Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

UZASADNIENIE

Wnioskiem z dnia 27 maja 2015 roku wnioskodawczyni D. N. wniosła o uzupełnienie postanowienia z dnia 29 grudnia 1962 roku, wydanego przez Sąd Powiatowy w Ł., Wydział Zamiejscowy w Z. w sprawie o sygn. akt Ns 350/62, w przedmiocie stwierdzenia nabycia spadku po S. Z., poprzez orzeczenie w zakresie dziedziczenia ½ gospodarstwa rolnego położonego w D. W. o pow. 11,75 ha. W uzasadnieniu wniosku wskazano, że T. Z. pozostawił w spadku ½ udziału we wskazanym gospodarstwie rolny. Podkreślono także, że orzeczenie którego dotyczy wniosek
o uzupełnienie, zostało wydane w czasie obowiązywania prawa spadkowego z 1946 roku, zgodnie z którym dziedziczenie gospodarstw rolnych nie podlegało szczególnym warunkom dziedziczenia.

(wniosek – k. 2)

Pełnomocnik uczestnika E. Z. wniósł o oddalenie wniosku wskazując, że wniosek ten zmierza do zmiany postanowienia spadkowego, a nadto, że w postępowaniu spadkowym po S. Z. stwierdzono, że spadkodawca nie pozostawił gospodarstwa rolnego. Pełnomocnik podkreślił również, że sporne gospodarstwo rolne zostało przekazane przez M. Z. na Skarb Państwa w zamian za rentę. Natomiast wniosek złożony przez D. N. w rzeczywistości zmierza do obalenia orzeczenia , jakie zapadło w sprawie I C 1926/14 . Pełnomocnik uczestnika E. Z. wniósł o obciążenie wnioskodawczyni kosztami pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi.

Uczestniczka J. S. nie przyłączyła się do wniosku.

(protokół rozprawy z dnia 16 grudnia 2015 roku – k. 13, protokół rozprawy a 16 marca 2016 k 23- 24 )

Sąd ustalił następujący stan faktyczny

S. Z. wraz z M. P. (później Z. – jego przyszłą żoną), nabyli gospodarstwo rolne położone w D. W. o pow. 11,75 ha w dniu 5 lutego 1935, w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego.

(kserokopia aktu notarialnego sporządzonego przez notariusza J. B., Rep.(...), sygn. (...)– k. 15 – 17)

S. Z. zmarł w dniu 2 września 1959 roku. Pozostawił po sobie żonę – M. Z., synów T. Z. i E. Z. oraz córkę M. Z..

(znajdujące się w załączonych do akt niniejszej sprawy aktach o sygn. Ns 350/62: odpis skrócony aktu małżeństwa T. Z. i M. Z., odpisy skrócone aktów urodzenia: S. Z., M. Z., E. Z., T. Z. – k. 6 – 10)

W dniu 29 grudnia 1962 roku Sąd Powiatowy w Ł., Wydział Zamiejscowy
w Z. wydał postanowienie, w którym stwierdził, iż spadek po zmarłym S. Z. w całości, na podstawie dziedziczenia ustawowego nabyli: żona M. Z. w ¼ części oraz dzieci spadkodawcy – T. Z., E. Z.
i M. Z., po ¼ części każde z nich.

(znajdujące się w załączonych do akt niniejszej sprawy aktach o sygn. Ns 350/62: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku – k. 18 – 18 v.)

Po śmierci S. Z. na gospodarstwie pracowała jego żona M. Z. oraz E. Z.. T. Z. w 1958 roku wyprowadził się do Z., gdzie pracował w Zakładach (...) na trzy zmiany. M. Z., córka S.
i M. Z., z uwagi na upośledzenie, nie pomagała w prowadzeniu gospodarstwa.

(zeznania E. Z. – k. 24, zeznania J. S. – k. 24 – 24 v.)

W dniu 25 maja 1975 Naczelnik Powiatu w Ł. stwierdził nieodpłatne nabycie nieruchomości położonej we wsi D. W., składającej się z działek oznaczonych
w ewidencji gruntów pod poz. rejestrową 40, 282 i 360, przez M. Z., żonę S. Z.. Własność została stwierdzona aktem własności ziemi o sygn. NON/Uw/2248/75. Naczelnik Powiatu w Ł. stwierdził także nieodpłatne nabycie pozostałych części nieruchomości, wchodzącej w skład spadku po S. Z., przez T. Z. oraz E. Z..

(bezsporne, nadto kserokopia aktów własności – k. 21 – 22)

Nieruchomość nadaną M. Z. na własność, przekazała ona na Skarb Państwa, w zamian za rentę.

(bezsporne, nadto zeznania wnioskodawczyni – k. 23 v., zeznania uczestnika E. Z. – k. 24)

T. Z., ojciec wnioskodawczyni D. N., zmarł w 1977 roku, pozostawiając dwoje dzieci – wnioskodawczynię oraz J. S., oraz żonę – C. Z., która zmarła 4 miesiące po śmierci męża. Spadkobiercą po niej, na podstawie testamentu, została A. N.,

(bezsporne, nadto zeznania wnioskodawczyni – k. 24, załączone do akt niniejszej sprawy akta o sygn. I Ns 1113/97: postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku – k. 12

M. Z., córka S. Z., zmarła w dniu 23 maja 2013 roku, była bezdzietna.

(bezsporne, nadto kserokopia odpisu skróconego aktu zgonu – k. 20)

Sąd zważył, co następuje:

Możliwość wniesienia wniosku przewidywał przepis art. 677 § 3 k.p.c., w myśl którego jeżeli w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku nie orzeczono
o dziedziczeniu gospodarstwa rolnego, sąd wyda w tym przedmiocie postanowienie uzupełniające. Przepis ten został wykreślony z kodeksu cywilnego, jednak w myśl art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 2007 roku o zmianie ustawy – Prawo o notariacie oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2007 r. Nr 181, poz. 1287), do spadku otwartego przed dniem 14 lutego 2001 roku, powołany przepis stosuje się w brzmieniu dotychczasowym.

W niniejszej sprawie spadkodawca spornego gospodarstwa rolnego – (...), zmarł 2 września 1959 roku, a zatem w dacie, w której nie obowiązywał jeszcze aktualny kodeks cywilny. Postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Z., zostało wydane pod rządami dekretu z dnia 8 października 1946 roku – Prawo spadkowe (Dz. U. Nr 60, poz. 328, ze zm.), który to nie przewidywał szczególnych zasad dziedziczenia gospodarstw rolnych.

Przepisy wprowadzające kodeks cywilny, zawarte w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku (Dz. U. z dnia 18 maja 1964 r. – zwanej dalej p.w.k.c.) w art. LV stanowią,
iż do dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku otwartego przed dniem wejścia w życie kodeksu cywilnego stosuje się przepisy tego kodeksu, o ile artykuły poniższe nie stanowią inaczej. Następujący po powołanym przepisie art. LVI wskazuje z kolei,
iż prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego należącego do spadku otwartego przed dniem
5 lipca 1963 roku zachowują spadkobiercy, którzy przed dniem 5 lipca 1963 roku w drodze faktycznych (nieformalnych) działów spadku objęli w posiadanie to gospodarstwo lub jego część. Przepis ten stosuje się również w wypadku, gdy do dziedziczenia był powołany tylko jeden spadkobierca, jeżeli przed dniem 5 lipca 1963 roku objął w posiadanie należące
do spadku gospodarstwo rolne. § 2 cytowanego artykułu stanowi, że prawo dziedziczenia takiego gospodarstwa zachowują również spadkobiercy określeni w przepisach art. 1059-1062 kodeksu cywilnego z tą jednak zmianą, że określone w tych przepisach warunki istniały nie w chwili otwarcia spadku, lecz w dniu 5 lipca 1963 roku i że przewidziane w tych przepisach oświadczenie o gotowości prowadzenia gospodarstwa zostało złożone przed dniem 6 stycznia 1964 roku. Zgodnie z § 3 prawo dziedziczenia gospodarstwa rolnego przez spadkobierców, którzy zmarli przed dniem 5 lipca 1963 r., podlega przepisom obowiązującym przed tą datą. Prawo dziedziczenia udziałów w spadkowym gospodarstwie rolnym zachowują ci spośród ich spadkobierców, którzy odpowiadają warunkom określonym w paragrafach poprzedzających. W braku takich spadkobierców udział zmarłego
w gospodarstwie rolnym przypada w odpowiednim stosunku tym jego współspadkobiercom, którzy bezpośrednio przed dniem 5 lipca 1963 r. pracowali w tym gospodarstwie, a jeżeli takich współspadkobierców nie było - pozostałym współspadkobiercom zachowującym prawo dziedziczenia według przepisów paragrafów poprzedzających. Art. LVIII powołanej ustawy stanowi, że wydane przed 5 lipca 1963 roku postanowienie o stwierdzeniu nabycia praw do spadku, w którego skład wchodzi gospodarstwo rolne, traci moc w stosunku do tego gospodarstwa, chyba, że spadkobierca zmarł przed tym dniem.

Powołane przepisy, przewidują wsteczne działanie szczególnych przepisów
o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, i to nawet w sytuacji, gdy nabycie spadku zostało stwierdzone stosownym orzeczeniem. Jednocześnie jednak, przepisy materialnoprawne, regulujące szczególny reżim dziedziczenia gospodarstw rolnych, zostały mocą wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 31 stycznia 2001 roku, wydanego w sprawie o sygn. akt
P 4/99, uznane za niezgodne z Konstytucją w brzmieniu pierwotnym i nadanym nowelami
z 1971 i 1990 roku, w zakresie w jakim odnoszą się do spadków otwartych od dnia ogłoszenia tego wyroku w Dzienniku Ustaw.

Cytowane przepisy wprowadzające zostały uznane za niezgodne z art. 2 oraz art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 21 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej w zakresie
w jakim odnoszą się do spraw spadkowych, w których wydanie orzeczenia następuje od 14 lutego 2001 roku, wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 5 września 2007 roku (sygn. akt P 21/06). Trybunał Konstytucyjny w uzasadnieniu swojego wyroku wskazał, że powołane przepisy intertemporalne odbiegają od ogólnej normy wyrażonej w art. LI p.w.k.c., stanowiącej iż co do zasady w sprawach spadkowych stosuje się przepisy obowiązujące
w chwili śmierci spadkodawcy. Podkreślił także, iż są one częścią reżimu prawnego, dotyczącego szczególnego trybu dziedziczenia gospodarstw rolnych, uznanego za niezgodny z Konstytucją. Tym samym Trybunał uznał, że niekonstytucyjność dotyczy także spornych przepisów intertemporalnych, tym bardziej, iż wprowadzają one element retroaktywności prawa, która powinna być traktowana jako zjawisko wyjątkowe, za którym przemawiają szczególne względy aksjologiczne, aprobowane konstytucyjne. Przepisy te naruszają prawo własności i dziedziczenia. Omawiane regulacje nakazują kwalifikować sytuacje zaistniałe pod rządem dawnego prawa, według prawa nowego, co prowadzi do modyfikacji praw nabytych, co znajduje swoje odzwierciedlenie w szczególności w treści art. LVIII p.w.k.c., zgodnie
z którym sądowe stwierdzenie praw do spadku, w skład którego wchodzi gospodarstwo rolne, traci moc, w stosunku do tego gospodarstwa. Podsumowując swoje stanowisko Trybunał podkreślił, że „kwestionowane przepisy, zrywając z podstawową dla prawa spadkowego normą międzyczasową, w myśl której nabycie spadku podlega prawu obowiązującemu
w chwili śmierci spadkodawcy, bez względu na to, kiedy dochodzi do wydania orzeczenia sądowego stwierdzającego nabycie spadku, naruszyły konstytucyjną zasadę zakazującą wstecznego działania prawa”. Zgodnie z powołanym wyrokiem, od dnia 14 lutego 2001 roku, tj. od dnia ogłoszenia wyroku w sprawie P 4/99, stwierdzającego niekonstytucyjność przepisów dotyczących dziedziczenia gospodarstwa, sporne przepisy temporalne, nie mogą być stosowane w żadnej sytuacji.

W świetle powyższego Sąd uznał, iż rozpatrywany wniosek o uzupełnienie postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku po zmarłym S. Z., jest bezzasadny. Powołane przepisy intertemporalne, rozszerzające możliwość stosowania szczególnych przepisów dotyczących dziedziczenia gospodarstwa rolnego, nie znajdą bowiem, zgodnie z omówionym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego, zastosowania
w niniejszej sprawie. Jednocześnie, zgodnie z generalną zasadą, w myśl której do kwestii spadkowych, stosuje się przepisy obowiązujące w dacie śmierci spadkodawcy, postanowienie o stwierdzeniu nabycia spadku po S. Z. z dnia 29 grudnia 1962 roku zostało prawidłowo wydane w oparciu o dekret z dnia 8 października 1946 roku – Prawo spadkowe, który nie przewidywał szczególnych sposób dziedziczenia gospodarstwa rolnego, w tym obowiązku wskazywania w postanowieniu o stwierdzeniu nabycia spadku spadkobierców, którzy spełniają warunki do dziedziczenia gospodarstwa, wraz z wielkością należnych im udziałów i oznaczeniem tegoż gospodarstwa.

O kosztach postępowania Sąd orzekł na podstawie art. 520 § 2 k.p.c. mając na uwadze, iż uczestnicy niniejszego postępowania byli w różnym stopniu zainteresowaniu wynikiem postępowania. Pełnomocnik uczestnika E. Z. wniósł o zasądzenie na jego rzecz kosztów pomocy prawnej udzielonej uczestnikowi, tym samym, na podstawie powołanego przepisu, wobec oddalenia wniosku D. N., Sąd obciążył ją kosztami zastępstwa procesowego poniesionymi przez E. Z. w wysokości 60 złotych.