytule własności, a orzeczenie – wpis do księgi wieczystej ma charakter deklaratoryjny”, dlatego brak wymogu znajomości języka polskiego przez notariusza niebędącego obywatelem polskim narusza – w ocenie wnioskodawcy – także art. 64 Konstytucji.

3.1. Trybunał stwierdza, że podniesione zarzuty odnoszące się do braku wymogu znajomości języka polskiego są oczywiście bezzasadne. Wynika to chociażby z zawartego w art. 11 pkt 5 wymogu złożenia egzaminu notarialnego w Rzeczypospolitej Polskiej. Trybunał zwraca uwagę, że zgodnie z art. 74d prawa o notariacie, pierwszą i drugą część egzaminu notarialnego stanowi opracowanie projektów aktów notarialnych na podstawie opisanych przypadków (§ 1), a trzecią część egzaminu notarialnego stanowi opracowanie projektu odmowy dokonania czynności notarialnej albo uzasadnienia jej dopuszczalności albo na opracowaniu projektu czynności notarialnej innej niż akt notarialny (§ 2). Egzamin odbywa się w języku polskim.
Z przywołanych regulacji wynika, że bez znajomości języka polskiego – a w dodatku jego prawniczej odmiany – przygotowanie projektów aktów notarialnych, a w konsekwencji zdanie egzaminu notarialnego, nie jest możliwe.
Zarzut wnioskodawcy wobec art. 11 pkt 1 prawa o notariacie jest zatem oczywiście bezzasadny. Stanowi to – zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 ustawy o TK – podstawę odmowy nadania przez Trybunał wnioskowi dalszego biegu w odniesieniu do badania zgodności art. 11 pkt 1 prawa o notariacie z art. 2, art. 27 i art. 64 Konstytucji.

4. Wnioskodawca kwestionuje również art. 50 prawa o notariacie, zgodnie z którym notariusz odpowiada dyscyplinarnie m.in. za niewykonanie obowiązku, o którym mowa w art. 71 § 8 prawa o notariacie. W myśl tego przepisu „Notariusz ma obowiązek w okresie kolejnych 3 lat i 6 miesięcy objąć patronatem co najmniej jednego aplikanta notarialnego”.
Jak twierdzi KRN, „w sytuacji, w której zaistnieją szczególne okoliczności, w tym okoliczności uniemożliwiające lub poważnie utrudniające notariuszowi wykonanie ww. obowiązku, notariusz nie powinien odpowiadać dyscyplinarnie. Obecne brzmienie art. 50 prawa o notariacie uniemożliwia dostosowanie odpowiedzialności notariusza do wagi czynu i specyfiki określonego przypadku, poprzez nadmierną konkretyzację okoliczności stanowiących delikt dyscyplinarny”.
Zdaniem wnioskodawcy nowe brzmienie art. 50 prawa o notariacie „nie uwzględnia wymogu »niedookreśloności« znamion deliktów dyscyplinarnych, a w konsekwencji narusza zasadę proporcjonalności ingerencji prawodawcy w swobodę wykonywania zawodu notariusza”. Przepis ten jest zatem niezgodny – w przekonaniu wnioskodawcy – z art. 2 i art. 65 Konstytucji.

4.1. Trybunał stwierdza, że kwestionowanie istniejącej określoności deliktu dyscyplinarnego jest oczywiście bezzasadne. We wskazanym przez wnioskodawcę wyroku z 11 września 2001 r. (SK 17/00, OTK ZU nr 6/A/2001, poz. 165) Trybunał wskazał, że nie jest możliwa precyzyjna typizacja czynów podlegających odpowiedzialności dyscyplinarnej. Akcentowany w orzecznictwie Trybunału brak możliwości stworzenia szczegółowego katalogu deliktów dyscyplinarnych należy rozumieć jako generalną cechę deliktów dyscyplinarnych.
Nie można jednak z tego wnosić – jak to czyni wnioskodawca – że zgodne z Konstytucją jest tylko nieprecyzyjne określenie konkretnego deliktu dyscyplinarnego. Zawsze, jeżeli jest możliwe, szczegółowe określenie deliktu dyscyplinarnego jest pożądane, a nawet wymagane. Nie sposób opierać zarzutu niezgodności z Konstytucją przepisu na tym, że w sposób jednoznaczny określa on, jakie zachowanie stanowi delikt dyscyplinarny.

4.2. Trybunał podkreśla, że art. 50 prawa o notariacie nie wprowadza odpowiedzialności niezależnej od winy. W sytuacjach szczególnych, na które zwraca uwagę wnioskodawca, brak winy po stronie notariusza będzie wyłączał delikt dyscyplinarny.
Okoliczności powyższe stanowią − zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK − przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego biegu w odniesieniu do badania zgodności art. 50 prawa o notariacie z art. 2 i art. 65 Konstytucji.

5. Wnioskodawca kwestionuje również art. 71 § 11 oraz art. 72 § 1 zdanie pierwsze prawa o notariacie. Pierwszy z tych przepisów ma następujące brzmienie: „Notariusz, u którego aplikant notarialny odbywa aplikację, kieruje przez cały okres aplikacji szkoleniem aplikanta notarialnego, zapoznaje go z czynnościami należącymi do zakresu obowiązków notariusza i współdziała w tym zakresie z innymi osobami szkolącymi aplikanta notarialnego, mając na uwadze, że w trakcie aplikacji aplikant notarialny sporządza co najmniej 70 projektów aktów notarialnych i co najmniej po 14 projektów innych czynności notarialnych, o których mowa w art. 79 pkt 1a, 2, 4, 5, 7 i 8, z tym że co najmniej 50 projektów aktów notarialnych oraz co najmniej po 10 projektów wskazanych innych czynności notarialnych aplikant notarialny sporządza przed upływem 2 lat i 6 miesięcy aplikacji”.
Zgodnie z drugim z przepisów „Aplikacja notarialna rozpoczyna się 1 stycznia każdego roku, trwa 3 lata i 6 miesięcy i polega na zaznajomieniu aplikanta notarialnego z całokształtem pracy notariusza. W ramach szkolenia aplikant notarialny jest obowiązany do zaznajomienia się z czynnościami sądów w sprawach cywilnych, gospodarczych i wieczystoksięgowych”.

Zdaniem wnioskodawcy regulacja art. 71 § 11 prawa o notariacie jest zbyt kazuistyczna i oznacza „przejęcie przez ustawodawcę ustalania istotnych elementów programu aplikacji notarialnej i przyznanie bezwzględnego priorytetu pisaniu projektów aktów notarialnych, a tym samym zepchnięcie na dalszy plan innych elementów, dotychczas występujących podczas szkolenia aplikantów”. W ocenie KRN ogranicza to jej uprawnienia w zakresie ustalania programu aplikacji, co narusza art. 17 Konstytucji.
W odniesieniu do art. 72 § 1 zdanie pierwsze prawa o notariacie wnioskodawca wskazuje, że obecnie aplikacja polega na zaznajomieniu aplikanta z całością pracy notariusza. Przepis ten w poprzednim brzmieniu stanowił, że aplikacja polega na znajomieniu się aplikanta z całością pracy notariusza. Zdaniem wnioskodawcy brak zaimka „się” w obowiązującym brzmieniu przepisu „całkowicie zmienia sens aplikacji”. Zgodnie z zakwestionowanym przepisem aplikacja polega obecnie, jak to ujął Prezes KRN, „na zaznajomieniu aplikanta, czyli wbrew jego oporowi, wbrew odporności na wiedzę”. Zdaniem Rady pozbawia ją to możliwości sprawowania pieczy nad wykonywaniem zawodu notariusza, a tym samym narusza art. 17 Konstytucji.

5.1. Wnioskodawca wskazuje, że w wyroku z 12 lutego 2013 r., (K 6/12, OTK ZU nr 2/A/2013, poz. 16) Trybunał stwierdził: „Sprawowanie pieczy nad należytym wykonywaniem zawodu zaufania publicznego odbywa się na dwóch płaszczyznach. Obejmuje mianowicie pieczę nad działalnością członków samorządu zawodowego oraz nad procesem naboru osób do tego samorządu”.
W swoim dotychczasowym orzecznictwie Trybunał zaznaczył, że „należyte szkolenie aplikantów notarialnych leży w interesie publicznym” (wyrok TK z 27 czerwca 2013 r., K 12/10, OTK ZU nr 5/A/2013, poz. 65). W sprawie K 6/12 Trybunał stwierdził, że „określanie kryteriów dostępu do zawodu zaufania publicznego, a w szczególności określanie wymaganego poziomu wiedzy i umiejętności zawodowych oraz sposobu ich weryfikacji, leży w zakresie kompetencji ustawodawcy. Art. 17 ust. 1 Konstytucji nie formułuje bowiem szczegółowych zasad dotyczących wymaganego przygotowania do wykonywania zawodu, które wiązałyby ustawodawcę”.
Z powyższego wynika, że szczegółowe określenie, na czym polega aplikacja oraz z jakim zakresem czynności powinien zostać zaznajomiony aplikant, mieści się w zakresie przewidzianej w art. 17 Konstytucji swobody ustawodawcy. Powyższe nie pozbawia poszczególnych rad notarialnych kompetencji do – właściwego dla nich – organizowania i prowadzenia aplikacji notarialnej. Ponadto, postawiony przez wnioskodawcę zarzut braku zaimka „się” w treści art. 72 § 1 prawa o notariacie, jest efektem sprzecznej z celem przepisu wykładni zakwestionowanego przepisu. Twierdzenie zatem, że przepis ten czyni notariusza odpowiedzialnym za wyniki w nauce aplikanta, a nie tylko za staranne działanie, wynika z błędnej wykładni zakwestionowanego przepisu i przesądza o oczywistej bezzasadności postawionego zarzutu (zob. wyrok z 23 kwietnia 2013 r., K 12/12, OTK ZU nr 4/A/2013, poz. 38).
Okoliczności powyższe stanowią, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, przesłankę odmowy nadania przez Trybunał wnioskowi dalszego biegu w odniesieniu do art. 71 § 11 i art. 72 § 1 zdanie pierwsze prawa o adwokaturze z art. 17 Konstytucji.

6. Wnioskodawca występuje o kontrolę art. 75 prawa o notariacie, zgodnie z którym Minister Sprawiedliwości, po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Notarialnej, określi, w drodze rozporządzenia, organizację i przebieg aplikacji notarialnej. KRN podnosi, że zgodnie z zakwestionowanym przepisem rozporządzenie ma określać bardzo szczegółowe kwestie, takie jak: „1) zadania aplikanta notarialnego i sposób ich wykonywania, 2) termin rozpoczęcia i zakończenia zajęć seminaryjnych oraz przerwy w ich odbywaniu, a także tryb wyznaczenia dodatkowego terminu rozpoczęcia zajęć seminaryjnych, 3) tryb i sposób organizacji zajęć seminaryjnych i praktycznych oraz ich rodzaj, 4) sposób odbywania aplikacji w przypadku aplikanta notarialnego niebędącego zatrudnionym przez notariusza lub radę izby notarialnej, 5) okres niemożności pełnienia przez aplikanta notarialnego jego obowiązków wliczany do okresu aplikacji oraz tryb postępowania w przypadku jego przekroczenia, a także tryb i sposób usprawiedliwiania braku możliwości pełnienia obowiązków aplikanta notarialnego, 6) tryb, formę i sposób przeprowadzenia kolokwium, o którym mowa w art. 71 § 12, oraz skład i tryb powołania komisji przeprowadzającej kolokwium − mając na względzie konieczność zapewnienia właściwego prowadzenia aplikacji, odpowiedniego poziomu szkolenia aplikantów notarialnych, sprawdzenie praktycznego przygotowania aplikanta notarialnego do samodzielnego wykonywania czynności notarialnych, o których mowa w art. 79 pkt 2, 4, 7 i 8, oraz właściwego przygotowania do zawodu notariusza, a także mając na uwadze ustawowy czas trwania aplikacji oraz biorąc pod uwagę możliwość zaistnienia szczególnych sytuacji uniemożliwiających rozpoczęcie zajęć seminaryjnych w wyznaczonym terminie”.
Zdaniem wnioskodawcy wprowadzenie tak szczegółowej regulacji powoduje, że „ustawowe zadanie KRN określone w art. 40 § 1 pkt 9 prawa o notariacie [tj. ustalanie programu aplikacji oraz nadzór nad szkoleniem] staje się fikcją”, a zamiar ustawodawcy jest nieczytelny. Przesądza to, zdaniem KRN, o naruszeniu art. 17 Konstytucji. Ponadto, wnioskodawca odwołuje się do wyroku TK z 26 października 1999 r. (K 12/99, OTK ZU nr 6/A/1999, poz. 120), zgodnie z którym „niedopuszczalne konstytucyjnie jest takie sformułowanie upoważnienia, które w istocie »upoważnia nie do wydania rozporządzenia w celu wykonania ustawy (...), lecz do samodzielnego uregulowania całego kompleksu zagadnień (...), co do których w tekście ustawy nie ma żadnych bezpośrednich unormowań czy wskazówek«”. W świetle przywołanego wyroku TK zakwestionowany przepis narusza, jak twierdzi wnioskodawca, art. 92 ust. 1 Konstytucji, ponieważ na jego podstawie „minister uzyskuje kompetencje samodzielnego uregulowania całego kompleksu zagadnień dotyczących aplikacji”. Wnioskodawca zwraca uwagę także na to, że z wytycznych takich jak: „konieczność zapewnienia właściwego prowadzenia aplikacji, odpowiedniego poziomu szkolenia aplikantów notarialnych, (…) właściwego przygotowania do zawodu notariusza” nie wynika żadna konkretna treść. Narusza to, w ocenie wnioskodawcy, zasady przyzwoitej legislacji oraz dostatecznej określoności przepisów (art. 2 Konstytucji).

6.1. W wyroku z 12 lutego 2013 r. (K 6/12) Trybunał wyjaśnił, że „niedopuszczalne jest sformułowanie upoważnienia ustawowego uprawniającego w istocie nie do wydania rozporządzenia w celu wykonania ustawy, ale do samodzielnego uregulowania całego kompleksu zagadnień, co do których w tekście ustawy nie ma żadnych bezpośrednich unormowań bądź wskazówek”. Trybunał zwraca uwagę, że skoro prawo o notariacie szczegółowo reguluje sposób odbywania aplikacji notarialnej (na co wskazuje sam wnioskodawca w odniesieniu do art. 71 § 11 prawa o notariacie), to nie można twierdzić, iż ustawodawca przekazał cały kompleks zagadnień, co do których w tekście ustawy nie ma żadnych bezpośrednich unormowań bądź wskazówek, do uregulowania w rozporządzeniu. Zarzuty wnioskodawcy w tym względzie są sprzeczne, a tym samym oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

6.2. Zarzut dotyczący posłużenia się przy formułowaniu wytycznych pojęciami niedookreślonymi i niejednoznacznymi również jest oczywiście bezzasadny. „Konieczność zapewnienia właściwego prowadzenia aplikacji, odpowiedniego poziomu szkolenia aplikantów notarialnych, (…) właściwego przygotowania do zawodu notariusza” odpowiada bowiem definicji wytycznych, podanej wcześniej przez samą KRN: „wytyczne powinny określać kierunek czy też cel, który miałby zostać osiągnięty w rozporządzeniu”.

6.3. W odniesieniu do współudziału samorządu zawodowego w ustalaniu zasad egzaminu zawodowego Trybunał stwierdził w swoim dotychczasowym orzecznictwie, że art. 17 ust. 1 Konstytucji nie określa bliżej ani zakresu, ani form tego współudziału (zob. wyroki TK z: 7 marca 2012 r., K 3/10, OTK ZU nr 3/A/2012, poz. 25 i 12 lutego 2013 r., K 6/12). Trybunał przypomina, że stosowanie art. 17 Konstytucji jako wzorca w procesie kontroli konstytucyjności prawa wymaga zachowania szczególnej powściągliwości. Z orzecznictwa Trybunału wynika, że przepis ten nie może być adekwatnym wzorcem do kontroli w zakresie wyboru przez ustawodawcę jednej z form współuczestniczenia w procesie stanowienia aktu normatywnego – a opiniowanie jest niewątpliwie jedną z tych form.

6.4. Zgodnie z treścią art. 17 Konstytucji, organ samorządu zawodowego, reprezentując dany zawód zaufania publicznego, baczy, aby funkcjonował on w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony.
Okoliczności powyższe stanowią, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, przesłankę odmowy nadania przez Trybunał wnioskowi dalszego w odniesieniu do zbadania zgodności art. 75 prawa o notariacie z art. 2, art. 17 i art. 92 Konstytucji.

7. Wnioskodawca kwestionuje art. 76 prawa o notariacie, zgodnie z którym „Zastępcą notarialnym jest osoba, która uzyskała pozytywny wynik z egzaminu notarialnego i złożyła ślubowanie” (§ 1). W dalszych paragrafach tego przepisu ustawodawca uregulował procedurę wydawania zaświadczenia o uzyskaniu statusu zastępcy notarialnego, umieszczania w wykazie zastępców notarialnych danej izby, a także procedurę skreślania z wykazu.
W ocenie wnioskodawcy, sytuacja prawna zastępcy notarialnego w okresie po wpisaniu do wykazu następców notarialnych danej izby, a przed podjęciem zatrudnienia w kancelarii notarialnej nie jest dostatecznie uregulowana. Jak podkreśla KRN, „przyjęcie, że zastępca notarialny nie może podejmować zatrudnienia bez uzyskania uprzedniej zgody rady właściwej izby notarialnej połączone z zakazem podejmowania zajęć określonych w art. 19 § 2 Prawa o notariacie praktycznie może pozbawić zastępcę notarialnego środków do życia, w razie nieuzyskania zgody na zatrudnienie lub zajęcie, o których mowa w art. 19 § 1 i 2 Prawa o notariacie”. Z powyższych względów stosowanie w odniesieniu do zastępcy tych samych przepisów co do notariusza wnioskodawca uważa za naruszenie art. 2 i art. 65 Konstytucji. Ponadto, jego zdaniem, likwidacja asesury notarialnej w sytuacji, gdy nadal istnieje asesura komornicza, narusza art. 32 Konstytucji.

7.1. Trybunał stwierdza, że art. 76 prawa o notariacie jest przepisem o charakterze proceduralnym. Jako taki nie odnosi się do sytuacji prawnej zastępców notarialnych, a zatem brak jest związku między zarzutami dotyczącymi nieuregulowania sytuacji prawnej zastępców notarialnych a treścią zakwestionowanego przepisu. Z tych samych względów brak jest związku między treścią zakwestionowanego przepisu a zarzutem, że pozycja tego, kto odbył aplikację notarialną i zdał egzamin notarialny jest gorsza od pozycji osoby po aplikacji komorniczej i zdaniu egzaminu.

7.2. Zarzut braku uregulowania sytuacji prawnej zastępców notarialnych świadczy o kwestionowaniu przez wnioskodawcę zupełności regulacji.
Trybunał przypomina, że kontrola konstytucyjności prawa służy eliminowaniu z porządku prawnego przepisów niezgodnych z ustawą zasadniczą. Jej celem nie jest natomiast kontrola braku regulacji, choć w razie dokonania regulacji częściowej, o niepełnym charakterze, możliwe jest zakwestionowanie zakresu tego unormowania. Jak stwierdził Trybunał w swoim orzecznictwie, „rozpoznawanie zarzutów dotyczących braku regulacji wymaga jednak daleko posuniętego rygoryzmu co do stwierdzenia tożsamości treściowej (albo przynajmniej wyraźnego podobieństwa) materii unormowanej w danym przepisie i tej, pozostawionej poza jego zakresem” (postanowienie TK z 9 sierpnia 2013 r., Tw 60/12, OTK ZU nr 4/B/2013, poz. 295). Tożsamości takiej nie wykazuje rozpatrywany zarzut. Skoro bowiem zakwestionowany przepis dotyczy procedury, to nie można domagać się jego uzupełnienia o uregulowania materialnoprawne.
Okoliczności powyższe stanowią, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, przesłankę odmowy nadania przez Trybunał wnioskowi dalszego w odniesieniu do zbadania zgodności art. 76 prawa o notariacie z art. 2, art. 32 i art. 65 Konstytucji.

8. Wnioskodawca kwestionuje art. 30 ust. 2 oraz art. 32 ust. 2 ustawy nowelizującej. Zgodnie z art. 30 ust. 2 tej ustawy „zakres, tryb i sposób przeprowadzania egzaminu notarialnego w latach 2013 i 2014 odbywa się na podstawie ustawy zmienianej w art. 6, w brzmieniu dotychczasowym, z tym że egzamin ten nie będzie obejmował zadania polegającego na rozwiązaniu testu”. Art. 32 ust. 2 ustawy nowelizującej zawiera przepisy przejściowe: „Do aplikantów notarialnych, o których mowa w ust. 1, przepisy art. 71 § 6–11 i 13 ustawy zmienianej w art. 6, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą stosuje się odpowiednio, z tym że: 1) aplikanci notarialni, którzy od dnia 1 stycznia 2013 r. rozpoczęli pierwszy rok aplikacji notarialnej sporządzają co najmniej 50 projektów aktów notarialnych i co najmniej po 10 projektów czynności notarialnych, o których mowa w art. 79 pkt 1a, 2, 4, 5, 7 i 8 ustawy zmienianej w art. 6; 2) aplikanci notarialni, którzy od dnia 1 stycznia 2013 r. rozpoczęli drugi rok aplikacji notarialnej sporządzają co najmniej 30 projektów aktów notarialnych i co najmniej po 6 projektów czynności notarialnych, o których mowa w art. 79 pkt 1a, 2, 4, 5, 7 i 8 ustawy zmienianej w art. 6; 3) aplikanci notarialni, którzy od dnia 1 stycznia 2013 r. rozpoczęli trzeci rok aplikacji notarialnej sporządzają co najmniej 10 projektów aktów notarialnych i co najmniej po 2 projekty czynności notarialnych, o których mowa w art. 79 pkt 1a, 2, 4, 5, 7 i 8 ustawy zmienianej w art. 6”.
Zdaniem wnioskodawcy zakwestionowane przepisy prowadzą do sytuacji, w której w stosunku do czterech roczników aplikantów obowiązują trzy różne tryby przeprowadzenia egzaminu notarialnego. KRN podkreśla, że osoby, które rozpoczęły aplikację notarialną w 2010 r. i 2011 r. odbywały ją przez dwa i pół roku, zdają egzamin bez testu, a oceny z dwóch części egzaminu są uśredniane. Natomiast osoby, które rozpoczęły aplikację w 2012 r., otrzymają oceny z dwóch części egzaminu bez uśredniania. Dla osób, które rozpoczęły aplikację w 2013 r., trwa ona trzy i pół roku, a egzamin notarialny odbędzie się na nowych zasadach. W ocenie wnioskodawcy przedstawiona zmiana reguł egzaminacyjnych narusza zasadę zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa (art. 2 Konstytucji). Różne traktowanie kolejnych roczników aplikantów przystępujących do egzaminu zawodowego narusza również – zdaniem wnioskodawcy – zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji).

8.1. Zaskarżone przepisy zawierają tylko w części kwestionowaną przez wnioskodawcę treść normatywną. Art. 30 ust. 2 ustawy nowelizującej dotyczy zakresu, trybu i sposobu przeprowadzania egzaminu notarialnego w latach 2013 i 2014 – a zatem dotyczy jednej z trzech grup aplikantów notarialnych, na które wskazuje wnioskodawca. Art. 32 ust. 2 ustawy nowelizującej wprowadza w stosunku do aplikantów notarialnych, którzy rozpoczęli aplikację przed dniem jej wejścia w życie, wyjątek od stosowania przepisów dotychczasowych, odsyłając do stosowania przepisów nowych w zakresie zasad odbywania aplikacji (tj. art. 71 § 6–11 i 13 prawa o notariacie). Bezpośrednio z tego przepisu nie wynika jednak czas trwania aplikacji ani zasady przeprowadzania egzaminu notarialnego.
Trybunał stwierdza, że określony przez wnioskodawcę przedmiot zaskarżenia nie pozwala kontrolować konstytucyjności obowiązywania różnych reguł egzaminacyjnych w stosunku do trzech grup aplikantów notarialnych, a odnoszących się do czasu trwania aplikacji w przypadku każdej z tych trzech grup, części, z których składa się egzamin i obliczania średniej z egzaminu. Zgodnie z art. 66 ustawy o TK, Trybunał jest związany granicami wniosku i nie może rozszerzyć jego zakresu.

8.2. Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdza, że kwestionowanie przez KRN odmiennego traktowania trzech grup aplikantów notarialnych jest oczywiście bezzasadne. Trybunał zwraca uwagę, że przy wprowadzaniu zmian w zasadach odbywania aplikacji i zdawania egzaminu zawodowego ustawodawca nie mógł zastosować jednolitych, nowych zasad w stosunku do aplikantów, którzy w chwili wejścia ustawy nowelizującej w życie byli w trakcie odbywania aplikacji. Od ustawodawcy wymagane jest ustanowienie przepisów przejściowych, zawierających unormowania umożliwiające ich adresatom dokończenie przedsięwzięć podjętych w oparciu o wcześniejsze regulacje. Odmienne traktowanie aplikantów notarialnych w zależności od tego, czy rozpoczęli aplikację przed nowelizacją, czy po niej (tj. po wprowadzeniu nowych zasad odbywania aplikacji i zdawania egzaminu notarialnego), wynika z konieczności ochrony interesów w toku. Z uwagi na powyższe, Trybunał stwierdza, że wnioskodawca kwestionuje nie tyle treść przepisów przejściowych, co samo wprowadzenie zmian.
Okoliczności powyższe stanowią, zgodnie z art. 36 ust. 3 w zw. z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, przesłankę odmowy nadania wnioskowi dalszego w odniesieniu do zbadania zgodności art. 30 ust. 2 oraz art. 32 ust. 2 ustawy nowelizującej z art. 2 i art. 32 ust. 1 Konstytucji.

W tym stanie rzeczy Trybunał postanowił jak na wstępie.