Pełny tekst orzeczenia

301/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 18 marca 2015 r.

Sygn. akt Ts 284/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Andrzej Wróbel,



po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.W. w sprawie zgodności:

art. 224 i art. 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.) z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,



p o s t a n a w i a:



odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 3 października 2014 r. W.W. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 224 i art. 225 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.) z „art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji”. W uzasadnieniu skargi skarżący sformułował natomiast zarzut naruszenia art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Skargę wniesiono na tle następującego stanu faktycznego. Skarżący wniósł powództwo przeciwko przedsiębiorstwu przesyłowemu. Żądał w nim zapłaty za bezumowne korzystanie z jego nieruchomości. Wyrokiem z 17 grudnia 2013 r. (sygn. akt I C 1356/11) Sąd Rejonowy Gdańsk-Północ w Gdańsku – Wydział I Cywilny zasądził na rzecz skarżącego 1500 zł, a w pozostałym zakresie powództwo oddalił. Obciążył też skarżącego kosztami postępowania. Od powyższego rozstrzygnięcia skarżący złożył apelację, którą wyrokiem z 22 maja 2014 r. (sygn. akt XVI Ca 131/14), doręczonym skarżącemu 4 lipca 2014 r., oddalił Sąd Okręgowy w Gdańsku – Wydział XVI Odwoławczy.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane przepisy – w zakresie, w jakim wynika z nich, że wysokość wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości, jest ustalana na podstawie kryterium przeznaczenia nieruchomości właściciela (jej pozostałej części), a nie na podstawie faktycznego sposobu korzystania z gruntu przez podmiot, który czyni to bezumownie – naruszają przepisy Konstytucji wskazane w skardze. Stawiają bowiem właściciela w gorszej sytuacji niż podmiot bezumownie korzystający z nieruchomości oraz nie uwzględniają stosunków społeczno-gospodarczych, które wytworzyły się w Polsce po 1989 r. W przekonaniu skarżącego dysproporcja między kwotami orzekanymi na podstawie zakwestionowanych przepisów a rynkowymi cenami za odpłatne korzystanie z gruntu zniechęca podmioty gospodarcze (w szczególności przedsiębiorstwa przesyłowe) do zawierania umów z właścicielami nieruchomości. Stawia także właścicieli, z którymi takich umów nie zawarto, w gorszej sytuacji niż osoby, które je zawarły. Zdaniem skarżącego nie znajduje to uzasadnienia w kompensacyjnym charakterze świadczenia, o którym mowa w art. 224 i art. 225 k.c. Nie ma bowiem podstaw do przyjęcia, że szkoda osoby, której nieruchomość jest wykorzystywana bez jej zgody, jest mniejsza niż szkoda osoby, która dobrowolnie zgodziła się na korzystanie ze swojej nieruchomości.

Zarządzeniem sędziego Trybunału Konstytucyjnego z 3 listopada 2014 r. pełnomocnika skarżącego wezwano do usunięcia braków formalnych skargi konstytucyjnej przez: doręczenie pełnomocnictwa szczególnego do sporządzenia skargi konstytucyjnej i reprezentowania skarżącego w postępowaniu przed Trybunałem Konstytucyjnym; doręczenie odpisu i 4 kopii wyroku Sądu Rejonowego Gdańsk-Północ w Gdańsku z 17 grudnia 2013 r.; a także wyjaśnienie, czy skarżący zarzuca niezgodność art. 224 i art. 225 k.c. z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz z art. 2 w związku z art. 32 ust. 1 Konstytucji – jak wynika z petitum skargi konstytucyjnej – czy z art. 2 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 oraz z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji – jak wynika z jej uzasadnienia.

Pełnomocnik skarżącego ustosunkował się do powyższego zarządzenia pismem z 19 listopada 2014 r. Przesłał pełnomocnictwo i odpis wyroku sądu pierwszej instancji oraz wyjaśnił, że skarżący kwestionuje zgodność art. 224 i art. 225 k.c. z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Ponadto podkreślił, że mimo braku wyraźnego określenia kryterium przeznaczenia nieruchomości przez jej właściciela jako wyznacznika kwoty orzekanej na podstawie zaskarżonych przepisów w ich treści jest ono jednolicie stosowane przez sądy powszechne. Należy więc przyjąć, że kryterium to jest elementem treści normatywnej art. 224 i art. 225 k.c. Zaznaczył również, że zaskarżone przepisy nie zapewniają skutecznej ochrony prawnej właścicielom nieruchomości. Nie mogą oni bowiem liczyć na zapłatę wynagrodzenia, którego wysokość odpowiadałaby realiom gospodarki rynkowej.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo, na zasadach określonych w ustawie, zakwestionować zgodność z Konstytucją przepisów ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie których sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o jego prawach lub wolnościach albo obowiązkach określonych w Konstytucji. Zasady, na jakich dopuszczalne jest korzystanie z tego środka ochrony wolności i praw, precyzuje ustawa z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). W świetle powyższych unormowań konstytucyjnych i ustawowych nie ulega wątpliwości to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia, a zarazem doprowadził do naruszenia wolności lub praw wskazanych jako podstawa skargi konstytucyjnej. W związku z tym obowiązkiem skarżącego jest dołączenie do skargi konstytucyjnej orzeczenia, które wykazuje powyższą, złożoną kwalifikację, tzn. zostało wydane na podstawie przepisów będących przedmiotem wniesionej skargi i prowadzi do niedozwolonej ingerencji w sferę konstytucyjnie chronionych praw podmiotowych. Skarżący musi przy tym wykazać, że ingerencja ta była skutkiem niekonstytucyjności przepisu zastosowanego przy rozpatrywaniu jego sprawy, nie zaś niewłaściwego zastosowania tego przepisu przez orzekające w sprawie organy. Celem skargi jest bowiem usunięcie z systemu prawa niekonstytucyjnej normy, której stosowanie skutkuje naruszeniem chronionych konstytucyjnie wolności lub praw. Rozpatrując skargę, Trybunał Konstytucyjny nie pełni funkcji kolejnej instancji odwoławczej, nie bada zgodności z prawem i słuszności rozstrzygnięć dokonanych przez orzekające organy. Nie ma bowiem kompetencji do kontroli prawidłowości ustaleń sądu, sposobu zastosowania czy też niezastosowania obowiązujących przepisów, lecz jedynie do oceny konstytucyjności tych przepisów (zob. np. postanowienia TK z 26 lutego 1999 r., Ts 156/98, OTK ZU nr 5/1999, poz. 105; 21 czerwca 2000 r., Ts 33/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 222; 2 grudnia 2009 r., Ts 275/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 34 oraz 9 grudnia 2009 r., Ts 83/08, OTK ZU nr 1/B/2010, poz. 15).

Analiza skargi konstytucyjnej wniesionej w niniejszej sprawie prowadzi do wniosku, że skarga ta nie spełnia wymogów nadania jej dalszego biegu wynikających z art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz z ustawy o TK.

Na wstępie Trybunał Konstytucyjny zauważa, że skarżący zakwestionował konstytucyjność całego art. 224 oraz art. 225 k.c. Artykuł 224 § 1 k.c. nie stanowił jednak podstawy ostatecznego rozstrzygnięcia wydanego w jego sprawie. Jak bowiem wyraźnie wynika z wyroków sądów obu instancji, dochodzone przez skarżącego roszczenie było oparte na art. 224 § 2 i art. 225 k.c. To na podstawie tych przepisów (w związku z art. 352 § 2 k.c. dotyczącym posiadania służebności) sądy orzekły o wysokości wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z nieruchomości skarżącego. Dlatego w zakresie badania zgodności art. 224 § 1 k.c. z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 2 oraz z art. 32 ust. 1 w związku z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji skardze konstytucyjnej należało odmówić nadania dalszego biegu na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK.

W pozostałym zakresie należy natomiast stwierdzić, że sformułowane w skardze konstytucyjnej zarzuty nie dotyczą treści normatywnej zakwestionowanych przepisów, lecz prawidłowości ich zastosowania w sprawie skarżącego. Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że jego rolą nie jest rozstrzyganie wątpliwości co do prawidłowej wykładni oraz stosowania przepisów ustawowych. Jedynie wtedy, gdy określony sposób rozumienia przepisu prawa utrwalił się już w sposób oczywisty, a zwłaszcza gdy znalazł jednoznaczny i autorytatywny wyraz w orzecznictwie Sądu Najwyższego bądź Naczelnego Sądu Administracyjnego, można uznać, że przepis ten – w praktyce stosowania – nabrał takiej właśnie treści, jaką odnalazły w nim najwyższe instancje sądowe kraju. Jeżeli zaś tak rozumiany przepis nie da się pogodzić z normami, zasadami lub wartościami konstytucyjnymi, to Trybunał Konstytucyjny może orzec o jego niezgodności z Konstytucją i tym sposobem umożliwić ustawodawcy bardziej precyzyjne i jednoznaczne uregulowanie danej kwestii (zob. np. wyrok TK z 9 maja 2005 r., SK 14/04, OTK ZU nr 5/A/2005, poz. 47 oraz postanowienie TK z 19 kwietnia 2012 r., Ts 312/11, OTK ZU nr 4/B/2012, poz. 380). Wbrew twierdzeniu skarżącego sytuacja taka nie zachodzi jednak w niniejszej sprawie.

Skarżący twierdzi, że przedstawiona przez niego interpretacja art. 224 § 2 i art. 225 k.c. – przewidująca ustalenie wysokości wynagrodzenia zasądzanego na podstawie tych przepisów w oparciu o kryterium przeznaczenia nieruchomości przez jej właściciela, nie zaś wynagrodzenie, jakie właściciel mógłby uzyskać w wyniku zawarcia umowy z podmiotem korzystającym z nieruchomości – jest stała i nie budzi wątpliwości ani w orzecznictwie, ani w literaturze przedmiotu. Skarżący wskazuje ponadto, że taka wykładnia jest uzasadniania odszkodowawczym charakterem wynagrodzenia, o którym mowa w zakwestionowanych przepisach. Podkreśla, że sądy odrzucają – jego zdaniem zgodne z Konstytucją – stanowisko, w myśl którego wysokość wynagrodzenia powinna odzwierciedlać aktualny charakter stosunków społeczno-ekonomicznych, w szczególności rynkową wartość korzystania z nieruchomości. W żaden sposób nie uprawdopodabnia jednak tego twierdzenia. Nie wskazuje w szczególności orzecznictwa potwierdzającego tezę, że mamy do czynienia z jednolitym, utrwalonym sposobem stosowania zakwestionowanych regulacji.

Trybunał Konstytucyjny zauważa, że w aktualnym orzecznictwie Sądu Najwyższego (wyroki SN z 3 lutego 2010 r., sygn. akt II CSK 444/09, Lex nr 578038 oraz 24 stycznia 2014 r., sygn. akt V CSK 117/13, Lex nr 1478715) oraz sądów apelacyjnych (zob. np. wyroki: Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 11 października 2012 r., sygn. akt I ACa 315/12; 17 maja 2013 r., sygn. akt I ACa 281/13; oraz 9 maja 2014 r., sygn. akt I ACa 1175/13; Sądu Apelacyjnego w Katowicach z 10 kwietnia 2014 r., sygn. akt V ACa 940/13; Sądu Apelacyjnego w Lublinie z 11 grudnia 2013 r., sygn. akt I ACa 535/13 – wszystkie orzeczenia dostępne w Bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych http://orzeczenia.ms.gov.pl) przeważa pogląd, zgodnie z którym wysokość wynagrodzenia przysługującego na podstawie art. 224 § 2 i art. 225 k.c. należy oceniać przede wszystkim na podstawie kryterium cen rynkowych za korzystanie z nieruchomości w sposób, w jaki bezumownie korzystał z niej posiadacz. Podkreśla się przy tym, że roszczenie za bezumowne korzystnie z rzeczy nie ma charakteru odszkodowawczego i choć może niekiedy spełniać cele odszkodowawcze, to jednak o jego wysokości decyduje „wynagrodzenie rynkowe, jakie nieuprawniony posiadacz musiałby zapłacić za korzystanie z danego rodzaju rzeczy przez czas trwania tego władztwa, gdyby było ono oparte na tytule prawnym” (wyrok Sądu Apelacyjnego w Warszawie z 5 października 2012 r, sygn. akt I ACa 215/12; zob. też wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z 4 grudnia 2012 r, sygn. akt I ACa 1168/11 – dostępne w Bazie Portalu Orzeczeń Sądów Powszechnych http://orzeczenia.ms.gov.pl). W orzecznictwie przyjmuje się ponadto, że dotyczy to także wynagrodzenia za korzystanie z nieruchomości w zakresie służebności przesyłu (zob. szczególnie wyrok SN z 24 stycznia 2010 r, sygn. akt V CSK 117/13). Stanowisko takie jest również wyraźnie reprezentowane w doktrynie prawa cywilnego (zob. np. E. Gniewek, Ochrona własności [w:] System Prawa Prywatnego, t. 3 Prawo rzeczowe, red. E. Gniewek, Warszawa 2013, s. 909; E. Skowrońska-Bocian, uwagi do art. 225, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz do art. 1–44910, t. 1, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2011, s. 688–689; S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2011, s. 401). Bezzasadne jest więc twierdzenie skarżącego, że za ukształtowany w orzecznictwie należy przyjąć pogląd przeciwny.

Tym samym wniesiona w niniejszej sprawie skarga nie odnosi się do ukształtowanej w orzecznictwie treści normatywnej art. 224 § 2 i art. 225 k.c., lecz dotyczy prawidłowości zastosowania tych przepisów przez sądy orzekające w sprawie skarżącego. Nie może ona więc być rozpoznana przez Trybunał Konstytucyjny w procedurze inicjowanej wniesieniem skargi konstytucyjnej. Dlatego Trybunał – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 i art. 47 ust. 1 pkt ustawy o TK – odmówił nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.

Jedynie na marginesie powyższego Trybunał Konstytucyjny zauważa, że oczywiście bezzasadne jest twierdzenie skarżącego, jakoby zakwestionowana regulacja prowadziła do tego, iż przedsiębiorstwom przesyłowym nie opłaca się zawierać umów o korzystanie z nieruchomości, na których znajdują się ich instalacje, a skarżący nie ma możliwości uzyskania w takiej sytuacji odpowiedniego wynagrodzenia. Zgodnie z art. 3052 k.c. skarżący może bowiem żądać odpłatnego ustanowienia na swojej nieruchomości służebności przesyłu.

Wziąwszy pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.