Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 2 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 2 marca 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku Miasta N.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.

o umorzenie należności z tytułu nieopłaconych składek

na skutek apelacji wnioskodawcy Miasta N.

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu Wydziału IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 9 lutego 2015 r. sygn. akt IV U 1064/14

I.  u c h y l a zaskarżony wyrok oraz poprzedzające go decyzje organu rentowego i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w N.;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N. na rzecz wnioskodawcy Miasta N. kwotę 6 300 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania.

SSA Dariusz Płaczek SSA Krystian Serzysko SSA Ewa Drzymała

Sygn. akt III AUa 519/15

UZASADNIENIE

Wyroku z dnia 2 marca 2016 r.

Wyrokiem z dnia 9 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w nowym Sączu oddalił odwołanie Miasta N. od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w N. z 11 lipca 2014 r. i 15 lipca 2014 r. Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z dnia 11 lipca 2014 roku znak: 220000/71/139/1/2014 – RED/AB zaadresowaną do Miasta N. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 roku, poz. 1551) określił według stanu na dzień 14 maja 2014 roku, iż umorzeniu podlegają zaewidencjonowane na koncie rozliczeniowym spadkodawcy I. S. NIP (...) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od sierpnia 2002 roku do czerwca 2004 roku w łącznej kwocie 18.406,00 zł, w tym z tytułu składek – 9.973,60 zł, odsetek 8.292,00 zł, kosztów upomnienia – 140,40 zł (pkt I decyzji), warunkiem umorzenia wyżej wymienionych należności, jest nie posiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 roku oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego (pkt II decyzji). Decyzją z dnia 15 lipca 2014 roku znak: 220000/71/194/2014 – RED/AB na podstawie art. 61 a ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku – Kodeks P. administracyjnego oraz art. 83 b ust. 1 i art. 123 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 z późn. zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie rozpatrzenia wniosku Miasta N. z dnia 7 lipca 2014 roku o umorzenie należności na podstawie ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551).

Sąd Okręgowy uznał za bezsporne, że na podstawie postanowienia Sądu Rejonowego w Nowym Sączu z dnia 17 października 2011 roku, sygn. akt I Ns 995/11, spadek po zmarłym w dniu 19 lutego 2010 roku I. S. nabyło Miasto N. w całości, z dobrodziejstwem inwentarza. Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S. na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 7 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1031 i art. 1031 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny odpowiada całym swoim majątkiem za długi spadkowe, wynikające z tytułu nieopłaconych składek po zmarłym I. S. w łącznej kwocie 85 811, 27 zł, z ograniczeniem do wartości czynnej spadku. W dniu 12 maja 2014 roku spadkobierca Miasto N. złożyło wniosek o umorzenie należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek. Sąd ustalił, że decyzją z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP, wydaną na podstawie art. 83 ust 1 pkt 3, art. 31 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych ( Dz. U. z 2009r., Nr 205, poz. 1585 ze zm.) oraz art. 100 § 1 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 roku Ordynacja podatkowa ( Dz.U. z 2012r. poz. 749 ze zm.) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. stwierdził, że Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt 1, 2, 7 ustawy Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1031 i art. 1031 § 2 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811, 27 zł, z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, tj. do kwoty 36 812, 50 zł. ZUS ustalił składki na FUS za okres od lipca 2001 roku do listopada 2005 roku w kwocie 20 665, 34 zł, odsetki za zwłokę naliczone na dzień 19 lutego 2010 roku w kwocie 15 883, 56 zł i koszty upomnienia w kwocie 263, 60 zł. Wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13 Sąd Okręgowy w Nowym Sączu zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP w ten sposób, że stwierdził, iż Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt. 1, 2 i 7 ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1030 i art. 1031 § 2 ustawy Kodeks Cywilny, za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 złotych, z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, to jest do kwoty 18 406,00 złotych (pkt I sentencji), zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. na rzecz odwołującego - Miasta N. kwotę 120,00 złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt II sentencji). Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. nie wydał decyzji w zakresie odpowiedzialności Miasta N. - spadkobiercy po zmarłym I. S., za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek powyżej kwoty 18 406,00 zł.

Sąd Okręgowy zważył, że odwołania nie zasługują na uwzględnienie. W dniu 15 stycznia 2013 r. weszła w życie ustawa o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551). Ustawa przewiduje abolicję dla osób prowadzących pozarolniczą działalność w zakresie zaległych należności składkowych za okres od 1 stycznia 1999 r. do 28 lutego 2009 r. Osoby prowadzące pozarolniczą działalność, jako płatnicy składek, obowiązane są do opłacania należnych składek na własne ubezpieczenia za każdy miesiąc kalendarzowy prowadzenia tej działalności. Są to oprócz składek na ubezpieczenia społeczne, także składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz na Fundusz Pracy, a od 1 stycznia 2010 r. w niektórych przypadkach także na Fundusz Emerytur Pomostowych. Stosownie do treści art. 1 ust. 1 i 6 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz. U. z 2012 roku, poz. 1551) umorzeniu podlegają nieopłacone składki na ubezpieczenia emerytalne, rentowe i ubezpieczenie wypadkowe za okres od dnia 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. oraz należne od nich odsetki za zwłokę, opłaty prolongacyjne, koszty upomnienia, opłaty dodatkowe, a także koszty egzekucyjne naliczone przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego, lub komornika sądowego. Umorzenie wymienionych wyżej należności skutkuje także umorzeniem nieopłaconych składek na ubezpieczenie zdrowotne i na Fundusz Pracy za ten sam okres oraz należnych od nich, za ten sam okres, odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego. Umorzeniu podlegają również należności, o których mowa wyżej, które do dnia wejścia w życie niniejszej ustawy zostały rozłożone na raty i nie zostały opłacone do dnia złożenia wniosku o umorzenie. Należności te podlegają wyłączeniu z umowy o rozłożeniu należności z tytułu składek na raty. Zgodnie z art. 2 ust.1 w/w ustawy z wnioskiem o umorzenie należności, o których mowa w art. 1 ust. 1, może również wystąpić spadkobierca lub osoba trzecia, jeżeli w zakresie tych zobowiązań Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o ich odpowiedzialności. W niniejszej sprawie przedmiotowy wniosek, na który wskazuje cytowany wyżej art. 2 ust.1 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (dalej u.z.u.n.) złożyło Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S. za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w dniu 12 maja 2014 roku. Zakład Ubezpieczeń Społecznych rozpatrując wniosek miał na względzie treść powołanego wyżej art. 2 ust.1 cyt. wyżej ustawy oraz wyrok z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13, którym Sąd Okręgowy w Nowym Sączu zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP w ten sposób, że stwierdził, iż Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt. 1, 2 i 7 ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1030 i art. 1031 § 2 ustawy Kodeks Cywilny, za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 złotych, z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku to jest do kwoty 18 406,00 złotych. Konsekwencją zmiany dokonanej przez Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13 jest to, że decyzja organu rentowego z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP ustala zakres odpowiedzialności spadkobiercy w zakresie zobowiązań spadkodawcy z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, to jest do kwoty 18 406,00 złotych. W związku z tym na podstawie art. 1 ust. 8 ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku ZUS wydał decyzję, w której określił warunki umorzenia, oraz ustalił kwoty należności, z wyłączeniem kosztów egzekucyjnych (art. 1 ust. 8 u.z.u.n.). Decyzją z dnia 11 lipca 2014 roku znak: 220000/71/139/1/2014 – RED/AB skierowaną do Miasta N. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w N. określił bowiem, iż według stanu na dzień 14 maja 2014 roku umorzeniu podlegają zaewidencjonowane na koncie rozliczeniowym spadkodawcy I. S. NIP (...) należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od sierpnia 2002 roku do czerwca 2004 roku w łącznej kwocie 18.406,00 zł, w tym z tytułu składek – 9.973,60 zł, odsetek 8.292,00 zł, kosztów upomnienia – 140,40 zł (pkt I decyzji), warunkiem umorzenia wyżej wymienionych należności, jest nie posiadanie na dzień wydania decyzji o umorzeniu należności, niepodlegających umorzeniu składek na ubezpieczenia społeczne, ubezpieczenie zdrowotne, Fundusz Pracy, Fundusz Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych oraz Fundusz Emerytur Pomostowych, za okres od dnia 1 stycznia 1999 roku oraz należnych od tych składek odsetek za zwłokę, opłat prolongacyjnych, kosztów upomnienia, opłat dodatkowych, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, a także kosztów egzekucyjnych naliczonych przez dyrektora oddziału ZUS, naczelnika urzędu skarbowego lub komornika sądowego (pkt II decyzji). Skoro odwołujący ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości wartości czynnej spadku to jest do kwoty 18 406,00 złotych to dopuszczalne było umorzenie należności do wyżej wymienionej kwoty – zgodnie z zakresem odpowiedzialności wyrażonej w w/w decyzji z dnia 24 czerwca 2013 roku. Brak jest zatem podstaw prawnych do wszczęcia postępowania w sprawie o umorzenie należności co do pozostałego zadłużenia figurującego na koncie spadkodawcy tj. za okres: listopad 2001 r., od lipca 2004 roku do grudnia 2007 roku, od marca 2008 roku do marca 2009 roku w oparciu o przepisy powołanej wyżej ustawy z dnia 9 listopada 2012 roku. Organ rentowy nie miał bowiem podstaw do wydania i nie wydał też w zakresie tych zobowiązań decyzji o odpowiedzialności odwołującego. Powyżej kwoty 18 406,00 złotych odwołujący nie ponosi żadnej odpowiedzialności osobistej, a zatem nie zachodzi potrzeba umorzenia „należności” na kwotę przekraczającą 18 406,00 złotych, gdyż kwota przekraczająca 18 406,00 złotych jest wprawdzie długiem odwołującego, lecz zakres jego odpowiedzialności za ten dług już go nie obejmuje – zgodnie z decyzją z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP zmienioną wyrokiem z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13. Na marginesie, odnosząc się do obaw odwołującego wyrażonych w odwołaniu, wyjaśnić należy, iż zasady odpowiedzialności spadkobierców za zobowiązania spadkodawcy z tytułu nieopłaconych składek na ubezpieczenie społeczne regulują przepisy ustawy z dnia 29.08.1997 r. Ordynacja Podatkowa (Dz. U. Nr 137, poz. 926 z późn. zm.). Zgodnie z art. 98 tej ustawy do odpowiedzialności za zobowiązania spadkodawcy stosuje się przepisy Kodeksu Cywilnego o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz odpowiedzialności za długi spadkowe (wyrok SA w Białymstoku, III AUa 535/05, OSAB 2005, z. 3, poz. 55). Spadkobierca, który złożył oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1012 k.c.), lub też jest osobą, której brak oświadczenia w ustalonym terminie jest równoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza (art. 1015 § 2 k.c.), ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zd. 1 k.c.). Odpowiedzialność ta jest więc ograniczona (odpowiedzialność pro viribus hereditatis) do ustalonej wysokości, ograniczenie to nie ma natomiast znaczenia przy określaniu, czym spadkobierca odpowiada. Jako dłużnik osobisty zawsze odpowiada całym swoim majątkiem, ale z jej ograniczeniem do wysokości stanu czynnego spadku. Zgodnie z wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 20 lutego 2014 roku, I CSK 264/13 podstawową zasadą dziedziczenia spadku z dobrodziejstwem inwentarza jest ponoszenie przez spadkobiercę odpowiedzialności za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art. 1031 § 2 zdanie pierwsze k.c.). Reguła ta zostaje wyłączona, jeżeli spadkobierca podstępnie zataił część majątku spadkowego lub zgłosił nieistniejące długi (art. 1031 § 2 zdanie drugie k.c.), jej działanie zostaje zaś ograniczone w wypadku, kiedy spadkobierca spłaca niektóre długi spadkowe, wiedząc o istnieniu innych długów spadkowych. Ustawodawca powiązał więc możliwość i zakres korzystania z dobrodziejstwa inwentarza z rzetelnością zachowania spadkobiercy. W wypadku nieuczciwych zachowań nakierowanych na zafałszowanie stanu spadku traci on ten przywilej całkowicie, natomiast w wypadku nieuprawnionego faworyzowania niektórych wierzycieli z krzywdą innych, znanych spadkobiercy, jego odpowiedzialność poszerza się na tyle, by zapewnić także pominiętym wierzycielom należyte zaspokojenie - spadkobierca ponosi wówczas odpowiedzialność za nieuwzględnione długi ponad wartość stanu czynnego spadku, do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe (art. 1032 § 2 k.c.). W niniejszej sprawie taka sytuacja nie zaszła. Podstawowym uprawnieniem wierzyciela z tytułu ustanowienia hipoteki jest prawo dochodzenia zaspokojenia z obciążonej nieruchomości, bez względu na to czyją stała się własnością i bez względu na to czy pomiędzy wierzycielem hipotecznym a dłużnikiem rzeczowym (właścicielem obciążonej nieruchomości) istnieje stosunek obligacyjny. Dłużnik rzeczowy może, ale nie musi być dłużnikiem osobistym z tytułu zabezpieczonej wierzytelności. Sens hipoteki wyraża się właśnie w tym, że jeżeli dłużnik osobisty nie spełnia należnego świadczenia pieniężnego wierzyciel może wszcząć egzekucję przeciwko dłużnikowi rzeczowemu. Przedtem powinien jednak uzyskać przeciwko niemu tytuł wykonawczy (por. wyrok SN z dnia 25 sierpnia 2004r., IV CK 606/03, Lex Polonica nr 1633078). Nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza daje podstawę do powoływania się na to zdarzenie w toku postępowania egzekucyjnego, jako na podstawę do ograniczenia odpowiedzialności. Zasadnie organ rentowy pismem z dnia 16 lipca 2014 roku, znak: 220000/71/30/2014-RED/UL (k.17 – a.r.) poinformował Miasto N., że w stosunku do Miasta jako dłużnika rzeczowego nie mają zastosowania przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 roku, poz. 1442), regulujące zasady udzielania ulg oraz umarzenia należności pieniężnych pobieranych przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. W przypadku złożenia przez dłużnika wniosku o ulgę lub umorzenie będą miały zastosowanie przepisy ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 885 ze zm.). Zgodnie z art. 55 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych należności pieniężne mające charakter cywilnoprawny, przypadające organom administracji rządowej, państwowym jednostkom budżetowym i państwowym funduszom celowym, mogą być umarzane w całości albo w części lub ich spłata może być odraczana lub rozkładana na raty. Umorzenie zabezpieczonych hipoteką należności przypadających organowi rentowemu jako państwowej jednostce organizacyjnej, a do spłaty których zobowiązany jest dłużnik rzeczowy (właściciel obciążonej nieruchomości), nie będący jednocześnie dłużnikiem osobistym może nastąpić po spełnieniu przesłanek z art. 56 ust.1 -5 w/w ustawy. W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołania od obu decyzji.

Apelację od wyroku złożyło Miasto N. zaskarżając wyrok w całości. Zarzuciło naruszenie art. 2 ust. 1 w zw. z art. 1 ust. 1 ustawy o umorzeniu należności powstałych z tytułu nieopłaconych składek przez osoby prowadzące pozarolniczą działalność. Na podstawie art. 386 § 1 Kpc, wniosło o zmianę zaskarżonego wyroku poprzez uchylenie decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 11 lipca 2014 r. znak: oraz decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 15 lipca 2014 r. i orzeczenie, że umorzeniu podlegają należności z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne po zmarłym I. S. za okres od 09.2000 r. do 02.2009 r. oraz o zasądzenie od organu na rzecz odwołującego kosztów procesu za obie instancje, w tym kosztów zastępstwa procesowego, według norm przepisanych, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi I instancji do ponownego rozpoznania przy uwzględnieniu kosztów postępowania apelacyjnego. W uzasadnieniu podniesiono, że zaskarżonym wyrokiem Sąd Okręgowy w Nowym Sączu Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społeczny oddalił odwołania Miasta N. od decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 11 lipca 2014 r. orzekającej o umorzeniu należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne po zmarłym I. S. jedynie za okres od 08.2002 r. do 06.2004 r. w kwocie 18.406,00 zł oraz od decyzji ZUS Oddział w N. z dnia 15 lipca 2014 r. odmawiającej wszczęcia postępowania w przedmiocie umorzenia pozostałych należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne po zmarłym I. S. za okres od 07.2004r. do 12.2007 r. oraz od 03.2008 r. do 03.2009 r. W uzasadnieniu orzeczenia sąd I instancji wskazał, że skoro odwołujący ponosi odpowiedzialność tylko do wysokości wartości czynnej spadku, to jest do kwoty 18.406,00 złotych to dopuszczalne było umorzenie należności do wyżej wymienionej kwoty — zgodnie z zakresem odpowiedzialności wskazanej w decyzji z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności spadkobiercy za długi spadkowe po zmarłym I. S.. Organ rentowy nie miał bowiem podstaw do wydania decyzji o odpowiedzialności odwołującego, bowiem powyżej kwoty 18.406,00 zł odwołujący nie ponosi żadnej odpowiedzialności osobistej, a zatem nie zachodzi potrzeba umorzenia należności na kwotę przekraczającą 18.406,00 zł. Kwota przekraczająca 18.406,00 zł jest wprawdzie długiem odwołującego, lecz zakres jego odpowiedzialności za ten dług już go nie obejmuje. Z powyższym stanowiskiem sądu I instancji nie można się zgodzić. Należy podnieść, iż nieprawidłowe jest stanowisko sądu I instancji, że na podstawie ustawy abolicyjnej mogą być umorzone Miastu N. składki jedynie do kwoty 18.406,00 zł. Zarówno bowiem decyzja z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności Miasta N. z tytułu składek jak i wyrok Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt: IV U 1451/13) stwierdzają, że Miasto N. odpowiada całym swoim majątkiem za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych przez I. S. składek w łącznej kwocie 85.811, 27 zł, a więc za wszystkie nieopłacone przez spadkodawcę składki za okres od 09.2000 r. do 03.2009 r. Tak więc regulacją przepisu art. 2 ust. 1 ustawy abolicyjnej objęte są wszystkie zaległe składki, nieopłacone przez I. S.. W/w przepis obejmuje bowiem swą dyspozycją należności, w zakresie których Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał decyzję o odpowiedzialności spadkobiercy. Jeżeli zatem orzeczenie Sądu Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 26 marca 2014 r. czyniło Miasto N. odpowiedzialnym za długi spadkowe w kwocie 85.811, 27 zł, stanowiące całość zaległości zmarłego I. S., umorzeniu powinny podlegać składki w wysokości 84.971,10 zł. Ograniczenie kwotowe rzeczywistej odpowiedzialności Miasta N. za zaległe należności do wysokości 18.406 zł wynika zaś wyłącznie z przepisów prawa spadkowego i ustalonego w spisie inwentarza stanu czynnego spadku. Stąd zdaniem odwołującego, organ prowadzący niniejsze postępowanie powinien stwierdzić, że umorzeniu podlegają zaległe składki, które nie zostały zapłacone przez I. S., tj. za okres od 09.2000 r. do 02.2009 r., a które objęte są dyspozycją art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej. Umorzenie składek jedynie za okres od 08.2002 r. do 06.2004 r. skutkuje tym, że nie mogą być dochodzone przez organ należności z tytułu składek tylko za ten właśnie okres natomiast nie jest wykluczone dochodzenie składek za inne okresy czasu, w których nie były uiszczane składki (całość zadłużenie I. S. wynosi bowiem 85.811,27 zł a nie tylko 18.406 zł). Miasto N. zgodnie z przepisami prawa spadkowego — ale również zgodnie z wyrokiem Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 marca 2014 r. (sygn. akt: IV U 1451/13) odpowiada za długi z tytułu składek do określonej kwoty pieniężnej, a nie za poszczególne składki za dany okres. Nie zmienia tego faktu to, że w zmienionej w/w wyrokiem decyzji z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności podatkowej Miasta N., jako spadkobiercy I. S., wskazano również składki za okres od 07.2001 r. do 2005 r., które zdaniem organu obejmowała kwota, do której ograniczona została odpowiedzialność Miasta N. (wartość czynna spadku). Po pierwsze bowiem w pierwszej części w/w decyzji wyraźnie stwierdzono, że Miasto N. odpowiada za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej wysokości 85.811.27 zł (a więc za wszystkie zaległe składki po I. S.), po drugie zaś w orzeczeniu z dnia 26 marca 2014 r. zmieniającym decyzję o odpowiedzialności podatkowej Miasta N. Sąd Okręgowy w Nowym Sączu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych również stwierdził, że Miasto N. odpowiada całym swoim majątkiem za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 zł (oczywiście z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku to jest do kwoty 18 406,00 zł), nie wskazując przy tym składek za konkretny okres, za które byłby odpowiedzialny odwołujący. Została zatem w niniejszej sprawie spełniona przesłanka wynikająca z art. 2 ust. 1 ustawy abolicyjnej, ponieważ orzeczona została odpowiedzialność Miasta N. za wszystkie składki nieopłacone przez I. S., tj. w kwocie 85.811,27 zł, ponieważ kwota 85.811,27 zł określona w w/w wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, obejmowała wszystkie nieopłacone przez I. S. składki na ubezpieczenia społeczne. Niezależnie od powyższego nie jest tak, jak twierdzi sąd I instancji (oraz organ rentowy), że odwołujący nie poniesie odpowiedzialności za należności z tytułu składek przekraczające kwotę 18.406,00 zł. Odwołujący będzie odpowiedzialny za uregulowanie przedmiotowych należności, tyle tylko, że nie jako dłużnik osobisty ale jako dłużnik rzeczowy w związku z hipoteką ustanowioną na rzecz organu na udziale w nieruchomości, który został nabyty przez odwołującego w drodze spadkobrania. Będzie zatem ponosił odpowiedzialność za pozostałe należności z tytułu składek po zmarłym I. S., ponieważ zarówno w decyzji z dnia 24 czerwca 2013 r. o odpowiedzialności Miasta N. jako spadkobiercy jak również w wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu, Wydział IV Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 26 marca 2014 r. zmieniającym przedmiotową decyzję, stwierdzono, że Miasto N. odpowiada całym swoim majątkiem za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85.811,27 zł, a więc za wszystkie składki po zmarłym I. S.. Niezależnie od powyższego należy podnieść, że uznanie za zasadne stanowiska ZUS zajętego w zaskarżonej decyzji prowadziłoby do niczym nieuzasadnionej nierówności statusu prawnego spadkodawcy i spadkobiercy. Gdyby bowiem I. S. żył w chwili wejścia w życie ustawy abolicyjnej organ miałby obowiązek umorzenia jego zaległych składek za okres od 09.2000 r. do 02.2009 r., gdyż mieściły się one w dyspozycji przepisu art. 1 ust. 1 ustawy abolicyjnej. Konsekwencją takiego stanu rzeczy byłoby to, że ZUS Oddział w N. byłby zobowiązany do wydania I. S. zgody na wykreślenie hipoteki kaucyjnej, będącej zabezpieczeniem niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne, a ustanowionej na udziale w nieruchomości, stanowiącym uprzednio własność I. S.. Tymczasem w odniesieniu do Miasta N., na podstawie zaskarżonej decyzji umorzeniu podlegałyby jedynie składki za okres od 08.2002 r. do 06.2004 r., tj. do kwoty 18.406,00 zł, w pozostałym zaś zakresie organ mógłby egzekwować należność z przedmiotu zabezpieczenia hipotecznego (odpowiedzialność z tytułu hipoteki jest niezależna od ograniczeń odpowiedzialności za długi spadkowe). Należy również podkreślić, że zgodnie z przepisami prawa spadkowego, spadkobierca wstępuje co do zasady we wszystkie prawa i obowiązki majątkowe spadkodawcy, trudno zatem uznać, że spadkobierca posiada mniejsze uprawnienia odnośnie odziedziczonych praw i obowiązków zmarłego niż on sam, w szczególności w sytuacji, gdy — jak to już zostało wyżej wykazane - przesłanki umorzenia wynikające z ustawy abolicyjnej zostały przez odwołującego spełnione. Ponadto, rozstrzygając niniejsze zagadnienie, trzeba mieć na względzie cel, jakim kierował się ustawodawca wprowadzając do porządku prawnego ustawę abolicyjną. Otóż celem tej ustawy było wola umorzenia przez ustawodawcę zaległości z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (w szczególności tych najstarszych należności). Z pewnością celem ustawodawcy nie było zaś różnicowanie sytuacji prawnej osoby prowadzącej działalność pozarolniczą ze spadkobiercami nabywającymi po niej spadek, poprzez umożliwienie osobie prowadzącej pozarolniczą działalność umorzenia wszystkich należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres od 1 stycznia 1999 r. do dnia 28 lutego 2009 r. a spadkobiercy takiej osoby jedynie umorzenie należności tylko do wysokości stanu czynnego spadku ustalonego w spisie inwentarza (w przypadku, gdy przyjmuje spadek z dobrodziejstwem inwentarza), zezwalając jednocześnie na zaspokojenie się przez organ rentowy z tytułu pozostałych należności składkowych z zabezpieczenia rzeczowego ponad ograniczenie odpowiedzialności wynikające z przepisów prawa spadkowego. Należy podkreślić, że gdyby spadkodawca I. S. żył, organ rentowy zobowiązany byłby do umorzenia wszystkich jego należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne za okres wskazany w ustawie abolicyjnej i nie mógłby dochodzić tych należności z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego. Tym samym utrzymanie w mocy zaskarżonego orzeczenia sądu I instancji, zatwierdzającego stanowisko organu rentowego stwierdzającego, że umorzeniu podlega jedynie część należności po zmarłym I. S. do kwoty 18.406,00 zł powoduje, że w rzeczywistości odwołujący jako spadkobierca będzie odpowiadał (z przedmiotu zabezpieczenia rzeczowego) za należności z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne po z I. S. za okres wskazany w ustawie abolicyjnej, pomimo, iż ustawa ta przewiduje umorzenie wszystkich należności z tytułu składek za ten właśnie okres.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Na wstępie należy zauważyć, że chociaż w niniejszej sprawie organ rentowy wydał dwie kolejne decyzje odnoszące się do wniosku o umorzenie składek, to w istocie z obydwu wynika, że odmawia umorzenia należności składkowych wychodzących poza zakres ograniczenia odpowiedzialności Miasta N. do stanu czynnego spadku. Wynika ona z postanowienia spadkowego z dnia 17 października 2011 roku, sygn. akt I Ns 995/11, zgodnie z którym spadek po zmarłym w dniu 19 lutego 2010 roku I. S. nabyło Miasto N. w całości, z dobrodziejstwem inwentarza, oraz wyroku Sąd Okręgowego w Nowym Sączu z dnia 26 marca 2014 roku, sygn. akt IV U 1451/13, którym zmienił zaskarżoną decyzję z dnia 24 czerwca 2013 roku, znak: 220000/451/8/2013/RED/SP w ten sposób, że stwierdził, iż Miasto N. jako spadkobierca po zmarłym I. S., odpowiada całym swoim majątkiem na zasadzie art. 97 § 1 i art. 98 § 1 i § 2 pkt. 1, 2 i 7 ustawy - Ordynacja podatkowa oraz zgodnie z art. 1030 i art. 1031 § 2 ustawy Kodeks Cywilny, za długi spadkowe wynikające z nieopłaconych składek w łącznej kwocie 85 811,27 złotych, z ograniczeniem do wysokości wartości czynnej spadku, to jest do kwoty 18 406,00 złotych. W pierwszej decyzji organ rentowy określił, w jakim zakresie jego zdaniem podlegają umorzeniu należności, a w drugiej odmówił wszczęcia postępowania w przedmiocie umorzenia pozostałych składek, co należy rozumieć jako odmowę umorzenia tych składek wobec nie spełnienia warunków przewidzianych w ustawie z dnia 9 listopada 2012 roku o umorzeniu należności powstałych z tytułu niezapłaconych składek na ubezpieczenia społeczne osób prowadzących pozarolniczą działalność (Dz.U. z 2012 roku, poz. 1551), zwanej dalej „ustawą”. Spór sprowadza się zatem do zastosowania prawidłowej wykładni przepisów cytowanej ustawy, a w szczególności ustalenia, czy nabycie prawa do spadku z dobrodziejstwem inwentarza i ograniczeniem odpowiedzialności spadkobiercy do określonej kwoty, ogranicza możliwość umorzenia składek odnoszących się do spadkodawcy także do takiej kwoty, czy też stanowi podstawę do umorzenia całości składek objętych ustawą.

Sad Apelacyjny przyjmuje wykładnię proponowaną przez skarżącego w treści apelacji. Ustawa przewidziała w art. 2 możliwość wystąpienia z wnioskiem o umorzenie należności objętych art. 1 ust. 1 przez spadkobiercę lub osobę trzecią, jeżeli w zakresie tych zobowiązań Zakład wydał decyzję o ich odpowiedzialności. Bezsporne jest w sprawie, że te warunki zostały spełnione. Przepis ten nie ogranicza możliwości umorzenia należności tylko do stanu czynnego spadku. Biorąc pod uwagę charakter umarzanych należności i cel ustawy, jakim jest w istocie bezwarunkowe umorzenie składek i należności ubocznych z nimi związanych, należy dojść do wniosku, że spadkobierca ubezpieczonego określonego w art. 1 ustawy wchodzi w jego uprawnienia w tym zakresie w całości. Może zatem żądać umorzenia w takim zakresie, jaki przysługiwałby ubezpieczonemu, gdyby dożył i w terminie zakreślonym przez ustawę złożył wniosek o umorzenie. Zdaniem Sądu Apelacyjnego zasady tej nie zmienia okoliczność ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy do wartości czynnej spadku. W szczególności nie powoduje to możliwości umorzenia jedynie kwoty odpowiadającej wartości czynnej spadku, w tym wypadku kwoty 18 406,00 zł. Ograniczenie takie nie wynika ani z art. 2 ustawy, ani z innego jej przepisu. Nie można go także wywieść z samego charakteru ograniczenia odpowiedzialności spadkobiercy do stanu czynnego spadku. Skoro ustawodawca możliwość umorzenia określonych ustawą należności przewidział także w stosunku do spadkobierców, to oznacza, że spadkobierca może domagać się umorzenia wszystkich należności, których umorzenia mógłby się domagać ubezpieczony. O ile umorzenie wiąże się z koniecznością uregulowania należności nieobjętych ustawą, to taki obowiązek ich uregulowania, jako warunek ostatecznego umorzenia będzie obciążać występującego z wnioskiem o umorzenie spadkobiercy. Ostateczne umorzenie będzie prowadziło do sytuacji, w której spadkobierca będzie mógł osiągnąć jakiekolwiek przysporzenie z majątku spadkodawcy, czyli w niniejszej sprawie ze stanowiącej własność spadkodawcy nieruchomości, która po umorzeniu składek najprawdopodobniej wolna będzie od obciążeń, a przynajmniej od hipoteki zabezpieczającej należności składkowe spadkobiercy podlegające umorzeniu.

Słusznie zwrócił też uwagę skarżący na okoliczność, że przyjęta przez organ rentowy i sąd pierwszej instancji wykładnia prowadziłaby do skutku w postaci dalszego obciążenia hipoteką nieruchomości stanowiącej już własność Miasta N. i możliwości prowadzenia z niej egzekucji. Taki sposób interpretacji przepisów prowadziłby do skutku sprzecznego z celem i założeniami ustawy abolicyjnej, która także w stosunku do spadkobiercy pozwala na umorzenie składek spadkodawcy w całym zakresie określonym w art. 1 ustawy. Zaproponowana przez organ rentowy wykładnia prowadzi także do dalszych wątpliwości, jakim jest pytanie, dlaczego ograniczając umorzenie do kwoty wynikającej ze stanu czynnego spadku Zakład przyporządkował tę kwotę do okresu zaległości składkowych akurat od sierpnia 2002 roku do czerwca 2004 roku. Ustawa nie przewiduje tego rodzaju zaliczania, nie wprowadza żadnej procedury zaliczania kwoty podlegającej umorzeniu (o ile przyjęlibyśmy możliwość ograniczenia umorzenia tylko do części zaległości sprecyzowanych w ustawie), co potwierdza konieczność umorzenia całości składek określonych w art. 1 także w stosunku do spadkobiercy, bez ograniczenia wynikającego z nabycia spadku z dobrodziejstwem inwentarza i stanu czynnego spadku.

Wydając orzeczenie sąd drugiej instancji doszedł do wniosku, że w niniejszej sprawie nie ma możliwości wydania orzeczenia reformatoryjnego, lecz istnieje konieczność uchylenia decyzji i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania organowi rentowemu. Ustawa wprowadza bowiem dwuetapowość postępowania wywołanego wnioskiem o umorzenie w trybie tejże ustawy. Pierwszy (ust. 8 ustawy) obejmuje wydanie decyzji określającej warunki umorzenia, w której ustala się także kwoty należności, o których mowa w ust. 1 i 6, przy czym warunkiem umorzenia jest nieposiadanie na dzień wydania decyzji, o której mowa w ust. 13 (to decyzja ostateczna o umorzeniu bądź odmowie umorzenia należności) zaległości określonych w ust. 10. Z akt sprawy wynika, że spadkodawca miał także zaległości składkowe za okresy wykraczające poza okresy podlegające umorzeniu na podstawie ustawy abolicyjnej (na przykład na pewno jeszcze za marzec 2009 r.). Tym samym konieczne jest wydanie decyzji określonej w ust. 8, ze wskazaniem, jakie składki bądź inne należności niepodlegające umorzeniu winien uregulować wnioskodawca celem ostatecznego umorzenia należności na podstawie ust. 13 ustawy. Te należności będą podlegały spłacie przez wnioskodawcę w terminie 12 miesięcy od uprawomocnienia się decyzji (ust. 11), co stanowi warunek umorzenia należności na podstawie ust. 13 pkt 1. W przypadku niespełnienia warunku, nastąpi odmowa umorzenia należności na podstawie ust. 13 pkt 2. Ponieważ Sąd Apelacyjny nie zna należności określonych w ust. 10, zatem konieczne stało się uchylenie wyroku sądu pierwszej instancji i zaskarżonej decyzji celem ustalenia tych danych przez organ rentowy i wydania decyzji w trybie ust. 8 ustawy, przy przyjęciu wykładni przedstawionej w uzasadnieniu niniejszego wyroku.

Wobec powyższego na podstawie art. 477 ^14a kpc orzeczono jak w pkt I wyroku. Mimo uchylenia wyroku oraz poprzedzającej go decyzji organu rentowego zakończeniu uległa sprawa odnosząca się do prawidłowej wykładni przepisów i możliwości umorzenia należności określonych w ustawie abolicyjnej, co powoduje konieczność zasądzenia kosztów na podstawie art. 108 § 1 kpc, a nie § 2 tego przepisu, który znajduje zastosowanie tylko w przypadku uchylenia zaskarżonego orzeczenia i przekazania sprawy do rozpoznania sądowi pierwszej instancji. Biorąc pod uwagę wartość przedmiotu sprawy, jaką stanowi w niniejszej sprawie wysokość należności składkowych podlegających umorzeniu zgodnie z wnioskiem skarżącego (po odjęciu wartości składek, które według decyzji organu rentowego podlegałyby umorzeniu), na podstawie art. 98 § 1, 3 i 4 kpc w związku z § 6 pkt 6 oraz § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych ... (t.j. z 2013 r. poz. 490) orzeczono jak w pkt II wyroku.

Dariusz Płaczek Krystian Serzysko Ewa Drzymała