Pełny tekst orzeczenia

329/3/B/2015

POSTANOWIENIE

z dnia 17 czerwca 2015 r.

Sygn. akt Ts 348/14



Trybunał Konstytucyjny w składzie:



Maria Gintowt-Jankowicz – przewodnicząca

Piotr Tuleja – sprawozdawca

Stanisław Rymar,



po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 15 kwietnia 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej Z. G.-O.,



p o s t a n a w i a:



nie uwzględnić zażalenia.



UZASADNIENIE



W skardze konstytucyjnej z 8 grudnia 2014 r. Z. G.O. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 195 w związku z art. 194 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 r. – Kodeks postępowania karnego (Dz. U. Nr 89, poz. 555, ze zm.; dalej: k.p.k.) w zakresie, w jakim przepisy te „nie przewiduj[ą] możliwości odmowy wydania opinii przez biegłego ad hoc, jak też nie przewiduj[ą] możliwości zaskarżenia postanowienia wydanego w trybie art. 194 k.p.k.”, są niezgodne z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 64 ust. 1 i 2 oraz art. 84 w związku z art. 65 ust. 1 i 2 Konstytucji.

Zdaniem skarżącego zakwestionowane w skardze przepisy uniemożliwiły mu (biegłemu powołanemu ad hoc) wyrażenie woli odmowy sporządzenia opinii. W ten sposób – jak twierdzi – doszło do naruszenia przysługującej mu wolności wyboru i wykonywania zawodu oraz wyboru miejsca pracy, a w związku z tym – do uszczuplenia jego praw majątkowych. Ponadto – zdaniem skarżącego – w sprawie, w związku z którą wniósł on skargę, naruszono prawo do równego traktowania podmiotów podobnych (tj. biegłych sądowych oraz biegłych powołanych ad hoc) oraz zasadę sprawiedliwości społecznej. Brak instancyjnej kontroli rozstrzygnięcia wydanego na podstawie zakwestionowanych przepisów uniemożliwił natomiast kontrolę zasadności powołania skarżącego do pełnienia funkcji biegłego.

Postanowieniem z 15 kwietnia 2015 r. (doręczonym 21 kwietnia 2015 r.) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej, stwierdziwszy, że została ona wniesiona po terminie określonym w art. 46 ust. 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK). Trybunał zwrócił uwagę na to, że wystąpienie przez skarżącego do właściwego sądu z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej powoduje zmianę sposobu obliczania terminu do jej wniesienia – z chwilą złożenia wniosku termin ten traktuje się tak, jakby od samego początku był terminem 90-dniowym. Skoro zatem w sprawie, w związku z którą skarżący wniósł skargę, termin do jej złożenia rozpoczął bieg 9 lipca 2014 r., to wystąpienie z wnioskiem 9 października 2014 r. nie wywołało – co przyjął skarżący – zawieszenia jego biegu. W dniu złożenia wniosku termin do wniesienia skargi (liczony w dniach) był już przekroczony.

Niezależnie od powyższej przesłanki, samoistnie przesądzającej o odmowie nadania skardze dalszego biegu, Trybunał uznał za konieczne przytoczyć także pozostałe argumenty uzasadniające odmowę. Trybunał ustalił, że istota zarzutów postawionych przez skarżącego dotyczy dwóch kwestii. Po pierwsze, braku możliwości odmowy pełnienia czynności biegłego powołanego ad hoc. Po drugie, braku instancyjnej kontroli postanowienia o powołaniu do pełnienia tej funkcji. W zakwestionowanym postanowieniu Trybunał zwrócił uwagę na to, że dołączone do skargi orzeczenie nie przesądza ani o niemożności wyrażenia woli odmowy sporządzenia opinii przez biegłego powołanego ad hoc, ani o niemożności rozpoznania zażalenia. Akt ten dowodzi jedynie tego, po pierwsze, że Sąd Rejonowy w Żorach – Wydział II Karny postanowił dopuścić dowód z pisemnej uzupełniającej opinii skarżącego i określił mu termin do jej wydania; po drugie, że skarżący stwierdził na rozprawie, iż nie jest już pracownikiem Śląskiego Uniwersytetu Medycznego i może wystawić opinię we własnym zakresie jako biegły; po trzecie, że skarżący złożył przyrzeczenie. Na tej podstawie Trybunał uznał, że zarzuty sformułowane w skardze nie zostały poparte treścią orzeczenia, o którym mowa w art. 47 ust. 2 ustawy o TK, dlatego na podstawie art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK odmówił analizowanej skardze dalszego biegu. Trybunał stwierdził także, że skarżący nie wyjaśnił tego, w jaki sposób zaskarżone przez niego przepisy uniemożliwiły mu wyrażenie woli odmowy sporządzenia opinii, ani tego, w jaki sposób traktują nierówno podmioty podobne (tj. biegłych powoływanych ad hoc oraz biegłych wpisanych na listę sądu okręgowego). Trybunał, wskazawszy na § 6 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 24 stycznia 2005 r. w sprawie biegłych sądowych (Dz. U. Nr 15, poz. 133) oraz poglądy doktryny, zwrócił uwagę na to, że skarżący mógł wystąpić o zwolnienie go z bycia ekspertem. Z kolei odnośnie do sformułowanych w skardze zarzutów niezaskarżalności postanowienia o powołaniu biegłego ad hoc Trybunał zauważył, że o tym, czy dany akt jest niezaskarżalny, przesądza art. 459 k.p.k. Przepis ten określa zarówno przedmiot zażalenia, jak i podmioty, którym ono służy. Ponadto Trybunał stwierdził, że kwestie braku środków odwoławczych należy rozpatrywać w kontekście naruszenia art. 78 Konstytucji, a nie w kontekście postanowień Konstytucji wskazanych w petitum wniesionej skargi konstytucyjnej. Wziąwszy powyższe pod uwagę, Trybunał uznał, że skarga nie spełnia także warunków określonych w art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK.

W zażaleniu z 27 kwietnia 2015 r. skarżący zakwestionował postanowienie Trybunału w całości. Wniósł o uchylenie zaskarżonego rozstrzygnięcia i merytoryczne rozpoznanie skargi. Zdaniem skarżącego Trybunał błędnie zastosował art. 114 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.: dalej: k.c.), „podczas gdy właściwą podstawą rozstrzygnięcia powinna stać się regulacja zawarta w art. 112 k.c.”. Skarżący zarzucił także Trybunałowi „błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę rozstrzygnięcia, wyrażający się w przyjęciu, iż skarżący nie wykazał, w jaki sposób wskazane w skardze konstytucyjnej przepisy uniemożliwiły mu wyrażenie woli odmowy sporządzenia opinii, ani tego, w jaki sposób traktują nierówno podmioty podobne (tj. biegłych powołanych ad causa oraz biegłych wpisanych na listę) – podczas gdy okoliczności te były należycie wykazane zarówno w skardze konstytucyjnej z 8 grudnia 2014 r., jak też w piśmie pełnomocnika skarżącego z 27 stycznia 2015 r.”, tj. w piśmie uzupełniającym braki formalne skargi.



Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:



1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.



2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.



3. W zażaleniu skarżący zarzuca, że Trybunał niewłaściwie obliczył termin do wniesienia skargi. Jego zdaniem Trybunał błędnie zastosował art. 114 k.c. zamiast ogólnej normy dotyczącej terminów oznaczonych w miesiącach, tj. art. 112 k.c. Ponadto skarżący nie zgadza się z poglądem Trybunału, jakoby z chwilą złożenia we właściwym sądzie wniosku o ustanowienie pełnomocnika z urzędu trzymiesięczny termin do wniesienia skargi był traktowany tak, jakby od samego początku był terminem 90-dniowym. Takie rozwiązanie „generuje bowiem niekorzystną sytuację dla skarżącego i to w dodatku ex tunc, a więc od początku biegu terminu do wniesienia skargi”.



3.1. Skarżący nie uwzględnił zatem tego, że w przypadku zawieszenia terminu do wniesienia skargi (w wyniku złożenia wniosku, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK) termin ten zostaje podzielony na dwa okresy: pierwszy, od dnia doręczenia skarżącemu ostatecznego orzeczenia organu władzy publicznej do dnia wystąpienia przez niego z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, i drugi, od dnia powiadomienia pełnomocnika z urzędu o umocowaniu w sprawie do dnia wniesienia skargi konstytucyjnej. Łącznie oba okresy nie mogą przekroczyć trzech miesięcy (art. 46 ust. 1 ustawy o TK). Podzielenie terminu do złożenia skargi na dwa krótsze odcinki czasowe wymaga przy tym każdorazowego dokonania obliczeń zmierzających do sprawdzenia, czy łączna ich suma nie przekracza trzech miesięcy. Zawieszenie biegu terminu następuje z reguły po okresie wyrażonym w dniach, dlatego aby sprawdzić, czy suma dwóch okresów nie przekracza wspomnianych trzech miesięcy, niezbędne jest przyjęcie reżimu przewidzianego w art. 114 k.c., nakazującego traktowanie miesiąca jako 30 dni. W przeciwnym razie dokonanie obliczeń jest niemożliwe.



3.2. Skarżący nie wziął pod uwagę także tego, że sporządzenie skargi konstytucyjnej przez adwokata lub radcę prawnego wymaga czasu. Pełnomocnik musi bowiem zapoznać się ze stanem faktycznym i prawnym sprawy, zgromadzić materiał procesowy, sformułować zarzuty etc. Zatem nawet jeśliby przyjąć, że skarżący skutecznie złożył wniosek o ustanowienie pełnomocnika z urzędu, a sąd ten wniosek uwzględnił, to wyznaczony przez organ samorządu zawodowego pełnomocnik i tak nie miałby już czasu na wniesienie skargi. Trzeba bowiem pamiętać, że skutkiem wystąpienia do sądu z wnioskiem, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK, jest zawieszenie, a nie przerwanie, biegu terminu do wniesienia skargi. Celem wyznaczenia terminu, o którym mowa w art. 46 ust. 1 ustawy o TK jest więc m.in. zdyscyplinowanie skarżących do możliwie rychłego – od momentu doręczenia im ostatecznego orzeczenia – wystąpienia do właściwego sądu rejonowego z wnioskiem o ustanowienie pełnomocnika z urzędu (zob. postanowienia TK z: 19 lipca 2007 r., Ts 208/05, OTK ZU nr 4/B/2007, poz. 161; 31 grudnia 2008 r., Ts 276/08, OTK ZU nr 4/B/2009, poz. 302 oraz 12 marca 2013 r., Ts 193/11, OTK ZU nr 2/B/2013, poz. 166).



3.3. W postanowieniu z 15 kwietnia 2015 r. Trybunał zasadnie przyjął, że skarżący wniósł skargę po terminie określonym w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, i dlatego – na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – prawidłowo odmówił nadania jej dalszego biegu.



4. Jak twierdzi skarżący, w skardze wykazał to, że zakwestionowane przepisy „uniemożliwiły mu wyrażenie woli odmowy sporządzenia opinii”, oraz to, iż „biegły powołany ad hoc nie ma możliwości zaskarżenia postanowienia o powołaniu do czynności biegłego (…)”.



4.1. Skarżący nie uwzględnił zatem argumentów uzasadniających odmowę nadania skardze dalszego biegu. Nie uwzględnił przede wszystkim tego, że – jak wskazał Trybunał – „dołączone do skargi orzeczenie nie przesądza ani o niemożności wyrażenia woli odmowy sporządzenia opinii przez biegłego powołanego ad hoc, ani o niemożności rozpoznania zażalenia”. Tymczasem w myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji „warunkiem sine qua non uruchomienia procedury kontroli konstytucyjności prawa jest określenie sytuacji prawnej skarżącego przez organ władzy publicznej w drodze indywidualnego i władczego orzeczenia kształtującego zakres praw lub obowiązków skarżącego. Skarżący może zatem sformułować zarzut naruszenia konstytucyjnie chronionych wolności lub praw tylko wtedy, gdy sąd lub organ administracji publicznej – w wyroku, decyzji lub innym ostatecznym rozstrzygnięciu – orzeknie o tych wolnościach lub prawach. Niezbędne jest przy tym istnienie związku między zarzucanym naruszeniem konstytucyjnych gwarancji a treścią ostatecznego orzeczenia w sprawie (zob. np. postanowienia TK z 18 kwietnia 2005 r., Ts 176/04, OTK ZU nr 3/B/2005, poz. 134 oraz 5 stycznia 2001 r., Ts 83/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 91)”.



4.2. Skarżący nie przedstawił ostatecznego orzeczenia, dlatego Trybunał – na podstawie art. 49 w związku z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK – prawidłowo odmówił nadania skardze dalszego biegu.



Zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, więc Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – postanowił jak w sentencji.