Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 19 kwietnia 2016 roku

Sąd Rejonowy w Zgierzu, I Wydział Cywilny w składzie następującym:

Przewodniczący: Sędzia SR Magdalena Tkaczyk

Protokolant: Justyna Gajda

po rozpoznaniu w dniu 05 kwietnia 2016 roku w Zgierzu na rozprawie sprawy

z powództwa H. P.

przeciwko S. K. i I. K.

o zachowek

1.  oddala powództwo;

2.  zasądza od H. P. na rzecz adwokata Z. B. pełnomocnika pozwanych S. K. i I. K. kwotę 2.952,00
(dwa tysiące dziewięćset pięćdziesiąt dwa) złote brutto tytułem wynagrodzenia za świadczoną pomoc prawną z urzędu na rzecz pozwanych.

Sygn. akt I C 1317/13

UZASADNIENIE

W pozwie z dnia 5 lipca 2013 r. H. P. wniosła o zasądzenie od S. K. i I. K. solidarnie kwoty 25.583 zł z ustawowymi odsetkami od dnia wniesienia pozwu do dnia zapłaty oraz kosztów procesu tytułem zachowku po ojcu powódki L. T..

(pozew – k. 2-4)

W odpowiedzi na pozew I. K. i S. K. wnieśli o oddalenie powództwa w całości i obciążenie powódki kosztami sądowymi. Pozwani zakwestionowali skład majątku spadkowego jak i jego wartość. Podnieśli, iż zaliczeniu na poczet należnego powódce zachowku powinny podlegać darowizny dokonane przez spadkodawcę na opłacenie wyjazdu powódki na Węgry oraz na pokrycie wpłaty na samochód osobowy. Pozwani podnieśli również, iż od dnia w którym zamieszkali pod adresem (...) dokonali szeregu nakładów podnoszących wartość nieruchomości. Jako jedyni zajmowali się również uprawą całej nieruchomości oraz przeprowadzili czynności melioracyjne. Pozwani podnieśli również, że żądanie powódki stanowi nadużycie jej praw podmiotowych w myśl art. 5 k.c.

(pismo procesowe – k. 34-37)

Pismem procesowym z dnia 15 października 2013 r. powódka wskazała, iż w skład majątku spadkowego po zmarłym L. T. wchodzi prawo własności nieruchomości położonej w miejscowości C. składającej się z działek gruntu: numer
16 o pow. 349 m ² i wartości 10.470 zł, numer 62/1 – tj. udział w wysokości 50/200 części
o pow. 973 m ² oraz numer 62/8 o pow. 6.481 m ² o łącznej wartości 43.457 zł, numer 75
o pow. 2.497 m ² wraz z posadowionym na działce domem mieszkalnym o pow. 100 m ²
o wartości 120.000 zł oraz budynkiem gospodarczym o pow. ok. 16 m ² i wartości 7.000 zł.

(pismo procesowe – k. 52-53)

Pozwani zakwestionowali wartość majątku spadkowego.

(pismo procesowe – k. 80)

Na ostatnim terminie rozprawy strony powódka poparła powództwo i wniosła
o zasądzenie kosztów procesu. Pozwani wnieśli o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów procesu.

(protokół rozprawy – k. 264v)

Sąd Rejonowy ustalił następujący stan faktyczny:

L. T. zmarł 14 marca 1993 r. Przed jego śmiercią na nieruchomości
w C. zamieszkiwała wspólnie ze spadkodawcą S. K. i jej mąż I. K., którzy pobrali się w 1978 r. I. K. wprowadził się do S. K. w 1977 r. Po śmierci L. T. pozostali na nieruchomości.

(przesłuchanie powódki – k. 263 w zw. z k. 49 wyjaśnień informacyjnych, przesłuchanie pozwanego – k. 264 w zw. z k. 50 wyjaśnień informacyjnych)

Rodzeństwo pozwanej akceptowało, iż pozwani zamieszkują na działce. Przyjeżdżali na nieruchomość od czasu do czasu.

(przesłuchanie pozwanej – k. 263v w zw. z k. 49v wyjaśnień informacyjnych)

Od ślubu, pozwani byli oni główną siłą roboczą w gospodarstwie rolnym. Wprowadzeniu gospodarstwa rolnego pomagał im L. T..

(przesłuchanie pozwanego – k. 264-264v)

Pozwani zajmowali się również lasem położonym na terenie nieruchomości. (bezsporne, nadto poświadczone za zgodność kopie decyzji – k. 101-105v)

Pozwana zapraszała ojca na obiady.

(zeznania świadka M. B. – k. 74)

W 1976 r. L. T. pracował jeszcze zawodowo. Potem przeszedł
na emeryturę. Mieszkał u siebie, gotował, był sprawny fizycznie. Utrzymywał się
z emerytury. Na 3 miesiące przed śmiercią zachorował na zapalenie oskrzeli i trafił
do szpitala, potem zachorował na zapalenie płuc.

(zeznania świadka T. T. (1) – k. 72-73)

Pozwana po powrocie ojca ze szpitala, opiekowała się nim.

(zeznania świadka T. T. (1) – k. 72-73, zeznania świadka M. B. – k. 74)

Pozwani pokryli koszty pogrzebu L. T..

(przesłuchanie pozwanej – k. 263v w zw. z k. 49v wyjaśnień informacyjnych)

Postanowieniem z dnia 3 marca 2010 r. wydanym w sprawie I Ns 134/10 Sąd Rejonowy w Zgierzu stwierdził, że spadek po L. T. zmarłym 14 marca 1993 r. na podstawie testamentu z dnia 3 stycznia 1992 r. otwartego i ogłoszonego przez Sąd Rejonowy w Zgierzu w dniu 2 marca 2010 r. nabyli: córka S. K. i zięć I. K. po ½ części każde z nich, tak w części ogólnej jak i w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego.

(postanowienie – k. 28 załączonych akt I Ns 134/10)

Babka stron, a matka L. R. T. zmarła w dniu 12 lipca 1980 roku.

Postanowieniem z dnia 12 grudnia 2011 r. wydanym w sprawie I Ns 880/09 Sąd Rejonowy w Zgierzu stwierdził, że spadek po R. T. (1) z domu K. nabyły na podstawie ustawy dzieci: S. T., J. T., K. T., B. T., L. T., M. T. (2) i W. K. z domu T. po 1/7 części każde z nich tak w części ogólnej
jak i w zakresie wchodzącego w skład spadku gospodarstwa rolnego. Spadek po J. T. zmarłym dnia 14 marca 2006 r. na podstawie ustawy nabyli: rodzeństwo S. T., B. T., M. T. (2) i W. K. z domu T. po 1/6 części, bratanice R. A., E. P.
i A. B. po 1/18 części oraz bratanice S. K., H. P.
i bratankowie T. T. (1), R. T. (2) po 1/30 oraz synowie bratanicy R. F. i T. F. po 1/60 części spadku.

(postanowienie – k. 305 załączonych akt I Ns 880/09)

Spadek po M. T. (2) na podstawie ustawy nabyli: żona H. T. z domu G. i zstępne I. T., H. K. po 1/3 każda z nich.

(postanowienie z dnia 14 listopada 2008 r. wydanym w sprawie I Ns 1298/08 – k. 9 załączonych akt I Ns 1298/08)

Spadek po R. A. nabyli mąż J. A. i syn S. A. po ½ części każdy z nich, tak w części ogólnej jak i wchodzącego
w skład spadku gospodarstwa rolnego.

(postanowienie – k. 19 załączonych akt I Ns 40/07)

Postanowieniem z dnia 9 stycznia 2013 r. wydanym w sprawie I Ns 880/09 Sąd Rejonowy w Zgierzu stwierdził, że w skład spadku po R. T. (1) z domu K. zmarłej dnia 12 lipca 1980 r. wchodzi prawo własności nieruchomości położonej w C. składającej się z działki numer (...) o pow. 2,4794 ha, numer 16 o pow. 0,0349 ha, numer 62
o pow. 2,9560 ha i numer 75 o pow. 0,2497 ha oraz prawo własności nieruchomości położonej w K. składającej się z działek numer (...) o pow. 0,1407 ha i numer 178
o pow. 0,2555 ha, dla których nie jest prowadzona księga wieczysta ani zbiór dokumentów. Sąd w tym samym postanowieniu stwierdził również, iż w skład spadku po J. T. zmarłym 14 marca 2006 r. wchodzi udział 1/7 w prawie własności nieruchomości położonej w C. składającej się z działek numer (...) o pow. 2,4794 ha, numer 16 o pow. 0,0349 ha, numer 62 o pow. 2,9560 ha i numer 75 o pow. 0,2497 ha oraz w prawie własności nieruchomości położonej w K. składającej się z działek numer (...) o pow. 0,1407 ha
i numer 178 o pow. 0,2555 ha, dla których nie jest prowadzona księga wieczysta ani zbiór dokumentów. Sąd dokonał działu spadku po R. T. (1) i J. T..
W postępowaniu brała udział również powódka H. P., która została uwzględniona w dziale spadku. Sąd dokonał działu w ten sposób, że, m.in., działkę numer (...), działkę numer (...) oraz działkę numer (...) przyznał na wyłączną własność S. K. i I. K. po ½ części. Działkę numer (...) przyznał S. K. i I. K.
w udziałach po 25/200 części.

(postanowienie – k. 461-462v załączonych akt I Ns 880/09)

Wartość nieruchomości położonej w C. stanowiącej własność pozwanych według cen aktualnych, a stanu fizycznego i prawnego na 14 marca 1993 r. jest następujący: zabudowanej działki numer (...) wraz z nakładami – 222.000 zł, (w tym działki numer (...) – 97.000 zł, zaś budowli – 125.000 zł), działek numer (...) – 1.200 zł, działki numer (...) – 23.000 zł. Działka (...) jest drogą dojazdową do pozostałych działek, więc jej wartość zawarta jest w wartości działek powstałych z podziału.

(pisemna opinia biegłego z zakresu szacunku nieruchomości – k. 145-185, ustna opinia uzupełniająca – k. 257v-258)

Oceniając zebrane w sprawie dowody, należy wskazać, iż Sąd nie dał wiary zeznaniom pozwanych, iż powódka otrzymywała darowizny od L. T.
w postaci opłacenia wyjazdów zagranicznych, drzewa i kosztów nabycia samochodu. Powódka zaprzeczyła tym okolicznościom. Zeznała, że wyjazdy zagraniczne miały charakter służbowy. Świadek R. T. (2) oraz świadek T. T. (1) również zeznali,
że powódka nie otrzymała żadnej darowizny od ojca. Z zeznań wskazanych świadków wynika także, że nie dostała także obiecanego jej drzewa, co jest zgodne z zeznaniami powódki.

Wartość nieruchomość Sąd wyliczył na podstawie opinii biegłego, który uwzględnił nakłady dokonane przez pozwanych przed otwarciem spadku po L. T.. Stan fizyczny i prawny nieruchomości został ustalony na datę śmierci spadkodawcy. W opinii uzupełniającej biegły w sposób wyczerpujący i przekonywujący odniósł się do zastrzeżeń pełnomocnika pozwanych.

Sąd Rejonowy zważył, co następuje:

W prawie polskim obowiązuje zasada swobodnego testowania, co oznacza,
iż spadkodawca może uczynić spadkobiercą swojego majątku dowolną osobę, zarówno tę
z kręgu spadkobierców ustawowych jak i spoza nich. W przypadku jednak pominięcia przez spadkobiercę osób najbliższych – zstępnych, małżonka i rodziców, które dziedziczyłyby
na podstawie ustawy, osobom tym przysługuje roszczenie o zachowek. Zgodnie z art. 991 k.c. zstępni spadkodawcy mogą domagać się zapłacenia przez spadkobiercę na ich rzecz określonej sumy pieniężnej, wyliczonej zgodnie z obowiązującymi przepisami, jeśli nie otrzymali należnego im zachowku w postaci darowizny, powołania do spadku lub w postaci zapisu, ani nie zostali wydziedziczeni. Przy czym, jeżeli uprawniony do zachowku w chwili otwarcia spadku był trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony był wówczas małoletni, należy mu się dwie trzecie udziału spadkowego, który by mu przypadł przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś przypadkach – połowa wartości tego udziału.

W orzecznictwie przesądzona została kwestia, iż wartość zachowku ustala się według stanu z chwili otwarcia spadku i według cen z daty orzekania. (uchwała Sądu Najwyższego
7 sędziów – zasada prawna, z dnia 26 marca 1985 r., III CZP 75/984, OSNC 1985/10/147, LEX nr 3078, uchwała Sądu Najwyższego z dnia 17 maja 1985 r., III CZP 69/84, OSNC 1986/3/24, LEX nr 3115)

W niniejszej sprawie Sąd stwierdził, że w dacie otwarcia spadku po L. T. przysługiwał mu udział wynoszący 1/7 we własności nieruchomości położonych w C. i w K. będących pierwotnie własnością R. T. (1). L. T. za życia matki , nie posiadał tytułu własności do nieruchomości w której zamieszkiwał wspólnie z pozwanymi i którą uprawiał. Nie był właścicielem żadnej innej nieruchomości. W sprawie I Ns 880/09 Sąd dokonał działu spadku po R. T. (1), w którym uwzględnione zostały strony niniejszego postępowania. Wskutek przeprowadzonego działu spadku, pozwani uzyskali nieruchomość składającą się działek numer (...) oraz udział wynoszący 25/200 części w działce (...). Pozwani zakwestionowali wskazaną przez powódkę wartość nieruchomości, wobec czego winna ona była udowodnić tę wysokość stosownie do przepisu art. 6 k.c. i 232 k.p.c. Powódka zgłosiła dowód z opinii biegłego
na okoliczność wartości działek przyznanych pozwanym w postępowaniu działowym, ale jednocześnie nie wykazała, aby działki te wyczerpywały 1/7 spadku po R. T. (1). Wartość majątku spadkowego, od którego należy liczyć wysokość zachowku, odpowiada bowiem 1/7 całości majątku spadkowego po R. T. (1), a nie wartości nieruchomości przyznanych pozwanym w postępowaniu o dział spadku. Tym bardziej, że w postępowaniu tym podział nie odzwierciedlał bowiem stricte wartości poszczególnych udziałów, gdyż doszło do niego na skutek ugody pomiędzy uczestnikami. Nie były zasądzone spłaty wyrównujące różnice wartości udziałów. Powódka nie udowodniła zatem wysokości dochodzonego roszczenia, co skutkowało oddaleniem powództwa.

Na marginesie należy wskazać, iż bezzasadny był zarzut naruszenia art. 5 k.c. Powszechnie przyjmuje się, że z uwagi na charakter zachowku obniżenie go
na podstawie art. 5 k.c. musi sankcjonować wyłącznie rażące przypadki nadużycia tego prawa. Uzasadnieniem dla wąskiego zakresu zastosowania przepisu art. 5 k.c. jest to,
iż ocena, czy żądanie zapłaty sumy odpowiadającej wysokości zachowku stanowi nadużycie prawa podmiotowego nie powinna pomijać, że prawa osoby uprawnionej do zachowku służą urzeczywistnieniu obowiązków moralnych, jakie spadkodawca ma wobec swoich najbliższych (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 2004 r., IV CK 215/03, PiP 2006, z. 6, s. 111). Względy te nakazują szczególną ostrożność przy podejmowaniu oceny o nadużyciu prawa żądania zachowku, która nie może opierać się jedynie na ogólnym odwołaniu się do klauzuli generalnej zasad współżycia. W niniejszej sprawie pozwani opiekowali się spadkodawcą jedynie pod koniec jego życia. Wcześniej był on osobą sprawną i samodzielną. Zajmowali się, co prawda, gospodarstwem, ale przynosiło ono zapewne dochody, z których korzystali
z wyłączeniem powódki.

O kosztach procesu Sąd orzekł na podstawie art. 98 k.p.c., zasądzając od powódki 2.952 zł kosztów wynagrodzenia pełnomocnika z urzędu, w tym należny podatek od towarów i usług. O wysokości wynagrodzenia pełnomocnika orzeczono na podstawie § 2, § 6 pkt 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat
za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461).