Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 5 lutego 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 5 lutego 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa A. M. i J. M.

przeciwko A. S.

o zapłatę

na skutek apelacji powodów

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie

z dnia 14 lipca 2014 r. sygn. akt I C 1804/12

1.  zmienia zaskarżony wyrok w punkcie II w ten sposób, że punktowi I i II nadaje treść:

„I. zasądza od A. S. solidarnie na rzecz A. M. i J. M. kwoty 138 476,72 zł (sto trzydzieści osiem tysięcy czterysta siedemdziesiąt sześć złotych 72/100) z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2010 r. oraz 104 645,80 zł (sto cztery tysiące sześćset czterdzieści pięć złotych 80/100) z odsetkami ustawowymi od dnia 19 października 2012 r.

II. oddala powództwo w pozostałej części.;

2.  oddala apelację w pozostałym zakresie;

3.  zasądza od pozwanego na rzecz powodów kwotę 2 748 zł (dwa tysiące siedemset czterdzieści osiem złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Marek Boniecki SSA Wojciech Kościołek SSA Elżbieta Uznańska

Sygn. akt I ACa 874/15

Uzasadnienie wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie

z dnia 5 lutego 2016 r.

Powodowie A. M. i J. M. domagali się zasądzenia od A. S. kwoty 337.359 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2014 r. oraz odsetek ustawowych liczonych od kwoty 1.850.000 zł od dnia 15 maja 2010 r. do dnia zapłaty.

Dochodzona pozwem kwota 337.359 zł stanowi sumę odsetek ustawowych od kwot: 400.000 zł, 1.050.000 zł oraz 400.000,00 zł – wynikających z zawartych między stronami umów przedwstępnych - liczoną według stanu na dzień 14 maja 2010 r. z uwagi na brak zapłaty w wyznaczonym terminie .

W sprzeciwie od nakazu zapłaty pozwany wniósł o oddalenie powództwa, ewentualnie o odrzucenie pozwu w całości lub zawieszenie postępowania.

Pismem z dnia 23 października 2012 r. powodowie w związku z częściową zapłatą należności głównych zmodyfikowali żądanie pozwu, wnosząc o zapłatę: 337.359 zł z ustawowymi odsetkami od 14 maja 2010 r., 104.645,80 zł z ustawowymi odsetkami od 19 października 2012 r.; odsetek ustawowych liczonych: od kwoty 1.050.000 zł od dnia 15 maja 2010 r., od kwoty 68.069,63 zł od dnia 6 września 2011 r.

Pismem z dnia 5 maja 2014 r. powodowie ponownie zmodyfikowali żądanie pozwu w ten sposób, że cofnęli żądanie zasądzenia odsetek od kwoty 68.096,63 zł liczonych od dnia 6 września 2011 r. Na rozprawie dnia 7 lipca 2014 r. powodowie kolejny raz zmodyfikowali żądanie poprzez cofnięcie pozwu w zakresie odsetek od kwoty 1.050.000 zł oraz skapitalizowanych odsetek od tej kwoty.

Wyrokiem z dnia 14 lipca 2015 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zasądził od pozwanego na rzecz powodów jako wierzycieli solidarnych kwotę 224.345,40 zł z ustawowymi odsetkami od 14 lipca 2014 r. do dnia zapłaty; oddalił powództwo w pozostałej części oraz orzekł o kosztach procesu.

Sąd Okręgowy ustalił stan faktyczny szczegółowo zaprezentowany w uzasadnieniu zaskarżonego wyroku, z którego wynika, że powodowie jako kupujący i pozwany jako sprzedający zawarli trzy notarialne umowy przedwstępne na kupno działek w K. w datach: 21 grudnia 2007 r. – Rep. A nr(...), 6 lutego 2008 r. – Rep. A nr(...)i 21 kwietnia 2008 r. – Rep. A nr(...)W każdej z tych umów ustalono termin zawarcia warunkowej umowy sprzedaży do dnia 20 grudnia 2008 r., a następnie pod warunkiem nieskorzystania przez Agencję Nieruchomości rolnych z prawa pierwokupu termin zawarcia umowy przenoszącej własność, najpóźniej do 15 lutego 2009 r. Każdej z ww. umów przedwstępnych towarzyszyło notarialne przekazanie przez powodów pieniędzy dla pozwanego na poczet kupna działek - do depozytu kancelarii notarialnej, w której sporządzano te umowy. Przekazali powodowie w ten sposób do depozytu kwoty: 400.000 zł, 1.050.000 zł i 400.000 zł, które zgodnie z treścią protokołów przyjęcia tych kwot do depozytu miały być przelane na konto pozwanego w dniu zawarcia umów przedwstępnych. Z treści tych umów wynikało też, że kwoty przelane na konto pozwanego miały być przez niego zwrócone powodom w przypadku niezawarcia warunkowej umowy sprzedaży lub umowy przenoszącej własność w terminie 7 dni od doręczenia mu wezwania do zwrotu ceny. Do zawarcia umów przyrzeczonych nie doszło, bowiem nie ziścił się jeden z warunków, od którego spełnienia powodowie uzależniali zawarcie umów, a mianowicie nie otrzymali oni prawomocnej decyzji o warunkach zabudowy. Listem poleconym doręczonym 6 stycznia 2009 r. powodowie wezwali pozwanego do zwrotu pobranych kwot w terminie 7 dni, a następnie wystąpili skutecznie do sądu o nadanie ww. aktom notarialnym klauzul wykonalności. Dnia 25 marca 2010 r. powodowie wezwali pozwanego do zapłaty kwoty 299.074 zł z tytułu odsetek ustawowych od niezwróconych kwot 400.000 zł, 1.050.000 zł i 400.000 zł, liczonych od 18 grudnia 2008 r. do 25 marca 2010 r. Pozwany nie godząc się na zwrot zaliczek, wniósł o pozbawienie wykonalności tytułów wykonawczych i w każdym przypadku uzyskał pozytywne dla siebie rozstrzygnięcie, z powodu nieważności notarialnych umów przedwstępnych. Powodowie wystąpili do sądu o zasądzenie kwot przekazanych pozwanemu w ramach ww. umów (a także wcześniejszej umowy z 20 kwietnia 2007 r.) jako ceny nabycia działek w K., do których nabycia nie doszło i uzyskali: wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 7 lutego 2012 r. - sygn. I C 1881/11, zasądzający kwotę 68.096,63 zł z ustawowymi odsetkami od 6 września 2011 r. (powodowie domagali się zwrotu zaliczki 400.000 zł z umowy z dnia 6 lutego 2008 r.); wyrok Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 8 maja 2012 r. - sygn. I C 964/10, zasądzający kwotę 2.744.844,50 zł z odsetkami od 15 maja 2010 r., kwotę 492.595,30 zł z odsetkami od 15 maja 2010 r., kwotę 5.008,53 zł z odsetkami od 22 listopada 2011 r., kwotę 11.359,22 zł z odsetkami od 7 marca 2012 r. (z umowy z dnia 20 kwietnia 2007 r.); nakaz zapłaty z dnia 17 września 2012 r. - sygn. I Nc 203/12, zasądzający dla powodów od pozwanego kwotę 1.050.000 zł z umowy z dnia 21 kwietnia 2008 r.

W ustalonym przez siebie stanie faktycznym Sąd Okręgowy przyjął, że powodowie po kilkukrotnej modyfikacji żądania domagali się jeszcze tylko odsetek od jednej z trzech wymienionych w pozwie zaliczek przekazanych pozwanemu, a mianowicie od zaliczki w wysokości 400.000 zł z tytułu umowy przedwstępnej z dnia 21 grudnia 2007 r. Rep. A nr (...). Co do odsetek od pozostałych dwóch zaliczek - zdaniem Sądu pierwszej instancji - powodowie cofnęli żądanie, wobec zapłaty tych kwot przez pozwanego lub obowiązku ich zapłaty wynikającego z innego orzeczenia sądowego - a co do którego to cofnięcia postępowanie zostało umorzone. Zdaniem Sądu termin płatności kwoty 400.000 zł upłynął 13 stycznia 2009 r. i dalej obliczył, że: od dnia 14 stycznia 2009 r. powinny być naliczane odsetki ustawowe od kwoty 400.000 zł; na dzień 27 kwietnia 2012 r. - kwota główna plus odsetki wyniosła 570.049,80 zł, ale tego dnia pozwany wpłacił powodom 296.400 zł. Po jej odliczeniu od kwoty 570.049,80 zł pozostała kwota 273.649,80 zł; na dzień 23 lipca 2012 r. – kwota ww. z odsetkami wynosiła 282.106,03 zł, ale tego dnia pozwany dokonał wpłaty 103.600 zł, więc po jej odliczeniu od długu pozostała kwota 178.506,03 zł, od której nadal biegły odsetki ustawowe, które na dzień wyrokowania, tj. 14 lipca 2014 r. wraz z ww. kwotą dały sumę 224.345,40 zł, która została zasądzona z odsetkami ustawowymi od dnia wyrokowania. W ocenie Sądu Okręgowego pozwany obowiązany był do zwrotu zaliczek na podst. art. 410 k.c. w zw. z art. 405 k.c., a żądanie odsetek znajdowało uzasadnienie w przepisie art. 481 k.c. w zw. z art. 476 k.c. Termin, od którego należy liczyć odsetki za opóźnienie to 14 stycznia 2009 r., tj. dzień następny po dniu, w którym upłynął pozwanemu 7-dniowy termin do zapłaty. Sąd pierwszej instancji nie podzielił poglądu pozwanego co do łączącej strony umowy zlecenia.

Wyrok powyższy w części oddalającej powództwo zaskarżyli apelacją powodowie, zarzucając: 1) błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, polegający na bezzasadnym przyjęciu, że powodowie na dzień wyrokowania domagali się od pozwanego zapłaty odsetek od jednej z trzech wymienionych w pozwie zaliczek, a mianowicie odsetek od zaliczki w wysokości 400.000 zł z tytułu umowy przedwstępnej z dnia 21 grudnia 2007 r., objętej aktem notarialnym rep. A nr (...), podczas gdy zgodnie z treścią żądania pozwu (z uwzględnieniem modyfikacji żądania pozwu) powodowie domagali się zapłaty: a) kwoty skapitalizowanych odsetek ustawowych od zaliczki w wysokości 400.000 zł z tytułu umowy przedwstępnej z dnia 6 lutego 2008 r., objętej aktem notarialnym rep. A nr (...) za okres od dnia 18 grudnia 2008 r. do dnia wniesienia pozwu, tj. do dnia 14 maja 2010 r. (tj. od kwoty 72.755,53 zł) wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 15 maja 2010 r. do dnia zapłaty; b) kwoty skapitalizowanych odsetek ustawowych od zaliczki w wysokości 400.000 zł z tytułu umowy przedwstępnej z dnia 21 grudnia 2007 r., objętej aktem notarialnym rep. A nr (...) za okres od dnia 18 grudnia 2008 r. do dnia wniesienia pozwu, tj. do dnia 14 maja 2010 r. (tj. kwoty 72.755,53 zł) wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 15 maja 2010 roku do dnia zapłaty; c) kwoty skapitalizowanych odsetek ustawowych od zaliczki w wysokości 400.000 zł z tytułu umowy przedwstępnej z dnia 21 grudnia 2007 r., objętej aktem notarialnym rep. A nr (...) za okres od dnia wniesienia pozwu, tj. od dnia 15 maja 2010 r. do dnia zapłaty kwoty przedmiotowej zaliczki przez pozwanego (tj. kwoty 104.645,80 zł) wraz z dalszymi odsetkami ustawowymi liczonymi od dnia 19 października 2012 r. do dnia zapłaty; 2) naruszenie przepisów postępowania, tj. art. 321 §1 k.p.c., które to naruszenie miało wpływ na wynik sprawy, polegające na dokonaniu przez Sąd I instancji kapitalizacji odsetek w sposób dowolny, niepozostający w związku z żądaniem pozwu (z uwzględnieniem modyfikacji żądania pozwu); 3) naruszenie prawa materialnego, tj. art. 482 §1 k.c., polegające na jego nieprawidłowym zastosowaniu i przyjęciu, iż Sąd I instancji uprawniony jest do dokonania z urzędu kapitalizacji odsetek w sposób niepozostający w związku z żądaniem pozwu, podczas gdy art. 482 §1 k.c. przypisuje takie uprawnienie wyłącznie wierzycielowi (stronie powodowej).

W konkluzji skarżący wnieśli o zmianę wyroku i zasądzenie od pozwanego solidarnie na rzecz powodów następujących kwot: a) 138.645,80 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 14 maja 2010 r. do dnia zapłaty, b) 104.645,80 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 19 października 2012 r. do dnia zapłaty oraz zasądzenia kosztów procesu.

W odpowiedzi na apelację pozwany wniósł o jej oddalenie i zasądzenie kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja zasługuje na uwzględnienie.

W pierwszej kolejności wskazać należy, iż Sąd Okręgowy prawidłowo, z poszanowaniem reguł wyrażonych w przepisie art. 233 §1 k.p.c. ustalił stan faktyczny sprawy, co sprawiło, że Sąd Apelacyjny przyjął go za własny. Ustalenia Sądu pierwszej instancji nie były także w istocie przedmiotem sporu. Powodowie podnieśli wprawdzie w apelacji zarzut wadliwych ustaleń faktycznych, ale de facto dotyczył on wyłącznie interpretacji przez Sąd stanowiska procesowego strony powodowej.

Nie można podzielić zarzutu obrazy art. 321 §1 k.p.c., albowiem Sąd Okręgowy nie wyszedł ponad żądanie wskazane przez powodów w pozwie, a następnie zmodyfikowane w toku procesu. Nie doszło również do wydania orzeczenia w przedmiocie nie objętym żądaniem pozwu. Strona powodowa od początku domagała się bowiem zasądzenia skapitalizowanych odsetek od należności głównych wynikających z uiszczenia zaliczek na rzecz pozwanego w wykonaniu trzech umów przedwstępnych, które uznane zostały następczo za nieważne oraz odsetek od tych należności głównych za okresy wyłączone spod kapitalizacji. Sąd pierwszej instancji zasądzając odsetki od daty innej niż wskazana przez apelujących, nie wyszedł ponad żądanie ani nie orzekł obok niego, lecz nie uwzględnił częściowo powództwa, o czym świadczy treść pkt. II wyroku, który właśnie został objęty granicami zaskarżenia.

Zgodzić należy się natomiast z powodami co do tego, że Sąd Okręgowy nieprawidłowo zinterpretował ostateczne stanowisko procesowe tej strony. Powodowie pierwotnie domagali się zasądzenia kwoty 337.359 zł tytułem skapitalizowanych odsetek od należności głównych z trzech umów przedwstępnych: 1) z 21 grudnia 2007 r. (rep. A (...)) – 400.000 zł, 2) z 6 lutego 2008 r. (rep. A (...)) – 400.000 zł, 3) z 21 kwietnia 2008 r. (rep. A (...)) – 1.050.000 zł za okres od 18 grudnia 2008 r. do 14 maja 2010 r. oraz odsetek ustawowych od łącznej kwoty należności głównych, tj. 1.850.000 zł od dnia wniesienia pozwu.

Pierwsza modyfikacja żądania wiązała się z częściową zapłatą dokonaną przez pozwanego. I tak w związku z: 1) zapłatą kwoty 400.000 zł z dnia 5 września 2011 r. z umowy objętej aktem notarialnym rep. A (...) powodowie zaliczyli 68.096,63 zł na odsetki od 15 maja 2010 r. do 5 września 2011 r. oraz 2) zapłatą 296.400 zł w dniu 27 kwietnia 2012 r. i 103.600 zł w dniu 23 lipca 2012 – 103.600 zł, tj. całkowitej spłatą należności głównej z umowy objętej aktem notarialnym rep. A (...) – powodowie wnieśli o zasądzenie: a) kwoty 337.359 zł z odsetkami od 14 maja 2010 r. (tytułem skapitalizowanych odsetek od należności głównych z trzech umów przedwstępnych za okres od 18 grudnia 2008 r. do 14 maja 2010 r.), b) kwoty 104.645,80 zł z odsetkami od 19 października 2012 r. skapitalizowanych odsetek od kwoty 296.400 zł od 15 maja 2010 r. do 26 kwietnia 2012 r. oraz od kwoty 103.600 zł od 15 maja 2010 r. do 22 lipca 2012 r. (z umowy objętej aktem notarialnym rep. A (...)), c) odsetek ustawowych od kwoty 1.050.000 zł od 15 maja 2010 r. i od kwoty 68.096,63 zł od 6 września 2011 r.

Kolejna zmiana żądania polegała na rezygnacji z zapłaty odsetek od kwoty 68.096,63 zł. Ostatecznie strona powodowa cofnęła powództwo co do odsetek od 1.050.000 zł od 15 maja 2010 r. oraz co do skapitalizowanych odsetek od tej kwoty, tj. 194.847,95 zł. W tym zakresie jedynie Sąd Okręgowy umorzył postępowanie w sprawie. Końcowo zatem powodowie domagali się zasądzenia kwot: 145.511,05 zł z odsetkami od 14 maja 2010 r. (suma skapitalizowanych odsetek od należności głównych z umów przedwstępnych: 1) z 21 grudnia 2007 r. (rep. A(...)) – 400.000 zł, 2) z 6 lutego 2008 r. (rep. A(...)) – 400.000 zł, po odjęciu odsetek z umowy objętej aktem notarialnym rep. A (...)) oraz 104.645,80 zł z odsetkami od 19 października 2012 r. (skapitalizowanych odsetek od kwoty 296.400 zł od 15 maja 2010 r. do 26 kwietnia 2012 r. oraz od kwoty 103.600 zł od 15 maja 2010 r. do 22 lipca 2012 r. - z umowy objętej aktem notarialnym rep. A (...)).

Wbrew zatem przekonaniu Sądu pierwszej instancji ostatecznie „rozliczona” została tylko umowa objęta aktem notarialnym rep. A (...). Powodowie nie cofnęli natomiast powództwa w zakresie skapitalizowanych odsetek od kwoty 400.000 zł z umowy objętej aktem notarialnym rep. A (...). W tym przypadku cofnięcie dotyczyło wyłącznie odsetek od należności głównej za okres od 15 maja 2010 r. do 5 września 2011 r.

Oddalenie powództwa w zakresie, w jakim nie doszło do skutecznego cofnięcia pozwu, nastąpiło z naruszeniem art. 481 §1 i 2 k.c. oraz art. 482 §1 k.c. Jak słusznie wskazał Sąd Okręgowy, roszczenia apelujących o zwrot zaliczek uiszczonych przy zawieraniu wszystkich trzech umów przedwstępnych stały się – stosownie do art. 455 k.c. - wymagalne w dniu 13 stycznia 2009 r., kiedy to upłynął pozwanemu wyznaczony mu przez powodów 7-dniowy termin zapłaty świadczeń, które okazały się nienależyte. Powodowie mieli też w świetle art. 482 §1 k.c. prawo żądania odsetek skapitalizowanych po raz pierwszy na dzień modyfikacji żądania, tj. 19 października 2012 r.

Całkowicie przy tym chybione okazały się argumenty pozwanego podniesione w odpowiedzi na apelację.

Na wstępie zauważyć należy, iż nie sposób podzielić poglądu, zgodnie z którym złożenie zastrzeżenia do protokołu w trybie art. 162 k.p.c. można było zgłosić po wydaniu wyroku, albowiem z tą chwilą kończy się postępowanie w danej instancji. Niezrozumiałe wydaje się także podnoszenie zarzutu opartego na przepisie art. 193 §2 ¹ k.p.c., w sytuacji gdy powodowie modyfikowali swoje żądania w pismach procesowych, a nadto były to działania podejmowane na korzyść pozwanego.

Żądanie powodów nie naruszało także art. 410 §1 k.c., art. 476 k.c. oraz art. 5 k.c. Przede wszystkim nie zostało wykazane, aby strony łączyła umowa zlecenia, na co wskazywał Sąd Apelacyjny w Krakowie w sprawach I ACa 1061/12 i I ACa 1237/13, a który to pogląd i argumentację zaprezentowaną na jego uzasadnienie należało podzielić. Pozwany, w sytuacji gdy bezskutecznie upłynęły terminy zawarcia umów przyrzeczonych, powinien się był liczyć z obowiązkiem zwrotu zaliczek. Nie został bowiem osiągnięty cel świadczeń. Po stronie powodów powstało zatem roszczenie przewidziane w art. 410 §1 k.c. w zw. z art. 405 k.c. Nawet jeśli pozwany w dacie wezwania nie dysponował przekazanymi mu pieniędzmi, albowiem nabył za nie nieruchomości w celu ich odsprzedaży powodom, to okoliczność ta nie może wywoływać niekorzystnych dla apelujących skutków. Przekazali oni bowiem na rzecz powoda znaczne środki finansowe, nie uzyskując nic w zamian. Chęć niezwłocznego odzyskania pieniędzy nie może być w tym wypadku uznana za nadużycie prawa podmiotowego.

Jak zostało już wcześniej podniesione, powodom należą się skapitalizowane odsetki ustawowe od dwóch kwot po 400.000 zł od 14 stycznia 2009 r. (dzień następny po dacie wymagalności) do 14 maja 2010 r. (dzień poprzedzający wniesienie pozwu), które wyniosły po 69.238,36 zł, tj. łącznie 138.476,72 zł oraz skapitalizowane odsetki od kwoty 296.400 zł od 15 maja 2010 r. do 26 kwietnia 2012 r. oraz od kwoty 103.600 zł od 15 maja 2010 r. do 22 lipca 2012 r. - w łącznej wysokości 104.645,80 zł. W przypadku pierwszej sumy strona powodowa mogła żądać odsetek od skapitalizowanych odsetek od dnia wniesienia pozwu, co do drugiej od dnia kapitalizacji, która nastąpiła w dniu 19 października 2012 r., w obu wypadkach na podst. art. 482 §1 k.c.

Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 386 §1 k.p.c. orzekł jak w sentencji. Ubocznie jedynie – wobec unormowania zawartego w art. 384 k.p.c. - zauważyć należy, iż w rozpoznawanej sprawie brak było podstaw do przyjęcia solidarności po stronie powodów. Takowa bowiem nie wynikała z czynności prawnej dokonanej przez strony, a tylko w takim wypadku można mówić o solidarności wierzycieli.

Za podstawę rozstrzygnięcia o kosztach postępowania apelacyjnego, które po stronie powodów ograniczyły się do opłaty od apelacji (948 zł) oraz wynagrodzenia adwokata (1800 zł) przyjęto art. 100 k.p.c. w zw. z art. 391 §1 k.p.c. oraz §6 pkt 5 w zw. z §13 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461). Wzięto pod uwagę, że apelacja powodów podlegała oddaleniu jedynie w nikłym zakresie.

SSA Marek Boniecki SSA Wojciech Kościołek SSA Elżbieta Uznańska