Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 28 kwietnia 2016 roku

Sąd Okręgowy w Poznaniu XIV Wydział Cywilny z siedzibą w P.

w składzie następującym:

Przewodniczący : SSO Jolanta Czajka-Bałon

Protokolant : sekr. sąd. Grażyna Bielicka

po rozpoznaniu w dniu 14 kwietnia 2016 roku w P.

sprawy z powództwa J. K. i M. K.

przeciwko W. K. i A. K.

o rentę

1.  Zamienia część uprawnień przysługujących powodom J. K. i M. K. od pozwanych W. K. i A. K. z tytułu umowy o dożywocie łączącej strony z dnia 09 lutego 1996 roku, zawartej przed notariuszem K. S. w Kancelarii Notarialnej w W. zarejestrowanej w rep. A za numerem 797/96 opisanych w § 4 tej umowy, a polegających na zapewnieniu im wyżywienia „przy wspólnym stole”, ubranie, opierunek, pielęgnowanie w zdrowiu, chorobie i w wieku starczym, pomoc lekarską, dowóz do i z kościoła oraz sprawienie im własnym kosztem pogrzebów odpowiadających zwyczajom miejscowym na odpowiadającą ich wartości dożywotnią rentę.

2.  Zasądza od pozwanych W. K. i A. K. solidarnie na rzecz powodów J. K. i M. K. po 450 zł ( czterysta pięćdziesiąt złotych ) miesięcznie na rzecz każdego z nich tytułem dożywotniej renty płatnej do dnia 10 –tego każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności począwszy od uprawomocnienia się wyroku.

3.  W pozostałym zakresie powództwo oddala.

4.  Przyznaje adwokatowi E. S. od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy w Poznaniu ) kwotę 3.600 zł ( trzy tysiące sześćset złotych ) powiększoną o należny podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powodom z urzędu.

5.  Przyznaje adwokatowi J. Z. od Skarbu Państwa (Sąd Okręgowy wP. ) kwotę 3.600 zł ( trzy tysiące sześćset złotych ) powiększoną o należny podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu.

SSO Jolanta Czajka-Bałon

sygn. akt XIV C 1392/13

UZASADNIENIE

Pozwem wniesionym w dniu 25 listopada 2013 roku powodowie J. K. i M. K., reprezentowani w toku procesu przez adwokata z urzędu, wnieśli o zasądzenie od pozwanych A. i W. małżonków K. kwoty 150.000,00zł.

W uzasadnieniu pozwu powodowie podali, że dnia 9 lutego 1996 roku na podstawie umowy o dożywocie, zawartej w formie aktu notarialnego przed notariuszem K. S. (Rep. A nr 797/96), przenieśli na syna i synową własność swoich nieruchomości. W zamian za to pozwani zobowiązali się przyjąć powodów jako domowników, zapewnić im wyżywienie „przy wspólnym stole”, ubranie, ogrzewanie, oświetlenie, opierunek, pielęgnować w zdrowiu, chorobie i wieku starczym, pomoc lekarską, dowóz do i z kościoła oraz sprawić powodom własnym kosztem pogrzeby odpowiadające zwyczajom miejscowym. Pozwani nie wypełniali niestety wobec powodów warunków umowy. Kilka razy z własnej woli powodowie zrzekali się przysługującego im prawa dożywocia z poszczególnych wyodrębnionych działek, by syn i synowa mogli je sprzedać. Czyniąc to powodowie mieli nadzieję, że pozwani zmienią swoje zachowanie względem nich. Mając nadzieję na poprawę relacji i dając wiarę zapewnieniom syna o zmianie zachowania w dniu 15 lutego 2012 roku powodowie wyrazili zgodę na bezciężarowe odłączenie do nowej hipoteki wieczystej i sprzedaż kolejnej działki, którą przekazali na podstawie umowy o dożywocie, pod warunkiem, że syn i synowa w dniu sprzedaży tej działki wypłacą powodom 150.000,00zł. Pieniądze te powodowie chcieli przeznaczyć na zakup mieszkania w W., co pozwoliłoby im na rozpoczęcie życia w godnych warunkach. Do dnia wniesienia pozwu powodowie nie otrzymali jednak ww. kwoty 150.000,00zł.

W odpowiedzi na pozew pozwani A. K. (1) i W. K., reprezentowani w toku procesu przez adwokata z urzędu, wnieśli o oddalenie powództwa w całości.

W uzasadnieniu kategorycznie zaprzeczyli twierdzeniom powodów, że nie wykonują wobec nich obowiązków wynikających z zawartej umowy. Pozwani wskazali, że powodowie mają zapewnione wszelkie opisane korzyści, z których bezustannie korzystają modyfikując je wedle własnej woli i aktualnych potrzeb.

Pismem z dnia 26 marca 2014 roku pełnomocnik powodów zmienił powództwo w ten sposób, iż ponad żądanie wskazane w pozwie wniósł na podstawie art. 913 § 1 k.c. o zamianę części zobowiązań ciążących na W. i A. małżonkach K. z tytułu umowy o dożywocie w zakresie: zapewnienia dożywotnikom wyżywienia „przy wspólnym stole”, ubrania, ogrzania, oświetlenia, opierunku, pielęgnowania w zdrowiu, chorobie i w wieku starczym, zapewnienia pomocy lekarskiej, dowozu do i z kościoła oraz sprawienia im własnym kosztem pogrzebów odpowiadających zwyczajom miejscowym na rentę w wysokości po 1.000,00zł na rzecz każdego z dożywotników płatną od pozwanych solidarnie, miesięcznie do rąk każdego z uprawnionych do 15 – go dnia każdego miesiąca wraz z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności którejkolwiek z rat.

Pismem z dnia 24 września 2014 roku pełnomocnik powodów cofnął pozew w zakresie dochodzenia roszczenia w wysokości 150.000,00zł oświadczając, iż powodowie zrzekają się tego roszczenia (k. 180).

Postanowieniem z dnia 6 listopada 2014 roku Sąd umorzył postępowanie w przedmiocie żądania zapłaty kwoty 150.000,00zł (k. 211).

W odpowiedzi na żądanie powodów przedstawione w piśmie z dnia 26 marca 2014 roku pełnomocnik pozwanych wniósł o oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od Skarbu Państwa na rzecz pełnomocnika z urzędu pozwanych kosztów pomocy prawnej udzielonej pozwanym z urzędu, albowiem żądane koszty nie zostały uiszczone ani w całości, ani w części, ewentualnie, w razie obciążenia kosztami postępowania powodów: o zasądzenie od powodów na rzecz pozwanych kosztów zastępstwa procesowego według norm przepisanych.

Pozwani podnieśli, iż roszczenie powodów jest tak bezpodstawne co do zasady, jak i niewykazane co do wysokości, a zdaniem pozwanych także znacznie zawyżone. Pozwani zaprzeczyli, aby kiedykolwiek uchybili obowiązkom wynikającym z umowy dożywocia. Podali, że w chwili obecnej wykonują w pełni obowiązki polegające na zapewnieniu powodom mieszkania, oświetlenia i ogrzania.

Postanowieniem z dnia 16 lipca 2015 roku Sąd zobowiązał pozwanych solidarnie do uiszczania przez okres trwania niniejszego postępowania na rzecz powodów kwoty po 300,00zł miesięcznie na rzecz każdego z nich, łącznie 600,00zł miesięcznie płatne do 10 – go każdego miesiąca z ustawowymi odsetkami w razie opóźnienia w płatności począwszy od marca 2015 roku (k. 344).

Na rozprawie w dniu 14 kwietnia 2016 roku pełnomocnik pozwanych wniósł o oddalenie powództwa ponad kwotę 300,00zł odnośnie każdego z powodów obejmujące wszystkie obowiązki wynikające z umowy dożywocia poza prawem zamieszkiwania, oświetlenia i ogrzewania. Pozwani podnieśli, iż przyczyna niewykonywania pozostałych świadczeń jest zawiniona przez powodów i zdaniem pozwanych żądanie powodów jest niezgodne z zasadami współżycia społecznego i jako takie nie powinno korzystać z ochrony.

Sąd ustalił następujący stan faktyczny:

W dniu 9 lipca 1996 roku w Kancelarii Notarialnej w W. przed notariuszem K. S. powodowie J. K. i M. K. zawarli z synem W. K. i synową A. K. umowę o dożywocie, której przedmiotem były stanowiące własność powodów nieruchomości położone w O., gminie G., stanowiące: działkę numer (...), o obszarze 9.9547 ha, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadził księgę wieczystą numer (...) oraz działkę numer (...), o obszarze 5.0424 ha, dla której Sąd Rejonowy w W. prowadził księgę wieczystą numer (...). Powodowie przenieśli na rzecz syna W. oraz jego żony A. małżonków K. własność ww. nieruchomości w zamian za dożywotnie utrzymanie w myśl art. 908 k.c. Jednocześnie W. i A. małżonkowie K. oświadczyli, że w zamian za przeniesienie własności nieruchomości zobowiązuje się zapewnić powodom przyjęcie ich jako domowników, zapewnić im wyżywienie „przy wspólnym stole”, ubranie, ogrzanie, oświetlenie, opierunek, pielęgnowanie w zdrowiu, chorobie i wieku starczym, pomoc lekarską, dowóz do i z kościoła oraz sprawienie im własnym kosztem pogrzebów odpowiadających zwyczajom miejscowym.

/akt notarialny z dn. 9.02.1996 r. k. 7-9, odpis z księgi wieczystej k. 41 – 65/

Od dnia zawarcia ww. umowy pozwani ponosili koszty utrzymania domu, w którym zamieszkiwali wraz z powodami, tj. uiszczali opłaty za energię elektryczną, wodę, wywóz szamba, wywóz śmieci, podatki od nieruchomości. Nabywali opał na zimę i palili w piecu, czym zapewniali ogrzewanie całej nieruchomości. Dokonywali zakupu żywności, z której korzystali powodowie. Powodowie otrzymywali również płody rolne z prowadzonego przez pozwanych gospodarstwa.

Powodowie z uwagi na fakt, iż posiadali własny samochód osobowy we własnym zakresie dojeżdżali na wizyty do lekarzy specjalistów oraz lekarza rodzinnego. Z kolei z otrzymywanych emerytur dokonywali zakupu lekarstw.

Na przestrzeni lat pozwani przeprowadzili remont nieruchomości polegający m. in. na wymianie pokrycia dachowego, zrobieniu elewacji budynku wraz z jego dociepleniem, wymianie okien, zakupie nowego pieca centralnego ogrzewania, remoncie obu łazienek znajdujących się w domu, remoncie pokoi. Przerobiona została także całkowicie piwnica domu i zaadaptowana do celów mieszkaniowych. Podjęli także próbę zmodernizowania gospodarstwa rolnego. Na ten cel oraz cele remontowe zaciągali kredyty, wzięli także w leasing maszyny i urządzenia niezbędne do prowadzenia działalności rolniczej. Z czasem, gdy dochody z gospodarstwa rolnego zmalały, pozwani nie byli w stanie regulować swoich zobowiązań finansowych, a w konsekwencji popadli w długi.

Do 2008 roku powódka M. K. gotowała obiady dla siebie i męża, rodziny pozwanych oraz osób, które pomagały w gospodarstwie. Powód pomagał pozwanym w pracy na roli i w oborze. W 2010 roku z uwagi na narastający między stronami konflikt każda ze stron zaczęła prowadzić odrębną kuchnię. W tym celu pozwani urządzili kuchnię w piwnicy. Od tego też czasu strony nie robiły wspólnie prania.

/zeznania świadka A. L. 00:19:11, zeznania świadka A. B. 00:35:37, zeznania świadka H. P. 00:59:33 – nagranie rozprawy z dnia 06.11.2014 r. – k. 212, zeznania świadka D. F. 00:10:02, zeznania świadka S. I. 00:37:24, zeznania świadka K. W. 00:57:43 – nagranie rozprawy z dnia 02.02.2016 r. – k. 398, przesłuchanie powódki M. K. 00:10:56 oraz powoda J. K. 01:17:48 - nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie powódki M. K. 00:12:38 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422, przesłuchanie pozwanej A. K. 01:29:24 oraz pozwanego W. K. 02:24:49 – nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie pozwanej A. K. 00:49:39 oraz pozwanego W. K. 01:51:32 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422/

W dniu 15 grudnia 2012 roku powodowie złożyli na piśmie oświadczenie, iż wyrażają zgodę na sprzedaż działki położonej w O. o powierzchni 8,06 ha wyodrębnionej z działki numer (...) o obszarze 9,95 ha, numer Kw (...), zrzekają się dożywocia i wyrażają zgodę na bezciężarowe odłączenie tej działki do nowej hipoteki wieczystej, pod warunkiem wypłacenia im przez syna W. K. i jego małżonki A. K. kwoty 150.000,00zł w dniu dokonania sprzedaży działki na zakup mieszkania w W. na ich własność.

Pozwani dokonali sprzedaży ww. działki, jednak ani nie przekazali powodom kwoty 150.000,00zł, ani też nie dokonali zakupu mieszkania dla powodów, albowiem nie mogli dojść z nimi do porozumienia w kwestii prawa własności do lokalu.

/oświadczenie z dn. 15.12.2012 r. k. 10-11, 115 – 116, umowa sprzedaży k. 119 – 124, zeznania świadka S. I. 00:37:24 – nagranie rozprawy z dnia 02.02.2016 r. – k. 398, przesłuchanie powódki M. K. 00:10:56 oraz powoda J. K. 01:17:48 - nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie powódki M. K. 00:12:38 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422, przesłuchanie pozwanej A. K. 01:29:24 oraz pozwanego W. K. 02:24:49 – nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie pozwanej A. K. 00:49:39 oraz pozwanego W. K. 01:51:32 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422/

Ze względu na zaistniałą złą sytuację finansową pozwani podjęli decyzję o wyjeździe w celach zarobkowych do Holandii. Po wyjeździe pozwanych za granicę w nieruchomości zamieszkała siostrzenica powódki P. K. wraz z rodziną, która zobowiązała się wypełniać część obowiązków wynikających z umowy o dożywocie. W zamian za możliwość zamieszkiwania w nieruchomości pozwanych (w odrębnym lokalu przerobionym z piwnicy domu) P. i A. małżonkowie K. zobowiązali się do uiszczania opłat za prąd, wodę, odpady komunalne i opał, z którego to zobowiązania regularnie się wywiązują.

/umowa wynajmu lokalu k. 283, oświadczenie z dn. 11.02.2015r. k. 284, zaświadczenie o dokonanych wpłatach k. 285 – 286, zajęcie wierzytelności k. 287 – 288, umowa o pracę k. 289 – 294, zeznania świadka A. K. (2) 00:25:56 – nagranie rozprawy z dnia 10.11.2015 r. k. 362, zeznania świadka P. K. 00:38:43 – nagranie rozprawy z dnia 10.11.2015 r. k. 362, zeznania świadka D. F. 00:10:02, zeznania świadka S. I. 00:37:24, zeznania świadka K. W. 00:57:43 – nagranie rozprawy z dnia 02.02.2016 r. – k. 398, przesłuchanie powódki M. K. 00:10:56 oraz powoda J. K. 01:17:48 - nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie powódki M. K. 00:12:38 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422/

Pismem z dnia 13 września 2013 roku pełnomocnik powodów wezwał pozwanych do przestrzegania warunków umowy o dożywocie zawartej w dniu 9 lutego 1996 roku. Jednocześnie wskazał, iż w przypadku braku zmiany zachowania pozwanych i dalszego niewywiązywania się z obowiązków względem rodziców wzywa do wypłacenia na rzecz J. i M. K. kwoty 150.000,00zł.

/wezwanie do przestrzegania warunków umowy o dożywocie z dn. 13.09.2013 r. wraz z pocztowym potwierdzeniem odbioru k. 12-15/

Powódka M. K. ma ukończone 68 lat. Otrzymuje emeryturę rolniczą w wysokości 907,23zł miesięcznie. Powódka leczy się u następujących specjalistów:

⚫

kardiologa, który przyjmuje w C. oddalonej od jej miejsca zamieszkania o 70km; powódka w ciągu roku odbywa 3 takie wizyty, a łączny koszt dojazdu wynosi 60,00zł,

⚫

okulisty, endokrynologa i psychiatry, do których dojeżdża raz w roku do W. oddalonego od jej miejsca zamieszkania o 50 km, a koszty dojazdów wynoszą odpowiednio 12,50zł (okulista) i 25,00zł (endokrynolog i psychiatra),

⚫

lekarza rodzinnego, do którego dojeżdża raz w miesiącu do G. oddalonej od jej miejsca zamieszkania o 10 km, a koszt 12 wizyt w ciągu roku wynosi 30,00zł.

Łączny koszt dojazdów do lekarzy, jaki ponosi powódka wynosi rocznie kwotę 152,50zł (12,70zł miesięcznie).

Powód J. K. ma ukończone 73 lata. Otrzymuje emeryturę rolniczą w wysokości 907,23zł miesięcznie. Powód leczy się u następujących specjalistów:

⚫

diabetologa, do którego dojeżdża 6 razy w roku do W. oddalonego od jego miejsca zamieszkania o 50 km, a koszty dojazdów wynoszą 150,00zł,

⚫

kardiologa, który przyjmuje w C. oddalonej od jego miejsca zamieszkania o 70km; powód w ciągu roku odbywa 3 takie wizyty, a łączny koszt dojazdów wynosi 60,00zł,

⚫

okulisty, do którego dojeżdża raz w roku do W. oddalonego od jego miejsca zamieszkania o 50 km, a koszt dojazdu wynosi 12,50zł,

⚫

neurologa, do którego dojeżdża 2 razy w roku do W. oddalonego od jego miejsca zamieszkania o 50 km, a koszty dojazdów wynoszą 50,00zł,

⚫

dermatologa, do którego dojeżdża raz w roku do C. oddalonej od jego miejsca zamieszkania o 70 km, a koszt dojazdu wynosi 40,00zł,

⚫

lekarza rodzinnego, do którego dojeżdża raz w miesiącu do G. oddalonej od jego miejsca zamieszkania o 10 km, a koszt 12 wizyt w ciągu roku wynosi 30,00zł.

Nadto, powód 2 razy w roku dojeżdża do:

⚫

(...) w R. oddalonej od jego miejsca zamieszkania o 116 km, a łączy koszt dojazdów wynosi 120,00zł,

⚫

szpitala w P. oddalonego od jego miejsca zamieszkania o 180 km, a łączny koszt dojazdów wynosi 202,00zł,

⚫

Szpitala (...) w P. oddalonego od jego miejsca zamieszkania o 130 km, a łączny koszt dojazdów wynosi 140,00zł.

Łączny koszt dojazdów do lekarzy, jaki ponosi powód wynosi rocznie kwotę 804,50zł (67,04zł miesięcznie).

Średni łączny koszt zakupu leków dla powodów wynosi 200 zł miesięcznie.

Powodowie wspólnie 2 razy w tygodniu udają się po zakupy do G., a miesięczny koszt tych dojazdów wynosi 40,00zł, 1 raz w tygodniu do kościoła do G., co stanowi miesięczny koszt w wysokości 20,00zł oraz 7 razy w roku na cmentarz do P., co stanowi wydatek w kwocie 2,92zł miesięcznie.

Ogółem koszty dojazdów do lekarzy, kościoła, po zakupy i na cmentarz wynoszą dla powoda 1.182,00zł rocznie (98,50zł miesięcznie), a dla powódki 530,00zł rocznie (44,16zł miesięcznie). Na zakup środków czystości miesięcznie przeznaczają kwotę - 50,00zł, ubrań - 160,00zł, karty telefonicznej - 25.00zł, butli z gazem – 25,00zł.

Powodowie przez cały czas zamieszkują w nieruchomości będącej przedmiotem umowy, mają zapewnione ogrzewanie, wodę, energię elektryczną, wywóz nieczystości. Prowadzą wspólne gospodarstwo domowe. Na wyżywienie miesięcznie przeznaczają kwotę 540,00zł. Powódka powinna stosować tzw. dietę wątrobową, czyli powinna jeść produkty lekkostrawne. Powód natomiast nie ma specjalnych zaleceń w zakresie żywienia.

Powodowie posiadają własny samochód osobowy marki F. (...), rok produkcji 1999, który zakupili w 2010 roku. Na ten cel zaciągnęli kredyt gotówkowy na okres od 13 września 2010 roku do 10 września 2015 roku, a miesięczna rata tego kredytu wynosiła 83,00zł tytułem należności głównej + odsetki.

Z uwagi na fakt, iż obecnie każdy z powodów otrzymuje miesięcznie od pozwanych kwotę 300,00zł, powodowie z otrzymywanych emerytur są w stanie miesięcznie poczynić niewielkie oszczędności na poczet przyszłego pochówku.

/decyzje Prezesa KRUS k. 19,20, 142, 143; dokumentacja lekarska k. 21 – 24, 144 – 147; zaświadczenia lekarskie k. 33 – 34, 156 – 157; faktury VAT k. 25 – 26, 148 – 149, 188 – 199, 412 - 417; umowa o konsumencki kredyt gotówkowy k. 27 – 32, 150 – 155, 200; zestawienie kosztów dojazdu k. 216, przesłuchanie powódki M. K. 00:10:56 oraz powoda J. K. 01:17:48 - nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie powódki M. K. 00:12:38 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422/

Pozwani A. i W. małżonkowie K. nadal przebywają w Holandii. Oboje pracują. Pozwana pracuje w szklarni przy hodowli papryki. Jej miesięczny dochód wynosi 2.000,00 euro. Nadto, od czasu do czasu pozwana dorabia sprzątając. Pozwany pracuje w komisie i zarabia około 450,00 – 500,00 euro. Nadto, dorabia jako kierowca organizując przeprowadzki. Dochód, jaki pozwani uzyskują z pracy za granicą przeznaczają na swoje utrzymanie w Holandii, w tym opłacenie mieszkania, ubezpieczenia, zakup wyżywienia oraz na spłatę zobowiązań, jakie posiadają w Polsce, tj. spłatę kredytów i spłatę sióstr pozwanego, który to obowiązek wynika z § 6 umowy o dożywocie. Przekazują również powodom po 300,00zł miesięcznie zgodnie z postanowieniem tut. Sądu z dnia 16 lipca 2015 roku. Córka pozwanych S. I. ma 21 lat, jest mężatką. Jest samodzielna i nie korzysta z pomocy finansowej rodziców. Syn P. uzyska pełnoletność w lipcu 2016 roku, nadal się uczy. Mieszka z babcią D. F. – matką pozwanej, która go utrzymuje. Pozwani dokładają się do utrzymania syna przekazując na ten cel D. F. kwotę 50,00 – 100,00 euro miesięcznie.

Pozwani planują wrócić do Polski, jednakże nie wiedzą kiedy to nastąpi.

/zeznania świadka D. F. 00:10:02, zeznania świadka S. I. 00:37:24 – nagranie rozprawy z dnia 02.02.2016 r. – k. 398, przesłuchanie pozwanej A. K. 01:29:24 oraz pozwanego W. K. 02:24:49 – nagranie rozprawy z dnia 02.07.2015 r. – k. 341, przesłuchanie pozwanej A. K. 00:49:39 oraz pozwanego W. K. 01:51:32 – nagranie rozprawy z dnia 14.04.2016 r. – k. 422/

Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił w oparciu o następującą ocenę dowodów.

Sąd uznał za w pełni wiarygodne dokumenty, które stały się podstawą jego ustaleń. Były to dokumenty urzędowe i prywatne, a zostały złożone przez strony w oryginałach i odpisach. Dokumenty urzędowe zostały sporządzone przez powołane do tego organy, w przepisanej formie i stanowiły dowód tego co zostało w nich urzędowo zaświadczone (por. art. 244 § 1 k.p.c.). Pozostałe dokumenty zgromadzone w niniejszej sprawie to dokumenty prywatne, które zgodnie z treścią art. 245 k.p.c. stanowiły dowód tego, iż osoby, które je podpisały złożyły oświadczenia w nich zawarte. Żadna ze stron nie kwestionowała ich prawdziwości . Zgodność odpisów dokumentów prywatnych z oryginałami również nie była przez strony podważana. Sąd nie stwierdził w toku postępowania żadnych okoliczności mogących podważać zaufanie do tych dokumentów.

Sąd dał wiarę dowodom w postaci załączonych przez powodów faktur w części. Przedmiotowe faktury potwierdzają zakup przez powodów leków i suplementów, jednakże na ich podstawie nie można jednoznacznie ustalić, które z wymienionych leków i suplementów są niezbędne dla stron z uwagi na ich stan zdrowia, które z nich muszą brać regularnie i w jakich dawkach, a w konsekwencji jaki jest rzeczywisty miesięczny koszt wykupu tych lekarstw i suplementów. W związku z tym, Sąd ustalając potrzeby powodów w podanym zakresie i oceniając załączone przez nich dowody zakupu miał na uwadze, iż pełnomocnik powodów w toku całego procesu konsekwentnie podtrzymywał, iż średni łączny koszt zakupu leków dla powodów wynosi 200 zł miesięcznie.

Sąd zaliczył w poczet materiału dowodowego także wszystkie kserokopie dokumentów załączonych przez strony w toku procesu, gdyż przepis art. 309 k.p.c. umożliwia Sądowi sięgnięcie w toku postępowania dowodowego po inne, nowe środki dowodowe, niewskazane w kodeksie. W doktrynie i praktyce do innych środków dowodowych zalicza się m.in.: dokumenty związane z urządzeniami przesyłającymi wiadomości na odległość lub urządzeniami rejestrującymi, wywiad środowiskowy, wydruk komputerowy, eksperyment sądowy. Kserokopie te nie zostały potraktowane jako dokumenty w rozumieniu art. 245 k.p.c., ponieważ nie zawierały elementu konstytutywnego - podpisu wystawcy, niemniej okoliczność ta – w ocenie Sądu - nie ujmuje im mocy dowodowej, podkreślić jednak należy, że świadczą one wyłącznie o okolicznościach wskazanych powyżej w stanie faktycznym sprawy.

Zeznania świadków A. L., A. B., H. P., D. F., S. I. i K. W. Sąd uznał na zasługujące na wiarę i przydatne jedynie w części, w zakresie wskazanym w opisie faktycznym sprawy. Za wiarygodne Sąd uznał zeznania świadków w tej części, w jakiej potwierdzili, że od 2010 roku strony prowadzą odrębne kuchnie i nie spożywają wspólnie posiłków, jak też, iż pozwani nie wywiązują się ze wszystkich obowiązków nałożonych na nich umową dożywocia. Przyznali, że powodowie mają zapewnione mieszkanie, ogrzewanie i energię elektryczną. Świadkowie ci potwierdzili również, że powodowie z uwagi na fakt, iż posiadają własny samochód część sprawunków załatwiają osobiście, jak też na wizyty do lekarzy w W. i C. jeżdżą sami. W pozostałym zakresie świadkowie przedstawiali własne opinie i poglądy przemawiające za zasadnością lub oddaleniem powództwa, w zależności od tego jakie relacje łączą danego świadka ze stroną procesu. Należało mieć bowiem na uwadze, że świadkowie są osobami najbliższymi dla stron lub też blisko z nimi spokrewnieni i każda z tych osób była wyraźnie w mniejszym lub większym stopniu zainteresowana rozstrzygnięciem sprawy na korzyść strony, której sympatyzowała.

Zeznania świadków P. K. i A. K. (2) Sąd uznał za wiarygodne i przydatne dla czynienia ustaleń faktycznych. Sąd nie miał żadnych podstaw by zeznania te w jakikolwiek sposób kwestionować, co wynika z faktu, iż były one rzeczowe, spójne i logiczne, a nadto fakty z nich wynikające korelowały z informacjami zawartymi w dokumentach zgromadzonych w aktach sprawy, jak też zeznaniami stron.

Zeznania świadka M. M. (1) choć wiarygodne nie były przydatne dla poczynienia istotnych ustaleń faktycznych w sprawie, albowiem świadek nie miał wiedzy w zakresie łączącej strony umowy dożywocia oraz wzajemnych relacji stron. Potwierdził jedynie, iż powodowie byli jego pacjentami, lecz miało to miejsce 17 lat temu. Wskazał, że już wtedy powodowie mieli problemy zdrowotne, przy czym z uwagi na upływ czasu nie potrafił dokładnie wskazać, jakiego rodzaju były to przypadłości.

Zarówno zeznaniom powodów, jak i zeznaniom pozwanych Sąd dał wiarę częściowo, tj. w takim zakresie, w jakim zeznania te wzajemnie się pokrywały. Sąd miał na uwadze, że z uwagi na narastający między stronami konflikt zeznawali oni odmiennie, w zależności od okoliczności. I tak, z jednej strony powódka twierdziła, że pozwani nie wywiązują się z dożywocia i nie wożą powodów do lekarza. Z drugiej strony podnosiła, iż z uwagi na fakt, że byli i są w posiadaniu samochodu osobowego większość sprawunków, w tym dojazdy do lekarzy, np. do C. i W. załatwiają sami nie prosząc o pomoc. Z kolei z zeznań pozwanej A. K. wynika, że pozwani nie wozili powodów do lekarzy, gdyż ci ich o to nie prosili, jeździli sami, choć zdarzało się, że korzystali w tym zakresie z pomocy pozwanego. Powódka twierdziła również, że nigdy nie prosiła pozwanych o wykup lekarstw lub przekazanie powodom pieniędzy na ten cel, gdyż nigdy nie było takiej potrzeby, a powodowie otrzymują emerytury, z których pokrywają część bieżących potrzeb. Strony za to były zgodne co do tego, iż od 2010 roku nie spożywają wspólnych posiłków, każda z rodzin prowadzi odrębną kuchnię, za to powodowie przez cały czas mają zapewnione mieszkanie, wodę, ogrzewanie, energię elektryczną, wywóz śmieci. Pozwani przyznali również, że obecnie nie są w stanie zapewnić powodom opieki z uwagi na fakt, iż przebywają w celach zarobkowych za granicą. W przeważającej zaś mierze zarówno powodowie, jak i pozwani przedstawiali własne wersje zdarzeń, które ich zdaniem miały doprowadzić do zaognienia konfliktu i zerwania relacji stron.

Sąd zważył, co następuje:

W myśl art. 908 § 1 k.c. jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się zapewnić zbywcy dożywotnie utrzymanie (umowa o dożywocie), powinien on, w braku odmiennej umowy, przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Zgodnie natomiast z art. 913 § 1 k.c. jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności, sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień.

Przesłanką wystąpienia z żądaniem zamiany dożywocia na dożywotnią rentę jest wytworzenie się między dożywotnikiem a zobowiązanym takich stosunków, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności. Przy zamianie uprawnień objętych treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień, nie mają istotnego znaczenia przyczyny wytworzenia się złych stosunków między stronami, a tylko istnienie takich stosunków, w których nie można wymagać od stron, ażeby pozostawały nadal w bezpośredniej styczności. Powody wytworzenia się złych stosunków mogą być jakiekolwiek, co wyraźnie formułuje art. 913 § 1 k.c. (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 października 1969 r. III CRN 390/69, LEX nr 6601).

W świetle art. 913 § 1 k.c. można żądać zamiany wszystkich lub niektórych uprawnień. Oznacza to, że niektóre świadczenia mogą być utrzymane w dotychczasowym kształcie, a niektóre zamienione na rentę, na przykład może zostać zachowane, objęte treścią świadczeń z tytułu dożywocia, uprawnienie do zamieszkiwania w danym pomieszczeniu czy uprawnienie do użytkowania określonej działki, natomiast inne świadczenia, na przykład w postaci dostarczania opału, żywności czy odzieży, zostają zamienione na rentę. Wysokość renty powinna odpowiadać wartości tych uprawnień określonych zgodnie z treścią umowy dożywocia. Należy przy tym podkreślić, że renta ta ma „charakter ekwiwalentu, a nie charakter alimentacyjny i powinna być z tego względu obliczona według uprawnień wynikających z umowy dożywocia, a nie według potrzeb dożywotnika” (uchwała SN z dnia 6 lutego 1969r., III CZP 130/68, OSNC 1969, nr 11, poz. 192).

Na podstawie ustaleń poczynionych w niniejszej sprawie w ocenie Sądu zachodziły przesłanki z art. 913 § 1 k.c. dające podstawy do zamiany części uprawnień przysługujących powodom zgodnie z treścią umowy dożywocia z dnia 9 lutego 1996 roku na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień i obciążenie nią pozwanych, albowiem pomiędzy stronami tej umowy wytworzyły się takie stosunki, że nie można wymagać od nich, aby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności. Należy podkreślić, że powyższa okoliczność nie była generalnie kwestionowana przez pozwanych, albowiem ostatecznie pozwani wnosili o oddalenie powództwa ponad kwotę 300,00zł odnośnie każdego z powodów obejmujące wszystkie obowiązki wynikające z umowy dożywocia poza prawem zamieszkiwania, oświetlenia i ogrzewania. Nadto pozwani przyznali, że wprawdzie aktualne okoliczności życiowe nie pozwalają im na zachowanie bezpośredniej styczności z uprawnionymi do świadczeń, choć kwestionują przyczyny tegoż stanu rzeczy wskazywane przez powodów.

Przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe wykazało, że od 2010 roku strony nie żyją wspólnie, gdyż ich relacje znacząco się popsuły. Strony od lat nie utrzymują ze sobą kontaktu i pozostają we wrogich relacjach aż do chwili obecnej. Materiał dowodowy zgromadzony w sprawie jednoznacznie potwierdził, że stosunki istniejące pomiędzy stronami uniemożliwiają, aby pozostawały one nadal w bezpośredniej ze sobą styczności w ramach wykonywania zobowiązań wynikających z umowy dożywocia, która została zawarta dwadzieścia lat temu. Powyższa okoliczność wyraźnie wynikała z zeznań samych stron procesu, jak też przesłuchanych w sprawie świadków. Wprawdzie każda z tych osób była wyraźnie w mniejszym lub większym stopniu zainteresowana rozstrzygnięciem niniejszej sprawy na korzyść strony, której sympatyzowała (w większości są to ich osoby najbliższe) i starała się obciążyć przeciwną stronę konfliktu winą za powstanie takich złych relacji, tym niemniej wszyscy świadkowie byli generalnie zgodni co do tego, że stosunki panujące pomiędzy powodami a pozwanymi już od dłuższego czasu są niewłaściwe, aktualnie są wobec siebie wrogo nastawieni. Bezspornym w niniejszej sprawie było, że pozwani zgodnie z umową dożywocia zapewniają powodom mieszkanie, ogrzewanie, wodę, energię elektryczną i wywóz nieczystości. Natomiast od 2012 roku nie wykonują wobec powodów pozostałych obowiązków, które ciążą na nich na podstawie umowy dożywocia, zaś pomoc w bieżącej egzystencji powodowie uzyskują od córek. Pozwani co prawda planują wrócić do Polski, jednakże nie wiedzą kiedy to nastąpi.

W umowie dożywocia z dnia 9 lutego 1996 roku pozwani zobowiązali się zgodnie z dyspozycją art. 908 § 1 k.c. zapewnić zbywcom nieruchomości M. i J. małżonkom K. przyjęcie ich jako domowników, zapewnić im wyżywienie „przy wspólnym stole”, ubranie, ogrzanie, oświetlenie, opierunek, pielęgnowanie w zdrowiu, chorobie i wieku starczym, pomoc lekarską, dowóz do i z kościoła oraz sprawienie im własnym kosztem pogrzebów odpowiadających zwyczajom miejscowym.

W niniejszym postępowaniu powodowie domagali się zamiany na rentę części przysługujących im uprawnień, a polegających na zapewnieniu im wyżywienia „przy wspólnym stole”, ubrania, ogrzania, oświetlenia, opierunku, pielęgnowania w zdrowiu, chorobie i wieku starczym, pomocy lekarskiej, dowozu do i z kościoła oraz sprawienia im własnym kosztem pogrzebów odpowiadających zwyczajom miejscowym.

Kierując się treścią art. 913 k.c. Sąd ustalił, że powodowie ponoszą comiesięczne wydatki na:

­

zakup wyżywienia łącznie 500 zł – Sąd ustalił wskazaną kwotę opierając się na zasadach doświadczenia życiowego; powód ma 73, zaś powódka 68 lat, a zatem ich potrzeby żywieniowe są mniejsze niż osób dorosłych w sile wieku; powódka wskazała, że powinna spożywać posiłki lekkostrawne, ale w opinii Sądu nie powoduje to wzrostu wydatków na wyżywienie, nadto nie wykazała, że rzeczywiście stosuje dietę adekwatną do jej stanu zdrowia;

­

zakup butli z gazem 25,00zł – cena butli wynosi 50,00zł, a wystarcza ona powodom na dwa miesiące;

­

opierunek 25,00zł – Sąd wziął pod uwagę, że jest to koszt zakupu 3 kg proszku do prania, a która to ilość jest wystarczająca na okres miesiąca, nadto, iż powodowie nie ponoszą kosztów energii elektrycznej zużywanej przez pralkę;

­

pielęgnowanie w zdrowiu, chorobie i wieku starczym, pomoc lekarska 200,00zł – podkreślić należy, że na zakup leków dla powódki przeznaczana jest kwota do 150,00zł miesięcznie, zaś na zakup leków powoda kwota 200,00zł – 300,00zł miesięcznie, ale w toku procesu powodowie konsekwentnie wskazywali, iż średni łączny koszt zakupu leków dla powodów wynosi 200,00zł miesięcznie; Sąd zweryfikował wskazaną kwotę na podstawie załączonych dowodów zakupu leków, przy czym miał na uwadze, że powodowie nie wykazali, które z wymienionych leków i suplementów są niezbędne dla stron z uwagi na ich stan zdrowia, które z nich muszą brać regularnie i w jakich dawkach, a w konsekwencji, że ich potrzeby w podanym zakresie przekraczają wskazywaną kwotę 200,00zł; powodowie choć wskazywali, że zgodnie z informacją uzyskaną w miejskim ośrodku pomocy społecznej koszt ewentualnej opieki wynosi 10,00zł za godzinę to podali, że obecnie nie ma takiej potrzeby, aby musieli ponosić jakiekolwiek koszty ich pielęgnacji; z kolei z pomocy lekarzy korzystają w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia;

­

dowóz do kościoła, wizyty lekarskie i zakupy 100,00zł – z przedłożonego przez powodów zestawienia kosztów dojazdu do lekarzy, kościoła, po zakupy i na cmentarz (k. 216) wynika, iż ogółem koszty te wynoszą: dla powoda J. K. 1.182,00zł rocznie (98,50zł miesięcznie), a dla powódki M. K. 530,00zł rocznie (44,16zł miesięcznie); Sąd miał na uwadze, że o ile powodowie podali w związku z jakimi schorzeniami udają się do poszczególnych lekarzy specjalistów to jednak nie wykazali, w jakim celu powód odbywa 2 wizyty w roku w (...) w R., oraz szpitalach: w P. i w P.; tym samym od ww. kwoty 1.182,00zł Sąd odjął kwotę 462,00zł tytułem kosztów dojazdów do ww. instytucji, albowiem powód nie wykazał zasadności ponoszenia tych kosztów; Sąd miał także na uwadze, że zarówno na zakupy, jak i do lekarza rodzinnego powodowie udają się do G., tak więc przy okazji wizyty u lekarza mogą dokonać zakupów lub odwrotnie; w konsekwencji miesięczny koszt dojazdów powoda do lekarzy, kościoła, po zakupy i na cmentarz Sąd ustalił na kwotę 57,50zł (1.182,00zł – 462,00zł – 30,00zł [dojazd do lekarza rodzinnego] : 12), a powódki na kwotę 42,00zł (530,00zł – 30,00zł [dojazd do lekarza rodzinnego] : 12); podsumowując łączna miesięczna kwota na dojazdy powodów wynosi 100,00zł;

­

ubranie 50,00zł – ww. kwotę Sąd ustalił również opierając się na zasadach doświadczenia życiowego; powodowie są osobami w podeszłym wieku i ich potrzeby w zakresie zakupu nowej odzieży są dużo mniejsze niż osób np. czynnych zawodowo; powodowie co prawda wskazywali, że z uwagi na problemy zdrowotne przybierają na wadze, jednakże nie wykazali, aby z tego względu co miesiąc byli zmuszeni dokonywać zakupu nowej odzieży;

­

koszt pogrzebów – powódka wskazywała, że w razie śmierci powodów osoby uprawnione otrzymają zasiłek pogrzebowy z KRUS – u w kwocie 4.000,00zł, a nadto powodowie z otrzymywanych emerytur są w stanie miesięcznie poczynić niewielkie oszczędności na poczet przyszłego pochówku;

­

w umowie o dożywocie nie było mowy o tym, aby zobowiązani mieli obowiązek zaopatrywania powodów w środki czystości, opłacania im rachunków za telefon, zakupu obuwia, czy jakichkolwiek urządzeń, jak też utrzymywania środka transportu (samochodu).

Z poczynionych ustaleń wynika, że ww. wydatki stanowią łączną kwotę 900,00zł miesięcznie i należy ją uznać za łączną miesięczną wartość uprawnień wynikających z umowy o dożywocie. W związku z tym, każdy z powodów powinien otrzymać od pozwanych kwotę po 450,00zł miesięcznie tytułem renty w miejsce obowiązków wynikających z umowy o dożywocie poza prawem zamieszkiwania na nieruchomości, które pozostaje niezmienne. Roszczenie powodów powyżej wskazanej kwoty jest bezzasadne. Wskazać bowiem należy, iż w odniesieniu do wysokości renty decyzję podejmuje Sąd, uwzględniając wartość świadczeń wynikających z dożywocia. Wysokość renty powinna być dostosowana do wartości tych świadczeń, które ma ona zastąpić lub zmienić. Natomiast jedynie w wyjątkowych okolicznościach, ustalając rentę Sąd może uwzględnić ciężką sytuację materialną zobowiązanego, jak również fakt, że dożywotnik ma inne źródła dochodu (uchwała SN z 6 lutego 1969 r., III CZP 130/68, LexisNexis nr (...), OSNCP 1969, nr 11, poz. 192). W przedmiotowej sprawie Sąd miał na uwadze, że oboje pozwani pracują i uzyskują dochód, który nawet przy uwzględnieniu ciążących na nich zobowiązań z tytułu kredytów pozwoli na uiszczanie powodom renty w ustalonej przez Sąd wysokości. Z drugiej zaś strony emerytura otrzymywana przez powodów z KRUS – u i jej rozmiary nie uprawniają do wniosku, że powodowie – nawet przy uwzględnieniu ich uprawnień z dożywocia – są w lepszej sytuacji od pozwanych.

Wskazać należy, że wyrok sądu dokonujący zamiany wszystkich lub niektórych tylko świadczeń z umowy dożywocia na rentę ma charakter konstytutywny, co oznacza, że przekształca on istniejący stosunek prawny, przy czym skutek ten powstaje ex nunc, czyli z chwilą uprawomocnienia się wyroku. W związku z tym obowiązek płacenia rent każdemu z powodów rozpocznie się od uprawomocnienia wyroku.

Z uwagi na fakt, iż każda ze stron procesu była reprezentowana przez ustanowionego na jej wniosek adwokata z urzędu Sąd przyznał zarówno adwokatowi powodów, jak i adwokatowi pozwanych kwotę 3.600,00zł powiększoną o należny podatek VAT tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej im z urzędu mając na uwadze przepisy rozdziału 6 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz.U.2013.461 j.t.) w zw. z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 roku w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz.U.2015.1801).

W świetle powyższego, Sąd orzekł jak w sentencji wyroku.

SSO Jolanta Czajka-Bałon