Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 12 czerwca 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SA Jan Szachułowicz

Sędziowie:SA Katarzyna Polańska - Farion (spr.)

SA Jacek Sadomski

Protokolant:st. sekr. sąd. Monika Likos

po rozpoznaniu w dniu 12 czerwca 2013 r. w Warszawie

na rozprawie sprawy z powództwa S. M.

przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W.

o zapłatę

na skutek apelacji powódki

od wyroku Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie

z dnia 18 września 2012 r., sygn. akt II C 397/09

I.  zmienia zaskarżony wyrok w części w ten sposób, że zasądza od (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na rzecz S. M. kwotę 330 097 (trzysta trzydzieści tysięcy dziewięćdziesiąt siedem) złotych z ustawowymi odsetkami od dnia 30 kwietnia 2009 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 24 900,82 złotych (dwadzieścia cztery tysiące dziewięćset złotych i osiemdziesiąt dwa grosze) tytułem zwrotu kosztów procesu;

II.  oddala apelację w pozostałej części;

III.  zasądza od (...) Bank S.A. z siedzibą w W. na rzecz S. M. kwotę 21 905 (dwadzieścia jeden tysięcy dziewięćset pięć) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania apelacyjnego.

Sygn. akt I ACa 1558/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 18 września 2012 roku Sąd Okręgowy Warszawa - Praga w Warszawie oddalił powództwo S. M. przeciwko (...) Bank S.A. z siedzibą w W. o zapłatę kwoty 330 097 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 16 listopada 2008r. do dnia zapłaty i zasądził od powódki na rzecz pozwanego 3600 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd ten ustalił, że S. M. zawarła z Bankiem (...) S.A. z siedzibą w P. umowę wkładu oszczędnościowego. W dniu 11 lutego 2000 r. została ogłoszona upadłość Banku (...) S.A. W tym dniu powódka posiadała w w/w banku zdeponowaną na czterech rachunkach kwotę 700 974 zł. Bankowy Fundusz Gwarancyjny wypłacił powódce 40 780 zł. Przedsiębiorstwo bankowe upadłego kupił (...) Bank Spółka Akcyjna z siedzibą w W.. Nabycie nastąpiło w stanie wolnym od wszelkich obciążeń, z wyjątkiem zobowiązań stanowiących wierzytelności z tytułu środków zgromadzonych na rachunkach bankowych umieszczonych na liście wierzytelności, z uwzględnieniem kwot wynikających z oświadczeń wierzycieli o zrzeczeniu się dochodzenia części swoich roszczeń. Na ostatecznej liście wierzytelności widniała wierzytelność powódki, której ta rzekomo zrzekła się - 330 097 zł oraz pozostała część wierzytelności – 330097 zł. Informacja o zmianie listy wierzytelności i wypłatach dokonywanych na jej podstawie została publicznie obwieszczona w dniu 2 października 2008 r. Na skutek zawiadomienia powódki Prokuratura Rejonowa w Poznaniu prowadziła śledztwo w sprawie usiłowania doprowadzenia jej do niekorzystnego rozporządzenia mieniem za pomocą oświadczenia o cofnięciu wierzytelności wraz z zrzeczeniem się roszczenia Śledztwo wykazało, że pismo i podpis pod oświadczeniem zostały sfałszowane, jednakże wobec niewykrycia sprawcy postępowanie umorzono. Biegły sądowy z zakresu badania pisma ręcznego dopuszczony w niniejszym postępowaniu również potwierdził, że pismo ręczne, którym wypełniono oświadczenie o redukcji wierzytelności nie zostało nakreślone przez powódkę ani też nie zostało przez nią podpisane Kwota 330 097 zł została wypłacona przez pozwany bank na żądanie powódki w listopadzie 2008r.

Analizując powyższe ustalenia faktyczne Sąd Okręgowy doszedł do wniosku, że dokument oświadczenia o częściowym cofnięciu przez powódkę wierzytelności wraz z zrzeczeniem się roszczenia nie jest wiarygodny, został bowiem podrobiony, na jego podstawie nie można więc przyjąć , iż powódka zredukowała swoją wierzytelność w stosunku do upadłego banku o 50 %. Nie daje to jednak powódce prawa do dochodzenia tej wierzytelności w stosunku do pozwanego. Pozwany nabył przedsiębiorstwo bankowe w postępowaniu upadłościowym i był odpowiedzialny wyłącznie za wypłatę zobowiązań widniejących na liście wierzytelności. Nie brał udziału w procesie ustalania kwot wierzytelności, ani też sporządzenia i zatwierdzenia tej listy, otrzymał ją dopiero przy zawarciu umowy. Z tego względu nie można było uznać, że zachodzi związek przyczynowy między szkodą powódki, a działaniem pozwanego. Nie zaistniały okoliczności, które przemawiałyby za uznaniem winy pozwanego. Niezależnie sąd podkreślił, iż powódka nie zadbała w należyty sposób o swoje interesy, nie zapoznała się z listą wierzytelności i nie skorzystała z przewidzianych w prawie upadłościowym środków służących jej podważeniu. W ocenie sądu obiektywny miernik staranności osoby, która zdeponowała w banku znaczne oszczędności, powinien wiązać się z regularnym zainteresowaniem, co dzieje się z środkami, tym bardziej, że sprawa upadłości Banku (...) była nagłaśniana w mediach.

W apelacji od powyższego wyroku powódka zarzuciła :

-naruszenie art. 438 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1112) oraz art. 165 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 roku Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) polegające na zaniechaniu zastosowania tych przepisów;

- naruszenie art. 361 § 1 k.c. , art. 362 k.c. oraz art. 415 k.c. polegające na błędnym zastosowaniu tych przepisów;

- naruszenie art. 2 i 21 Konstytucji RP polegające na tym, że sąd nie zastosował zasady demokratycznego państwa prawa i zasady poszanowania prawa własności, pomimo, że powinien był je zastosować; a także, że w zw. z art. 8 ust. 2 Konstytucji nie zastosował w/w przepisów bezpośrednio;.

- z ostrożności procesowej, z uwagi na niejasną podstawę prawną rozstrzygnięcia, zarzucono nadto naruszenie art. 438 ustawy z dnia 28 lutego 2003 roku Prawo upadłościowe i naprawcze (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1112) oraz art. 165 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Prawo bankowe (Dz. U. z 2002 roku Nr 72, poz. 665 z późn. zm.) w związku z art. 353 k.c. poprzez ich błędną interpretację, polegającą na przyjęciu, że zasada swobody umów pozwala na wyłączenie lub ograniczenie odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa bankowego

W konkluzji skarżąca wniosła o zmianę wyroku i zasądzenie od pozwanego kwoty 330 097 złotych wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 16 listopada 2008 roku do dnia zapłaty i kosztami procesu.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje :

Apelacja jest uzasadniona.

Uzasadnienie zaskarżonego wyroku – wbrew wymogom art. 328 § 2 k.p.c. - nie wyjaśnia podstawy prawnej rozstrzygnięcia. Z poczynionych rozważań można jedynie wnosić, iż odpowiedzialność pozwanego rozpatrywano w płaszczyźnie odszkodowawczej. Tymczasem, jak słusznie zaznaczyła skarżąca, do przesłanek naprawienia szkody pozew w ogóle się nie odwoływał, nawiązując wprost do konstrukcji wykonania obowiązku kontraktowego pozwanego. Można dodać, że choć przytoczone przepisy prawa materialnego nie były dla sądu wiążące, to jednak - jako umocowujące i uzupełniające podstawę faktyczną żądania - nie mogły być pominięte, zwłaszcza wobec ich wskazania przez profesjonalnego pełnomocnika (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 października 1999 r., III CKN 407/98, Lex nr 50697).

Zarówno w judykaturze, jak również w doktrynie dominuje stanowisko, które sąd odwoławczy w pełni podziela, iż co do zasady w sytuacji niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania wierzycielowi służy w pierwszej kolejności roszczenie o wykonanie zobowiązania w naturze, zgodnie z zasadą realnego wykonania zobowiązania . Tak długo więc, jak strony łączy więź zobowiązaniowa, a świadczenie jest możliwe do spełnienia – wierzycielowi przysługuje przede wszystkim roszczenie o spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania, przy czym może on także celem wymuszenia wykonania zobowiązania skorzystać z drogi sądowej, jak również może dochodzić swoich roszczeń w postępowaniu egzekucyjnym. Zakres przewidzianego w art. 471 k.c. roszczenia odszkodowawczego nie obejmuje umówionego świadczenia, jeżeli może być skutecznie dochodzone, a przypadek taki zachodzi z pewnością, gdy przedmiotem świadczenia jest określona w umowie, ustawie, zasadach współżycia społecznego i ustalonych zwyczajach suma pieniężna Dopiero gdy uzyskanie świadczenia na drodze przymusu będzie niemożliwe, a jednocześnie nie zajdą jakiekolwiek przyczyny, określone prawem, skutkujące wygaśnięciem zobowiązania – wówczas naruszenie zobowiązania uprawniało będzie wierzyciela do żądania naprawienia szkody (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 kwietnia 2008 r., V CSK 515/07, Lex 395257, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 18 grudnia 1985 r., III CZP 64/85, OSNC 1986/11/171, wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 20 listopada 2008 r., I ACa 595/08, Lex 491179., wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 stycznia 2009 r., II CSK 435/08, Lex nr 527121 oraz Agnieszka Rzetecka-Gil – Komentarz do Kodeksu cywilnego LEX/el. 2010 ).

W świetle powyższego sięganie do zasad odpowiedzialności odszkodowawczej i ocena zachowania pozwanego przez pryzmat przesłanek budujących tę odpowiedzialność (unormowaną w art. 415 k.c. czy nawet art. 471 k.c.) nie była uprawniona, a to czyni zasadnym zarzut wadliwego zastosowania przepisów wskazanych w punkcie drugim apelacji.

W sprawie domagano się zasądzenia kwoty odpowiadającej części wierzytelności z umowy rachunku bankowego. Poza sporem pozostawał przy tym fakt zawarcia przez powódkę umowy rachunku bankowego i zdeponowania na nim kwoty objętej żądaniem. Z art. 725 k.c. i art. 726 k.c. wynika, że przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku do przechowywania jego środków pieniężnych, z obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części na każde żądanie. Na ograniczenia w tej mierze, wypływające z zawartej umowy, strony nie powoływały się, toteż powódka była uprawniona do wystąpienia o zwrot całości wpłaconych środków pieniężnych.

Obowiązek powyższy obciążał przede wszystkim Bank (...) S.A., który był drugą stroną stosunku obligacyjnego ukonstytuowanego umową rachunku bankowego. Nie może jednak budzić wątpliwości, iż zobowiązanie to przejął pozwany - nabywca przedsiębiorstwa bankowego upadłego Banku (...), w zakresie w jakim wierzytelności powódki nie zostały zaspokojone przez Bankowy Fundusz Gwarancyjny (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 16 lipca 1997r., III CZP 22/97, OSNC 1997/12/87). Przesądza o tym wprost treść art. 165 ust. 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (Dz.U. nr 140, poz. 939 ze zm.), w brzmieniu obowiązującym do dnia 1 października 2003r. (por. art. 536 ustawy z dnia 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe i naprawcze - Dz.U. nr 60, poz. 535 ze zm.). Zgodnie z powołanym przepisem nabycie przedsiębiorstwa bankowego następowało w stanie wolnym od obciążeń, z wyjątkiem zobowiązań z rachunku bankowego i służebności gruntowych. Było to rozwiązanie szczególne w stosunku do art. 113 § 2 rozporządzenia Prezydenta Rzeczypospolitej z dnia 24 października 1934 roku Prawo upadłościowe (Dz.U. nr 93, poz. 834 ze zm.); regulowało też kwestię odpowiedzialności za długi upadłego przedsiębiorstwa bankowego w sposób odmienny niż w przypadku zbycia przedsiębiorstwa w ujęciu kodeksu cywilnego (por. M. Poźniak – Niedzielska „Sprzedaż przedsiębiorstwa bankowego w upadłości” w „Studia z prawa prywatnego gospodarczego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Ireneusza Weissa”, Zakamycze 2003, str. 229). Można dodać, ze podobnie problem ten normuje obecnie obowiązująca ustawa z dnia 28 lutego 2003r. Prawo upadłościowe i naprawcze w art. 438 ust. 1.

W związku z wyłączeniem przepisów ogólnych przyjąć należy, że odpowiedzialność nabywcy przedsiębiorstwa bankowego nie ogranicza się jedynie do wartości nabytego przedsiębiorstwa; będzie on zobligowany do zaspokojenia wierzycieli upadłego z tytułu rachunków bankowych nawet wtedy, gdy łączna wartość wierzytelności przekroczy wartość przedmiotu nabycia. Podstawą do uwolnienia od odpowiedzialności nie mogą być również względy podmiotowe wpisane w ramy art. 554 k.c. Oznacza to w konsekwencji obowiązek spełnienia świadczenia niezależnie od stopnia staranności ukierunkowanej na uzyskanie wiedzy o zobowiązaniach i ich zakresie w chwili nabycia przedsiębiorstwa. Wobec bezwzględnie obowiązującego charakteru omawianych regulacji, za niedopuszczalne uznać trzeba odmienne ukształtowanie - w umowie pomiędzy zbywcą i nabywcą przedsiębiorstwa - zasad zaspokojenia wierzytelności z rachunków bankowych w stosunku do posiadaczy tych rachunków.

Wymaga zaznaczenia, że w doktrynie dominuje pogląd, iż w przypadku zbycia przedsiębiorstwa bankowego upadłego w/w przepisy szczególne określają wyłączny sposób zaspokojenia wierzytelności z tytułu rachunków bankowych i nie zachodzi potrzeba ani możliwość rozliczenia tych wierzytelności w podziale masy upadłości. Zarówno bowiem art. 440 prawa upadłościowego i naprawczego, jak i poprzednio obowiązujący art. 167 prawa bankowego, ustalając kolejność zaspokojenia z funduszów masy upadłości, zakładały jej stosowanie przy zaspakajaniu należności nieobjętych zapisami art. 438 ust. 1 prawa upadłościowego i naprawczego czy art. 165 ust. 3 prawa bankowego (por. A Jakubecki , F. Zedler „Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz” Lex 2011). Funkcja ochronna posiadaczy rachunków bankowych nie byłaby zatem należycie realizowana w razie umownego wyłączenia lub zawężenia odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa bankowego.

Jak jednak zauważono w judykaturze, treść art. 165 prawa bankowego adresowana jest do stron umowy nim regulowanej. Przepis nie wyklucza wiec dopuszczalności zmodyfikowania treści umowy konkretnego rachunku bankowego w umowie zawartej pomiędzy posiadaczem rachunku a nabywcą przedsiębiorstwa bankowego czy też przyszłym nabywcą takiego przedsiębiorstwa. Takie indywidualne porozumienia pozostają w granicach swobody umów wyznaczonych art. 3531 k.c. (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 28 listopada 2003r., IV CK 238/02, Lex nr 462945).

W stanie faktycznym sprawy oświadczenie takie co do wierzytelności powódki zostało złożone, niemniej badanie treści jego postanowień i w ich kontekście skuteczności częściowego zwolnienia pozwanego z długu jest bezprzedmiotowe. Nie były kwestionowane wyniki przeprowadzonych w niniejszym postępowaniu i postępowaniu karnym analiz pisma, które kategorycznie wykluczyły sporządzenie oraz podpisanie spornego dokumentu przez skarżącą. Trudno więc przyjąć, by doszło do wyrażenia osobiście przez powódkę oświadczenia woli o treści ujętej w dokumencie. Nie formułowano również w toku procesu argumentów i nie zgłaszana dowodów, pozwalających na stwierdzenie pochodzenia oświadczenia od przedstawiciela powódki, umocowanego przy tym dostatecznie do dokonania tego rodzaju czynności. Uzasadnia to trafność stanowiska apelacji, iż nie zostało złożone przez powódkę oświadczenie woli, które mogłoby prowadzić do modyfikacji granic obowiązku upadłego banku i nabywcy jego przedsiębiorstwa.

Granice te wyznaczone są normami należącymi do sfery prawa materialnego. To ono kształtuje prawa i obowiązki, prawo procesowe służy jedynie do dochodzenia praw i korzystania z uprawnień wynikających z prawa materialnego. Prawo procesowe nie określa zatem samodzielnie sytuacji prawnej stron. Fakt , iż wierzytelność powódki nie została ujęta w pełnym zakresie na liście wierzytelności nie może być zatem rozstrzygający. Wymaga podkreślenia, że nawet odmowa uznania wierzytelności w całości lub części w postępowaniu upadłościowym nie ma skutku powagi rzeczy osądzonej i nie przesądza, iż wierzytelność rzeczywiście nie istnieje. Znaczenie takiej odmowy nie wykracza poza postępowanie upadłościowe . Wierzyciel, który nie uzyskał zaspokojenia swej należności w postępowaniu upadłościowym, może jej dochodzić na zasadach ogólnych. Ponieważ upadły bank od chwili nabycia jego przedsiębiorstwa przez inny bank nie ponosi żądnej odpowiedzialności za zobowiązania wynikające z rachunków bankowych, za zobowiązania te odpowiada odtąd bank będący nabywcą przedsiębiorstwa i do niego mogą być kierowane stosowne żądania (por. S. Gurgul „Prawo upadłościowe i naprawcze. Komentarz”, Wydawnictwo C.H.Beck 2005, str. 1058).

Z powyższych względów apelacja w znacznej mierze podlegała uwzględnieniu. Zbędna w tej sytuacji stawała się analiza pozostałych zarzutów apelacji, odwołujących się zwłaszcza do przepisów Konstytucji RP, skoro dostateczną ochronę zapewniały powódce wskazane uregulowania szczególne ze sfery prawa cywilnego. Uzasadniały one, zgodnie z art. 386 § 1 k.p.c. , zmianę wyroku i zasądzenie dochodzonej kwoty.

Odsetki ustalono od dnia następnego od dnia doręczenia odpisu pozwu ( por. k. 78). Wymaga przy tym podkreślenia, że w sprawie nie chodziło o rozliczenie odsetek umownych za korzystnie z kapitału, jak zdawał się dowodzić pozwany, lecz odsetki za opóźnienie w rozumieniu art. 481 § 1 k.c. W judykaturze przyjmuje się, że dłużnik popada w opóźnienie, jeśli nie spełnia świadczenia pieniężnego w terminie, w którym stało się ono wymagalne, także wtedy, gdy kwestionuje istnienie lub wysokość świadczenia (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 października 2003 r., II CK 146/02, Lex nr 82271 czy wyrok z dnia 17 maja 2000 r., I CKN 302/00, Lex nr 52411). W rozpatrywanym przypadku dopiero data doręczenia odpisu pozwu mogła być uznana za spełniającą kryteria z art. 455 k.c. Twierdzenie strony powodowej o wcześniejszym wezwaniu pozwanego do zwrotu środków zgromadzonych na rachunku bankowym, nie zostało wykazane. Jakkolwiek miedzy stronami była prowadzona korespondencja, jednak zmierzała ona przede wszystkim do wyjaśnienia powstałej sytuacji faktycznej i prawnej. Brak jest w treści złożonych dokumentów jednoznacznego wezwania do spełnienia świadczenia objętego żądaniem pozwu.

Apelacja w części dotyczącej rozstrzygnięcia o odsetkach za okres od daty określonej w pozwie do daty doręczenia pozwu, jako bezzasadna, podlegała w konsekwencji oddaleniu na mocy art. 385 k.p.c.

O kosztach orzeczono zgodnie z art. 100 zdanie drugie k.p.c., stosowanym w postępowaniu apelacyjnym poprzez art. 391 § 1 k.p.c. Na koszty te składały się : w postępowaniu przed sądem I instancji – opłata od pozwu , wydatki na biegłego oraz wynagrodzenie i wydatki pełnomocnika ; w postępowaniu apelacyjnym – opłata od apelacji i wynagrodzenie pełnomocnika.