Pełny tekst orzeczenia

355/4/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 25 sierpnia 2015 r.

Sygn. akt Ts 107/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca

Wojciech Hermeliński – sprawozdawca

Piotr Tuleja,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 25 lutego 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej M.J.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W skardze konstytucyjnej, sporządzonej przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu oraz wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 28 marca 2013 r. (data nadania), M.J. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność: (1) art. 1262 § 1 ustawy z dnia 14 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.) z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji, a także z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji; (2) art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.; dalej: u.k.s.s.c.) z art. 2 Konstytucji oraz art. 32 Konstytucji, a także z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2 art. 78 oraz art. 176 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego art. 1262 § 1 k.p.c. jest niezgodny z art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2 w związku z art. 32 Konstytucji „w zakresie, w jakim przepis ten zamyka definitywnie drogę sądową dochodzenia naruszonych wolności lub praw w przypadku nieuiszczenia opłaty sądowej przez stronę, która nie jest w stanie jej ponieść bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ze względu na swój status materialny, a w sposób nieuzasadniony odmówiono jej zwolnienia od kosztów sądowych”. Z kolei niezgodność wskazanego przepisu k.p.c. z art. 78 oraz art. 176 Konstytucji wynikać ma z tego, że uregulowanie to „wyłącza możliwość zaskarżenia orzeczeń oraz prawo do dwuinstancyjnego postępowania stronie, która nie jest w stanie ponieść opłat sądowych bez uszczerbku dla utrzymania swojego i rodziny ze względu na swój status materialny, a w sposób nieuzasadniony odmówiono jej zwolnienia od kosztów sądowych”.

W odniesieniu do art. 100 ust. 2, art. 101 ust. 1 oraz art. 102 u.k.s.s.c. skarżący sformułował zarzut niezgodności z wywodzoną z art. 2 Konstytucji zasadą przyzwoitej legislacji oraz zawartą w art. 32 Konstytucji zasadą równości – „ponieważ na skutek nierzetelnego sformułowania przepis ten doprowadził do nieuzasadnionego różnicowania sytuacji podmiotów (stron postępowania cywilnego), w zależności od statusu materialnego strony”, a także z art. 45 ust. 1, art. 77 ust. 2, art. 78 oraz art. 176 Konstytucji – „ponieważ różnicuje on prawo do sądu oraz zaskarżania orzeczeń ze względu na status materialny obywatela oraz umożliwia takie praktyczne rozumienie instytucji zwolnienia od kosztów, że niemożliwym jest jej uzyskanie przez przedsiębiorcę będącego osobą fizyczną bez spełnienia nieracjonalnych wymogów ustanowionych przez sąd rozstrzygający wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych, a tym samym umożliwia kontrolowanie prawa do sądu ze względu na status materialny obywatela przez sam sąd”.



2. Postanowieniem z 25 lutego 2014 r. Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) – odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej z powodu niedopuszczalności orzekania, wynikającej z niedochowania przez skarżącego ustawowego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.



2.1. W uzasadnieniu postanowienia Trybunał wskazał, że skarżący wiązał naruszenie swoich konstytucyjnych praw i wolności z wydaniem przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy postanowienia z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11); odpis tego orzeczenia skarżący otrzymał 23 kwietnia 2012 r.

Wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej skarżący złożył do Sądu Rejonowego w Rzeszowie 27 kwietnia 2012 r. Postanowieniem tego sądu z 21 maja 2012 r. (sygn. akt I.1.Co 1837/12) wniosek został przekazany do rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Tychach – jako właściwemu w rozumieniu art. 48 ust. 1 zdanie pierwsze ustawy o TK. Postanowieniem z 14 sierpnia 2012 r. (sygn. akt I Co 1254/12) Sąd Rejonowy w Tychach – I Wydział Cywilny oddalił wniosek skarżącego; odpis tego orzeczenia został doręczony skarżącemu 28 sierpnia 2012 r. W wyniku rozpoznania zażalenia skarżącego na powyższe postanowienie Sąd Okręgowy w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy postanowieniem z 24 października 2012 r. (sygn. akt III Cz 948/12) zmienił zaskarżone orzeczenie i ustanowił dla skarżącego radcę prawnego z urzędu w celu wniesienia skargi konstytucyjnej.

W dniu 28 stycznia 2013 r. do Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach wpłynęło pismo Sądu Rejonowego w Tychach – I Wydział Cywilny z 24 stycznia 2013 r., informujące o ustanowieniu dla skarżącego pełnomocnika z urzędu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Pismem z 30 stycznia 2013 r. (znak: OIRP/412/213) Dziekan Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach wyznaczył radcę prawnego Urszulę Pawełko-Derek na pełnomocnika z urzędu skarżącego; pismo to zostało doręczone pełnomocnikowi 6 lutego 2013 r. Sporządzona przez pełnomocnika skarga konstytucyjna została wniesiona do Trybunału Konstytucyjnego 28 marca 2013 r.



2.2. W związku z powyższym Trybunał stwierdził, że postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11), które skarżący wskazał jako orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji, zostało doręczone skarżącemu 23 kwietnia 2012 r. Od tego dnia rozpoczął zatem bieg termin do wniesienia skargi do Trybunału Konstytucyjnego, który – zgodnie z art. 46 ust. 1 ustawy o TK – upływał 23 lipca 2012 r. Wniosek o ustanowienie dla skarżącego pełnomocnika z urzędu w celu sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej wpłynął do sądu, o którym mowa w art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK (tj. Sądu Rejonowego w Tychach), dopiero 23 lipca 2012 r., czyli ostatniego dnia terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej.

Zdaniem Trybunału nie doszło zatem, w myśl art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, do zawieszenia biegu terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK; w przypadku skarżącego wystąpienie 27 kwietnia 2012 r. do Sądu Rejonowego w Rzeszowie z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu było prawnie irrelewantne, co miało wpływ także na to, że w sprawie nie miała zastosowania reguła obliczania terminu do wniesienia skargi przewidziana w art. 111-114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.) w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 20 ustawy o TK.

Zawieszenie biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej może nastąpić jedynie wskutek określonej w art. 48 ust. 2 ustawy o TK aktywności skarżącego, tj. wystąpienia tylko i wyłącznie do sądu rejonowego miejsca zamieszkania o ustanowienie pełnomocnika z urzędu. Skarżący musi zatem po dokonaniu oceny odnośnie do niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skierować wniosek do wskazanego w tym przepisie właściwego sądu rejonowego. Językowa wykładnia art. 48 ust. 2 ustawy o TK jednoznacznie wskazuje, że na bieg określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK terminu nie mają wpływu żadne inne okoliczności, w tym zwrócenie się do organów samorządu adwokackiego czy radcowskiego o udzielenie pomocy prawnej lub – jak in casu – wystąpienie z wnioskiem o pomoc prawną do sądu niewłaściwego (zob. postanowienia TK z: 31 marca 2011 r., Ts 121/10, OTK ZU nr 5/B/2011, poz. 362 oraz 16 maja 2012 r., Ts 339/11, OTK ZU nr 3/B/2012, poz. 318). Na samym skarżącym spoczywa bowiem obowiązek zadbania o udzielenie pełnomocnictwa lub złożenie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do właściwego rzeczowo i miejscowo sądu rejonowego w czasie pozwalającym na terminowe złożenie skargi konstytucyjnej. Bez znaczenia jest tu okoliczność, czy skarżący złożył wniosek do sądu właściwego samodzielnie, czy też wniosek taki został – w trybie art. 200 § 1 k.p.c. – przekazany przez sąd niewłaściwy miejscowo i rzeczowo (zob. przywołane postanowienie z 16 maja 2012 r., Ts 339/11).

Tym samym – zdaniem Trybunału – już rozpoznanie wniosku skarżącego przez Sąd Rejonowy w Tychach, a następnie – przez Sąd Okręgowy w Katowicach, oraz stanowiące wykonanie orzeczenia tego drugiego sądu z 24 października 2012 r. pismo Dziekana Okręgowej Izby Radców Prawnych w Katowicach z 30 stycznia 2013 r. były bezprzedmiotowe; nie mógł bowiem ulec zawieszeniu w trybie art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK termin do wniesienia skargi, który upłynął w dniu będącym ostatnim dniem trzymiesięcznego terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, a w którym to dniu wniosek skarżącego wpłynął dopiero do sądu właściwego rzeczowo i miejscowo, tj. Sądu Rejonowego w Tychach.



2.3. Odpis postanowienia Trybunału został doręczony pełnomocnikowi skarżącego 28 lutego 2014 r.



3. Pismem procesowym, sporządzonym przez radcę prawnego ustanowionego pełnomocnikiem z urzędu i wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 7 marca 2014 r. (data nadania), skarżący złożył zażalenie na postanowienie Trybunału z 25 lutego 2014 r., w którym wniósł o „uchylenie w całości zaskarżonego postanowienia”. W uzasadnieniu zażalenia skarżący zarzucił Trybunałowi naruszenie: po pierwsze – art. 46 ust. 1 ustawy o TK, gdyż „w przedmiotowej sprawie został dochowany termin do wniesienia skargi konstytucyjnej”; po drugie – art. 190 ust. 5 Konstytucji, gdyż „procedura przewidziana w art. 36 ust. 1 i 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK pozbawia skarżącego przewidzianego w art. 45 Konstytucji prawa do sądu”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 ustawy o TK). Przedmiotem kontroli dokonywanej przez Trybunał Konstytucyjny w wyniku wniesienia zażalenia na postanowienie o odmowie nadania dalszego biegu skardze jest przede wszystkim prawidłowość dokonanego w nim rozstrzygnięcia (por. postanowienia TK z: 16 kwietnia 2006 r., Ts 80/05, OTK ZU nr 2/B/2006, poz. 101; 23 stycznia 2007 r., Ts 50/06, OTK ZU nr 1/B/2007, poz. 42; 11 czerwca 2010 r., Ts 291/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 192; 22 czerwca 2010 r., Ts 258/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 178 oraz 30 czerwca 2010 r., Ts 270/08, OTK ZU nr 3/B/2010, poz. 183 i Ts 160/08, OTK ZU nr 4/B/2010, poz. 260).



2. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie stwierdza, że odmowa nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej była zasadna.



3. Odnosząc się do pierwszego zarzutu zażalenia Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że skarga została wniesiona z przekroczeniem ustawowego terminu, jednakże nie z powodów wskazanych w uzasadnieniu zaskarżonego postanowienia.



3.1. Skład orzekający w niniejszej sprawie na wstępie zaznacza, że – po pierwsze – warunkiem sine qua non dopuszczalności merytorycznego rozpoznania skargi konstytucyjnej jest wniesienie tego środka prawnego w przepisanym terminie, o którym mowa w art. 46 ust. 1 lub art. 46 ust. 1 w związku z art. 48 ust. 2 zdanie drugie i art. 20 ustawy o TK w związku z art. 165 § 1 k.p.c. w związku z art. 111-114 k.c. Po drugie – aby uznać skargę konstytucyjną za dopuszczalną, musi występować ścisła relacja (związek) pomiędzy treścią orzeczenia, zaskarżonym przepisem aktu normatywnego a postawionym zarzutem niezgodności tego przepisu z określoną normą konstytucyjną.



3.2. W niniejszej sprawie skarżący jako orzeczenie w rozumieniu art. 79 ust. 1 Konstytucji wskazał postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 13 kwietnia 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11) odrzucające zażalenie skarżącego na zarządzenie sędziego tego sądu z 17 lutego 2012 r. (sygn. akt VI GC 200/11) o zwrocie pozwu. W zaskarżonym postanowieniu z 25 lutego 2014 r. Trybunał uznał, że analizowana skarga konstytucyjna została wniesiona z przekroczeniem terminu (zob. szerzej punkt 2 uzasadnienia tego orzeczenia).



3.3. Po ponownym przeanalizowaniu sformułowanych w skardze konstytucyjnej zarzutów oraz załączonych do skargi orzeczeń, Trybunał w obecnym składzie stwierdza, że o ewentualnym naruszeniu konstytucyjnego prawa skarżącego do sądu i dwuinstancyjnego postępowania zdecydowały postanowienia Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 4 listopada 2011 r. (sygn. akt VI GC 200/11) oraz Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie – I Wydział Cywilny z 16 grudnia 2011 r. (sygn. akt I ACz 693/11), w których – odpowiednio – odrzucono i oddalono zażalenie skarżącego na postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie – VI Wydział Gospodarczy z 14 października 2011 r. (sygn. akt VI GC 693/11) zwalniające skarżącego od obowiązku poniesienia kosztów sądowych ponad kwotę 1000,00 zł oraz oddalające wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych w pozostałym zakresie.

Zarządzenie z 17 lutego 2012 r. o zwrocie pozwu było zaś jedynie rezultatem wyżej wymienionych rozstrzygnięć proceduralnych z 4 listopada i 16 grudnia 2011 r. i miało charakter stricte „techniczny”; tak samo należy też potraktować postanowienie z 13 kwietnia 2012 r. o odrzuceniu zażalenia na wskazane zarządzenie. Rozstrzygnięcia z 17 lutego i 13 kwietnia 2012 r. nie miały już żadnego wpływu na prawo skarżącego do sądu, gdyż prawa tego został on pozbawiony w momencie wydania przez Sąd Okręgowy w Rzeszowie i Sąd Apelacyjny w Rzeszowie postanowień – odpowiednio – o odrzuceniu i oddaleniu zażalenia skarżącego na postanowienie z 14 października 2011 r.

W związku z powyższym bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej w niniejszej sprawie rozpoczął się z dniem doręczenia skarżącemu postanowienia Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z 16 grudnia 2011 r., czyli 21 grudnia 2011 r. Tymczasem skarżący złożył wniosek o ustanowienie dla niego pełnomocnika z urzędu do sporządzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej dopiero 27 kwietnia 2012 r., czyli po upływie trzymiesięcznego terminu do skorzystania z tego środka prawnego.



3.4. Niezależnie od powyższego Trybunał zwraca uwagę, że gdyby – jak tego chce skarżący – za orzeczenie uprawniające do wystąpienia ze skargą konstytucyjną uznać postanowienie Sądu Okręgowego w Rzeszowie z 13 kwietnia 2012 r., to rozpoznanie skargi byłoby również niedopuszczalne. Skarżący nie złożył bowiem – w trybie art. 394 § 1 pkt 11 k.p.c. – zażalenia na to rozstrzygnięcie, a tym samym nie wyczerpał drogi prawnej (stosownie do wymogu określonego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK).



4. Trybunał stwierdza, że drugi zarzut sformułowany w zażaleniu należy uznać za niezasadny.



4.1. Zgodnie z art. 197 Konstytucji organizację Trybunału Konstytucyjnego oraz tryb postępowania przed Trybunałem określa ustawa. W wykonaniu delegacji konstytucyjnej została uchwalona ustawa o TK, która m.in. określa skład Trybunału właściwy do orzekania w sprawach, o których mowa w art. 188 i art. 189 Konstytucji. Postanowienie art. 190 ust. 5 Konstytucji, powtórzone w art. 68 ust. 1 ustawy o TK, odnosi się do spraw, w których Trybunał orzeka w pełnym składzie (art. 25 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), w składzie pięciu sędziów (art. 25 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK) oraz w składzie trzech sędziów (art. 25 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK). Jednocześnie należy zauważyć, że zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy o TK skargi konstytucyjne podlegają wstępnemu rozpoznaniu, którego dokonuje Trybunał w składzie jednego sędziego. Z art. 190 ust. 5 Konstytucji nie wynika bowiem nakaz stosowania reguły orzekania przez Trybunał w składzie kilkuosobowym w sprawach formalnych, do których zaliczają się wstępna kontrola wniosków podmiotów wskazanych w art. 191 ust. 1 pkt 3-5 Konstytucji oraz wstępna kontrola skarg konstytucyjnych (zob. L. Garlicki, uwaga 26. do art. 190 Konstytucji, [w:] Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej. Komentarz, red. L. Garlicki, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1999-2007).



4.2. Trybunał Konstytucyjny przypomina, że zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, wnieść skargę do Trybunału Konstytucyjnego w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że z woli ustrojodawcy – z jednej strony – skarga konstytucyjna musi spełniać warunki merytoryczne i formalne określone w ustawie zwykłej, czyli ustawie o TK, z drugiej zaś – tryb postępowania ze skargą (w tym kwestia jej kontroli formalnej oraz to, w jakim składzie Trybunał rozpoznaje skargę na etapie wstępnej lub merytorycznej kontroli) został pozostawiony wyborowi ustawodawcy (zob. J. Trzciński, uwaga 10. do art. 79 Konstytucji, [w:] Konstytucja…).

Tymczasem w zażaleniu skarżący podaje w wątpliwość to, że Trybunał Konstytucyjny orzekający w jednoosobowym składzie ma legitymację do wstępnego rozpoznania skargi konstytucyjnej. W związku z powyższym należy podkreślić, że w świetle przepisów ustawy o TK wstępna kontrola skarg konstytucyjnych jest dokonywana najpierw przez, wyznaczonego przez Prezesa Trybunału Konstytucyjnego, sędziego Trybunału, którego rozstrzygnięcie podlega – co istotne – weryfikacji składu trzech sędziów Trybunału (w wyjątkowych przypadkach – przez TK w pełnym składzie), zainicjowanej wniesieniem zażalenia na postanowienie o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Twierdząc natomiast, że Trybunał – wydawszy postanowienie w składzie jednego sędziego – naruszył art. 45 ust. 1 Konstytucji, skarżący nie bierze pod uwagę przede wszystkim tego, że prawo do sądu nie jest realizowane „lepiej” czy „gorzej” –w zależności od liczby sędziów orzekających. Każdy sędzia jest niezawisły, a jego kompetencje i przymioty osobiste konieczne do sprawowania funkcji orzeczniczych zostały potwierdzone nominacją sędziowską (zob. m.in. postanowienia TK z 3 października 2001 r., Ts 151/08, OTK ZU nr 6/B/2011, poz. 44 oraz 16 marca 2012 r., Ts 209/11, OTK ZU nr 5/B/2012, poz. 453).

Nie ma zatem de lege lata żadnych podstaw prawnych do tego, by twierdzić, że zaskarżone postanowienie zostało nieprawidłowo wydane przez jednego sędziego Trybunału Konstytucyjnego.



4.3. Ze względu na powyższe zarzut, jakoby Trybunał naruszył art. 190 ust. 5 Konstytucji, nie podlega uwzględnieniu.



Z wyżej przedstawionych powodów – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.