Pełny tekst orzeczenia

258/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 22 maja 2015 r.

Sygn. akt Ts 148/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Zbigniew Cieślak – przewodniczący

Piotr Tuleja – sprawozdawca

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 8 lipca 2014 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Z.K.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze Konstytucyjnej z 6 czerwca 2014 r. Z.K. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 459 § 2 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim „nie dopuszcza zażalenia na postanowienie sądu I instancji o odmowie wyłączenia sędziego składu orzekającego”, jest niezgodny z art. 45 ust. 1 w związku z art. 78, art. 176 ust. 1 i art. 32 Konstytucji oraz z art. 13 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności, sporządzonej w Rzymie dnia 4 listopada 1950 r. (Dz. U. z 1993 r. Nr 61, poz. 284).

Zdaniem skarżącego zakwestionowany w skardze art. 459 § 2 k.p.k., przez to, że „nie dopuszcza” zażalenia na postanowienie o nieuwzględnieniu wniosku o wyłączenie sędziego, narusza: prawo do rzetelnego procesu (art. 45 ust. 1 Konstytucji), prawo do zaskarżania orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji (art. 78 Konstytucji), zasadę dwuinstancyjności postępowania sądowego (art. 176 ust. 1 Konstytucji) oraz zasadę równości wobec prawa (art. 32 ust. 1 Konstytucji). Zaskarżony przepis – jak zarzucił skarżący – narusza także standardy prawa międzynarodowego.

Postanowieniem z 8 lipca 2014 r. Trybunał Konstytucyjny odmówił analizowanej skardze dalszego biegu, stwierdziwszy, że ponieważ skarżący nie wyczerpał przewidzianej w sprawie drogi prawnej (nie wniósł przysługującego mu – na podstawie art. 429 § 2 k.p.k. – zażalenia), więc nie uzyskał ostatecznego orzeczenia. Złożona skarga nie spełnia zatem podstawowego warunku określonego w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Trybunał ustalił ponadto, że zarzuty sformułowane w skardze nie dotyczą treści zakwestionowanego art. 459 § 2 k.p.k. Jak wskazał w uzasadnieniu, zaskarżony przepis określa rodzaje orzeczeń sądu, na które przysługuje zażalenie. Zgodnie z przyjętą systematyką przepisów procesowych nie jest to wyczerpujące wyliczenie sytuacji, w których uprawnionym podmiotom przysługuje zażalenie, lecz jedynie wskazanie kategorii postanowień. Postanowienie w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego nie należy do kategorii postanowień zamykających drogę do wydania wyroku ani nie jest związane ze stosowaniem środków zabezpieczających, zatem trzeba uznać, że może należeć do trzeciej grupy, tj. do innych postanowień w wypadkach przewidzianych w ustawie. Zakwestionowany przepis nie wskazuje jednak wprost, o jakich postanowieniach mowa. Rozwinięciem tej ogólnej kompetencji są bowiem pozostałe przepisy ustawy wskazujące konkretne sytuacje, w których postanowienie jest zaskarżalne za pomocą zażalenia. Tym samym regulacji wskazującej na dopuszczalność bądź niedopuszczalność kontroli postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego należy szukać nie w art. 459 § 2 k.p.k. – który stanowi tylko reguły ogólne w tym zakresie, lecz w przepisach rozdziału 2 tej ustawy, dotyczących bezpośrednio wyłączenia sędziego. Zakwestionowany art. 459 § 2 k.p.k. nie zawiera przy tym żadnego wyłączenia dopuszczalności zaskarżenia postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego, więc nie da się przyjąć, że prowadzi do pominięcia kontroli instancyjnej w tym zakresie. Przyjęcie innego założenia oznaczałoby konieczność zawarcia w treści art. 459 § 2 k.p.k. kazuistycznego i wyczerpującego wyliczenia wszystkich sytuacji, w których zażalenie przysługuje na inne postanowienia niż postanowienia dotyczące środków zabezpieczających i postanowienia zamykające drogę do wydania wyroku. Tylko wtedy, gdybyśmy mieli do czynienia z owym enumeratywnym wyliczeniem, można byłoby przyjąć, że nieuwzględnienie w zaskarżonym przepisie postanowienia w sprawie wniosku o wyłączenie sędziego oznacza jego pominięcie, i tym samym zostałyby spełnione przesłanki merytorycznego rozpoznania zarzutów stawianych w skardze. Trybunał zwrócił uwagę również na to, że w świetle art. 79 ust. 1 Konstytucji przepisy umów międzynarodowych nie mogą być wzorcami kontroli w postępowaniu zainicjowanym wniesieniem skargi konstytucyjnej.

W zażaleniu z 21 lipca 2014 r. skarżący zakwestionował postanowienie Trybunału w całości. Wniósł o jego zmianę i nadanie skardze konstytucyjnej dalszego biegu. Zdaniem skarżącego Trybunał nie uwzględnił tego, że wniesienie zażalenia na zarządzenie Sędziego Sądu Okręgowego w Krakowie, Wydział III Karny z 10 kwietnia 2014 r. nie zmieniłoby tego rozstrzygnięcia. Nieskuteczne złożenie środka odwoławczego przedłużyłoby natomiast toczące się postępowanie, a pełnomocnika skarżącego naraziłoby na odpowiedzialność dyscyplinarną. Ponadto skarżący, powoławszy się na wyrok Trybunału z 25 maja 2009 r. (SK 54/08, OTK ZU nr 5/A/2009, poz. 69) oraz postanowienie z 27 września 2013 r. (Ts 299/11, niepubl.) zarzucił, że wniesienie w jego sprawie środka odwoławczego nie było konieczne. Odnośnie do drugiej podstawy odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu skarżący, wskazawszy na zasadę falsa demonstratio non nocet podkreślił, że zakwestionował normę wynikającą z „art. 459 § 2 k.p.k. w związku z rozdziałem 2, działem II k.p.k., dotyczącym wyłączenia sędziego, który nie przewiduje środka zaskarżenia wobec odmowy wyłączenia sędziego”. Według niego „kwestionowaną normę dekoduje się z treści art. 459 § 2 k.p.k. w związku z art. 40–44 k.p.k.”.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6–7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w wydanym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



3. Postanowieniem z 8 lipca 2014 r. Trybunał odmówił nadania rozpatrywanej skardze dalszego biegu, wskazawszy, że skarżący nie wyczerpał przysługującej mu drogi prawnej.



3.1. Formułując zarzuty w zażaleniu, skarżący nie brał pod uwagę tego, że wynikająca z art. 79 ust. 1 Konstytucji, a doprecyzowana w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, przesłanka wyczerpania drogi prawnej powoduje, że skarga konstytucyjna jest środkiem nadzwyczajnym i subsydiarnym, który przysługuje „dopiero wówczas, gdy skarżący nie ma już jakiejkolwiek możliwości uruchomienia dalszego postępowania przed sądem bądź organem administracji publicznej w swojej sprawie” (zob. postanowienie TK z 28 lutego 2012 r., SK 32/10, OTK ZU nr 2/A/2012, poz. 21). Dopóki bowiem „nie została wyczerpana droga prawna, nie można ocenić, czy mamy do czynienia z niekonstytucyjnością aktu normatywnego, jako podstawą orzekania, czy też z wadliwościami procesu stosowania prawa” (zob. postanowienia TK z 28 listopada 2001 r., SK 12/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 267 oraz 29 października 2002 r., SK 20/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 79). W swoich orzeczeniach Trybunał wskazuje, że wnoszenie skargi konstytucyjnej jest przedwczesne, gdy istnieje jeszcze możliwość rozstrzygnięcia sprawy w postępowaniu sądowym (zob. postanowienia TK z 16 czerwca 2009 r., SK 22/07, OTK ZU nr 6/A/2009, poz. 97 oraz 16 października 2002 r., SK 43/01, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 77). Wynikający z art. 46 ust. 1 ustawy o TK obowiązek wyczerpania przysługującej mu drogi prawnej uniemożliwia złożenie skargi konstytucyjnej w związku z tymi prawomocnymi wyrokami, ostatecznymi decyzjami lub innymi ostatecznymi rozstrzygnięciami, które stały się prawomocne lub ostateczne dlatego, że skarżący nie wyczerpał całego dostępnego toku instancji w postępowaniu administracyjnym czy sądowym, lub dlatego, że zrobił to niewłaściwie (zob. postanowienia TK z 4 sierpnia 1998 r., Ts 55/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 85 oraz 18 grudnia 2013 r., Ts 120/12, OTK ZU nr 6/B/2013, poz. 579).



3.2. Skarżący nie wziął pod uwagę także tego, że wskazany przez niego w zażaleniu wyrok w sprawie o sygn. SK 54/08, w którym Trybunał orzekł, iż „przy badaniu przesłanki wyczerpania drogi prawnej należy wziąć pod uwagę efektywność możliwych środków prawnych”, dotyczy nieistnienia drogi prawnej (cywilnej lub administracyjnej) dochodzenia roszczeń cywilnoprawnych. Jak stwierdził w nim Trybunał, „[j]eżeli skarżąca dochodziła swoich roszczeń na drodze cywilnoprawnej i wyczerpała zwykłe środki zaskarżenia, nie można od niej żądać wystąpienia na drogę administracyjną, jeżeli w świetle ustalonego orzecznictwa sądowoadministracyjnego nie istnieje roszczenie, które mogło być dochodzone na tej drodze”.



3.3. W związku z zarzutami sformułowanymi w zażaleniu należy zwrócić uwagę również na to, że postanowieniem z 10 marca 2015 r. Trybunał, orzekając w pełnym składzie, umorzył postępowanie w sprawie o sygn. SK 65/13 (pochodzącej ze sprawy o sygn. Ts 299/11, na którą powołał się skarżący). Rozstrzygnięciem tym Trybunał potwierdził konieczność wyczerpania przysługującej w sprawie drogi prawnej i uzyskania orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanego przepisu. Trybunał „zdecydowanie odrzuc[ił] wyjaśnienia pełnomocnika skarżących, usprawiedliwiającego zaniechanie wniesienia środka odwoławczego właśnie treścią zaskarżonego przepisu, który – we wskazanych w nim przypadkach – wyłącza możliwość odwołania się od postanowienia sądu I instancji”. W orzeczeniu tym Trybunał nie podzielił także argumentów pełnomocnika, jakoby wniesienie w sprawie zażalenia mogło „spowodować poniżenie go (ośmieszenie) w opinii publicznej i podważyć zaufanie do zawodu”. Zdaniem Trybunału „[s]koro sam ustawodawca w [art. 429 k.p.k.] przewidział tryb rozpoznawania środków zaskarżenia wprost wyłączonych przez ustawę, czyli niedopuszczalnych z mocy prawa, oraz formę prawną rozstrzygania o ich losie, nie sposób dezawuować aktywności pełnomocnika, który wykorzystuje wszystkie, przewidziane w ustawie możliwości procesowe obrony interesu swego mocodawcy”.



3.4. W związku z tym, że w sprawie, w związku z którą została wniesiona skarga konstytucyjna, skarżący nie złożył przysługującego mu – na podstawie art. 429 § 2 k.p.k. – zażalenia, to nie wyczerpał drogi prawnej, a w konsekwencji nie uzyskał ostatecznego orzeczenia o przysługujących mu wolnościach i prawach. Zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają zatem tej – co istotne – samoistnej podstawy odmowy nadania analizowanej skardze dalszego biegu.



4. We wniesionym środku odwoławczym skarżący, powoławszy się na obowiązującą w postępowaniu przed Trybunałem zasadę falsa demonstratio non nocet, wskazał, że ze względu na treść zarzutów sformułowanych w skardze, należy przyjąć, iż jej przedmiotem jest norma dekodowana z art. 459 § 2 k.p.k. w związku z art. 40-44 k.p.k.

Tak obszerne określenie przedmiotu skargi świadczy o tym, że skarżący nie uwzględnia tego, iż przedmiotem kontroli Trybunału w postępowaniu skargowym są tylko te przepisy ustawy lub innego aktu normatywnego, które były podstawą ostatecznego orzeczenia o określonych w Konstytucji wolnościach, prawach lub obowiązkach skarżącego. Trybunał Konstytucyjny nie ma wątpliwości co do tego, że podstawą orzeczeń wydanych w sprawie skarżącego nie były wszystkie przepisy k.p.k. regulujące instytucję wyłączenia sędziego.



Wziąwszy pod uwagę to, że zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.