Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III AUa 2039/15

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 15 kwietnia 2016 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

Przewodniczący:

SSA Lucyna Ramlo

Sędziowie:

SSA Alicja Podlewska (spr.)

SSO del. Maria Ołtarzewska

Protokolant:

sekr.sądowy Agnieszka Makowska

po rozpoznaniu w dniu 15 kwietnia 2016 r. w Gdańsku

sprawy J. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T.

od wyroku Sądu Okręgowego w Toruniu IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 3 listopada 2015 r., sygn. akt IV U 1581/15

oddala apelację.

SSA Alicja Podlewska SSA Lucyna Ramlo SSO del. Maria Ołtarzewska

Sygn. akt: III AUa 2039/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 27 lipca 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. – powołując się na przepis art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 1440, ze zm.) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.) – odmówił ubezpieczonemu J. J. prawa do emerytury. Uzasadniając powyższe rozstrzygnięcie organ rentowy wskazał, że ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. nie udowodnił 15 lat wykonywania pracy w szczególnych warunkach. ZUS Oddział w T. nie zaliczył ubezpieczonemu do stażu pracy w warunkach szczególnych okresów zatrudnienia w S. w Ł. od 13 stycznia 1975r. do 18 lutego 1976r., od 2 stycznia 1978r. do 30 kwietnia 1978r. i od 15 sierpnia 1979r. do 31 października 1990r. Organ rentowy uwzględnił ubezpieczonemu łącznie 2 lata, 7 miesięcy i 24 dni tytułem stażu pracy w warunkach szczególnych. W uzasadnieniu zaskarżonej decyzji organ rentowy podniósł również, iż ubezpieczony nie osiągnął na dzień 1 stycznia 1999r. co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych.

J. J. złożył odwołanie od powyższego rozstrzygnięcia. Ubezpieczony wniósł o zmianę zaskarżonej decyzji poprzez przyznanie mu prawa do emerytury i zaliczenie do ogólnego stażu pracy okresu jego zatrudnienia w gospodarstwie rolnym rodziców w latach 1971-1975, a także o uwzględnienie do stażu pracy wykonywanej w szczególnych warunkach okresu zatrudnienia S. w Ł..

Organ rentowy złożył odpowiedź na odwołanie, w której podtrzymał dotychczasowe stanowisko. Przy czym na etapie postepowania odwoławczego organ rentowy uznał za uwodniony przez ubezpieczonego ogólny staż pracy wynoszący, na dzień 1 stycznia 1999r., 25 lat (organ rentowy uwzględnił – wykazywany zeznaniami świadków - okres pracy ubezpieczonego w gospodarstwie rolnym).

Wyrokiem z dnia 3 listopada 2015r. Sąd Okręgowy w Toruniu, w sprawie sygn. IV U 1581/15, zmienił decyzję ZUS i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 24 czerwca 2015r. (punkt 1), nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (punkt 2).

Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i prawnych.

Ubezpieczony J. J. urodził się w dniu (...) W dniu 25 maja 2015r. złożył wniosek emerytalny. Wraz z wnioskiem tym złożył oświadczenie, iż nie jest członkiem OFE. Ubezpieczony bezpośrednio przed złożeniem wniosku pozostawał w zatrudnieniu, nie korzystał jednak z zasiłku chorobowego. Sumaryczny staż ubezpieczeniowy J. J. ustalony na 1 stycznia 1999 r. wyniósł 25 lat.

W okresie od dnia od 13 stycznia 1975r. do 18 lutego 1976r., od 2 stycznia 1978r. do 30 kwietnia 1978r. i od 15 sierpnia 1979r. do 31 października 1990r. J. J. był zatrudniony, w ramach stosunku pracy, w S.w Ł.. Przez cały ten okres zatrudnienia ubezpieczony wykonywał – stale i w pełnym wymiarze czasu – pracę w warunkach szczególnych na stanowisku traktorzysty. J. J. jeździł (...) (...) i (...). Ubezpieczony wykonywał pracę w transporcie: jeździł po wapno do P. woził buraki – które woził od rolników do cukrowni w M.. Prace transportowe przeważnie wykonywał poza sezonem prac polowych. W „zimę stulecia” pracował też ciągnikiem przy odśnieżaniu. Do jego podstawowych obowiązków należało jednak wykonywanie prac polowych. Ubezpieczony jako kierowca ciągnika pracował przy orce, bronowaniu, kultywacji gruntów, przy żniwach – przy prasowaniu słomy. Zdarzało się, że wywoził także obornik. Posiadał on stosowne uprawnienia do prowadzenia ciągników rolniczych, które uzyskał w dniu 9 maja 1974r.

W spornym okresie zatrudnienia ubezpieczony współpracował m. in. z R. M. (zatrudnionym u tego samego pracodawcy jako kierownik (...) w P. w okresie od dnia 5 lipca 1976r. do 24 stycznia 1990r.) oraz z J. U. (zatrudnionym jako kierownika (...) w Ł. w okresie od dnia 11 kwietnia 1974r. do 30 kwietnia 1992r.). Świadek był bezpośrednim przełożonym ubezpieczonego przez okres dwóch lat, pracował tez jako tokarz w warsztacie w (...) w Ł. do 1981r.

Pracodawca w dniu 4 lipca 2003r. wystawił ubezpieczonemu świadectwa wykonywania prac w szczególnych warunkach obejmujące okres zatrudnienia od 13 stycznia 1975r. do 18 lutego 1976r., od 2 stycznia 1978r. do 30 kwietnia 1978r. i od 15 sierpnia 1979r. do 31 października 1990r. W zaświadczeniach tych potwierdzono, ze ubezpieczony pracował stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku kierowcy ciągnika – zgodnie z wykazem A Działu 8 poz. 3 stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady ministrów z 7 lutego 1983r. Zaświadczenia te zostały wydane w oparciu o świadectwa wystawione w dniach 17 października 1991r. oraz 23 października 1991r. przez(...) w Ł..

Sąd Okręgowy wyjaśnił, iż powyższy stan faktyczny ustalił w oparciu o zeznania świadków: J. U. i R. M., przesłuchanie ubezpieczonego w charakterze strony, jak również na podstawie wymienionych wyżej dokumentów znajdujących się w aktach emerytalnych dotyczących, prowadzonych przez ZUS Oddział w T. oraz w aktach osobowych (umowy o prace, angaże płacowe, zakresy czynności dla kierowcy ciągnika). Sąd dał wiarę wszystkim powyższym dowodom, albowiem zarówno zeznania osób (ubezpieczonego oraz świadków) przesłuchanych w sprawie, jak i zgromadzone dokumenty były jasne, logiczne i zrozumiałe oraz wzajemnie się uzupełniały, tworząc łącznie spójną całość. Sąd I instancji przyznał walor wiarygodności zeznaniom świadków, ponieważ świadkowie ci współpracowali z ubezpieczonym w okresie objętym sporem - w związku z czym, w ocenie Sądu, posiadali miarodajną wiedzę na temat warunków pracy ubezpieczonego w tym przedziale czasu. Szczególne znaczenie spośród dowodów zebranych w sprawie miały świadectwa pracy z 17 października 1991r. i 23 października 1991r., potwierdzające fakt zatrudnienia J. J. w okresie objętym sporem – w ramach stosunku pracy, na stanowisku traktorzysty. Sąd Okręgowy uznał powyższy dokument za wiarygodny, gdyż przedmiotowe świadectwo zostało wystawione przez upoważniony do tego podmiot, tj. przez pracodawcę, który zatrudniał ubezpieczonego w spornym okresie. Sąd wyjaśnił, iż nie znalazł podstaw do podważenia miarodajności ani powyższego świadectwa pracy, ani też jakiegokolwiek innego z wymienionych wyżej dowodów.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż przedmiotem sporu w niniejszej sprawie było to, czy J. J. spełnia warunki determinujące nabycie prawa do tzw. wcześniejszej emerytury, o której mowa w przepisie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity: Dz. U. z 2015 r., poz. 748), nazywanej dalej „ustawą emerytalną”, a konkretnie mówiąc – czy na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na stanowiskach pracy, jakie zajmował w czasie swojej kariery zawodowej. Organ rentowy nie kwestionował natomiast, że ubezpieczony spełnia wszystkie pozostałe warunki, od których ustawodawca uzależnił nabycie prawa do tzw. wcześniejszej emerytury, to znaczy nie negował, iż ubezpieczony ukończył obniżony wiek emerytalny wynoszący 60 lat, posiada na dzień 1 stycznia 1999 r. co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych oraz nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Sąd I instancji wyjaśnił, iż że prawo do emerytury w obniżonym wieku emerytalnym z tytułu zatrudnienia w warunkach szczególnych reguluje art. 184 ustawy emerytalnej, zgodnie z którym ubezpieczonym urodzonym po 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku – w przypadku mężczyzn - 60 lat, jeżeli w dniu 1 stycznia 1999 r. spełnili łącznie niżej wymienione warunki:

- osiągnęli okres składkowy i nieskładkowy wynoszący co najmniej 25 lat,

- posiadają co najmniej 15 – letni okres wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zgodnie z rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze,

- nie przystąpili do otwartego funduszu emerytalnego, a w przypadku przystąpienia złożyli wniosek o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, na dochody budżetu państwa.

Stosowne regulacje w przedmiocie wieku emerytalnego, rodzajów prac lub stanowisk oraz warunków, na podstawie których przysługuje prawo do wcześniejszej emerytury, znajdują się w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43, ze zm.). Natomiast wykazy prac wykonywanych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze zostały zawarte w wykazach A i B stanowiących załącznik do ww. rozporządzenia. Nadto w §1 ust. 2 tegoż rozporządzenia w przedmiocie sprecyzowania stanowisk pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, ustawodawca odsyła do odpowiednich przepisów resortowych.

Istotny w niniejszej sprawie jest również § 2 ust. 1 rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., w myśl którego okresami pracy uzasadniającymi prawo do wcześniejszej emerytury są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. Pod pojęciem pracy wykonywanej stale należy rozumieć pracę wykonywaną na danym stanowisku pracy, zgodnie z rozkładem czasu pracy i w pełnym wymiarze czasu pracy, ustalonym dla danego stanowiska. W związku z powyższym nie będzie uznawana za taką pracę - praca wykonywana, np. w połowie wymiaru czasu pracy albo tylko kilka lub kilkanaście dni w miesiącu.

Zgodnie z treścią § 2 ust. 2 ww. rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. - okresy pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze stwierdza zakład pracy, na podstawie posiadanej dokumentacji, w świadectwie wykonywania prac w szczególnych warunkach, wystawionym według wzoru stanowiącego załącznik do przepisów wydanych na podstawie §1 ust. 2 rozporządzenia lub w świadectwie pracy. Organ rentowy, rozpoznając wniosek w sprawie prawa do emerytury z tytułu zatrudnienia w szczególnych warunkach, może uwzględnić wyłącznie te okresy pracy w szczególnych warunkach, które zostały udowodnione na podstawie powyższego dokumentu bądź zaświadczenia stwierdzającego charakter i stanowisko pracy w warunkach szczególnych w danych okresach. W postępowaniu przed sądem o świadczenie emerytalno-rentowe te ograniczenia dowodowe nie obowiązują – udowodnienie faktu wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze może nastąpić przy pomocy wszelkich środków dowodowych przewidzianych przepisami kodeksu postępowania cywilnego.

Należy także zwrócić uwagę na treść § 19 ust. 1 rozporządzenia, który stanowi, iż przy ustalaniu okresów pracy, o których mowa w § 2, uwzględnia się również okresy takiej pracy (służby), wykonywanej przed dniem wejścia w życie rozporządzenia. Zgodnie zaś z przepisem § 19 ust. 2 tego rozporządzenia prace dotychczas zaliczone do I kategorii zatrudnienia w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 4 maja 1979 r. w sprawie pierwszej kategorii zatrudnienia (Dz. U. z 1979 r. Nr 13, poz. 86 i z 1981 r. Nr 32, poz. 186) uważa się za prace wykonywane w szczególnych warunkach, o których mowa w § 4. Przepisy te mają znaczenie w sytuacji pracy wykonywanej w szczególnych warunkach przed dniem wejścia w życie rozporządzenia, co miało miejsce w niniejszej sprawie, gdyż ubezpieczony powoływał się na to, iż pracował w szczególnych warunkach już od dnia 5 września 1974 r.

Sąd Okręgowy stwierdził, iż wszechstronna i wnikliwa analiza całokształtu zgromadzonego materiału dowodowego prowadzi do wniosku, iż J. J. legitymuje się co najmniej 15-letnim stażem pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, według stanu na dzień 1 stycznia 1999 r. Do stażu pracy w warunkach szczególnych należy zaliczyć ubezpieczonemu okresy zatrudnienia od 13 stycznia 1975r. do 18 lutego 1976r., od 2 stycznia 1978r. do 30 kwietnia 1978r. i od 15 sierpnia 1979r. do 31 października 1990r.

Spór dotyczył tego, czy J. J. świadczył pracę w warunkach szczególnych w okresie swojego zatrudnienia w S. w Ł. . W ocenie Sądu I instancji materiał dowodowy zgromadzony w sprawie potwierdził, iż w powyższym przedziale czasu ubezpieczony wykonywał – stale i w pełnym wymiarze czasu – pracę w warunkach szczególnych odpowiadającą zatrudnieniu, o którym mowa w dziale VIII ([Prace] „W transporcie i łączności”), poz. 3 („Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych”) wykazu A – załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Z kolei stanowisko pracy, jakie ubezpieczony zajmował w spornych okresach odpowiada stanowiskom wymienionym w: dziale VIII, poz. 3, pkt 1 („kierowca ciągnika kołowego”) wykazu „B” stanowisk pracy w szczególnych warunkach zawartego w załączniku do wymienionego już wyżej zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej.

Fakt wykonywania przez ubezpieczonego pracy w warunkach szczególnych w okresie objętym sporem znalazł potwierdzenie zarówno w dokumentach osobowych, jak i w przesłuchaniu ubezpieczonego jako strony oraz w zeznaniach świadków. W tym stanie rzeczy Sąd I instancji uznał, że w okresie, którego dotyczył niniejszy spór, ubezpieczony świadczył – stale i w pełnym wymiarze czasu – pracę w warunkach szczególnych jako traktorzysta. Zatrudnienie w charakterze kierowcy ciągnika rolniczego stanowi pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu cytowanych wyżej przepisów. Takiego przymiotu nie pozbawia pracy ubezpieczonego okoliczność, iż ten wykonywał prace zarówno w transporcie, jak i przy pracach polowych.

Dokonując oceny charakteru pracy ubezpieczonego w okresie objętym sporem Sąd Okręgowy miał na uwadze to, że Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 3 grudnia 2013 r. (sygn. akt: I UK 172/13) stanął na stanowisku, że praca traktorzysty może być uznana za pracę w warunkach szczególnych tylko wtedy, gdy pracownik wykonywał tylko prace transportowe, a nie prace rolnicze, jako że to stanowisko pracy zostało umieszczone w dziale VIII, dotyczącym prac wykonywanych w branży transportu i łączności. Tym niemniej Sąd I instancji nie podzielił tego poglądu, albowiem w wykazie A ww. rozporządzenia w Dziale VIII ([Prace] „W transporcie i łączności”), pod pozycją 3 wymienione są „Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych”, a przecież prac kombajnistów nie można zaliczyć do prac transportowych – są to typowe prace polowe wykonywane w rolnictwie.

Sąd I instancji zauważył, że gdyby istotnie ustawodawca chciał uznać za pracę w warunkach szczególnych jedynie pracę traktorzystów pracujących wyłącznie w transporcie (czyli z pominięciem traktorzystów zatrudnionych przy pracach w rolnictwie), to z pewnością stanowisko to nie zostałoby umieszczone w treści załącznika do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. Urz. MRLiGŻ z 1988 r., nr 2, poz. 4), gdyż nie ulega wątpliwości, że w zakładach pracy podlegających temu ministrowi wszyscy traktorzyści wykonywali przede wszystkim prace rolnicze.

Sąd Okręgowy też stwierdził, że szkodliwość pracy traktorzysty w żaden sposób nie jest uzależniona od tego, czy wykonywał on prace rolnicze, czy transportowe. Praca traktorzysty dlatego jest szkodliwa dla zdrowia – i to było głównym powodem uznania jej za pracę w warunkach szczególnych – gdyż traktorzysta w trakcie jej wykonywania jest poddawany przez cały czas pracy silnika bardzo silnym wibracjom (drżeniom), które w dłuższej perspektywie czasowej mają niewątpliwie negatywny wpływ na zdrowie człowieka, a ponadto stale narażony jest na silny hałas. Sąd podzielił w tym zakresie stanowisko Sądu Apelacyjnego w Łodzi wyrażone w wyroku z dnia 5 marca 2013 r. (sygn. akt: III AUa 1163/12; LEX nr 1293638), że prace kierowców ciągników i kombajnów zostały zaliczone do prac wykonywanych w szczególnych warunkach, czyli prac o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości i wymagających wysokiej sprawności psychofizycznej ze względu na bezpieczeństwo własne bądź otoczenia. W związku z tym przyjęcie, że tylko kierowcy ciągników czy kombajnów zatrudnieni w firmach transportowych wykonywali pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS wypaczałoby sens tej regulacji, bowiem ze względu na ich specyfikacje, pojazdy te wykorzystywane są do określonych dla nich czynności, w tym przede wszystkim – do prac polowych, z którymi wiąże się także szereg czynności transportowych. Wobec powyższego Sąd Okręgowy cały okres zatrudnienia ubezpieczonego w spornym przedziale czasu zaliczył do stażu pracy w szczególnych warunkach, mając przy tym pełną świadomość, że w okresie tym ubezpieczony jako kierowca ciągnika rolniczego wykonywał zarówno prace transportowe, jak i typowo rolnicze.

Zsumowanie wskazanych wyżej okresów zatrudnienia w szczególnych warunkach prowadzi do wniosku, że J. J. legitymuje się stażem pracy w szczególnych warunkach w wymiarze 15 lat, 3 miesięcy i 16 dni (na dzień wejścia w życie przepisów ustawy emerytalnej, tj. na 1 stycznia 1999 r.), wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (12 lat, 7 miesięcy i 22 dni w (...) w Ł. oraz 2 lata, 7 miesięcy i 24 dni bezspornie wykazanego okresu pracy w Zakładzie (...) w Ł. –k. 12 akt ZUS). Ponadto ubezpieczony spełnia wszystkie pozostałe warunki niezbędne do nabycia prawa do tzw. wcześniejszej emerytury, o której mowa w art. 184 ustawy emerytalnej albowiem ukończył obniżony wiek emerytalny wynoszący 60 lat, posiada co najmniej 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych (na dzień 1 stycznia 1999 r.) oraz nie jest członkiem otwartego funduszu emerytalnego.

Zgodnie z przepisem art. 100 ust. 1 ustawy emerytalnej – prawo do świadczeń określonych w tej ustawie powstaje z dniem spełnienia wszystkich warunków wymaganych do nabycia tego prawa. Sąd Okręgowy stwierdził, że ostatni z warunków, od których uzależniona jest możliwość nabycia prawa do emerytury, ubezpieczony spełnił 24 czerwca 2015r. (kiedy to ukończył wcześniejszy wiek emerytalny).

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy na podstawie art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz w oparciu o art. 477 14 § 2 k.p.c. zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał J. J. praw do emerytury poczynając od dnia 24 czerwca 2015r. (punkt 1 sentencji wyroku).

Sąd Okręgowy nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, mając na względzie fakt, że ustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do prawidłowego rozstrzygnięcia niniejszego sporu, tj. ustalenie co najmniej 15-letniego stażu pracy ubezpieczonego w szczególnych warunkach, nastąpiło dopiero w toku postępowania sądowego, m. in. w drodze dowodu z zeznań ubezpieczonego oraz świadków. Organ rentowy miał ograniczone możliwości co do przeprowadzenia wspomnianych wyżej dowodów w toku postępowania administracyjnego – z uwagi na ograniczenia dowodowe obowiązujące w tym trybie postępowania (por. § 22 i nast. rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 11 października 2011 r. w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe, Dz. U. Nr 237, poz. 1412). W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na podstawie art. 118 ust. 1a a contrario ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji (punkt 2 sentencji wyroku).

Apelację od rozstrzygnięcia zawartego w punkcie 1 powyższego wyroku wniósł organ emerytalny, domagając się jego zmiany i oddalenia odwołania. Pozwany zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego poprzez: błędną wykładnię art. 184 w związku z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r. poz. 748) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) poprzez przyznanie wnioskodawcy J. J. prawa do emerytury od dnia 24 czerwca 2015 r. pomimo braku wymaganych 15 lat pracy w szczególnych warunkach.

Organ rentowy kwestionuje ustalenie Sądu, iż pracę Pana J. J. wykonywaną w S. w Ł. należy zakwalifikować jako pracę wykonywaną w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wnioskodawca podczas pracy w S. w Ł. wykonywał pracę kierowcy ciągnika. Wnioskodawca w przeważającej części swojego zatrudnienia w S. w Ł. wykonywał prace polowe. Wnioskodawca wykonywał pracę kierowcy ciągnika w transporcie jedynie sporadycznie, kiedy nie było pracy w polu.

Ustawodawca stanowisko kierowca ciągnika wymienił w dziale VIII załącznika do rozporządzenia z dnia 7.02.1983 r. - w transporcie i łączność, a nie w dziale X - w rolnictwie i przemyśle rolno spożywczym. Nie można natomiast przyjmować, że ustawodawca - tworząc wykaz prac na poszczególnych stanowiskach według określonych branż - zdał się tu na przypadek lub pozostawił kwestię zaliczenia pracy na określonym stanowisku do dowolnej oceny organu rentowego lub Sądu. Przeczyłoby to założeniu racjonalności ustawodawcy. Dlatego nie można przyjąć, że praca kierowcy ciągnika wykonywana w zakładach pracy spoza resortów transportu lub łączności (np. w rolnictwie lub chemii) była pracą w szczególnych warunkach uprawniającą do wcześniejszej emerytury. Zdaniem Oddziału brak konkretnego stanowiska w wykazie zawartym w załączniku do rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7.02.1983 r. – w kontekście całokształtu ustaleń poczynionych w postępowaniu dowodowym (tu: pracy w rolnictwie, a nie w transporcie lub łączności) - może stanowić negatywną przesłankę dowodową (tak w wyroku Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 17.12.2013 r., sygn. akt III AUa 1984/13).

Wykaz stanowiący załącznik do rozporządzenia czy też zarządzenia zawiera enumeratywny katalog stanowisk, które można zaliczyć do pracy wykonywanej w szczególnych warunkach. Dlatego też nie można stosować go rozszerzająco, ani dowolnie, jak również nadinterpretując intencje prawodawcy. Podobne stanowisko zajął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 22.02.2007 r. (I UK 258/06, M.P.Pr 2007/6/316). Potwierdzenie swego stanowiska organ rentowy znajduje również w wyroku Sądu Najwyższego z dnia 1.06.2010 r. (sygn. akt II UK 21/10), oraz w uzasadnieniu wyroku Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 13.12.2012 r. (sygn. akt III AUa 731/12) - utrzymanym w mocy wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 3.12.2013 r. (sygn. akt I UK 172/13).

W związku z powyższym, w ocenie organu rentowego, w toku postępowania sądowego nie wykazano, aby wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze pracę kierowcy ciągnika w transporcie lub łączności. Mając powyższe na uwadze nie można przyjąć, że odwołujący wykazał co najmniej 15-letni okres zatrudnienia w warunkach szczególnych, a tym samym spełnił wszystkie przesłanki wymagane do przyznania wcześniejszej emerytury.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T. nie zasługiwała na uwzględnienie.

Przedmiotem sporu było, czy ubezpieczony spełnił warunki określone art. 184 w związku z art. 32 ust 1-4 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS (Dz.U. z 2015r. poz. 748 - dalej „ustawa emerytalna”), a konkretnie czy na dzień 1.01.1999r. legitymował się co najmniej 15 letnim stażem pracy w warunkach szczególnych. Spełnienie przez niego pozostałych przesłanek określonych powołanymi przepisami (wiek emerytalny, ogólny staż ubezpieczeniowy, wniosek o przekazanie środków z OFE) na etapie apelacji nie było sporne i nie budziło wątpliwości Sądu odwoławczego.

W wywiedzionej apelacji skarżący sformułował wyłącznie zarzut naruszenia prawa materialnego, w którego uzasadnieniu również nie kwestionował ustalonego przez Sąd Okręgowy stanu faktycznego. Wobec bezsporności stanu faktycznego Sąd Apelacyjny prawidłowe ustalenia faktyczne dokonane przez Sąd pierwszej instancji uznał za własne, co oznacza, iż zbędnym jest ich szczegółowe powtarzanie w uzasadnieniu wyroku Sądu odwoławczego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Wyrok Sądu I instancji nie narusza przepisów prawa materialnego. W rozpoznawanej sprawie skarżący zarzucił błędną wykładnię i zastosowanie przepisu wykaz A, dział VIII prace: „W transporcie i łączności”, poz. 3: „Prace kierowców ciągników, kombajnów lub pojazdów gąsienicowych” - załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, poprzez przyjęcie, iż ma on zastosowanie do ubezpieczonego, który był zatrudniony w rolnictwie, a nie w zakładzie transportowym i który nie wykonywał stale prac transportowych.

Sąd Apelacyjny w niniejszym składzie podziela w całej rozciągłości i przyjmuje za własne stanowisko wyrażone przez Sąd Apelacyjny w Gdańsku – III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w wyroku z dnia 23 stycznia 2015r., sygn. akt III AUa 940/14, (niepubl.), iż obniżenie wieku emerytalnego niektórym grupom zawodowym uzasadnia się narażeniem tych osób na szybsze niż przeciętne zrealizowanie się emerytalnego ryzyka z powodu wystąpienia w ich zawodach czynników negatywnych (szkodliwych dla zdrowia lub obniżających sprawność psychofizyczną), które doprowadzają do wcześniejszej niż powszechnie utraty sił do wykonywania dotychczasowej pracy. Prawo do emerytury w wieku niższym wynika więc ze szczególnych właściwości wykonywanej pracy.

W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyrażany jest pogląd, że wyodrębnienie prac w wykazie A stanowiącym załącznik do ww. rozporządzenia ma charakter stanowiskowo-branżowy i nie można dowolnie, z naruszeniem postanowień rozporządzenia, wiązać konkretnych stanowisk pracy z branżami, do których nie zostały one przypisane w akcie prawnym. Jednocześnie jednak, Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, które Sąd Apelacyjny w pełni akceptuje i podziela, iż „co do zasady przyporządkowanie danego rodzaju pracy do określonej branży ma istotne znaczenie dla jej kwalifikacji jako pracy w szczególnych warunkach, ale nie zawsze wynika ono z funkcjonowania zakładu pracy w określonym resorcie. Może się bowiem zdarzyć, że zakład pracy podległy określonemu ministrowi wykonuje także zadania całkowicie odpowiadające innemu działowi gospodarki, leżącemu w sferze zainteresowania innego ministra” – wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 marca 2014 r. sygn. I UK 337/13 (Lex nr 1458817). W uzasadnieniu tego wyroku Sąd Najwyższy wyjaśnił, iż „ nietrafne jest stanowisko, zgodnie z którym przy ocenie charakteru stanowiska pracy w ramach zakładu pracy kwalifikującego się do określonej gałęzi przemysłu, należy ściśle posługiwać się stanowiskami wymienionymi w konkretnych działach załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Stwierdził, że praca kierowcy samochodu ciężarowego o dopuszczalnym ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony świadczona w ramach przedsiębiorstwa hutniczego nie różni się pod względem jej uciążliwości i szkodliwości dla zdrowia od pracy tego samego kierowcy zatrudnionego w przedsiębiorstwie o profilu stricte transportowym. Brak jest zatem uzasadnionych podstaw, by odmawiać uznania jej za pracę w warunkach szczególnych, z powołaniem się tylko i wyłącznie na stanowiskowo-branżowy charakter wyodrębnienia prac w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Tego rodzaju wykładnia przepisów § 4 ust. 1 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w związku z art. 32 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych nie może zyskać aprobaty jako sprzeczna z celem przepisów dotyczących uprawnienia do obniżenia wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnych, którym niewątpliwie jest przyznanie określonych przywilejów pracownikom, którzy przez określony w ustawie czas pracowali na stanowiskach szczególnie uciążliwych dla zdrowia.

Podobne stanowisko przedstawił Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z dnia 26 marca 2014r. sygn. II UK 368/13 (niepubl.) wskazując, iż „odesłanie w art. 32 ust 4 rozporządzenia, oznacza, ze znaczenie prawne ma tylko regulacja dotycząca rodzajów prac i stanowisk oraz warunków zatrudnionych w szczególnych warunkach lub charakterze, a zatem nie działy branżowe gospodarki, jeśli założyć że tego dotyczy egzemplifikacja. Innym słowy określone stanowisko orzecznictwa o znaczeniu wyodrębnienia stanowiskowo-branżowego w wykazach dla kwalifikacji pracy w szczególnych warunkach ma swoje racje, jednak nie można jednocześnie pomijać, iż to rzeczywista praca w szczególnych warunkach uzasadnia prawo do wcześniejszej emerytury. Podobny kierunek wykładni przyjęto w ostatnim wyroku Sądu Najwyższego z 06 lutego 2014r. w sprawie o sygn. I UK 314/13, w której ubezpieczony był zatrudniony jako tokarz i szlifierz w zakładach radiowych, a spór dotyczył również pracy z wykazu A dział III do rozporządzenia czyli w hutnictwie i przemyśle maszynowym. Sprawa została przekazana do ponownego rozpoznania ze względu na brak ustaleń, czy ubezpieczony pracując w innym dziale przemysłu, w ramach swoich obowiązków stale i w pełnym wymiarze czasu pracy narażony był na działanie tych samych szkodliwych czynników, na które narażeni byli pracownicy przemysłu metalowego i hutniczego. Zasadnie zauważano pomiędzy innymi, że „Jeżeli uciążliwość i szkodliwość dla zdrowia konkretnej pracy wynika z własnej jej branżowej specyfiki, to należy odmówić tego szczególnego waloru pracy wykonywanej w innym dziale przemysłu”.

Charakter pracy kierowcy ciągnika wykonującego wyłącznie transport oraz kierowcy ciągnika wykonującego w pewnych okresach wyłącznie transport, w innych zaś przemiennie transport i prace polowe nie różni się – polega bowiem na kierowaniu określonym pojazdem mechanicznym. Co więcej praca polowa może być bardziej uciążliwa, gdyż może być wykonywana w znacznie cięższych warunkach niż praca kierowcy wykonującego transport (np. na pochyło umiejscowionych polach i łąkach, na błotnistych terenach, przy użyciu maszyn wytwarzających duży hałas).. Przy tej konstatacji, mając na względzie przedstawione wyżej stanowisko orzecznicze w przedmiocie znaczenia wyodrębnienia stanowiskowo-branżowego dla oceny charakteru pracy jako pracy warunkach szczególnych, nie ma znaczenia, że prace kierowców ciągników ujęte zostały w dziale VIII rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku – „W transporcie”. W konsekwencji nieuprawniona jest również stanowisko, iż wykonywanie przez kierowcę ciągnika, w ramach dniówki, także prac innych niż transportowe tym pojazdem wyłącza ustalenie, iż pracował on stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku wymienionym w wykazie A dział VIII poz. 3 załącznika do rozporządzenia.

Z tego też względu Sąd odwoławczy nie podziela stanowiska wyrażonego przez Sąd Najwyższy w uzasadnieniu wyroku z 3 grudnia z 2013r. sygn. I UK 172/13 (Lex nr 1467146), w którym Sąd ten zaprezentował stanowisko, iż wykonywanie przez kierowcę ciągnika prac innych niż transportowe – np. polowych wyklucza zaliczenie takiego zatrudnienia do stażu pracy w warunkach szczególnych, gdyż nie są to prace wymienione w wykazie A dział VIII załącznika do rozporządzenia. Podkreślić przy tym należy, iż w dotychczasowym orzecznictwie Sąd Najwyższy nie miał wątpliwości, iż praca kierowcy ciągnika, także wykonującego prace polowe, jest pracą w szczególnym charakterze wymienioną w wykazie A dział VIII poz. 3 załącznika do rozporządzenia (np. ostatnio wyrok SN z 22 października 2013r. III UK 144/12 Lex nr 1455745). Sąd odwoławczy podziela także stanowisko wyrażone w wyrokach Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 5 lutego 2013 r. III AUa 910/12 (LEX nr 1282799) i z dnia 5 marca 2013 r. III AUa 1163/12, zgodnie z którymi przyjęcie, że tylko kierowcy ciągników, kombajnów i pojazdów gąsienicowych zatrudnieni w firmach transportowych wykonywali pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust. 2 u.e.r.f.u.s., wypaczałoby sens tej regulacji, gdyż te specyficzne pojazdy wykorzystywane są przede wszystkim do określonego rodzaju prac polowych, wojskowych, ziemnych, a nie jako środek transportu.

Praca „traktorzysty” była wymieniona jako praca w warunkach szczególnych w załączniku do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 10 września 1956r. w sprawie zaliczania pracowników do kategorii zatrudnienia (DZ.U. z 1956r. poz. 39) – w dziale XVII „rolnictwo”, w brzmieniu obowiązującym od 01 lipca 1956 r do 31 grudnia 1979r. W rozporządzeniu Rady Ministrów z 7 lutego 1983r. w dziale X „W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym” traktorzysty nie wymieniono. W ocenie Sądu Apelacyjnego, przyporządkowanie pracy kierowcy ciągnika (traktorzysty) do działu VIII „transport” załącznika do rozporządzenia, było wynikiem wyłącznie tego, iż ciągnik, podobnie jak autobus, samochód ciężarowy, pojazd gąsienicowy, jest pojazdem silnikowym, którego definicję zawierała ustawa z 1 lutego 1983r. – prawo o ruchu drogowym (Dz.U.1983.6.35 - obowiązująca od 11.02.1983r. do 30.06.1999r.), a warunki uzyskiwania uprawnień do kierowania nim określał Minister Komunikacji (vide rozporządzenie Ministra Komunikacji i Spraw Wewnętrznych z 13.10.1983r. w sprawie kierowców pojazdów silnikowych - Dz.U.1990.73.438). Przyjmując przeciwną argumentację pozwanego należałoby, wykluczyć jako pracę w warunkach szczególnych np. pracę kierowcy samochodu ciężarowego o ciężarze całkowitym powyżej 3,5 tony przewożącego wyłącznie pieczywo, z uwagi na niewymienienie pracy takiego kierowcy w dziale X „W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym”.

Dodatkowo wskazać należy, iż prawodawca w tej samej pozycji działu VIII obok prac kierowców ciągników wymienił prace kierowców kombajnów lub pojazdów gąsienicowych. Oczywistym jest zaś, że urządzenie jakim jest kombajn jest maszyną rolniczą wykonującą prace polowe. Zestawienie tych trzech rodzajów prac (kierowca ciągnika, kombajnu i pojazdu gąsiennicowego) łącznie pod poz. 3 działu VIII „w transporcie” spowodowane było uznaniem ich jako wykonywanych w szczególnych warunkach właśnie ze względu na fakt, ich szkodliwość dla zdrowia związana była z obsługą konkretnego rodzaju pojazdów, nie zaś ze względu na wykonywanie takiej pracy wyłącznie „w transporcie” – rozumianym jako „w ruchu publicznym”.

Odnosząc powyższe do realiów przedmiotowej sprawy stwierdzić należy, iż Sąd Okręgowy dokonał prawidłowo kwalifikacji spornego okresu zatrudnienia przez pryzmat prac wymienionych w wykazie A stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zarzut naruszenia prawa materialnego był niezasadny. Zaskarżony wyrok odpowiada prawu.

Mając na uwadze powyższe, na mocy art. 385 k.p.c. Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji.

SSA A.Podlewska SSA L.Ramlo SSO del. M.Ołtarzewska