Pełny tekst orzeczenia

171/10/A/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 4 listopada 2015 r.

Sygn. akt P 45/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Wróbel – przewodniczący

Wojciech Hermeliński – sprawozdawca

Marek Kotlinowski

Teresa Liszcz

Małgorzata Pyziak-Szafnicka,



po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 4 listopada 2015 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego Gdańsk-Południe w Gdańsku:

czy art. 89 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.) oraz art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.) w zakresie, w jakim dopuszczają stosowanie wobec tej samej osoby za ten sam czyn sankcji administracyjnej w postaci kary pieniężnej i kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, są zgodne z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) w związku z art. 134 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064) umorzyć postępowanie.



UZASADNIENIE



I



1. Zgodnie z art. 89 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; aktualny tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 612, ze zm.; dalej: u.g.h.) karze pieniężnej podlega „urządzający gry hazardowe bez koncesji lub zezwolenia, bez dokonania zgłoszenia, lub bez wymaganej rejestracji automatu lub urządzenia do gry” (pkt 1) i „urządzający gry na automatach poza kasynem gry” (pkt 2).

W myśl art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.) „Kto wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji lub zezwolenia urządza lub prowadzi grę losową, grę na automacie lub zakład wzajemny, podlega karze grzywny do 720 stawek dziennych albo karze pozbawienia wolności do lat 3, albo obu tym karom łącznie”.



2. Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, X Wydział Karny (dalej: sąd pytający), postanowieniem z 19 lipca 2013 r. zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym, czy art. 89 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.h. oraz art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim dopuszczają stosowanie wobec tej samej osoby za ten sam czyn sankcji administracyjnej w postaci kary pieniężnej i kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, są zgodne z art. 2 Konstytucji.

Braki formalne pytania prawnego zostały uzupełnione postanowieniem z 18 września 2013 r.



2.1. Pytanie prawne zostało sformułowane w związku z następującym stanem faktycznym:

Oskarżony, którego sprawę rozpatruje sąd pytający, był właścicielem czterech automatów do gier, udostępnionych klientom jesienią 2010 r. w lokalach należących do osób trzecich w Pruszczu Gdańskim i Tczewie.

W listopadzie 2010 r. i październiku 2011 r. Urząd Celny w Gdańsku (dalej: UC w Gdańsku), po przeprowadzeniu stosownego dochodzenia, przedstawił oskarżonemu zarzut urządzania i prowadzenia poza kasynem gier na tych automatach wbrew przepisom ustawy lub warunkom koncesji, lub zezwolenia, tj. popełnienia wykroczenia z art. 107 § 4 k.k.s. Następnie 3 lutego 2012 r. wniósł przeciwko niemu akt oskarżenia o przestępstwo skarbowe z art. 107 § 1 w związku z art. 9 § 1 w związku z art. 6 § 2 k.k.s.

Wyrokiem nakazowym z 20 lutego 2012 r. oskarżony został uznany za winnego popełnienia zarzucanego mu czynu. Na podstawie art. 107 § 1 w związku z art. 23 § 1 i 3 k.k.s. wymierzono mu karę grzywny oraz orzeczono przepadek automatów do gry i obciążono oskarżonego kosztami sądowymi. Oskarżony wniósł w terminie sprzeciw od tego wyroku, co spowodowało, że stracił on moc i sprawa podlegała rozpoznaniu na zasadach ogólnych przez sąd pytający.

Pełnomocnik oskarżonego w toku dalszego postępowania poinformował, że Naczelnik UC w Gdańsku decyzją z 15 listopada 2011 r. nałożył na oskarżonego karę pieniężną w wysokości 24 000 zł (po 12 tys. zł od każdego z dwóch automatów użytkowanych w Tczewie) na podstawie art. 207 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. – Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2005 r. Nr 8, poz. 60, ze zm.; aktualny tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 613; dalej: o.p.) oraz art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2, art. 90 ust. 1 oraz art. 91 u.g.h. Kopia decyzji została złożona do akt sprawy zawisłej przed sądem pytającym.



2.2. W uzasadnieniu postanowienia z 19 lipca 2013 r. sąd pytający podkreślił, że w doktrynie i orzecznictwie na tle relacji między art. 89 u.g.h. i art. 107 k.k.s. pojawił się pogląd, że prowadzą one do dwukrotnego karania tej samej osoby za ten sam czyn (odpowiednio: sankcją administracyjną i karą za przestępstwo skarbowe), co stoi w sprzeczności z zasadą demokratycznego państwa prawnego (por. art. 2 Konstytucji). Przepisy te chronią ten sam interes publiczny, ponieważ mają na celu przeciwdziałanie nielegalnemu prowadzeniu gier hazardowych. Powodują jednak zbieg odpowiedzialności karnej i administracyjnej, która w obydwu wypadkach ma charakter represyjny. „Tymczasem zasada demokratycznego państwa prawnego wyraża zakaz wielokrotnego karania (stosowania środka represyjnego) w stosunku do tej samej osoby fizycznej za popełnienie tego samego czynu zabronionego bez względu na lokalizację przepisu stanowiącego podstawę tej odpowiedzialności oraz tryb postępowania (karne, administracyjne)”. Postępowanie wbrew tej zasadzie stanowi „naruszenie zasady proporcjonalności reakcji państwa na naruszenie obowiązku prawnego”.

Równocześnie sąd pytający wskazał, że w orzecznictwie sądów administracyjnych pojawiła się także odmienna wykładnia zaskarżonych przepisów, zgodnie z którą odpowiedzialność na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.h. może ponosić jedynie podmiot wymieniony w art. 6 ust. 4 tej ustawy, tj. spółka akcyjna lub spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą na terytorium Polski, a osoba fizyczna odpowiada tylko na podstawie art. 107 § 1 k.k.s. Nie znalazła ona jednak zastosowania w odniesieniu do oskarżonego, którego sprawę rozpatruje sąd pytający.

Ponadto sąd pytający oświadczył, że odpowiedź na pytanie prawne ma wpływ na wydanie orzeczenia w zawisłej przed nim sprawie, ponieważ „podstawą odpowiedzialności karnej za czyn zarzucony oskarżonemu stanowi art. 107 § 1 k.k.s., a w wypadku uznania go za niezgodny z Konstytucją, sąd będzie związany tym rozstrzygnięciem”. W postanowieniu z 18 września 2013 r. sąd pytający powtórzył tę tezę, wskazując dodatkowo, że w takiej sytuacji „brak będzie możliwości skazania oskarżonego za zarzucany mu czyn”.



3. Prokurator Generalny w piśmie z 15 stycznia 2014 r. wniósł o orzeczenie, że art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim przewiduje odpowiedzialność karną za przestępstwo skarbowe osoby fizycznej, wobec której za ten sam czyn, polegający na urządzaniu gry na automatach poza kasynem gry, zastosowano karę pieniężną z art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h., jest niezgodny z zasadą proporcjonalności reakcji państwa na naruszenie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji. Pytanie prawne w pozostałym zakresie należy natomiast umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.) ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.

Prokurator Generalny stwierdził, że art. 107 § 1 k.k.s. i art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h. – rozpatrywane samodzielnie – nie mają charakteru nadmiernej i nieproporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie prawa, niedopuszczalnej w świetle art. 2 Konstytucji. W jego opinii, każdy z tych przepisów wydaje się być wystarczający do zapewnienia przestrzegania przepisów dotyczących reglamentacji gier hazardowych przez państwo.

Problem konstytucyjny pojawia się jednak wtedy, gdy wobec tej samej osoby fizycznej za ten sam czyn egzekwowana jest odpowiedzialność na podstawie obydwu tych przepisów. Dochodzi w takim wypadku do zbiegu (kumulacji) odpowiedzialności administracyjnej i karnoskarbowej, a w rezultacie – do dublowania sankcji przewidzianych w tych przepisach (na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 u.g.h. wymierzana jest kara pieniężna, zaś na podstawie art. 107 § 1 k.k.s. – grzywna lub kara pozbawienia wolności do lat 3).

Prokurator Generalny podkreślił, że sytuacji tej nie można rozpatrywać w kategoriach naruszenia zasady podwójnego karania (ne bis in idem), ponieważ kara pieniężna nie jest sankcją o charakterze kryminalnym (penalnym), lecz ma charakter prewencyjny i dyscyplinująco-represyjny oraz restytutywny. Zbieg odpowiedzialności administracyjnej i karnoskarbowej powoduje natomiast nadmierną represyjność (dolegliwość) przepisów (a więc naruszenie zasady proporcjonalności). Jest to szczególnie widoczne, gdy postępowanie karnoskarbowe toczy się już po nałożeniu kary pieniężnej (a nawet jej uiszczeniu przez oskarżonego).

Prokurator Generalny podkreślił, że przepisy nie przewidują przy tym żadnych zasad regulujących sposób rozstrzygania omawianego zbiegu odpowiedzialności czy zapobiegających jego powstaniu. Urządzanie gier na automatach poza kasynem gry przez osobę fizyczną w każdym wypadku powoduje wszczęcie zarówno postępowania administracyjnego, jak i karnoskarbowego, a w rezultacie – odpowiedzialność na podstawie obydwu tych przepisów za ten sam czyn.

Ponadto Prokurator Generalny obszernie omówił wątpliwości co do prawidłowości notyfikacji art. 14 ust. 1 u.g.h. Komisji Europejskiej. Uznał jednak, że kwestia ta nie była przedmiotem pytania prawnego i nie ma znaczenia dla oceny kwestionowanej w nim regulacji.



4. Stanowisko Sejmu nie wpłynęło.



II



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego jest uzależniona od spełnienia przez nie warunków formalnych, wynikających z Konstytucji i ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. W niniejszej sprawie powinno to nastąpić przez pryzmat kryteriów zawartych w ustawie z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK z 1997 r.). Akt ten został wprawdzie uchylony przez ustawę z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064; dalej: ustawa o TK z 2015 r.), lecz na mocy przepisów przejściowych powinien być nadal stosowany do oceny przesłanek ewentualnego umorzenia postępowania (por. art. 134 pkt 3 ustawy o TK z 2015 r.).



2. Sąd Rejonowy Gdańsk-Południe w Gdańsku, X Wydział Karny (dalej: sąd pytający), zakwestionował zgodność:

art. 89 ust. 1 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; aktualny tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r. poz. 612, ze zm.) oraz

art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.)

w zakresie, w jakim dopuszczają stosowanie wobec tej samej osoby za ten sam czyn sankcji administracyjnej w postaci kary pieniężnej i kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, z art. 2 Konstytucji.



2.1. W opinii Trybunału Konstytucyjnego, tak określony zakres zaskarżenia wymaga doprecyzowania z uwagi na dwa wymogi formalne.

Po pierwsze, w myśl art. 32 ust. 3 ustawy o TK z 1997 r., pytanie prawne powinno wskazywać m.in., „w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy” (jest to tzw. przesłanka funkcjonalna dopuszczalności pytania prawnego, nawiązująca do art. 193 in fine Konstytucji). Interpretacja tej przesłanki wywołuje pewne kontrowersje w orzecznictwie Trybunału Konstytucyjnego (por. np. postanowienie z 18 lutego 2015 r., sygn. P 48/13, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 22). Na potrzeby niniejszej sprawy można przyjąć, że warunek ten jest spełniony, gdy sąd pytający wykazał, że „rozstrzygnięcie zawisłej przed nim sprawy będzie odmienne w przypadku uznania przez Trybunał niezgodności z Konstytucją kwestionowanych przepisów” (postanowienie z 25 października 2011 r., sygn. P 5/11, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 95; podobnie np. postanowienia z: 26 lipca 2012 r., sygn. P 17/12, OTK ZU nr 7/A/2012, poz. 95; 16 października 2012 r., sygn. P 29/12, OTK ZU nr 9/A/2012, poz. 116; 8 lipca 2013 r., sygn. P 11/11, OTK ZU nr 6/A/2013, poz. 91; 6 listopada 2013 r., sygn. P 24/13, OTK ZU nr 8/A/2013, poz. 129; 11 lutego 2014 r., sygn. P 50/11, OTK ZU nr 2/A/2014, poz. 17; 10 grudnia 2014 r., sygn. P 27/14, OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 126 i 18 grudnia 2014 r., sygn. P 26/14, OTK ZU nr 11/A/2014, poz. 130). Równocześnie jednak „sąd zadający Trybunałowi pytanie prawne może jako przedmiot wątpliwości wskazać każdy przepis, którego wykorzystanie jako podstawy rozstrzygnięcia sąd rozważa w trakcie interpretacji i stosowania prawa” (postanowienie z 14 września 2005 r., sygn. P 7/05, OTK ZU nr 8/A/2005, poz. 94; zob. także np. wyroki z: 1 lipca 2003 r., sygn. P 31/02, OTK ZU nr 6/A/2003, poz. 58; 5 maja 2004 r., sygn. P 2/03, OTK ZU nr 5/A/2004, poz. 39; 17 grudnia 2008 r., sygn. P 16/08, OTK ZU nr 10/A/2008, poz. 181 i 28 kwietnia 2009 r., sygn. P 22/07, OTK ZU nr 4/A/2009, poz. 55).

Po drugie, niezależnie od powyższego, pytanie prawne powinno zawierać „uzasadnienie postawionego zarzutu, z powołaniem dowodów na jego poparcie” (por. art. 32 ust. 1 pkt 4 ustawy o TK z 1997 r.). Oznacza to, że w jego treści powinien się znaleźć „co najmniej jeden argument przemawiający za naruszeniem określonych wzorców kontroli” (wyrok z 5 czerwca 2014 r., sygn. K 35/11, OTK ZU nr 6/A/2014, poz. 61; podobnie np. postanowienie z 13 stycznia 2015 r., sygn. K 44/13, OTK ZU nr 1/A/2015, poz. 4). Nie realizują analizowanego wymogu „uwagi nazbyt ogólne, niejasne czy też czynione jedynie na marginesie innych rozważań” (por. wspomniany wyrok o sygn. K 35/11) czy argumenty ze swej istoty „nienadające się” do rozpoznania przez Trybunał Konstytucyjny, które jedynie pozornie uzasadniają stawiane zarzuty (np. pozaprawne, por. wyrok z 19 października 2010 r., sygn. P 10/10, OTK ZU nr 8/A/2010, poz. 78; a także wyrok z 5 czerwca 2014 r., sygn. K 35/11, OTK ZU nr 6/A/2014, poz. 61).



2.2. Ocena analizowanego pytania prawnego pod powyższymi względami prowadzi do następujących wniosków:

Po pierwsze, zbyt szeroko określony jest przedmiot kontroli.

Sąd pytający wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego w związku ze sprawą oskarżonego o przestępstwo skarbowe, tj. o czyn z art. 107 § 1 k.k.s., któremu wymierzono – przed zakończeniem postępowania sądowego – karę pieniężną na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. Podstawą odpowiedzialności w obydwu wypadkach był ten sam czyn, tj. prowadzenie wbrew przepisom prawa gier na automatach (przy czym akt oskarżenia obejmuje prowadzenie gier na czterech automatach, a kara administracyjna została wymierzona w związku z prowadzeniem gier na dwóch z nich).

Wobec tego, wbrew sposobowi sformułowania petitum pytania prawnego, przedmiotem kontroli nie mogą być równocześnie dwa kompleksy przepisów, tj. art. 89 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.h. oraz art. 107 § 1 k.k.s. W świetle przytoczonych wyżej okoliczności, zadaniem sądu pytającego jest rozstrzygnięcie jedynie o ewentualnej odpowiedzialności karnoskarbowej oskarżonego. To, że został on już ukarany na drodze administracyjnej, stanowi natomiast jedynie okoliczność faktyczną, wymagającą uwzględnienia w toku postępowania, która już zaistniała (sąd pytający nie ma więc na to wpływu i nie może tego zmienić własnym rozstrzygnięciem). Przedmiotem pytania prawnego może więc być jedynie art. 107 § 1 k.k.s., a art. 89 ust. 1 pkt 1 i 2 u.g.h. powinien jedynie doprecyzowywać zakres oceny tego przepisu (por. jednak niżej).

Trybunał Konstytucyjny nie może także w ramach niniejszego postępowania ocenić kwestii konstytucyjności zbiegu odpowiedzialności administracyjnej i karnoskarbowej za wykroczenie. W uzasadnieniu pytania prawnego brak jest jakiegokolwiek dowodu, że sąd pytający rozważa możliwość zmiany kwalifikacji prawnej czynu zarzucanego oskarżonemu z przestępstwa skarbowego (por. art. 107 § 1 k.k.s.) na wykroczenie skarbowe, tj. wypadek mniejszej wagi (por. art. 107 § 4 k.k.s.), a w jego petitum sąd pytający wskazał wyłącznie art. 107 § 1 k.k.s. (w którym mowa wyłącznie o przestępstwie skarbowym). Niezależnie więc od tego, czy w rozpatrywanej przez niego sprawie taka ewentualność w ogóle jest możliwa do zastosowania z uwagi na okoliczności faktyczne (np. skalę czynów zarzucanych oskarżonemu), pytanie prawne w zakresie odnoszącym się do wykroczeń skarbowych nie jest należycie uzasadnione.

Ponadto należy zwrócić uwagę, że zastrzeżenia sądu pytającego wywołuje jedynie ewentualny zbieg kary pieniężnej z art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. oraz grzywny z art. 107 § 1 k.k.s. Uzasadnienie pytania prawnego nie odnosi się do kwestii zbiegu pierwszej z tych kar z karą pozbawienia wolności do lat 3, która może być – alternatywnie lub łącznie z grzywną – wymierzona oskarżonemu na podstawie art. 107 § 1 k.k.s.

Po drugie, doprecyzowania wymaga także wskazany przez sąd pytający w petitum pytania prawnego wzorzec, tj. art. 2 Konstytucji.

W uzasadnieniu pytania prawnego szeroko omówiona jest tylko jedna zasada szczegółowa, wynikająca z tego przepisu, a mianowicie zakaz nieproporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie obowiązku prawnego (por. zwłaszcza wyroki z: 30 listopada 2004 r., sygn. SK 31/04, OTK ZU nr 10/A/2004, poz. 110; 15 stycznia 2007 r., sygn. P 19/06, OTK ZU nr 1/A/2007, poz. 2; 14 października 2009 r., sygn. Kp 4/09, OTK ZU nr 9/A/2009, poz. 134; 12 kwietnia 2011 r., sygn. P 90/08, OTK ZU nr 3/A/2011, poz. 21 i 9 października 2012 r., sygn. P 27/11, OTK ZU nr 9/A/2012, poz. 104).

Wobec tego zawarte w pytaniu prawnym wzmianki o „podwójnym karaniu” należy uznać za pewien skrót myślowy, a nie sformułowanie zarzutu niezgodnosci z inną zasadą, wynikającą z art. 2 Konstytucji, a mianowicie ne bis in idem. Dopuszczalność orzekania o zgodności zaskarżonego przepisu z tym wzorcem kontroli wymaga przedstawienia argumentów o tożsamym charakterze administracyjnej kary pieniężnej i kary grzywny, czego sąd pytający nie uczynił.



2.3. Reasumując, analizowane pytanie spełnia wymogi formalne jedynie, jeżeli chodzi o zgodność art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje wymierzenie grzywny osobie fizycznej, wobec której wymierzono za ten sam czyn karę pieniężną na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h., z zasadą proporcjonalności reakcji państwa na naruszenie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji. W pozostałym zakresie zachodzi natomiast niedopuszczalność wydania wyroku w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. w związku z art. 134 pkt 3 ustawy o TK z 2015 r.



3. Poza powyższymi przesłankami, Trybunał Konstytucyjny jest także obowiązany zbadać, czy merytoryczne rozpoznanie pytania prawnego jest konieczne w razie zmian stanu prawnego, które nastąpiły po wszczęciu postępowania. Gdyby bowiem się okazało, że wydanie wyroku jest zbędne lub zaskarżony przepis utracił moc obowiązującą, postępowanie należałoby umorzyć (odpowiednio) na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 (lub 3) ustawy o TK z 1997 r. w związku z art. 134 pkt 3 ustawy o TK z 2015 r.



3.1. W niniejszej sprawie należy w szczególności rozważyć znaczenie wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 21 października 2015 r., sygn. P 32/12 (Dz. U. poz. 1742), którego przedmiotem także była dopuszczalność zbiegu administracyjnych kar pieniężnych i odpowiedzialności karnoskarbowej.

Został on wydany w wyniku pytania prawnego Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gliwicach, na tle skargi na decyzję organu drugiej instancji w sprawie wymierzenia kary pieniężnej za urządzanie gier bez koncesji na automatach poza kasynem gry (w wysokości 12 000 zł) w sytuacji, gdy ukarana za ten sam czyn poddała się dobrowolnie odpowiedzialności w postępowaniu karnoskarbowym za wykroczenie i została ukarana karą grzywny (w wysokości 900 zł).

Po rozpoznaniu wszystkich okoliczności tej sprawy Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h. w zakresie, w jakim zezwalają na wymierzenie kary pieniężnej osobie fizycznej, skazanej uprzednio prawomocnym wyrokiem na karę grzywny za wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s., są zgodne z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą proporcjonalnej reakcji państwa na naruszenie obowiązku wynikającego z przepisu prawa.

W uzasadnieniu tego orzeczenia Trybunał Konstytucyjny podkreślił m.in., że:

„Skoro zarówno odpowiedzialność administracyjna, jak i karnoskarbowa podlegają różnym procedurom, oczywistym jest, że w obu przypadkach wynikiem tych postępowań będą różne sankcje. W związku z tym może powstać problem nieproporcjonalnej, nadmiernej reakcji państwa na naruszenie prawa. Jednak rozwiązania nie należy poszukiwać przez tworzenie sztywnych norm kolizyjnych, bo nie są to kary konkurencyjne. W przypadku zbiegu kary administracyjnej z sankcją karną trudno byłoby ograniczyć wykonanie kar tylko do jednej z nich, skoro obie pełnią różne funkcje. Zatem obie sankcje powinny pozostać i funkcjonować niezależnie. Niemniej nie może dochodzić do sytuacji, kiedy obie sankcje wobec tej samej osoby są surowe i razem mogą stanowić niewspółmierną reakcję państwa na naruszenie prawa. (…)

W sytuacji, gdy dochodzi do zbiegu odpowiedzialności administracyjnej i odpowiedzialności karnej, jedynym strażnikiem proporcjonalności reakcji państwa stają się sądy karne, bo to one dysponują środkami pozwalającymi na dostosowanie odpowiedzialności karnej stosownie do okoliczności sprawy i pobudek zachowania sprawcy. To sąd karny, mając możliwość oceny stopnia zawinienia sprawcy i okoliczności sprawy, dba, aby reakcja państwa (odpłata) była współmierna do czynu, tym samym proporcjonalna i sprawiedliwa. Niezależnie od tego, czy sąd karny orzeka po wymierzeniu kary administracyjnej pieniężnej, czy też wcześniej, sądowi znana jest wysokość kary administracyjnej pieniężnej, ponieważ jest ona określona jednoznacznie w ustawie i nie ulega zmianie. (…)

Trybunał uznał, że możliwość obniżenia kwalifikacji czynu zabronionego, polegającego na prowadzeniu gry na automacie poza kasynem gry, umożliwia dostosowanie mechanizmu reakcji państwa na ten czyn stosownie do danej sytuacji tak, aby sankcje zastosowane wobec sprawcy nie były niewspółmiernie dolegliwe.”.



3.2. Porównanie powyższej sprawy z aktualnie rozpatrywanym pytaniem prawnym prowadzi do następujących wniosków:

Po pierwsze, brak jest tożsamości stanów faktycznych, w związku z którymi sądy pytające (odpowiednio: administracyjne i karne) powzięły wątpliwości. Występuje w nich odmienna sekwencja trybów odpowiedzialności – sprawa o sygn. P 32/12 dotyczy możliwości wymierzenia administracyjnej kary pieniężnej w sytuacji uprzedniego ukarania grzywną w postępowaniu karnoskarbowym, a niniejsze pytanie prawne – sytuacji odwrotnej (tj. możliwości wymierzenia grzywny w postępowaniu karnoskarbowym wobec osoby, która została już ukarana karą pieniężną w postępowaniu administracyjnym). Ponadto oskarżona w sprawie o sygn. P 32/12 została ukarana za wykroczenie skarbowe z art. 107 § 4 k.k.s., podczas gdy sąd pytający w niniejszej sprawie czyn zarzucany oskarżonemu kwalifikuje jako przestępstwo skarbowe, o którym mowa w art. 107 § 1 k.k.s. (i – w świetle uzasadnienia pytania prawnego – nie bierze pod uwagę możliwości jego traktowania jako wypadek mniejszej wagi, tj. jako czyn z art. 107 § 4 k.k.s.).

Po drugie, konsekwentnie brak jest też identyczności przedmiotu zaskarżenia – wyrok w sprawie o sygn. P 32/12 dotyczy administracyjnej podstawy odpowiedzialności za prowadzenie gier na automatach wbrew przepisom prawa (tj. art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h., którego zastosowanie rozważa pytający sąd administracyjny), natomiast w aktualnie rozpatrywanej sprawie kwestionowana jest podstawa odpowiedzialności karnoskarbowej (tj. art. 107 § 1 k.k.s., którego zastosowanie bierze pod uwagę pytający sąd karny). W obydwu wypadkach zakres orzekania o tych przepisach jest zawężony przez stany faktyczne, na tle których sformułowano pytania prawne.

Po trzecie, pomimo powyższych różnic, istota wątpliwości sądów pytających w obydwu sprawach jest podobna i sprowadza się do pytania, czy zbieg odpowiedzialności administracyjnej i karnoskarbowej (przekładający się na kumulację – odpowiednio – kary pieniężnej i grzywny) nie narusza zasady proporcjonalności reakcji na naruszenie prawa, wynikającej z art. 2 Konstytucji.

W opinii Trybunału Konstytucyjnego, ta ostatnia okoliczność powoduje, że odrębne rozstrzyganie niniejszej sprawy jest zbędne w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. w związku z art. 134 pkt 3 ustawy o TK z 2015 r. Trybunał Konstytucyjny pośrednio rozstrzygnął bowiem już wątpliwość sądu pytającego w sprawie o sygn. P 32/12. Z uzasadnienia tego orzeczenia wynika, że możliwość kumulacji kar administracyjnych i grzywny wymierzanej w postępowaniu karnoskarbowym osobie fizycznej urządzającej gry na automatach z naruszeniem prawa nie stanowi pogwałcenia zasady proporcjonalności reakcji na naruszenie prawa, wynikającej z art. 2 Konstytucji.

Wobec powyższego, postępowanie w sprawie zbadania zgodności art. 107 § 1 k.k.s. w zakresie, w jakim przepis ten przewiduje wymierzenie grzywny osobie fizycznej, wobec której wymierzono za ten sam czyn karę pieniężną na podstawie art. 89 ust. 1 pkt 2 i ust. 2 pkt 2 u.g.h., z zasadą proporcjonalności reakcji państwa na naruszenie prawa, wynikającą z art. 2 Konstytucji, należy umorzyć na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK z 1997 r. w związku z art. 134 pkt 3 ustawy o TK z 2015 r. ze względu na zbędność orzekania.



Z powyższych powodów należało postanowić jak na wstępie.