Pełny tekst orzeczenia

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 marca 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. odmówił przyznania ubezpieczonemu M. P. prawa do emerytury w wieku obniżonym. Organ rentowy powołał się na przepisy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm., dalej jako: „ustawa emerytalna”) i rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm., dalej jako: „rozporządzenie z 1983 r.”). W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał, że podstawą odmowy przyznania emerytury było wymogu 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego do dnia 1 stycznia 1999 r.

Ubezpieczony złożył odwołanie od tej decyzji, wnosząc o jej zmianę poprzez przyznanie prawa do emerytury.

Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B. wniósł o oddalenie odwołania podtrzymując dotychczasowe stanowisko.

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

Ubezpieczony M. P. (ur. dnia (...)), dnia 19 marca 2013 r. złożył wniosek o przyznanie prawa do emerytury, po ukończeniu 55 roku życia, ze względu na zatrudnienie w warunkach szczególnych, na podstawie § 8 rozporządzenia z 1983 r. Organ rentowy uznał za udowodniony staż ubezpieczeniowy na dzień 1 stycznia 1999 roku w wymiarze 24 lat, 2 miesięcy i 6 dni. Pozwany zaliczył ubezpieczonemu do okresu zatrudnienia w warunkach szczególnych 18 lat, 5 miesięcy i 3 dni z racji pracy w Przedsiębiorstwie (...) w S. (od 2 czerwca 1980 r. do 31 grudnia 1998 r. na stanowisku starszy rybak przetwórstwa, stanowisko zaliczone do prac wykonywanych przez rybaków morskich, o której mowa w wykazie B, dziale IV, poz. 4 załącznika nr 1 do rozporządzenia z 1983 r. oraz w wykazie B, dziale IV, poz. 4 pkt 15 stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej). Odwołujący nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Jedynym kwestionowanym przez organ rentowy warunkiem nabycia prawa do emerytury po ukończeniu 55 roku życia na podstawie § 8 rozporządzenia z 1983 r. w przypadku ubezpieczonego był staż składkowy i nieskładkowy, który do dnia 1 stycznia 1999 r. jest niższy niż ustawowe 25 lat. Organ rentowy nie uwzględnił okresu uzupełniającego w postaci pracy w gospodarstwie rolnym rodziców w okresie od 11 marca 1972 r. do 25 października 1974 r. Zaliczenie tego okresu pozwoliłoby uzupełnić okresy składkowe i nieskładkowe, którymi legitymował się ubezpieczony (w wymiarze 24 lat, 2 miesięcy i 6 dni). Dlatego Sąd dokonał ustaleń faktycznych w oparciu o dowody osobowe odnośnie kwestionowanego przez organ rentowy okresu pracy w gospodarstwie rolnym rodziców i doszedł do wniosku, że praca w tym okresie spełnia warunki pozwalające zaliczyć ją jako okres uzupełniający do stażu ubezpieczeniowego.

Jak wynika z zeznań świadków oraz dowodu z przesłuchania strony odwołującej ubezpieczony pracował w gospodarstwie rolnym rodziców od 11 marca 1972 r. do 25 października 1974 r. Gospodarstwo rodziców o powierzchni 4,62 ha położone było we wsi P. w gminie J.. Ubezpieczony uczył się wówczas w Zawodowej Szkole (...)w G. i dojeżdżał pociągiem do szkoły codziennie, gdyż mieszkał z rodzicami w gospodarstwie. Rodzice hodowali bydło, trzodę chlewną, prowadzili produkcję rośliną. W gospodarstwie większość prac była wykonywana ręcznie, nie było wówczas maszyn. Ubezpieczony w okresie nauki w szkole był w stanie poświęcić na pracę w gospodarstwie nie mniej niż cztery godziny dziennie, zajmując się między innymi pieleniem, zbieraniem owoców i warzyw oraz innymi niezbędnymi pracami. Ubezpieczony pracował na gospodarstwie wraz z ojcem i matką, gdyż brat był wówczas w wojsku.

Dowody: poświadczenie zameldowania w P. – k. 4 akt rentowych, informacja o posiadanym gospodarstwie rolnym rodziców – k. 7 akt rentowych; świadectwo wykonywania pracy w warunkach szczególnych – k. 10 akt rentowych; zeznania świadków B. P., E. C. oraz B. A., a ponadto przesłuchanie odwołującego w charakterze strony – por. zapis A/V na płycie CD na k. 25 akt rentowych.

Sąd uznał za wiarygodne dokumenty znajdujące się w aktach emerytalno-rentowych ZUS oraz osobowych, gdyż żadna ze stron nie zakwestionowała ich autentyczności i nie było wątpliwości co do prawdziwości zawartych w nich treści. Sąd uznał zeznania świadków oraz zeznania powoda za wiarygodne. Zeznania świadków i zeznania ubezpieczonego były jasne, logiczne i korespondowały z treścią dokumentów pracowniczych.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Zgodnie z treścią art. 184 ust 1 ustawy emerytalnej ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy osiągnęli: 1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz 2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27. Emerytura, o której mowa w ust. 1, przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w tym funduszu na dochody budżetu państwa za pośrednictwem Zakładu. Na podstawie art. 32 ust 1 cytowanej ustawy ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym, czyli w wieku 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn. Dla celów ustalenia uprawnień emerytalnych za pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach uważa się pracowników zatrudnionych przy pracach o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości lub wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne lub otoczenia w podmiotach, w których obowiązują wykazy stanowisk ustalone na podstawie przepisów dotychczasowych. Przepisy rozporządzenia z 1983 r. mają zastosowanie do wszystkich pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z § 2 tego rozporządzenia, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku, a okresy te stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie § 1 ust. 2 rozporządzenia, lub w świadectwie pracy.

Jak stanowi § 8 rozporządzenia z 1983 r. pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w dziale IV wykazu B, nabywa prawo do emerytury, jeżeli spełnia łącznie następujące warunki:

1) osiągnął wiek emerytalny wynoszący: 50 lat dla kobiet i 55 lat dla mężczyzn,

2) ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 10 lat wykonywał prace wymienione w dziale IV wykazu B.

Warunkiem nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym (w przypadku mężczyzn - w wieku 55 lat) jest wykonywanie pracy w szczególnych warunkach, w tym prac rybaków morskich, jak w niniejszym przypadku. Tej przesłanki jednak organ rentowy nie kwestionował. Pozwany organ rentowy zakwestionował natomiast staż ubezpieczeniowy odwołującego. W jego ocenie wynosi on 24 lat, 2 miesięcy i 6 dni i nie może zostać uzupełniony o okres pracy w gospodarstwie rolnym rodziców. Organ rentowy argumentował, że skoro ubezpieczony w tym samym czasie uczył się w szkole, której siedziba znajdowała się w G., to nie miałby już czasu, biorąc pod uwagę dojazd, aby codziennie pracować w gospodarstwie rodzinnym przez co najmniej 4 godziny. Z tym stanowiskiem nie można się jednak, w świetle poczynionych ustaleń dowodowych, zgodzić. Przypomnieć należy, że art. 10 ust. 1 pkt 3 ustawy emerytalnej daje możliwość uwzględnienia pracy w gospodarstwie rolnym rodziców po ukończeniu przez ubezpieczonego 16 roku życia. Zgodnie z powołanym przepisem przy ustalaniu prawa do emerytury oraz przy obliczaniu jej wysokości uwzględnia się również, traktując jako okresy składkowe, przypadające przed dniem 1 stycznia 1983 r. okresy pracy w gospodarstwie rolnym po ukończeniu 16 roku życia, jeżeli okresy składkowe i nieskładkowe ustalone na zasadach określonych w art. 5-7, są krótsze od okresu wymaganego do przyznania emerytury, w zakresie niezbędnym do uzupełnienia tego okresu. Wcześniej analogiczne unormowanie zwarte było w art. 5 ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 z późn. zm.). Niewątpliwie aby praca w gospodarstwie rolnym rodziców mogła zostać uznana za okres uzupełniający powinna być wykonywana przed dniem 1 stycznia 1983 r. w wymiarze przekraczającym połowę pełnego wymiaru czasu pracy (a więc co najmniej w rozmiarze 4 godzin dziennie). Praca ta musi mieć przy tym charakter stały, co oznacza gotowość (dyspozycyjność) do wykonywania pracy rolniczej, gdy wymaga tego sytuacja (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00 oraz wyrok z dnia 19 grudnia 2000 r., II UKN 155/00). W orzecznictwie zauważono, że stałość wykonywania pracy w gospodarstwie rolnym nie musi jeszcze oznaczać codziennego wykonywania czynności rolniczych, ale gotowość (dyspozycyjność) do podjęcia pracy rolniczej, z czym wiąże się też wymóg zamieszkiwania osoby bliskiej rolnikowi co najmniej w pobliżu gospodarstwa rolnego. Tym kryteriom zazwyczaj odpowiada praca domownika rolnika, który świadczy określone prace stale (codziennie) w wymiarze nie mniejszym niż połowa etatu (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 1997 r., II UKN 96/96, z dnia 3 lipca 2001 r., II UKN 466/00). Te wymogi spełnia w ocenie Sądu praca ubezpieczonego wykonywana w okresie od 11 marca 1972 r. do 25 października 1974 r. w gospodarstwie rolnym rodziców. Ubezpieczony był wówczas uczniem szkoły zawodowej w G., zamieszkiwał zaś w P.. Odległość od szkoły nie była w tym przypadku barierą uniemożliwiającą stałą i codzienną pomoc w gospodarstwie, gdyż dojazd do szkoły pociągiem nie przekraczał 30 minut. Nie można więc utrzymywać, że codzienne dojazdy do szkoły nie czyniły ubezpieczonego dyspozycyjnym i uniemożliwiały pracę w wymiarze czasu przynajmniej połowy etatu. Przypomnieć bowiem należy, że dawniej większość ludzi zamieszkiwała na wsi i nie było rzeczą wyjątkową codzienne dojeżdżanie młodzieży z okolicznych wiosek do szkół w miastach. Infrastruktura transportowa była nieporównanie lepiej rozwinięta niż obecnie, gdyż nawet do najmniej zaludnionych obszarów wiejskich dojeżdżały pociągi bądź autobusy (...). Zatem stanowisko organu rentowego o braku możliwości w gospodarstwie rodziców z racji nauki w G. nie zasługuje na akceptację. W ocenie Sądu praca w gospodarstwie rolnym rodziców w powyższym okresie powinna zostać zaliczona do stażu ubezpieczeniowego odwołującego jako okres uzupełniający i z tego powodu uznać należy za spełniony wymóg 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego przed 1 stycznia 1999 r.

Ocena stanu faktycznego niniejszej sprawy w kontekście przepisów art. 184 i 32 ustawy emerytalnej oraz § 8 rozporządzenia z 1983 r. pozwala zatem na przyjęcie, że ubezpieczony spełnił wszystkie przesłanki powstania prawa do emerytury od dnia ukończenia 55 roku życia.

Mając powyższe na uwadze Sąd, na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżoną decyzję w ten sposób, że przyznał odwołującemu prawo do emerytury od dnia 1 marca 2013 r.

W punkcie 2 wyroku, zgodnie z przepisem art. 118 ust. 1a ustawy emerytalnej Sąd z urzędu orzekł w przedmiocie odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji. W okolicznościach przedmiotowej sprawy brak było podstaw do stwierdzenia odpowiedzialności organu rentowego, pomimo uwzględnienia odwołania ubezpieczonego. Ubezpieczony za sporny okres zatrudnienia przedłożył dokumenty, które jednak z przyczyn formalnych zostały zakwestionowane przez pozwany organ rentowy. Mając na uwadze sformalizowany przebieg postępowania przed organem rentowym, jak również występujące ograniczenia dowodowe, do przyznania ubezpieczonemu prawa do żądanego świadczenia konieczne było przeprowadzenie postępowania dowodowego przed Sądem.

SSO Joanna Siupka-Mróz