Pełny tekst orzeczenia

283/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 18 czerwca 2015 r.

Sygn. akt Ts 246/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Małgorzata Pyziak-Szafnicka – przewodnicząca

Mirosław Granat – sprawozdawca

Piotr Tuleja,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 kwietnia 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej L.W.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 września 2014 r. L.W. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy z dnia 24 stycznia 1991 r. o kombatantach oraz niektórych osobach będących ofiarami represji wojennych i okresu powojennego (Dz. U. z 2014 r. poz. 1206, ze zm.; dalej: ustawa o kombatantach; ustawa kombatancka) jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 32, a także z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego zakwestionowany w skardze art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kombatantach „w sposób arbitralny i nieuzasadniony różnicuje sytuację dwóch grup osób, które mieszczą się w jednej kategorii represjonowanych w okresie II Wojny Światowej i w okresie powojennym z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych jedynie ze względu na miejsce/terytorium państwa, do którego zostali zesłani”. Przepis ten – jak wskazał skarżący w piśmie uzupełniającym braki formalne skargi – definiując represje wojenne i powojenne, pomija bowiem osoby takie jak skarżący (tj. zesłane na teren III Rzeszy) przy przyznaniu prawa do otrzymania uprawnień kombatanckich. W związku z tym – zdaniem skarżącego – narusza on: zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę prawidłowej legislacji i zasadę sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), zasadę równości i zakaz dyskryminacji (art. 32 Konstytucji), a także prawo do własności i innych praw majątkowych oraz ich ochrony (art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji).

Postanowieniem z 17 kwietnia 2015 r. (doręczonym 24 kwietnia 2015 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze, stwierdziwszy, że sformułowane w niej zarzuty naruszenia praw wyrażonych w art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 Konstytucji dotyczą zaniechania ustawodawczego.

Trybunał zwrócił uwagę na to, że w wyroku z 16 grudnia 2009 r. (K 49/07, OTK ZU nr 11/A/2009, poz. 169) orzekł, iż z definicji zawartej w art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kombatantach wynika, iż „deportacja to szczególny rodzaj represji okresu wojennego lub powojennego (maksymalnie do 1956 r.), polegający na przymusowych przesiedleniach z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych (a nie gospodarczych) na tereny byłego ZSRR”. Taka definicja deportacji – jak zauważył Trybunał – jest stosowana także w innych aktach normatywnych (tj. w: art. 1 ustawy z dnia 17 października 2003 r. o ustanowieniu Krzyża Zesłańców Sybiru (Dz. U. Nr 225, poz. 2230), art. 13 ust. 3 pkt 4–5 ustawy z dnia 7 września 2007 r. o Karcie Polaka (Dz. U. Nr 180, poz. 1280, ze zm.), a także w preambule i art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz ust. 2 pkt 1 ustawy z dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji (Dz. U. z 2004 r. Nr 53, poz. 532, ze zm.). Trybunał stwierdził przy tym, że „[w]e wszystkich tych aktach prawnych (…) określenie »deportacja« jest stosowane wyłącznie w odniesieniu do przesiedleń na terytorium ZSRR (a nie III Rzeszy) (…). Wyraźnie też podkreślone są pozagospodarcze przyczyny takich represji (por. zwłaszcza ustawa o kombatantach)”. Ratio legis art. 4 ust. 1 pkt 3 ustawy o kombatantach jest zatem związana z koniecznością rekompensaty za represje okresu wojennego lub powojennego dokonywane tylko z przyczyn pozagospodarczych (tj. politycznych, religijnych i narodowościowych).

Trybunał przypomniał, że sytuację osób pracujących przymusowo w III Rzeszy reguluje ustawa z 31 maja 1996 r. o świadczeniu pieniężnym przysługującym osobom deportowanym do pracy przymusowej oraz osadzonym w obozach pracy przez III Rzeszę i Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (Dz. U. z 2014 r., poz. 1001; dalej: ustawa o świadczeniu pieniężnym). Zgodnie z art. 2 pkt 2 lit. a tej ustawy represją w rozumieniu ustawy jest deportacja (wywiezienie) do pracy przymusowej na okres co najmniej 6 miesięcy w granicach terytorium państwa polskiego sprzed dnia 1 września 1939 r. lub z tego terytorium na terytorium m.in. III Rzeszy i terenów przez nią okupowanych w okresie wojny w latach 1939–1945.

Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał stwierdził, że choć ustawa o kombatantach nie reguluje sytuacji osób przymusowo pracujących w III Rzeszy, to jednak – wbrew temu, co skarżący zarzucił w skardze – ustawodawca nie pominął tej grupy represjonowanych w dostępie do świadczeń chronionych przez art. 64 Konstytucji. Status materialny tych osób został bowiem określony we wskazanej ustawie o świadczeniach pieniężnych.

Trybunał stwierdził również, że w zakresie zarzutów niezgodności art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kombatantach z art. 2 i art. 32 Konstytucji skarżący nie wskazał naruszonego konstytucyjnego prawa podmiotowego, a w konsekwencji nie określił sposobu jego naruszenia.

W zażaleniu z 30 kwietnia 2015 r. skarżący zakwestionował postanowienie Trybunału w całości. Wniósł o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia i merytoryczne rozpoznanie skargi. Jego zdaniem Trybunał nie odniósł się do części zarzutów, czym naruszył art. 328 § 2 w związku z art. 361 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) i w związku z art. 20 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Ponadto Trybunał błędnie uznał, że skarga konstytucyjna jest oczywiście bezzasadna. Skarżący stwierdził, że w skardze wykazał, iż zaskarżony przez niego przepis w zakresie, w jakim w definicji represji pomija okresy przebywania z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych na przymusowych zesłaniach i deportacji na terenach III Rzeszy, jest niezgodny z art. 2 w związku z art. 32, a także art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 Konstytucji. Trybunał naruszył więc art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK, w związku z art. 4 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o kombatantach, w związku z art. 2 i w związku z art. 32 oraz art. 32 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



3. Zdaniem skarżącego Trybunał, nie rozpoznawszy wszystkich zarzutów postawionych w skardze, orzekł o jej oczywistej bezzasadności.



3.1. Skarżący nie wziął pod uwagę tego, że podstawą odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu w zakresie zarzutów naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 Konstytucji była niedopuszczalność wydania merytorycznego orzeczenia (art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK), a nie – oczywista bezzasadność wniesionego środka prawnego (art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).



3.2. W postanowieniu z 17 kwietnia 2015 r. Trybunał ustalił – czego skarżący nie zakwestionował – że istotą skargi był zarzut, jakoby w ustawowej definicji represji wojennych i powojennych pominięto (nie uwzględniono) okresy przebywania (z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych) na przymusowych zesłaniach i deportacji na terenach III Rzeszy. Jak bowiem podniósł skarżący, pominięcie to „w sposób arbitralny i nieuzasadniony różnicuje sytuację dwóch grup osób, które mieszczą się w jednej kategorii represjonowanych w okresie II Wojny Światowej i w okresie powojennym z przyczyn politycznych, religijnych i narodowościowych jedynie ze względu na miejsce/terytorium państwa, do którego zostali zesłani”.



3.3. W skarżonym postanowieniu Trybunał uznał, że zarzuty te dotyczą zaniechania, a nie – co przyjął skarżący – pominięcia ustawodawczego.



3.4. W zażaleniu skarżący w ogóle nie odniósł się do argumentów przemawiających za odmową przekazania skargi do merytorycznego rozpoznania, które Trybunał przedstawił w uzasadnieniu postanowienia z 17 kwietnia 2015 r.



3.5. W związku z powyższym Trybunał stwierdza, że skarżący nie podważył podstawy odmowy nadania skardze dalszego biegu w zakresie sformułowanych w niej zarzutów naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 Konstytucji.



4. Zdaniem skarżącego wyrażone w postanowieniu z 17 kwietnia 2015 r. stanowisko Trybunału dotyczące charakteru art. 2 i art. 32 Konstytucji „pozostaje w wyraźnej opozycji do ukształtowanego na przestrzeni lat dorobku orzeczniczego” tego organu. Skarżący dowodzi, że wynikające z art. 2 i art. 32 Konstytucji zasady: prawidłowej legislacji, sprawiedliwości społecznej, równości i niedyskryminacji, mogą być podstawami skargi konstytucyjnej.



4.1. Skarżący nie uwzględnił tego, że kwestia niesamoistnego charakteru art. 2 i art. 32 Konstytucji została już rozstrzygnięta przez Trybunał w pełnym składzie (zob. postanowienia TK z 23 stycznia 2002 r., Ts 105/00 OTK ZU nr 1/B/2002, poz. 60 oraz 24 października 2001 r., SK 10/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 225). Przywołane orzeczenia – obszernie przytoczone w kwestionowanym postanowieniu – wyrażają poglądy prawne, którymi związane są pozostałe składy orzekające. Odstąpienie od nich – w myśl art. 25 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy o TK – może nastąpić jedynie w innym orzeczeniu Trybunału wydanym w pełnym składzie.



4.2. Trybunał jest związany wydanymi postanowieniami i podziela przyjęte w nich poglądy, zgodnie z którymi art. 2 i art. 32 Konstytucji wyrażają przede wszystkim zasady ogólne i bez odniesienia ich do przepisów Konstytucji, które wyrażają konkretne prawa podmiotowe, nie mogą być wzorcami kontroli w postępowaniu zainicjowanym w trybie art. 79 ust. 1 Konstytucji.



Zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, więc Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.