Pełny tekst orzeczenia

426/4/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 24 lutego 2015 r.
Sygn. akt Ts 375/14

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Marek Zubik,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej P.J. w sprawie zgodności:
art. 24 w zw. z art. 25 i w zw. z art. 26, art. 55 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2013 r. poz. 1403, ze zm.) z art. 67 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 29 grudnia 2014 r. (data nadania) P.J. (dalej: skarżący) wystąpił o zbadanie zgodności art. 24 w zw. z art. 25 i w zw. z art. 26, art. 55 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników (Dz. U. z 2013 r. poz. 1403, ze zm.; dalej: u.s.r. lub ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników) z art. 67 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 30 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano w związku z następującą sprawą. Decyzją z 20 listopada 2012 r. (znak GIW-04869280-1/20) Prezes Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego – Oddział Regionalny w Zielonej Górze, realizując prawomocny wyrok sądu z 3 października 2012 r., przeliczył rentę rolniczą skarżącego z tytułu niezdolności do pracy – stałą od 1 września 2011 r. bezterminowo w wysokości 852,98 zł miesięcznie”. Wyrokiem z 20 czerwca 2013 r. (sygn. akt VI U 1268/12) Sąd Okręgowy w Gorzowie Wielkopolskim – Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie skarżącego od ww. decyzji. Od tego wyroku skarżący złożył apelację, którą Sąd Apelacyjny w Szczecinie – Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych (dalej: Sąd Apelacyjny w Szczecinie) oddalił wyrokiem z 10 czerwca 2014 r. (sygn. akt III AUa 1026/13), doręczonym skarżącemu 22 lipca 2014 r.
Skarżący wskazuje, że art. 24 w zw. z art. 25 i w zw. z art. 26 u.s.r. są niezgodne z art. 67 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 30 Konstytucji w zakresie, w jakim „nie przewidują przy ustalaniu wysokości renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy uwzględnienia sytuacji materialnej uprawnionego i jego usprawiedliwionych potrzeb lub chociażby nie przewidują możliwości podwyższenia wysokości świadczenia rentowego na podstawie szczególnych okoliczności związanych z sytuacją materialną i usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego”. Ponadto, zdaniem skarżącego również art. 55 ust. 1 i 2 u.s.r. naruszają przysługujące mu prawa wynikające z art. 67 ust. 1 oraz art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 30 Konstytucji w zakresie, w jakim „nie przewidują możliwości podwyższenia wysokości renty rolniczej z tytułu niezdolności do pracy na podstawie szczególnych okoliczności związanych z sytuacją materialną i usprawiedliwionymi potrzebami uprawnionego”.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej jest przepis (norma prawna), na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o wolnościach lub prawach albo o obowiązkach skarżącego określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), czy postawione w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK), a także czy nie występuje okoliczność wskazana w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub ust. 3 ustawy o TK.
W świetle art. 46 ust. 1 ustawy o TK skarga konstytucyjna może być wniesiona po wyczerpaniu drogi prawnej, o ile droga ta jest przewidziana, w ciągu trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu prawomocnego wyroku, ostatecznej decyzji lub innego ostatecznego rozstrzygnięcia. Termin do wniesienia skargi ma charakter materialnoprawny i nie podlega przywróceniu.
Prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z 10 czerwca 2014 r. doręczono skarżącemu 22 lipca 2014 r. i z tym dniem rozpoczął bieg trzymiesięczny termin do wniesienia skargi konstytucyjnej.
W myśl art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK w razie niemożności poniesienia kosztów pomocy prawnej skarżący może zwrócić się do sądu rejonowego swojego miejsca zamieszkania o ustanowienie dla niego adwokata lub radcy prawnego z urzędu – zgodnie z przepisami ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) – w celu sporządzenia skargi konstytucyjnej. Jak stanowi art. 48 ust. 2 zdanie drugie ustawy o TK, do czasu rozstrzygnięcia wniosku przez sąd nie biegnie termin określony w art. 46 ust. 1 ustawy o TK. Z dniem złożenia wniosku do właściwego rzeczowo i miejscowo sądu ulega zatem zawieszeniu bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie z 21 marca 2013 r., SK 32/12, OTK ZU nr 3/A/2013, poz. 37). Zgodnie z utrwaloną linią orzeczniczą Trybunału zawieszenie terminu do złożenia skargi konstytucyjnej trwa do dnia, w którym adwokat lub radca prawny dowiedział się o ustanowieniu go pełnomocnikiem w sprawie sporządzenia skargi konstytucyjnej (zob. m.in. postanowienia TK z 9 października 2006 r., Ts 91/06, OTK ZU nr 5/B/2006, poz. 247 oraz 21 marca 2013 r., SK 32/12).
W dniu 3 października 2014 r. skarżący wystąpił do Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z wnioskiem o ustanowienie dla niego profesjonalnego pełnomocnika z urzędu. Z tym też dniem uległby zawieszeniu bieg terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej, gdyby skarżący złożył wniosek we właściwym miejscowo i rzeczowo sądzie. Trybunał stwierdza jednak, że sądem, do którego skarżący złożył swój wniosek, nie był sąd, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy o TK. Dlatego też postanowieniem z 30 października 2014 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie słusznie uznał się za niewłaściwy (miejscowo i rzeczowo) i – jak ustalił pracownik Biura Trybunału Konstytucyjnego – 4 listopada 2014 r. przekazał sprawę do rozpoznania (właściwemu) Sądowi Rejonowemu w Gorzowie Wielkopolskim – Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych. Dopiero ten sąd – postanowieniem z 26 listopada 2014 r. (sygn. akt IV Po 144/14) – ustanowił dla skarżącego pełnomocnika z urzędu, którego 9 grudnia 2014 r. wyznaczyła Okręgowa Rada Adwokacka w Zielonej Górze. Informację o wyznaczeniu doręczono adwokatowi 15 grudnia 2014 r. Termin do wniesienia skargi nie mógł jednak wznowić biegu, ponieważ nigdy nie uległ zawieszeniu – upłynął bowiem już 22 października 2014 r.
Wbrew odmiennemu stanowisku skarżącego treść art. 200 k.p.c., a w szczególności jego § 3, nie daje podstaw do przyjęcia, że złożenie wniosku określonego w art. 48 ust. 2 ustawy o TK do niewłaściwego miejscowo lub rzeczowo sądu skutkuje wstrzymaniem biegu terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej. Stosownie do art. 200 § 1 zdanie pierwsze i § 3 k.p.c. sąd, który stwierdzi swą niewłaściwość, przekaże sprawę sądowi właściwemu, przy czym czynności (procesowe) dokonane w sądzie niewłaściwym pozostają w mocy. Z art. 48 ust. 2 zdanie pierwsze ustawy o TK jasno jednak wynika, który sąd jest właściwym adresatem wniosku skarżącego. Składając swój wniosek do sądu niewłaściwego, skarżący ryzykuje zatem wygaśnięcie terminu przewidzianego do wniesienia skargi konstytucyjnej. Nie ma także podstaw, by przez analogię stosować powołany przez skarżącego art. 369 § 3 zdanie pierwsze k.p.c., zgodnie z którym termin do wniesienia apelacji uważa się za zachowany również wtedy, gdy przed jego upływem strona wniosła apelację do sądu drugiej instancji (zamiast prawidłowo do sądu pierwszej instancji). Trzeba podkreślić, że termin ten – w odróżnieniu od materialnoprawnego terminu statuowanego w art. 46 ust. 1 ustawy o TK – ma charakter procesowy (m.in. podlega przywróceniu). Z upływem trzech miesięcy od doręczenia skarżącemu ostatecznego rozstrzygnięcia wygasa zaś konstytucyjne prawo podmiotowe, przyznane mu w art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Trybunał zwraca też uwagę na to, że dopuszczenie wstrzymania biegu terminu w związku ze złożeniem wniosku o udzielenie pomocy prawnej z urzędu do niewłaściwego sądu może prowadzić do nieuzasadnionego wydłużenia terminu do wniesienia skargi konstytucyjnej w tych sytuacjach, w których skarżący może ponieść koszty pomocy prawnej (co zweryfikuje dopiero sąd, oddalając wniosek skarżącego).
Wobec powyższego Trybunał stwierdza, że skargę wniesiono po terminie określonym w art. 46 ust. 1 ustawy o TK, co – niezależnie od spełnienia przez skargę innych przesłanek warunkujących jej dopuszczalność – uzasadnia odmowę nadania jej dalszego biegu (art. 39 ust. 1 pkt 1 w zw. z art. 46 ust. 1 ustawy o TK).
Niezależnie od powyższego Trybunał uznaje zarzuty skargi za oczywiście bezzasadne.
Zdaniem skarżącego ustawa o ubezpieczeniu społecznym rolników zawiera braki, które „powinny zostać uzupełnione poprzez wprowadzenie zapisów umożliwiających wyliczenie wysokości świadczenia z uwzględnieniem takich przesłanek jak sytuacja materialna i usprawiedliwione potrzeby uprawnionego lub co najmniej umożliwienie podwyższenia takiego świadczenia w drodze wyjątku w oparciu o wspomniane przesłanki”. Jak bowiem podkreśla skarżący, „zasady ustalania wysokości świadczenia rentowego określone w art. 24-26 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników, jak również zasady przyznawania tego świadczenia i ustalania jego wysokości na podstawie art. 55 ust. 1 i ust. 2 [tej] ustawy (…) są niepełne, albowiem uniemożliwiają jakiekolwiek odstępstwo w sytuacjach skrajnych, co prowadzi do uzyskiwania niskich świadczeń na poziomie naruszającym konstytucyjne prawa skarżącego”, wynikające z art. 67 ust. 1 i art. 67 ust. 1 w zw. z art. 2 i w zw. z art. 30 Konstytucji.
Trybunał zwraca uwagę na to, że naruszenie prawa do zabezpieczenia społecznego skarżącego miało polegać na przyznaniu mu – na podstawie zakwestionowanych przepisów – renty, która „nie zaspokaja potrzeb pięcioosobowej rodziny skarżącego”. Należy jednak podkreślić, że nie taka jest funkcja świadczenia przyznanego skarżącemu i w tym zakresie skarżący nie wykazał związku pomiędzy opisanym przez siebie „pominięciem prawodawczym” a rzekomym naruszeniem jego prawa do zabezpieczenia społecznego. Tym samym jako bezpodstawne należy uznać wywody skarżącego, zgodnie z którymi „»korygowanie« wysokości świadczeń w pierwszej kolejności powinno następować poprzez możliwość podwyższenia świadczenia podstawowego, jakim jest świadczenie ubezpieczeniowe. Dopiero w dalszej kolejności ochrona godnej egzystencji powinna następować poprzez świadczenia z pomocy społecznej, albowiem w ramach zabezpieczenia społecznego mają one charakter uzupełniający, zwłaszcza w sytuacjach, gdy brak jest spełnienia warunków do przyznania świadczeń ubezpieczeniowych”. W ocenie Trybunału skarżący chciałby nadać inne znaczenie i inny cel rencie, która została mu przyznana na podstawie zaskarżonych przepisów, z tytułu – co trzeba podkreślić – niezdolności do pracy. Ochrony, która umożliwiałaby skarżącemu zaspokojenie potrzeb swojej rodziny, powinien on był poszukiwać zatem wśród przepisów innych niż zaskarżone, a w szczególności w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej (Dz. U. z 2013 r. poz. 182, ze zm.).
Przedstawione argumenty przemawiają za oczywistą bezzasadnością zarzutów skargi, dlatego również z tej przyczyny należało odmówić nadania jej dalszego biegu (art. 49 w zw. z art. 36 ust. 3 ustawy o TK).

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.