Pełny tekst orzeczenia

119/2/B/2015



POSTANOWIENIE

z dnia 18 marca 2015 r.

Sygn. akt Ts 109/13



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz – przewodnicząca

Piotr Tuleja – sprawozdawca

Mirosław Granat,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 października 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej C.W.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



1. W skardze konstytucyjnej sporządzonej przez radcę prawnego i wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 2 kwietnia 2013 r. (data nadania) C.W. (dalej: skarżąca) zarzuciła niezgodność art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 21 czerwca 2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (Dz. U. z 2005 r. Nr 31, poz. 266, ze zm.; dalej: u.o.p.l.) – w zakresie, w jakim dopuszcza waloryzację sądową i nie przewiduje waloryzacji zgodnie z art. 6 ust. 3 u.o.p.l. – z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Zdaniem skarżącej zaskarżony przepis u.o.p.l. narusza konstytucyjne zasady proporcjonalności oraz równej ochrony praw majątkowych, gdyż nie przewiduje waloryzacji zwracanej kaucji mieszkaniowej na zasadach określonych w art. 6 ust. 3 u.o.p.l., a przez to waloryzacja ta dokonywana jest na zasadzie art. 3581 § 3 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93, ze zm.; dalej: k.c.). Ponadto, w uzasadnieniu skargi skarżąca skrytykowała wydane w jej sprawie orzeczenia sądowe.



2. Postanowieniem z 15 października 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



2.1. Trybunał uznał sformułowane w skardze zarzuty odnośnie do niekonstytucyjności art. 36 ust. 1 u.o.p.l. za oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym, Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Trybunał stwierdził bowiem, że w zaskarżonym przepisie ustawodawca nie pozbawił najemców prawa zwrotu kaucji w wysokości odpowiadającej realnej jej wartości; przeciwnie – regulacja ta, stosowana w związku z art. 3581 § 3 k.c., pozwala na dokonanie stosownej waloryzacji, która uwzględnia spadek wartości nabywczej pieniądza na przełomie lat 80. i 90. XX w., a także skutki denominacji przeprowadzonej na podstawie ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. o denominacji złotego (Dz. U. Nr 84, poz. 386, ze zm.; dalej: ustawa z 1994 r.). Zastosowanie w tym przypadku waloryzacji sądowej umożliwia zatem skuteczną ochronę roszczeń najemców z uwzględnieniem indywidualnej sytuacji jednostek.

Trybunał podkreślił również, że nie jest jego zadaniem ani kompetencją – czego oczekuje skarżąca – wskazywanie ustawodawcy metod i kierunków, w jakich iść powinna regulacja danej dziedziny stosunków społecznych. Trybunał, oceniając konstytucyjność kwestionowanych przepisów, nie może więc formułować konkretnych sugestii czy postulatów co do kształtu pożądanych rozwiązań normatywnych dotyczących danej dziedziny stosunków majątkowych. W tym zakresie sąd konstytucyjny musi pozostać „ustawodawcą negatywnym”. Niemniej, rolą Trybunału Konstytucyjnego jest interweniowanie w sytuacji, gdy przyjęty przez prawodawcę model rozwiązania danej sytuacji okazuje się nieprawidłowy w świetle zasad i wartości konstytucyjnych, przede wszystkim określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Skarżąca nie uprawdopodobniła jednak, że przyjęty w art. 36 ust. 1 u.o.p.l. mechanizm określania wysokości wypłacanych kaucji w efekcie jego zastosowania w konkretnych przypadkach w żadnym stopniu nie gwarantuje ochrony prawa majątkowego najemców. W niniejszej sprawie niezbędne jest oczywiście respektowanie dwustronnego charakteru stosunku prawnego zabezpieczanego wnoszoną kaucją. Nie ulega więc wątpliwości – jak wskazał Trybunał – że granicą ochrony interesów prawnych najemców muszą być prawa przysługujące podmiotowi wynajmującemu. Zdaniem Trybunału ocena mechanizmu przyjętego w art. 36 ust. 1 u.o.p.l. nie może być więc dokonywana z punktu widzenia respektowania wyłącznie interesów prawnych i faktycznych najemców, nie może również abstrahować od stanu prawnego, w którym nawiązano stosunek najmu i uiszczono stosowną kaucję mieszkaniową. Ponadto, objęcie regulacją art. 6 ust. 3 u.o.p.l. (co postuluje skarżąca) waloryzacji kaucji mieszkaniowych bez względu na czas powstania stosunku najmu i datę ich wpłacenia przez najemców naruszałoby zasadę pewności obrotu w odniesieniu do wynajmujących, gdyż regulacja nowej ustawy miałaby w istocie moc wsteczną.



2.2. Ponadto, Trybunał zwrócił uwagę na to, że skarżąca w petitum skargi wprawdzie zakwestionowała zgodność art. 36 ust. 1 u.o.p.l. z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji, niemniej jednak uzasadnienie wniesionego środka prawnego nosiło wszelkie cechy tzw. skargi na stosowanie prawa. Skarżąca skrytykowała bowiem wydane w jej sprawie orzeczenia sądowe, a także podniosła, że na gruncie art. 3581 § 3 k.c. wykształciła się „błędna praktyka orzecznicza”, zaś „TK ma możliwość naprawienia sytuacji, posługując się wykładnią ustawy w zgodzie z Konstytucją i wskazując właściwe rozumienie ustawy organom je stosującym, a tym samym wskazać ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie”.

Trybunał stwierdził, że argumentacja skarżącej odnosiła się do jednostkowych aktów stosowania prawa (w uzasadnieniu skargi nie wskazano, że dotychczasowe orzecznictwo sądowe w zakresie waloryzacji kaucji mieszkaniowych wpłaconych przed 12 listopada 1994 r. ma charakter utrwalony i jednolity), których ocena przez polski sąd konstytucyjny – w myśl art. 79 ust. 1 w związku z art. 188 pkt 5 Konstytucji – jest niedopuszczalna. Powyższa okoliczność – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK – przemawiała również za odmową nadania analizowanej skardze konstytucyjnej dalszego biegu ze względu na niedopuszczalność orzekania.



2.3. Odpis postanowienia Trybunału został doręczony pełnomocnikowi skarżącej 21 października 2014 r.



3. Pismem procesowym, sporządzonym przez radcę prawnego i wniesionym do Trybunału Konstytucyjnego 28 października 2014 r. (data nadania), skarżąca złożyła zażalenie na postanowienie z 15 października 2014 r. Zarzuciła w nim Trybunałowi: „błędne ustalenie, iż skarga jest oczywiście bezzasadna pomimo, iż art. 36 ust. 1 w zw. z art. 6 ust. 3 (…) [u.o.p.l.] różnicuje w sposób bezzasadny najemców, a tym samym narusza zasadę konstytucyjną gwarantującą równą ochronę praw majątkowych wyrażoną w art. 64 ust. 1 w zw. z art. 31 ust. 3 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji (…)”. Jednocześnie w uzasadnieniu zażalenia skarżąca przedstawiła propozycję – jej zdaniem – właściwego unormowania art. 36 ust. 1 u.o.p.l., zgodnie z którą kwota zwracanej kaucji „mogłaby być waloryzowana sądowo w okresie do dnia 12 listopada 1994 r. i wyliczona na ten dzień, a następnie do zwrotu obliczona na zasadzie określonej w art. 6 ust. 3 u.o.p.l.”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. Zgodnie z art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b in fine w związku z art. 36 ust. 6 i 7 w związku z art. 49 ustawy o TK). Na etapie rozpatrzenia zażalenia Trybunał Konstytucyjny bada przede wszystkim, czy wydając zaskarżone postanowienie, prawidłowo ustalił istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu.



2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a sformułowane w zażaleniu zarzuty są niezasadne i nie zasługują na uwzględnienie.



3. Zagadnienie prawne związane z analizowaną skargą konstytucyjną dotyczy wadliwego – zdaniem skarżącej – uregulowania w art. 36 ust. 1 u.o.p.l. kwestii zwrotu kaucji mieszkaniowej wpłaconej przez najemcę przed 12 listopada 1994 r. Jak podnosi skarżąca, regulacja ta w sposób nieproporcjonalny narusza konstytucyjną zasadę ochrony praw majątkowych.



3.1. Trybunał zwraca uwagę na to, że wierzytelność najemcy, obejmująca zwrot sumy pieniężnej wpłaconej wynajmującemu jako kaucja mieszkaniowa, stanowi wierzytelność pieniężną w sensie ścisłym (art. 3581 § 1 k.c.). W celu określenia prawnego charakteru tej wierzytelności nie jest niezbędne nawiązywanie do samej istoty kaucji (pieniężnej lub innej), ponieważ w praktyce obrotu prawnego występuje spora grupa tzw. porozumień kaucyjnych, obejmujących złożenie i zwrot przedmiotu kaucji (sumy pieniężnej) i trudno mówić o jakichś typowych cechach jurydycznych kaucji pieniężnej.

Przepisy dotyczące wpłacania i zwrotu kaucji mieszkaniowej (art. 6 i art. 36 u.o.p.l. oraz art. 62 nieobowiązującej już ustawy z dnia 2 lipca 1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych, Dz. U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787; dalej: u.n.l.m.d.m.) nie upoważniają do obrony stanowiska, że przysługująca najemcy wierzytelność o zwrot kaucji stanowi inną wierzytelność niż wierzytelność pieniężna w znaczeniu ścisłym w rozumieniu przepisu art. 3581 § 1 k.c. Nie może mieć przy tym znaczenia data złożenia kaucji przez najemcę oraz okres pozostawania jej w dyspozycji wynajmującego. Przewidziany we wspomnianych przepisach obowiązek zwrotu kaucji mieszkaniowej koresponduje z istnieniem po stronie wpłacającego (najemcy) określonej wierzytelności pieniężnej odpowiadającej co do zakresu obowiązkowi wynajmującego. Wierzytelność o zwrot kaucji powstaje już w chwili wpłacenia kaucji wynajmującemu, natomiast staje się wymagalna w razie pojawienia się zdarzeń prawnych określonych w ustawie. Już zatem od chwili wpłacenia kaucji pieniężnej najemcę i wynajmującego łączy dodatkowy – obok stosunku najmu – stosunek zobowiązaniowy, z którego dla najemcy wynika wierzytelność pieniężna o zwrot przedmiotu kaucji, przy czym zakres tej wierzytelności pozostaje uzależniony od tego, czy istniały podstawy do dokonania potrącenia należności wynajmującego objętych porozumieniem kaucyjnym.



3.2. Obowiązek uiszczania kaucji w okresie do dnia wejścia w życie u.n.l.m.d.m. przewidziany był zarówno w ustawie z dnia 30 stycznia 1959 r. – Prawo lokalowe (Dz. U. z 1962 r. Nr 47, poz. 227; dalej: p.l. z 1959 r.), jak i w ustawie z dnia 10 kwietnia 1974 r. – Prawo lokalowe (Dz. U. z 1983 r. Nr 11, poz. 55, ze zm.; dalej: p.l. z 1974 r.). Z treści art. 12 ust. 4 p.l. z 1959 r. wynikało jednoznacznie, że celem kaucji było zabezpieczenie utrzymania lokalu w należytym stanie, z kolei art. 15 ust. 3 p.l. z 1974 r. przewidywał, iż wnoszona kaucja zabezpieczać ma pokrycie należności wynajmującego z tytułu najmu lokalu, istniejące w dniu jego opróżnienia. Wysokość wpłacanych w tym okresie kaucji ulegała zmianom i unormowana była w wydanych na podstawie wskazanych wyżej ustaw rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 marca 1975 r. w sprawie pobierania od najemców lokali mieszkalnych kaucji zabezpieczającej utrzymanie lokali w należytym stanie (Dz. U. Nr 8, poz. 43) oraz rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1987 r. w sprawie kaucji zabezpieczającej pokrycie należności wynajmującego z tytułu najmu lokalu (Dz. U. Nr 36, poz. 206; dalej: rozporządzenie z 1987 r.). Zgodnie z przepisami pierwszego ze wskazanych wyżej rozporządzeń, wysokość kaucji zróżnicowana była w zależności od powierzchni i wyposażenia lokalu, w stosunku zaś do osób utrzymujących się z pracy najemnej obowiązywało dodatkowe kryterium, ograniczające wysokość kaucji z uwagi na wynagrodzenie pobierane przez najemcę – kaucja nie mogła przekraczać dwukrotnej albo trzykrotnej wysokości miesięcznego wynagrodzenia brutto. Z kolei w świetle postanowień rozporządzenia z 1987 r. wysokość kaucji stanowiła wielokrotność (50- lub 40-krotność) miesięcznej kwoty czynszu za wynajmowany lokal. Uwzględnienie powyższych unormowań odnośnie do wysokości kaucji wskazuje więc, że obowiązek jej uiszczenia stanowił istotne obciążenie materialne najemcy. W świetle obowiązujących wówczas przepisów nie była przewidziana jakakolwiek waloryzacja wniesionych kaucji. Podstawa dla oprocentowania kaucji ustanowiona została dopiero w art. 3 ustawy z dnia 16 lipca 1987 r. o zmianie ustawy – Prawo lokalowe (Dz. U. Nr 21, poz. 124). Zgodnie z tym przepisem oprocentowanie kaucji wpłaconych przed dniem wejścia w życie powyższej ustawy następowało jednakże tylko od 1 stycznia 1988 r.



3.3. W obowiązującym od 12 listopada 1994 r. art. 62 u.n.l.m.d.m. (w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 33 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o zmianie ustawy o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych oraz zmianie ustawy – Prawo spółdzielcze, Dz. U. Nr 111, poz. 723; dalej: ustawa z 1997 r.) przewidziano, że kaucja wpłacona przez najemcę przed dniem wejścia w życie ustawy, pomniejszona o ewentualne należności wynajmującego z tytułu najmu, podlega zwrotowi wraz z oprocentowaniem w ciągu miesiąca od opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę. Użyte w tym przepisie sformułowanie „zwrotu wraz z oprocentowaniem” spowodowało powstanie zagadnienia prawnej relacji omawianego przepisu do art. 3581 § 3 k.c., a więc – możliwości waloryzowania wierzytelności najemców o zwrot wpłaconej kaucji mieszkaniowej przed dniem 12 listopada 1994 r. na podstawie reguł ogólnych przewidzianych w Kodeksie cywilnym. Wynajmujący dokonywali bowiem często zwrotu najemcom niewielkich kwot, powołując się właśnie na przepis art. 62 u.n.l.m.d.m.



3.4. W okresie obowiązywania u.n.l.m.d.m. w orzecznictwie ukształtowała się wykładnia eliminująca możliwość waloryzacji wierzytelności najemców o zwrot kaucji mieszkaniowej na podstawie przepisu art. 3581 § 3 k.c. W uchwale z 5 maja 1999 r. o sygn. III CZP 6/99 (OSNC 1999, nr 11, poz. 185) Sąd Najwyższy przyjął, że art. 62 u.n.l.m.d.m. reguluje w sposób samodzielny zasady zwrotu kaucji mieszkaniowej wpłaconej przez najemcę przed dniem wejścia w życie wymienionej ustawy i wyłącza w tym zakresie stosowanie art. 3581 § 3 k.c. Stanowisko takie motywowano m.in. tym, że zgodnie z art. 1 ust. 2 u.n.l.m.d.m. w zakresie nieuregulowanym ustawą do najmu lokali stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego, a przepis art. 62 u.n.l.m.d.m. zawierał właśnie odrębną, samodzielną regulację, określającą zasady zwrotu kaucji mieszkaniowej wpłaconej przed dniem 12 listopada 1994 r. Przyjęty kierunek wykładni art. 62 u.n.l.m.d.m. miała potwierdzać regulacja prawna wynikająca z art. 6a ust. 2 tej ustawy (dodana przez art. 1 pkt 6 ustawy z 1997 r.). Przewidywano w niej, że kaucja wpłacona po 12 listopada 1994 r. (tj. po dniu wejścia w życie u.n.l.m.d.m.) będzie zwracana w kwocie odpowiadającej przyjętemu przy jej wpłacaniu procentowi wartości odtworzeniowej lokalu obowiązującej w dniu wpłaty kaucji.

Z kolei w uchwale z 10 września 1999 r. o sygn. III CZP 24/99 (OSNC 2000, nr 3, poz. 44) Sąd Najwyższy wykluczył dopuszczalność waloryzacji wierzytelności o zwrot kaucji, ale z tej przyczyny, że podlegająca zwrotowi kwota kaucji mieszkaniowej nie jest świadczeniem pieniężnym.

W uchwale z 24 czerwca 1999 r. o sygn. III CZP 13/99 (OSNC 2000, nr 1, poz. 3) Sąd Najwyższy stwierdził natomiast, że zasady zwrotu kaucji wpłaconej przed 12 listopada 1994 r. uregulowane są w art. 62 u.n.l.m.d.m., co oznacza wyłączenie dopuszczalności stosowania w tym zakresie art. 3581 § 3 k.c. Sąd Najwyższy powtórzył tu zasadniczo i rozwinął argumentację wspierającą przywołaną uchwałę SN w sprawie III CZP 6/99. Podniósł również, że w art. 62 i art. 6a ust. 2 u.n.l.m.d.m. ustawodawca wprowadził różne szczególne sposoby waloryzacji wierzytelności obejmujących zwrot kaucji mieszkaniowych, wpłacanych przed 12 listopada 1994 r. i po tej dacie.



3.5. W wyroku z 3 października 1999 r. o sygn. K 33/99 (OTK ZU nr 6/2000, poz. 188) Trybunał Konstytucyjny orzekł, że art. 62 u.n.l.m.d.m. – w zakresie, w jakim przepis ten wyłącza możliwość waloryzacji kaucji mieszkaniowej – jest niezgodny z art. 64 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 oraz z art. 64 ust. 2 Konstytucji. W uzasadnieniu Trybunał stwierdził m.in., że przewidziane w zakwestionowanym przepisie oprocentowanie zwracanej kaucji stanowi jedyny, określony przez ustawodawcę mechanizm mający na celu zachowanie realnej wartości kaucji wypłacanej najemcom, przy czym mechanizm taki prowadzi wręcz do naruszenia istoty prawa majątkowego najemców, tj. wierzytelności obejmującej zwrot kaucji.



3.6. W obecnym stanie prawnym regulacja kaucji mieszkaniowej zawarta jest w art. 6 i art. 36 u.o.p.l. Przepis art. 6 dotyczy kaucji wpłacanych przez najemców w okresie obowiązywania u.o.p.l. (tj. od 10 lipca 2001 r.). Uregulowano tu także zasady waloryzacji zwracanych kaucji. Inny reżim prawny zwrotu kaucji wpłaconych w okresie obowiązywania u.n.l.m.d.m. (od 12 listopada 1994 r do 9 lipca 2001 r.) i przed dniem 12 listopada 1994 r. wprowadzono w przepisie art. 36 u.o.p.l. Zgodnie z art. 36 ust. 1 tej ustawy kaucja wpłacona przez najemcę przed 12 listopada 1994 r., pomniejszona o ewentualne należności wynajmującego z tytułu najmu, podlega zwrotowi w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę.

Należy zwrócić uwagę na brzmienie przepisu art. 36 ust. 1 u.o.p.l. w zestawieniu z treścią art. 62 u.n.l.m.d.m. Zrezygnowano ostatecznie z użytej w tym ostatnim przepisie formuły, że kaucja „podlega zwrotowi wraz z oprocentowaniem”. Oznacza to rezygnację z tego szczególnego mechanizmu waloryzacji kaucji mieszkaniowych. W treści przepisu art. 36 ust. 1 u.o.p.l. uregulowano natomiast inne zagadnienia dotyczące kaucji, tj. możliwość dokonania określonych potrąceń przez wynajmującego, obowiązek zwrotu kaucji, czas zwrotu, przyczyny decydujące o powstaniu wymagalności wierzytelności najemcy. Nie dokonano zatem modyfikacji w zakresie samego obowiązku zwrotu kaucji obciążającego wynajmującego.



3.7. Jak wskazał Sąd Najwyższy w uchwale z 22 września 2002 r. o sygn. III CZP 58/02 (OSNC 2003, nr 9, poz. 117), ze zmianą regulacji prawnej dotyczącej kaucji mieszkaniowych wpłaconych przed 12 listopada 1994 r. należy łączyć z pewnością istotne konsekwencje prawne w zakresie sytuacji prawnej najemców lokali mieszkalnych. Rezygnacja ze wspomnianego mechanizmu waloryzacji (zwrot kaucji wraz z oprocentowaniem) nie musi, oczywiście, oznaczać intencji pozbawienia najemców możliwości waloryzowania ich wierzytelności obejmujących zwrot kaucji mieszkaniowych wpłaconych przed dniem 12 listopada 1994 r. Mogła być podyktowana właśnie potrzebą zapewnienia najemcom lokali mieszkalnych skuteczniejszej i pełniejszej ochrony ich wierzytelności o zwrot kaucji, skoro w tej materii wcześniej wypowiedział się już Trybunał Konstytucyjny w sprawie K 33/99, tj. gdy uznał przewidziany w art. 62 u.n.l.m.d.m. mechanizm waloryzacji za prowadzący w istocie do naruszenia istoty prawa majątkowego najemców.

Zdaniem Sądu Najwyższego trudno z pewnością uznać za merytorycznie spójny system waloryzacji kaucji mieszkaniowych, gdyby waloryzację taką ograniczono tylko do niektórych kategorii najemców lokali mieszkalnych, a więc tych, którzy dokonali wpłaty kaucji po 12 listopada 1994 r. Prawidłowe jest stanowisko, że de lege lata przewidziano jednak, w wyniku innej redakcji przepisu art. 36 ust. 1 u.o.p.l. (odpowiednika przepisu art. 62 u.n.l.m.d.m.), możliwość waloryzowania wszystkich wpłaconych kaucji mieszkaniowych, przy czym reguły takiej waloryzacji uzależnione są od cezury czasowej wpłacenia kaucji. Kaucje uiszczone w okresie obowiązywania u.o.p.l. waloryzowane są według reguł określonych w art. 6 ust. 3 tej ustawy, natomiast kaucje wpłacone w okresie obowiązywania u.n.l.m.d.m. podlegają reżimowi waloryzacji przewidzianemu w art. 36 ust. 2 u.o.p.l., a do kaucji uiszczonych przed 12 listopada 1994 r. ma zastosowanie art. 3581 § 3 k.c.



3.8. Trybunał Konstytucyjny w obecnym składzie stwierdza, że ocena zasadności analizowanej skargi konstytucyjnej pod kątem sformułowanych w niej zarzutów względem art. 36 ust. 1 u.o.p.l. nie może abstrahować od poczynionych wyżej ustaleń.

Z art. 6 ust. 3 oraz art. 36 u.o.p.l. wynikają trzy cezury czasowe przekładające się na odpowiednie mechanizmy waloryzacji zwracanych kaucji mieszkaniowych. Wiążą się one ściśle z obowiązującymi w okresach wpłacania przez najemców kaucji regulacjami prawnymi.

Obowiązujący art. 6 ust. 3 u.o.p.l. dla kaucji wpłaconych od 10 lipca 2001 r. przewiduje ich zwrot w wysokości zwaloryzowanej w kwocie równej iloczynowi kwoty miesięcznego czynszu obowiązującego w dniu zwrotu kaucji i krotności czynszu przyjętej przy pobieraniu kaucji, jednak w kwocie nie niższej niż kaucja pobrana.

Z kolei art. 36 ust. 2 u.o.p.l. dla kaucji wpłaconych w okresie od 12 listopada 1994 r. do 9 lipca 2001 r. przewiduje ich zwrot w waloryzowanej kwocie odpowiadającej przyjętemu przy jej wpłacaniu procentowi wartości odtworzeniowej lokalu obowiązującej w dniu jej zwrotu, w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę, a zwrócona kwota nie może być jednak niższa od kwoty kaucji wpłaconej przez najemcę. Co istotne, przepis ten stanowi powtórzenie obowiązującego do 9 lipca 2001 r. art. 6a u.n.l.m.d.m., który stanowił, że zwrot kaucji następuje w kwocie odpowiadającej przyjętemu przy jej wpłacaniu procentowi wartości odtworzeniowej lokalu obowiązującej w dniu jej wypłaty.

Natomiast zaskarżony art. 36 ust. 1 u.o.p.l. dla kaucji wpłaconych do 11 listopada 1994 r. przewiduje ich zwrot, z pomniejszeniem o ewentualne należności wynajmującego z tytułu najmu, w ciągu miesiąca od dnia opróżnienia lokalu lub nabycia jego własności przez najemcę. Ze względu na brak postanowień szczególnych waloryzacja kwoty zwracanej kaucji następuje na zasadach ogólnych, określonych w art. 3581 § 3 k.c.

Z powyższego wynika, że ustawodawca – regulując kwestię zwrotu kaucji mieszkaniowych i ich waloryzacji – kierował się zasadą lex retro non agit, jako kryterium przyjmując stan normatywny obowiązujący w dacie wpłacenia kaucji. Trybunał podziela przy tym stanowisko przedstawione w zaskarżonym postanowieniu z 15 października 2014 r., że art. 36 ust. 1 u.o.p.l. nie pozbawia najemców, którzy wpłacili kaucje przed 12 listopada 1994 r., prawa do domagania się ich zwrotu w wysokości odpowiadającej realnej wartości tychże kaucji. Przyjęcie mechanizmu waloryzacji z art. 3581 § 3 k.c. umożliwia bowiem uwzględnienie spadku siły nabywczej pieniądza w latach 80. i na początku lat 90. XX w. oraz reformę systemu pieniężnego na podstawie ustawy z 1994 r., co nie jest bez znaczenia przy ustaleniu kwoty zwracanej obecnie kaucji (uniemożliwia w tym przypadku automatyczne zastosowanie – niekorzystnego z punktu widzenia najemców – art. 2 ust. 2 ustawy z 1994 r.).

Trybunał przypomina, że zasada wyrażona w art. 64 ust. 2 Konstytucji stanowi pochodną ogólnej zasady równości wyrażonej w art. 32 Konstytucji. W tym też względzie ocena jej respektowania wyjść winna poza materialne kryteria ograniczania praw i wolności wymienione w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Z drugiej jednak strony wymaga ona zawsze rozważenia, czy dokonane w konkretnej sytuacji zróżnicowanie ochrony prawnej danej kategorii podmiotów da się uzasadnić z punktu widzenia zasady „równości praw” (równości w prawie), kształtowanej także przez wspomniane wyżej przesłanki. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego przyjęta przez ustawodawcę w art. 36 u.o.p.l. metoda i zakres zróżnicowania sytuacji prawnej najemców odnośnie do sposobu określania wysokości zwracanej kaucji, spełnia wymogi kształtujące powyższą zasadę. Zasada równej dla wszystkich ochrony praw majątkowych mieści w sobie bowiem niewątpliwie dopuszczalność różnicowania tej ochrony. Jego przesłankami winny być jednak zawsze względy związane z racjonalnością takiego zróżnicowania, zachowaniem stosownej proporcji między jego celem a ograniczeniem praw kategorii podmiotów, których ochrona jest słabsza, i wreszcie odwołaniem do zasad i wartości konstytucyjnych, które takie zróżnicowanie by uzasadniały. Porównanie sytuacji najemców ukształtowanej pod rządami poprzednio obowiązujących przepisów p.l. z 1959 r., p.l. z 1974 r., u.n.l.m.d.m. oraz obowiązującej u.o.p.l. – w świetle regulacji tej ostatniej ustawy – prowadzi do wniosku, że spełniono powyższe przesłanki, a skarżąca ani w uzasadnieniu skargi konstytucyjnej, ani tym bardziej w uzasadnieniu zażalenia na postanowienie TK z 15 października 2014 r. nie uprawdopodobniła, że przyjęty w zaskarżonym przepisie mechanizm określania wypłacanych kaucji mieszkaniowych podważa konstytucyjną zasadę ochrony innych praw majątkowych (in casu: praw najemców).



3.9. W związku z powyższym odmowa nadania dalszego biegu skardze z powodu stwierdzonej oczywistej bezzasadności sformułowanych w niej zarzutów pod adresem zakwestionowanej regulacji była prawidłowa.



4. Odnośnie zaś do sformułowanego przez skarżącą w uzasadnieniu zażalenia postulatu legislacyjnego Trybunał przypomina, że jako tzw. prawodawca negatywny nie jest umocowany do wskazywania ustawodawcy metod i kierunków, w jakich – zdaniem skarżącej – powinna iść regulacja danej dziedziny stosunków społecznych. Trybunał może interweniować jedynie wtedy, gdy przyjęty przez prawodawcę model rozwiązania danej sytuacji okazuje się nieprawidłowy w świetle zasad i wartości konstytucyjnych, przede wszystkim określonych w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Jednakże w niniejszej sprawie wypadek taki nie występuje.



Z przedstawionych wyżej powodów – na podstawie art. 36 ust. 7 w związku z art. 49 ustawy o TK – Trybunał postanowił jak w sentencji.