Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 07. 12. 2015 r.

Sąd Rejonowy w Bytowie I Wydział Cywilny

w składzie następującym:

po rozpoznaniu w dniu 30. 11. 2015 r. na rozprawie

sprawy z wniosku (...) S.A. z siedzibą w G.

z udziałem J. S.

o stwierdzenie nabycia dwóch służebności gruntowych o treści służebności przesyłu przez zasiedzenie

postanawia :

1)  stwierdzić, że przedsiębiorca Zakład (...) S.A. w S. nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu (tzw. służebność numer 1 ) obciążającą nieruchomość położoną w obrębie ewidencyjnym K., składającą się z działek gruntu oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), dla której prowadzona jest w tutejszym Sądzie Rejonowym księga wieczysta (...) (zwaną dalej nieruchomością obciążoną), polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymywanie, eksploatowanie, konserwowanie naprawianie urządzeń napowietrznych linii elektroenergetycznych średniego napięcia 15 kV oraz niskiego napięcia 0,4 kV zgodnie z opinią biegłego sądowego J. L. (1) [ k – 126-148, k – 159-163 oraz k - 183 ] w następujący sposób:

a)  działce (...):



kontur nr 1 oznaczenie konturu jak na załączniku graficznym nr 1 (odcinki 1 i 2) w skali 1:1000 do opinii technicznej - wyznacza lina zamknięta oznaczona nr punktów:

501,502,503,504,505,506,507,508,509,510,511,512,513,514,515,516,517,

518,147,188,519,520,521,522,523,524,525,526,527,528,529,530,531,532,533,534,535,536,537,538,539,540,541,542,543,544,545,546,547,553,554,555,556,557,558,559,560,561,562,563,564,565,566,567,501; powierzchnia konturu nr 1 wynosi 0,3603 ha; w konturze znajduje się sześć słupów pojedynczych oraz cztery słupy podwójne; długość linii elektroenergetycznej napowietrznej średniego napięcia 15 kV nr 448 mierzona w osi słupów wynosi 603,02m; obszar pod linią jest użytkiem rolnym a na odcinku ok. 50m leśnym i zadrzewionym,

b)  działce (...):



kontur nr 2 oznaczenie konturu jak na załączniku graficznym nr 2 w skali 1:1000 do opinii technicznej - wyznacza lina zamknięta oznaczona nr punktów:

134,135,136,137,138,139,140,141,142,143,144,145,146,547,546,545,189,190,191,192,193,194,195,196,197,198,199,200,201,134; powierzchnia konturu nr 2 wynosi 0,0599ha; w konturze znajdują się trzy słupy pojedyncze; długość linii elektroenergetycznej napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 163,85m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,



kontur nr 3 oznaczenie konturu jak na załączniku graficznym nr 3 w skali 1:1000 do opinii technicznej - wyznacza lina zamknięta oznaczona nr punktów: 147,148,149,150,151,152,153,154,155,156,157,158,159,160,161,162,163,164,165,166,167a,167b,168,168,169,170,171,172,173,174,175,176,177,178,179,180,181,182,183,184,185,186,187,188,147; powierzchnia konturu nr 3 wynosi 0,0916ha; w konturze znajdują się trzy słupy pojedyncze oraz dwa słupy podwójne; długość linii elektroenergetycznej napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 249,54m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,



kontur nr 4 oznaczenie konturu jak na załączniku graficznym nr 4 w skali 1:1000 do opinii technicznej - wyznacza lina zamknięta oznaczona nr punktów: 203,204,205,206,207,208,209,210,211,212,213,214,215,216,217,218,219,220,221,222,223,224,225, (...),226,227,228,229,230,231,232,233,234,235,236,

237, 238, (...),203; powierzchnia konturu nr 4 wynosi 0,0731 ha; w konturze znajdują się trzy słupy pojedyncze; długość linii elektroenergetycznej napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 209,35m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym.

c)  na działce (...):



kontur nr 5 oznaczenie konturu jak na zał. graficznym nr 4 skali 1:1000 do

opinii technicznej - wyznacza lina zamknięta oznaczona nr punktów: 240,241,242,243,244,245,246,247; powierzchnia konturu nr 5 wynosi 0,0083ha; w konturze znajduje się jeden słup pojedynczy; długość linii elektroenergetycznej napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 20,11m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,

- w dobrej wierze z dniem 07. 11. 2000 r ,

2)  stwierdzić, że przedsiębiorca Zakład (...) S.A. w S. nabył przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu (tzw. służebność numer 2 ) obciążającą nieruchomość położoną w obrębie ewidencyjnym K., składającą się z działki gruntu oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), dla której prowadzona jest w tutejszym Sądzie Rejonowym księga wieczysta (...) (zwaną dalej: nieruchomością obciążoną), polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymywanie, eksploatowanie, konserwowanie i naprawianie urządzeń napowietrznych linii elektroenergetycznej niskiego napięcia 0,4 kV zgodnie z opinią biegłego sądowego J. L. (1) [ k – 126-148, k – 159 - 163 oraz k - 183 ] w następujący sposób:

na działce nr (...):



kontur nr 6 oznaczenie konturu jak na zał. graficznym nr 5 w skali 1:1000 do

opinii technicznej - wyznacza lina zamknięta oznaczona nr punktów: 110,111,112,113,114,115,116,117,118,119,120,121,122,123,124,125,126,127,128,129,

130,131,132,133,110; powierzchnia konturu nr 3 wynosi 0,0549ha; w konturze znajduje się trzy słupy pojedyncze; długość linii elektroenergetycznej napowietrznej niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 148,42m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,

- w złej wierze z dniem 11. 11. 2002 r.

3)  oddalić wniosek w pozostałej części co do żądania dotyczącego służebności numer 2) w części dotyczącej linii elektroenergetycznej średniego napięcia 15 kV (brak takiej linii w konturze numer 6, tj. na wyżej wskazanej działce ewidencyjnej numer (...)),

4)  ustalić, iż wnioskodawca i uczestnik postępowania każdy we własnym zakresie ponoszą koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie,

5)  zasądzić na rzecz Skarbu Państwa – Sądu Rejonowego w Bytowie od wnioskodawcy (...) S.A. z siedzibą w G. kwotę 623, 56 (sześćset dwadzieścia trzy 56/100) zł tytułem zwrotu kosztów sądowych wyłożonych uzupełniająco z urzędu.

Sygn. akt I Ns 94/15

UZASADNIENIE

(...) spółka akcyjna w G. wniósł o stwierdzenie, że:

1.  przedsiębiorca (...) spółka akcyjna w G. nabył z dniem 11 listopada 1982 roku przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającą nieruchomość położoną w obrębie ewidencyjnym K., składającą się z działek gruntu oznaczonych numerami ewidencyjnymi (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) (zwaną dalej nieruchomością obciążoną), polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymywanie, eksploatowanie, konserwowanie naprawianie urządzeń napowietrznych linii elektroenergetycznych średniego napięcia 15 kV oraz niskiego napięcia 0,4 kV (służebność nr 1),

2.  przedsiębiorca (...) spółka akcyjna w G. nabył z dniem 11 listopada 1982 roku przez zasiedzenie służebność gruntową o treści odpowiadającej służebności przesyłu obciążającą nieruchomość położoną w obrębie ewidencyjnym K., składającą się z działki gruntu oznaczonej numerem ewidencyjnym (...), dla której prowadzona jest księga wieczysta (...) (zwaną dalej: nieruchomością obciążoną), polegającą na prawie korzystania z nieruchomości obciążonej poprzez utrzymywanie, eksploatowanie, konserwowanie i naprawianie urządzeń napowietrznych linii elektroenergetycznych średniego napięcia 15 kV oraz niskiego napięcia 0,4 kV (służebność nr 2).

Wnioskodawca w ten sposób zmodyfikował swój wcześniejszy wniosek [ k – 172].

Uczestnik postępowania J. S. wniósł oddalenie wniosku z powołaniem się na zasady współżycia społecznego – art. 5 k.c. Dodatkowo zeznał na rozprawie w dniu 30. 11. 2015 r. na pytanie Sądu, iż na działce nr (...) wbrew wnioskowi nie ma linii elektroenergetycznej średniego napięcia 15 kV.

Sąd ustalił i zważył, co następuje.

W dniu 05. 11. 1980 r. Skarb Państwa sprzedał nieruchomość uczestnikowi postępowania J. S. synowi J. i A., dla której nie była prowadzona księga wieczysta, składająca się z działek ewidencyjnych (...). Została dla tej nieruchomości założona księga wieczysta przez (...) w B. o obecnym numerze (...). Wnioskodawca pozostał jej właścicielem do dnia zamknięcia rozprawy. Dokonano podziału działki ewidencyjnej nr (...) na dwie inne działki ewidencyjne (...) . Ten stan rzeczy nie uległ zmianie do dnia zamknięcia rozprawy.

Prawomocnym postanowieniem z dnia 17. 03. 1959 r. Sąd Powiatowy w B. założył księgę wieczystą o obecnym numerze (...) z wpisem prawa własności na rzecz J. S., syna J. i A.. Na wniosek z dnia 06. 10. 2003 r. oraz na podstawie umowy przekazania własności nieruchomości i posiadania gospodarstwa rolnego z dnia 12. 08. 1980 r. zawartej przed Naczelnikiem Gminy T. dokonano wpisu prawa własności na następcę – J. S., syna J. i A.. Zakładając księgę wieczystą w dziale I-O wpisano działki ewidencyjne (...). Następnie na podstawie wykazu zmian gruntowych w ich miejsce wpisano działki ewidencyjne nr: (...)¸457, 461 oraz 465. Ten stan rzeczy nie uległ zmianie do dnia zamknięcia rozprawy.

[dowody: k – 1 – 7, k – 13, k – 14, k – 18, k – 20 oraz k – 29 (dawna księga wieczysta) akt k.w. nr (...) , k - 1-32, k – 35, k – 40-41, k – 45 (dawna księga wieczysta) akt k.w. nr (...) , k – 102-104 oraz k- 180-182 odpisy ksiąg wieczystych k.w. nr (...) oraz k.w. nr (...) ].

W okresie powojennym – co jest faktem powszechnie znanym – wprowadzono w Polsce ustrój polityczno-gospodarczy zwany ustrojem socjalistycznym, który funkcjonował do 1989 r., gdy rozpoczęły się reformy o charakterze rynkowym poczynając od zniesienia szeregu koncesji oraz od dnia 01. 02. 1989 r., od kiedy przedsiębiorstwa państwowe uzyskały zdolność nabywania mienia we własnym imieniu i na własną rzecz, o czym szerzej dalej. Ustrój ten cechowała przede wszystkim gospodarka oparta na dominującej własności Skarbu Państwa. W tym okresie status przedsiębiorstw uregulowany został w następujący sposób:

⚫

w dniu 28. 10. 1950 r. wszedł w życie dekret z dnia 26 października 1950 r. o przedsiębiorstwach państwowych (Dz.U.1950.49.439 ze zm., tj. Dz. U. z 1960 r. Nr 18, poz. 111),

⚫

z dniem 1 października 1981 r. weszła w życie ustawa z dnia z dnia 25 września 1981 r. o przedsiębiorstwach państwowych ( Dz.U.1981.24.12 ze zm.).

Te akty prawne dotyczyły ogółu przedsiębiorstw państwowych tym energetycznych.

SN bardzo trafnie zauważył, iż trudno oczekiwać, aby w warunkach obowiązywania do 1989 r. na gruncie Konstytucji z 1952 r. oraz ówczesnego art. 128 k.c. zasady jedności własności państwowej, w ramach podmiotów tej własności musiały być, dla skuteczności wykonywania uprawnień wydawane decyzje administracyjne, upoważniające do korzystania przez państwowe podmioty z własności państwowej. Nie można zachowania ówczesnych organów administracji państwowej oceniać według dzisiejszych standardów demokratycznego państwa prawa i zasad Konstytucji III Rzeczpospolitej z 1997 r. [wyrok SN z dnia 14 listopada 2013 r., II CNP 15/2013, LexPolonica nr 8148920 ].

Z kolei na mocy dekretu z dnia 3 stycznia 1947 roku powołane zostało Ministerstwo Przemysłu i Handlu, które objęło swą działalnością 16 centralnych zarządów przemysłowych działających do końca 1946 roku na prawach departamentów branżowych, a od 1 stycznia 1947 roku przekształconych w przedsiębiorstwo państwowe. Bezpośrednie niższym szczeblem w tej hierarchii były Zjednoczenia. W energetyce Zjednoczenia były wielozakładowymi przedsiębiorstwami państwowymi, posiadającymi osobowość prawną. Zgodnie z ustawą z dnia 4 lipca 1947 roku, zjednoczeniom energetycznym podporządkowano wszystkie zakłady energetyczne położone na terenie danego okręgu energetycznego bez względu na to czyją były własnością, z wyjątkiem zakładów nie zbywających zawodowo energii elektrycznej i zakładów nie związanych z państwową lub okręgową siecią elektryczną. Rozporządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu z dnia 20 lipca 1948 roku, obszar państwa podzielony został na 14 okręgów energetycznych. Wydane w tym samym okresie, a mianowicie 5 czerwca 1948 roku rozporządzenie Ministra Przemysłu i Handlu w sprawie uprawnień Zjednoczeń (...) oraz trybie i sposobie przejmowania przez te zjednoczenia zakładów, spowodowało przejęcie przez energetykę zawodową wszystkich zakładów energetycznych od organizacji samorządowych i spółdzielczych.

Na początku 1951 roku dokonano nowego podziału kraju na okręgi energetyczne. Zamiast istniejących dotychczas 14 Zjednoczeń (...) - utworzono 6 okręgów. Na początku 1953 roku uzyskały one osobowość prawną stając się przedsiębiorstwami państwowymi na pełnym rozrachunku gospodarczym. Ministerstwu (...) nadane zostały szerokie uprawnienia do nadzoru nad elektrowniami przemysłowymi w zakresie dysponowania mocą i produkcją.

Dnia 1 stycznia 1959 roku Zakłady (...) okręgów przekształcone zostały w wielozakładowe przedsiębiorstwa działające na zasadach pełnego rozrachunku gospodarczego. Elektrownie, zakłady energetyczne, zakłady remontowe energetyki i inne będące do tej pory przedsiębiorstwami państwowymi, weszły w skład powstających przedsiębiorstw wielozakładowych jako jednostki działające na zasadach pełnego wewnętrznego rozrachunku gospodarczego. Zmiany takie wprowadzało zarządzenie nr 230 Ministra Górnictwa i Energetyki z 25 listopada 1956 r.

Zarządzeniem nr 18 Naczelnego Dyrektora Zjednoczenia (...) z dnia 12 sierpnia 1975 roku w sprawie dostosowania terenowej organizacji energetyki do podziału administracyjnego kraju ustalono zakłady energetyczne działające na pełnym wewnętrznym rozrachunku gospodarczym wchodzące w skład poszczególnych okręgów - ustalono, że w skład Zakładów (...) wchodzi m.in. Zakład (...) z siedzibą w S., obejmujący obszar województwa (...). Zarządzenie to uchyliło § 1.2 pkt 8 zarządzenia nr 20 Naczelnego Dyrektora Zjednoczenia (...) z dnia 31 grudnia 1974 roku w sprawie zakładów wchodzących w skład przedsiębiorstwa państwowego Zakłady (...) w B..

Zarządzeniem nr 13 Naczelnego Dyrektora Zakładów (...) w B. z dnia 10 maja 1978 roku w sprawie działania Zakładu (...) ustalono, że w Zakładach (...) w B. działa wg zasad wewnętrznego pełnego rozrachunku gospodarczego zakład pod nazwą Zakład (...).

Zarządzeniem nr 57 Prezesa Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1989 roku w sprawie podziału niektórych przedsiębiorstw z grup we Wspólnocie (...) i (...) Brunatnego podziałowi uległ m.in. Północny O. Energetyczny w B., w wyniku którego powstały odrębne przedsiębiorstwa państwowe - m.in. Zakład (...) z siedzibą w S..

Aktualnie występujący w niniejszym postępowaniu wnioskodawca jest następcą prawnym przedsiębiorstwa państwowego Zakład (...). Zarządzeniem Ministra Przemysłu i Handlu nr 205/O./93 z dnia 9 lipca 1993 roku dokonano podziału przedsiębiorstwa państwowego pod nazwą Zakład (...) w S. wyszczególniając nowy podmiot gospodarczy w wyniku przekształcenia w jednoosobową spółkę z udziałem Skarbu Państwa – Zakład (...) S.A. w S.. Postanowienie § 3 zarządzenia wraz z załącznikiem stanowiło dowód przekazania mienia między dwoma podmiotami:

⚫

3 (trzy) linie wysokiego napięcia



Ż. 220/110 kV,



linia 400 kV Ż. – D. oraz



linia 220 kV – Ż.-G.

- jako mienie przekazane (...) S.A.,

⚫

reszta mienia to mienie Zakładu (...) w S. i zostało przekazane na majątek Zakładu (...) S.A. w S..

Bowiem aktem notarialnym sporządzonym przez notariusza T. J. z dnia 12 lipca 1993 roku w W. przedsiębiorstwo państwowe zostało przekształcone w jednoosobową spółkę akcyjną Skarbu Państwa działającą pod firmą Zakład (...) Spółka Akcyjna. Spółka ta w 2004 roku uległa przekształceniu na spółkę akcyjną pod firmą (...) S.A. w wyniku połączenia spółek w trybie określonym w art. 492 § 1 k.s.h. W dalszej kolejności nastąpiła zmiana firmy tej spółki na (...) Spółka Akcyjna, a następnie (...) Spółka Akcyjna.

Została wydana decyzja Wojewody S. z dnia 22. 04. 1994 r. stwierdzająca, że Zakład (...) stał się z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 roku użytkownikiem wieczystym gruntu położonego w obrębie S. - 12, działka nr (...), o powierzchni 20330 m ², oraz że Zakład (...) stał się z mocy prawa z dniem 5 grudnia 1990 roku znajdujących się na wyżej wymienionym gruncie budynków i urządzeń odpłatnie – budynków przejętych od Skarbu Państwa, nieodpłatnie – budynków wybudowanych ze środków własnych – por. wpis w księdze wieczystej k.w. nr (...) (częścią wpisu jest podstawa wpisu – arg. z przepisów § 10 ust. 1 3 i 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbiorów dokumentów (Dz.U.2001.102.1122 ze zm. ) oraz § 61. 1 i 2, § 62 i in. rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 21 listopada 2013 r. w sprawie zakładania i prowadzenia ksiąg wieczystych w systemie informatycznym (Dz.U.2013.1411 ) w zw. z art. 2 ustawy z dnia 06. 07. 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U.2013.707 ze zm.).

Wszystkie przekształcenia wnioskodawcy i jego poprzedników odbywały się na skutek zmian prawnych dokonywanych w zmieniających się epokach społeczno-gospodarczych. Prawa oraz faktów powszechnie znanych nie dowodzi się, lecz przyjmuje się za oczywiste – por. notatki urzędowe ze sprawy VI Ns 91/13 [ k – 524v] – odczytana na ostatniej rozprawie.

Służebność przesyłu została wprowadzona do polskiego prawa cywilnego z dniem 03. 08. 2013 r. w postaci uregulowań zawartych w art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. ustawą z dnia 30. 05. 2008 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 731), W art. 305 ¹ - 305 ³ ustawodawca zawarł bazowe elementy konstrukcji służebności przesyłu. Z kolei przepisu art. 305 ⁴ k.c. wynika, iż do służebności przesyłu stosuje się odpowiednio przepisy o służebnościach gruntowych. W ten sposób ustawodawca posłużył się zabiegiem nakazującym stosowanie analogii legis w przypadku służebności przesyłu wskazując, że posiłkować się należy przepisami o służebnościach gruntowych. Odpowiednie stosowanie – co jest ustalone w orzecznictwie i doktrynie prawa - polega na tym, iż kierując się naturą danego stosunku prawnego przepisy – do których się sięga – stosuje się albo wprost, albo w ogóle odmawia się ich stosowania, albo też stosuje się jedynie niektóre z nich. W ocenie Sądu Rejonowego przepis art. 292 k.c. podlega stosowaniu wprost. Nie narusza bowiem istoty konstrukcji prawnej służebności przesyłu – zawartej w ww. art. 305 ¹ – 305 ³ k.c. Stąd odpowiednio stosowany przepis art. 292 k.c. przewidywała, iż służebność przesyłu może być nabyta przez zasiedzenie tylko w wypadku, gdy polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia. Przepisy o nabyciu własności nieruchomości przez zasiedzenie stosuje się odpowiednio, tj. art. 172 i nast. k.c.

Od dnia 01. 01. 1965 r., tj. od wejścia w życie przepis art. 172 k.c. przewidywał, iż

⚫

§ 1 Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dziesięciu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

⚫

§ 2 Po upływie lat dwudziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Ta regulacja obowiązywała do dnia 30. 09. 1990 r. Od 01. 10. 1990 r. weszła w życie nowelizacja k.c., która przepisie art. 1 pkt 32 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny Dz. U. 90. 55. 321 ze zm.) nadała aktualne brzmienie art. 172 k.c.:

⚫

§ 1 Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

⚫

§ 2 Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Z kolei w art. 9 ustawy z dnia 28 lipca 1990 r. zawarty został przepis przejściowy mówiący, że do zasiedzenia, którego bieg rozpoczął się przed dniem wejścia w życie niniejszej ustawy, stosuje się od tej chwili przepisy niniejszej ustawy; dotyczy to w szczególności możliwości nabycia prawa przez zasiedzenie. Z tej regulacji wynika, iż:

⚫

po pierwsze – art. 9 noweli automatycznie wydłużył terminy biegu zasiedzenia, jeżeli nie zakończyły biegu najpóźniej w dniu 30. 09. 1990 r.,

⚫

po drugie - najpóźniej po upływie 30-tu lat posiadacz samoistny nabywa prawo własności nieruchomości,

Nie mniej jednak zawsze konieczne jest udowodnienie faktu posiadania służebności przesyłu, czy służebności gruntowej o treści służebności przesyłu.

Przegląd stanowisk przede wszystkim SN pozwala stwierdzenie rysującej się wyraźnie linii orzeczniczej dotyczącej służebności przesyłu oraz służebności gruntowej o treści służebności przesyłu oraz wzajemnych relacji miedzy nimi.

SN w uchwale z dnia 22. 05. 2013 r. wyraził istotny pogląd prawny:

1.  ​​przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. było dopuszczalne nabycie w drodze zasiedzenia na rzecz przedsiębiorcy służebności

odpowiadającej treścią służebności przesyłu;

2.  okres występowania na nieruchomości stanu faktycznego odpowiadającego treści służebności przesyłu przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. podlega doliczeniu do czasu posiadania wymaganego do zasiedzenia tej służebności [III CZP 18/13, Rzeczpospolita (...), Biuletyn SN 2013/5/5 ].

SN podjął kolejną uchwałę, w której stwierdził, iż spółka wodna, utworzona do wykonywania, utrzymywania oraz eksploatacji urządzeń służących do zapewnienia wody dla ludności (art. 164 ust. 1 ustawy z dnia 18 lipca 2001 r. - Prawo wodne, jedn. tekst: Dz. U. z 2012 r. Nr 28, poz. 145 ze zm.), mogła nabyć przed wejściem w życie art. 305 ¹ – 305 ⁴ k.c. w drodze zasiedzenia służebność gruntową odpowiadającą treścią służebności przesyłu [uchwała SN 27 czerwca 2013 r., III CZP 31/13, Gazeta Prawna (...), LEX 1324958 ].

Ta linia orzecznicza – jak się wydaje – zwycięża w SN. Sąd Rejonowy w obecnym składzie podziela te podejście jako oczywistą konsekwencję regulacji z art. 305 ⁴ k.p.c.

W doktrynie prawa podnoszono szereg koncepcji odnoszących się mienia ogólnonarodowego oraz relacji Skarb Państwa – przedsiębiorstwo państwowe. Mienie ogólnonarodowe należy niepodzielnie do państwa socjalistycznego ( zasada jedności własności państwowej). W Polsce Ludowej omawiana zasada ukształtowała się jeszcze przed kodyfikacją prawa cywilnego.1 Nie narusza tej zasady nadanie przedsiębiorstwom państwowym i wielu innym państwowym 2dnostkom organizacyjnym osobowości prawnej. Państwowe osoby prawe nie mają bowiem w stosunku do zarządzanych przez nie składników mienia ogólnonarodowego żadnych uprawnień, które by mogły być przeciwstawiane własności państwowej. Przedsiębiorstwa państwowe stanowią podstawową formę organizacyjną działalności państwa w dziedzinie produkcji socjalistycznej. Dzięki cywilistycznej kategorii prawnej staje się również możliwe urzeczywistnię zasady, że odpowiedzialność przedsiębiorstw państwowych z tytułu zaciągniętych przez nie zobowiązań ogranicza się do przydzielonych im części mienia ogólnonarodowego oraz zasady, że przedsiębiorstwa państwowe nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania skarbu państwa. Art. 12 Konstytucji zalicza przedsiębiorstwa państwowe do składników mienia ogólnonarodowego, a więc do przedmiotów szeroko pojętej socjalistycznej własności państwowej. Wynika stąd, że tzw. „majątek przedsiębiorstwa państwowego” jest przedmiotem szeroko pojętej własności państwowej. Stanowiąc, że art. 128 § 1 nie wprowadza więc żadnej innowacji, lecz realizuje w dziedzinie prawa cywilnego normę konstytucyjną. Sankcjonuje on stanowisko zajęte w tej materii przez orzecznictwo sądowe i arbitrażowe [ J. W. (w): (...) prawa cywilnego. Prawo własności i inne prawa rzeczowe, J. I. redaktor tomu III, s. 63 - 72]

Zgodnie z art. 128 k.c. w pierwotnym brzmieniu, socjalistyczna własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługiwała niepodzielnie Państwu (§ 1), a państwowe osoby prawne w granicach swej zdolności prawnej wykonywały w imieniu własnym względem zarządzanych przez nie części mienia ogólnonarodowego uprawnienia płynące z własności państwowej (§ 2). Wyrażona w tych przepisach zasada jednolitego funduszu własności państwowej była w piśmiennictwie różnie rozumiana. Zgodnie z pierwszym poglądem, państwowe osoby prawne nie miały żadnych własnych praw podmiotowych do zarządzanego przez nie mienia, które mogłyby zostać przeciwstawione własności państwowej, a ich osobowość prawna miała znaczenie wyłącznie prawno-organizacyjne, pozwalające nadać stosunkom między tymi jednostkami charakter stosunków cywilnoprawnych. Według drugiego poglądu, państwowe osoby prawne były właścicielami zarządzanych przez nie rzeczy w znaczeniu cywilistycznym, państwo pozostawało zaś właścicielem w sensie ekonomicznym oraz konstytucyjnym. Stosownie do trzeciego poglądu, kompromisowego, państwo było wprawdzie wyłącznym właścicielem zarówno w sensie ekonomicznym, jak i cywilistycznym, jednakże państwowym osobom prawnym przysługiwało względem wydzielonych im w akcie utworzenia lub nabytych w toku działalności części mienia ogólnonarodowego prawo podmiotowe inne niż prawo własności, zwykle charakteryzowane jako prawo bezwzględne, a niekiedy wprost jako prawo rzeczowe, które jednakże nie mogło być przeciwstawiane państwu.

Problematyka ta została bliżej przedstawiona w monograficznych opracowaniach. Na tym miejscu można więc ograniczyć się do stwierdzenia, iż poglądy o istnieniu swoistych praw podmiotowych państwowych osób prawnych względem zarządzanego przez nie mienia, nasuwają istotne zastrzeżenia2. Wchodzą one w kolizję z zasadą jedności mienia państwowego, bądź też nie wykraczają poza sformułowanie art. 128 § 2 k.c. [ J. W. (w): (...) prawa cywilnego. Prawo własności i inne prawa rzeczowe, J. I. redaktor tomu III, s. 72].

W uzasadnieniu wyroku z dnia 15 stycznia 2009 SN dokonał bardzo szczegółowej analizy wprawdzie dotyczącej art. 231 § 1 k.c., lecz wywody prawne odnoszące się do art. 128 k.c. były o charakterze na tyle ogólnym i wyczerpującym, iż – zdaniem Sądu Rejonowego - winny znaleźć zastosowanie w każdej innej sprawie dotyczącej tej problematyki prawnej. W orzecznictwie SN przyjmowano, że nieruchomości pozostające w zarządzie państwowych osób prawnych były własnością Państwa (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 16 października 1961 r. 1 CO 20/61 OSN 1962/II poz. 41; wyrok z dnia 15 kwietnia 1966 r. I CR 80/66 OSNCP 1967/2 poz. 24; wyrok z dnia 8 maja 1979 r. I CR 137/79 LexPolonica nr 321591; uchwała z dnia 27 czerwca 1984 r. III CZP 28/84 OSNCP 1985/1 poz. 11; postanowienie z dnia 20 stycznia 1993 r. II CRN 146/92 LexPolonica nr 309163; uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 38/91 OSNCP 1991/10-12, poz. 118; wyrok z dnia 17 września 1993 r. II CRN 76/93; postanowienie z dnia 12 grudnia 1996 r. I CKU 38/96 Prokuratura i Prawo - dodatek 1997/4 poz. 27; postanowienie z dnia 12 grudnia 1996 r. I CKU 39/96 Prokuratura i Prawo - dodatek 1997/5 poz. 30; postanowienie z dnia 4 października 2002 r. III CZP 62/2002 OSNC 2004/1 poz. 7). Pogląd ten znalazł ex post wiążące potwierdzenie w art. 2 ust. 1 zdanie 1 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. 1990 r. Nr 79 poz. 464 ze zm.), zgodnie z którym grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub własność gminy (związku międzygminnego), z wyłączeniem gruntów Państwowego Funduszu Ziemi, będące w dniu wejścia ustawy w życie w zarządzie państwowych osób prawnych innych niż Skarb Państwa, stały się z tym dniem z mocy prawa przedmiotem użytkowania wieczystego.

Zasada jednolitego funduszu własności państwowej odnosiła się nie tylko do prawa własności rzeczy w sensie cywilistycznym, lecz do całości mienia ogólnonarodowego. Sąd Najwyższy w uzasadnieniu uchwały składu siedmiu sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 38/91 (OSNCP 1991/10-12 poz. 118) podkreślił, że każdy składnik majątkowy przedsiębiorstwa państwowego - zarówno wydzielony mu przy utworzeniu, jak i nabyty w toku działalności przez to przedsiębiorstwo - stanowił mienie ogólnonarodowe, które pozostawało „w dyspozycji” tego przedsiębiorstwa. W uzasadnieniu wyroku z dnia 15 kwietnia 1966 r. I CR 80/66 (OSNCP 1967/2 poz. 24) SN wskazał, że zasada jednolitego funduszu własności państwowej odnosiła się nie tylko do własności, ale również do innych praw majątkowych, a ponadto także do posiadania. W stosunku do mienia pozostającego w zarządzie państwowych osób prawnych nie tylko właścicielem, ale także posiadaczem samoistnym, był zawsze Skarb Państwa.

Przedstawione rozumienie zasady jednolitego funduszu własności państwowej nie oznaczało jednak, że przedsiębiorstwo państwowe nie mogło wystąpić z roszczeniem na podstawie art. 231 § 1 k.c. w stosunku do nieruchomości znajdujących się w jego władztwie. W orzecznictwie SN przyjmowano zgodnie, że wprawdzie ze względu na tę zasadę państwowa osoba prawna nie mogła przeciwstawić Skarbowi Państwa jakichkolwiek własnych uprawnień, jednakże w stosunkach zewnętrznych z osobami trzecimi miała pozycję taką jak właściciel. W konsekwencji wszelkie roszczenia, jakie powstawały ze względu na składniki mienia państwowego pozostające w zarządzie państwowej osoby prawnej, realizowała w imieniu własnym ta osoba (uchwała składu siedmiu sędziów z dnia 16 października 1961 r. 1 CO 20/61 OSN 1962/II poz. 41; postanowienie z dnia 14 czerwca 1963 r. I CR 336/63 OSNCP 1964/11 poz. 223; uchwała z dnia 27 czerwca 1984 r. III CZP 28/84 OSNCP 1985/1 poz. 11). O ile więc w relacjach wewnętrznych między Skarbem Państwa a państwową osobą prawną posiadaczem samoistnym nieruchomości państwowej było zawsze państwo, o tyle z punktu widzenia relacji zewnętrznych przedsiębiorstwo państwowe, które władało oddaną mu w zarząd nieruchomością, powinno być uznawane za posiadacza samoistnego nieruchomości niezależnie od tego, czy była to nieruchomość państwowa. E. verbis pogląd ten znalazł wyraz w uzasadnieniu wyroku z dnia 15 kwietnia 1966 r. I CR 80/66 (OSNCP 1967/2 poz. 24), w którym SN uznał, że chociaż posiadanie wykonywane przez jednostkę państwową stanowi - w myśl zasady wypowiedzianej w art. 128 § 1 k.c. - posiadanie państwowe, to jednak w wypadku, gdy jego przedmiot znajduje się w zarządzie państwowej osoby prawnej, na zewnątrz ta osoba prawna, a nie Skarb Państwa występuje - zgodnie z art. 128 § 2 k.c. - jako posiadacz. Przedsiębiorstwo państwowe mogło zatem występować z roszczeniem przewidzianym w art. 231 § 1 k.c., z tym, że, ze względu na zasadę jednolitego funduszu własności państwowej, nabywana nieruchomość stawała się własnością państwową.

Z chwilą spełnienia przesłanek określonych w art. 231 § 1 k.c., między właścicielem gruntu a posiadaczem dokonującym zabudowy powstaje stosunek prawny, z którego wynika roszczenie posiadacza samoistnego w dobrej wierze do właściciela gruntu o przeniesienie własności zabudowanej działki. Roszczenie to pozostawało niewątpliwie, jako prawo podmiotowe, w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego. Mogło ono, zależnie od sposobu rozumienia tego zarządu, być ujmowane jako własne roszczenie przedsiębiorstwa albo - stosownie do stanowiska przyjmowanego w orzecznictwie Sądu Najwyższego - jako roszczenie przysługujące Skarbowi Państwa, które, zgodnie z art. 128 § 2 k.c. w pierwotnym brzmieniu, przedsiębiorstwo państwowe wykonywało w imieniu własnym. Akceptacja drugiego z tych wymaga rozważenia, jakie znaczenie dla bytu rozważanego roszczenia miało zniesienie zasady jednolitego funduszu własności państwowej. Z dniem 1 lutego 1989 r. weszła bowiem w życie ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. 1989 r. Nr 3 poz. 11), m. in. nadająca art. 128 k.c. nowe brzmienie, zgodnie z którym własność ogólnonarodowa (państwowa) przysługiwała Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym. Wpływ zmiany przepisu na charakter władztwa wykonywanego przez państwowe osoby prawne został wyjaśniony w uchwale składu siedmiu sędziów (7) z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 38/91 (OSNCP 1991/10-12 poz. 118), w której Sąd Najwyższy rozstrzygnął, że zmiana art. 128 k.c. nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy. Także w odniesieniu do innych niż własność składników majątkowych Sąd Najwyższy uznał, że nowelizacja art. 128 k.c. nie spowodowała przekształcenia ex lege stosunków państwowych osób prawnych. Przekształcenie to nastąpiło z dniem 7 stycznia 1991 r. na podstawie art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 1991 r. Nr 2 poz. 6), w którym:

⚫

skreślono przepis, iż przedsiębiorstwo państwowe wykonywało wszelkie uprawnienia w stosunku do mienia ogólnonarodowego będącego w jego dyspozycji, z wyjątkiem uprawnień wyłączonych przepisami ustawowymi, a jednocześnie

⚫

wprowadzono przepis, że przedsiębiorstwo, gospodarując wydzielonym mu i nabytym mieniem, zapewniało jego ochronę; jeżeli zatem będące w zarządzie przedsiębiorstwa państwowego roszczenie o przeniesienie własności nieruchomości, powstałe na podstawie art. 231 § 1 k.c., nie było - ze względu na art. 128 k.c. - jego własnym roszczeniem, to stało się nim z dniem 7 stycznia 1991 r.

[ uzasadnienie wyroku SN z dnia 15 stycznia 2009 r. I CSK 333/2007, LexPolonica nr 198587, Biuletyn SN 2009/4, Monitor Prawniczy 2010/10 str. 575, OSNC 2009/D poz. 97, R. (...) str. 175, R. (...) str. 146].

Z tych względów należało wprost uwypuklić, iż w ww. uchwale (7) sędziów z dnia 18 czerwca 1991 r., której nadano moc zasady prawnej – SN wywiódł doniosły pogląd prawy mówiący, że:

⚫

z chwilą wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) zniesiona została zasada, że jedynie Skarbowi Państwa może przysługiwać prawo własności mienia państwowego, w wyniku czego państwowe osoby prawne uzyskały zdolność prawną w zakresie nabywania składników majątkowych na własność,

⚫

zmiana art. 128 k.c. dokonana tą ustawą nie spowodowała przekształcenia przysługujących państwowym osobom prawnym - z mocy przepisów kodeksu cywilnego i ustaw szczególnych - uprawnień do części mienia ogólnonarodowego, pozostających w ich zarządzie w dniu wejścia w życie wymienionej ustawy,

⚫

przekształcenie zarządu, w odniesieniu do budynków, innych urządzeń i lokali znajdujących się na tych gruntach - w prawo własności, nastąpiło na podstawie ustawy z dnia 29. 09. 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464), a co do innych składników majątkowych (w prawo własności) nastąpiło na podstawie ustaw określających ustrój majątkowy państwowych osób prawnych [ OSNC 1991/10-12/118, LEX 3660 ].

Tym samym wynika z tego, że nawet gdyby nie nastąpiło wcześniej formalne przeniesienie posiadania, to z mocy przepisów art. 2 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 29. 09. 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz. U. Nr 79, poz. 464) ex lege ustawodawca przeniósł formalnie prawo własności urządzeń energetycznych na przedsiębiorstwa w tym także energetyczne, a przecież na danym terenie (gmina, rejon/powiat) dane przedsiębiorstwo energetyczne – bez względu na formę organizacyjną – było wyłącznym władającym urządzeniami energetycznymi (konsumpcja własności i posiadania prowadzącego do zasiedzenia). O wpływie na posiadanie dalej.

SN powyższy pogląd prawny odniósł od kwestii służebności. Stwierdził, że przepis art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 29 września 1990 r. o zmianie ustawy o gospodarce gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości obejmuje także urządzenia służące do wykonywania służebności. Przepis ten określa wyraźnie przedmiotowy zakres uwłaszczenia m.in. państwowych osób prawnych. Uwłaszczenie przedsiębiorstwa państwowego następowało zatem w dniu 5 grudnia 1990 r. (art. 13 ustawy) na podstawie przepisów wspomnianej ustawy [postanowienie SN z dnia 9 lutego 2012 r., III CZP 93/2011, LexPolonica nr 3040596, Biuletyn SN 2012/2, Biuletyn SN 2012/3].

Przed ustawowym uregulowaniem służebności przesyłu (art. 305 ¹ -305 ⁴ k.c.) dopuszczalne było nabycie w drodze zasiedzenia służebności odpowiadającej treści służebności przesyłu na rzecz przedsiębiorstwa [ uchwala SN z dnia 7. 10. 2008 r., III CZP 89/08, LEX nr 458125, Biuletyn SN 2008/10/7].

Korzystanie przez przedsiębiorstwo państwowe z nieruchomości w sposób odpowiadający treści służebności gruntowej, prowadzące do zasiedzenia służebności gruntowej przed dniem 1 lutego 1989 r., stanowiło podstawę do nabycia tej służebności przez Skarb Państwa [uchwała SN z dnia 22 października 2009 r., III CZP 70/2009, LexPolonica nr 2089173, Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/10, OSNC 2010/5 poz. 64, R. (...) str. 140 ].

Jeżeli posiadanie wykonywane było przez przedsiębiorstwo państwowe, to stanowiło wówczas składnik mienia państwowego a posiadaczem był Skarb Państwa, choć na zewnątrz jako posiadacz występowała zarządzająca mieniem państwowym osoba prawna. W konsekwencji upływu okresu zasiedzenia, własność lub inne prawo rzeczowe nabywał Skarb Państwa, a nie państwowa osoba prawna będąca zarządcą mienia państwowego. Korzystanie z nieruchomości oraz ze służebności gruntowych przez przedsiębiorstwo państwowe następowało zatem na rzecz Skarbu Państwa [postanowienie SN z dnia 5 czerwca 2009 r., I CSK 495/2008, LexPolonica nr 2040633].

Uzupełniając powyższe SN w postanowieniu z dnia 03. 02. 2010 r. sformułował pogląd prawny mówiący, że zgodnie z art. 176 k.c. - zarówno stosowanym w związku z art. 172 k.c., jak i w związku z art. 292 k.c. - posiadacz na potrzeby zasiedzenia do czasu swego posiadania może doliczyć czas posiadania poprzednika tylko o tyle, o ile do przeniesienia posiadania lub dziedziczenia doszło podczas biegu zasiedzenia, co oczywiście wyklucza doliczenie przez obecnego posiadacza czasu posiadania poprzednika, który był posiadaczem uprawnionym [II CSK 465/09, LEX nr 738479, t. 2 i 3 ].

W postanowieniu SN z dnia 5 czerwca 2009 r. zawarte zostało stanowisko, iż

1.  posiadania prowadzącego do nabycia służebności gruntowej przez zasiedzenie nie należy utożsamiać z posiadaniem prowadzącym do nabycia przez zasiedzenie własności nieruchomości; przy ocenie posiadania prowadzącego do zasiedzenia służebności gruntowej chodzi o faktyczne korzystanie z gruntu w takim zakresie i w taki sposób, w jaki czyniłaby to osoba, której przysługuje służebność, zaś władanie w zakresie służebności gruntowej kwalifikuje się, zgodnie z art. 336 k.c . , jako posiadanie zależne;

2.  w odniesieniu do służebności gruntowej przesyłu, wykładnia art. 285 § 2 k.c. musi uwzględniać charakter tej służebności i jej przeznaczenie społeczno - gospodarcze oraz społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości wchodzącej w skład przedsiębiorstwa energetycznego, któremu służebność ta ma służyć; przesłanka art. 285 § 2 k.c. może być spełniona także wówczas, gdy służebność przesyłu ułatwia funkcjonowanie przedsiębiorstwa przesyłowego, zwiększając jednocześnie użyteczność należącej do niego nieruchomości [I CSK 392/08, LEX nr 578032 ].

Z postanowienia SN z dnia 19. 12. 2012 r. wynika z kolei, iż:

1.  o stanie posiadania prowadzącym do zasiedzenia służebności polegającej na korzystaniu z linii wysokiego napięcia decyduje przede wszystkim przebieg linii nad nieruchomością obciążoną, a nie umiejscowienie słupa podtrzymującego przewody,

2.  przepisy ustawy z 1997 r. - Prawo energetyczne należy uwzględniać przy wyjaśnianiu pojęcia „ korzystanie z widocznego i trwałego urządzenia”, użytego w art. 292 k.c.; istnieje związek techniczny i gospodarczy pomiędzy elementami sieci energetycznej, do których niewątpliwie należą linie energetyczne, utrzymujące je słupy, stacje transformatorowe i inne urządzenia; po wybudowaniu stanowią składnik przedsiębiorstwa włączony do sieci; jeżeli zatem przedsiębiorstwo energetyczne funkcjonuje i prowadzi działalność gospodarczą polegającą na przesyłaniu energii elektrycznej, to korzysta z urządzeń stanowiących sieć energetyczną, łącząc je z innymi elementami instalacji [ II CSK 218/12, LEX nr 1288630].

Zważyć też należy na bardzo ważny pogląd prawny wyrażony przez SN, iż wystarczy, że przedsiębiorstwo przesyłowe udowodni istnienie sieci przesyłowej na działce, by mogło uzyskać zasiedzenie służebności III CZP 129/12, Rzeczpospolita z 12. 02. 2013 r., s. C3]. Ten pogląd prawny ułatwia przedsiębiorstwom przesyłowym ubieganie się o stwierdzenie nabycia służebności przesyłu przez zasiedzenie, a poprzednio służebności gruntowej o treści służebności przesyłu. Także w postanowieniu z dnia 06. 02. 2013 r. SN wyraził znamienny pogląd prawny stanowiący, że wykonywanie służebności odpowiadającej służebności przesyłu, służy zaspokajaniu zmiennych potrzeb gospodarczych, nieprzewidzianych w takiej skali w chwili uchwalania kodeksu cywilnego; z powyższych względów, przy odwołaniu do wykładni celowościowej art. 285 k.c. i art. 292 k.c. uznać należy, że wystarczające jest ogólne odwołanie do statusu przedsiębiorstwa przesyłowego, jako podmiotu praw rzeczowych oraz zbędne jest identyfikowanie oraz wprowadzanie do treści postanowienia zapisu dotyczącego nieruchomości władnącej, której jest właścicielem [V CSK 129/12, II CSK 218/12, LEX nr 1288630 ].

Sąd Rejonowy – orzekający w obecnym składzie – w pełni zaaprobował powyższe poglądy prawne. Nie ulegało więc wątpliwości, że istniała możliwość:

⚫

po pierwsze - zasiedzenia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu – art. 292 k.c., gdy bieg zasiedzenia został zakończony przed dniem 03. 08. 2008 r., tj. przed dniem wprowadzenia w życie instytucji prawnej służebności przesyłu,

⚫

po drugie – zastosowania instytucji doliczania okresów zasiadywania przez poprzedników prawnych osoby ubiegającej się o zasiedzenie - art. 176 § 1 k.c.,

⚫

po trzecie – w wypadku uwzględnienia zarzutu o stwierdzenia nabycia służebności gruntowej o treści służebności przesyłu w okresach, gdy nie było jeszcze beneficjenta zasiedzenie służebności, lecz funkcjonowały innej formy organizacyjne – jego poprzedników prawnych, to stwierdzenie nabycia nastąpić musiało w dacie dziennej odpowiadającej następnemu dniu po zakończenia biegu zasiadywania – art. 111 § 1 i 2 k.c. w zw. z art. 112 zd. 1 k.c., ale należałoby stwierdzić zasiedzenie na rzecz aktualnego beneficjenta [tym wypadku (...) S.A. w G.] zgodnie z wymogami normy procesowej z art. 13 § 2 k.p.c. w zw. z art. 316 § 1 k.p.c. oraz ugruntowanym od lat poglądem prawnym SN, iż wykładnia prawa nie może prowadzić do wszczynania kolejnych, niepotrzebnych postępowań, skoro w ramach danego postępowania mogą być rozstrzygnięte kwestie jako przesłanki merytorycznego rozstrzygnięcia co do istoty sprawy w jednym postępowaniu, a stanowisko to Sąd Rejonowy w pełni podzielił,

⚫

stosowanie prawa przez ewentualne stwierdzanie nabycia przez zasiedzenie służebności gruntowej o treści służebności przesyłu nie mogło stanowić naruszenia norm Konstytucji albowiem ta propozycja interpretacyjna – pochodząca z SN - oparta została na wykładni przepisów o służebnościach gruntowych ( w tym co do ich zasiadywania) obowiązujących tak długo jak obowiązywał k.c., tj. od 01. 01. 1965 r.

Zdaniem Sądu Rejonowego zauważyć należałoby, że zawsze po II wojnie światowej – bez względu na ustrój polityczno-gospodarczy – w ramach każdej gminy zawsze tylko jedna instytucja – bez względu na nazwę czy formę organizacyjną – zajmowała się budową, remontami i kontrolą urządzeń energetycznych, przesyłem energii elektrycznej. To oznaczało, że taka instytucja - czy jako zakład, czy przedsiębiorstwo państwowe, czy spółka energetyczna czy in. – była monopolistą na danym terenie i to wyłącznie władającym urządzeniami energetycznymi. Dotyczyło to więc także gminy P./Rejonu (...). Poczynając od 1989 r. przedsiębiorstwa państwowe – jak wyżej wskazano - były wyposażane w mienie Skarbu Państwa jako odrębne od Skarbu Państwa podmioty prawne nabywające prawa podmiotowe we własnym imieniu i na własny rachunek (stąd nie Skarb Państwa a przedsiębiorstwa państwowo były wpisywane do działów II ksiąg wieczystych). Te przemiany ekonomiczno-własnościowe charakteryzowały przemiany w latach 90-tych XX wieku, co jest bezsporne. Dlatego uwzględniając zmiany ustawowe w tym dokonane wskazanymi wyżej aktami prawnymi (regulacjami):

⚫

ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) z dniem 05. 12. 1989 r. [ por. ww. uchwała składu siedmiu sędziów (7) z dnia 18 czerwca 1991 r. III CZP 38/91 (OSNCP 1991/10-12 poz. 118]

⚫

art. 1 pkt 9 ustawy z dnia 20 grudnia 1990 r. o zmianie ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. 1991 r. Nr 2 poz. 6) z dniem 7 stycznia 1991 r.

Należało mieć na uwadze, iż unormowania te spowodowane były z jednej strony ogromną ilością przedsiębiorstw państwowych, a z drugiej strony nienadążaniem służb rządowych z formalnym przekazywaniem majątku poszczególnym przedsiębiorstwom państwowym (wyposażaniem mienie), czy tworzonym na ich bazie spółkom prawa handlowego. Stąd – zdaniem Sądu Rejonowego, orzekającym także wówczas w postępowaniach wieczystoksięgowych, gdzie te wszystkie przemiany własnościowe miały finał - ww. rozwiązania ustawowe o charakterze systemowym, powszechnym sprowadzające się do nabycia (także przekazanie posiadania – władanie już było faktem od dawna, a najpóźniej przeniesienie własności na przedsiębiorstwo przekształciło je w posiadanie – prowadzące do zasiedzenia - we własnym imieniu i na własną rzecz), urządzeń energetycznych opartych na prawie własności, czy użytkowaniu wieczystym nieruchomości (siedzib przedsiębiorstw) – arg. z art. 49 k.c. Gdy dane przedsiębiorstwo uzyskiwało tytuł własności do urządzeń energetycznych, to tym samym inaczej należało spojrzeć na fakt ich posiadania w rozumieniu art. 176 § 1 k.c. Skarb Państwa - tracąc własność - nie mógł być dalej posiadaczem urządzeń energetycznych od dnia 05. 12. 1989 r. albowiem:

⚫

faktycznie nimi nigdy osobiście nawet wcześniej nie zarządzał, nie władał (kwestia konstrukcji tej osoby prawnej),

⚫

nie mógł także uzyskać/sprawować posiadania, skoro właścicielem urządzeń energetycznych stało się przedsiębiorstwo energetyczne od lat wykorzystujące je do przesyłu energii elektrycznej, a więc fizycznie władające nimi.

Ten wniosek stał się logiczną konsekwencją przemian, o których mowa także w dokumentach znajdujących się w aktach sprawy.

Zdaniem Sądu Rejonowego najpóźniej z dniem 05. 12. 1989 r. przedsiębiorstwa energetyczne uzyskały nie tylko tytuł własności urządzeń energetycznych, lecz także posiadanie (samoistne – najdalej idące). Oczywiście mogły uzyskać je wcześniej od dnia 01. 02. 1989 r. i to należało ewentualnie dowieźć, gdyby nie weszła w życie ustawa z dnia 31 stycznia 1989 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 3, poz. 11) z dniem 05. 12. 1989 r. Do zasiedzenia służebności wystarczające było - jak wskazał SN – nawet posiadanie zależne.

Sąd Rejonowy podziela prezentowaną we wcześniejszych orzeczeniach Sądu Okręgowego argumentację co do interpretacji art. 7 k.c. prezentowaną miedzy innymi w przywołanej w apelacji sprawie IV Ca 173/13. Dobra wiara występuje wówczas, gdy ingerowanie w cudzą własność w zakresie odpowiadającym służebności rozpoczęło się w takich okolicznościach, które usprawiedliwiały przekonanie posiadacza, że nie narusza cudzego prawa (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 108/91, OSNC 1992, Nr 4, poz. 48; wyrok z dnia 19 maja 1998 r., II CKN 770/97, Lex nr 82299; postanowienia: z dnia 17 lutego 1997 r., II CKN 3/97, Lex nr 1228349; z dnia 22 grudnia 1998 r., II CKN 59/98, Lex nr 847118; z dnia 14 czerwca 2005 r., V CK 700/04, Lex nr 301799; z dnia 9 stycznia 2014 r., V CSK 87/13, Lex nr 1448336). Podkreślić należało, że w odniesieniu do posiadania prowadzącego do zasiedzenia, o rodzaju wiary posiadacza decyduje wyłącznie chwila objęcia posiadanie. Wynika to wprost z wykładni językowej art. 172 k.c. (mowa w nim o uzyskaniu posiadania), stosowanego poprzez art. 176 k.c. także do następców pierwotnego posiadacza przy doliczaniu posiadania poprzednika i przez art. 292 k.c. odpowiednio do nabycia przez zasiedzenie służebności. Późniejsza zmiana przekonania posiadacza lub jego poprzednika dla biegu terminu zasiedzenia nieruchomości jest już okolicznością nierelewantną.

Domniemanie dobrej wiary posiadacza (art. 7 k.c.) wzruszyć może zatem dowód, że posiadacz w chwili rozpoczęcia posiadania w zakresie odpowiadającym służebności przesyłu wiedział lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o tym, że narusza swym zachowaniem prawo innej osoby, dowodów w tym zakresie nie przedstawiono w toku niniejszego postepowania. Z dokumentów znajdujących się w aktach ww. księgi wieczystej wynika, iż w momencie rozpoczynania inwestycji - służebność nr 2 – nieruchomość stanowiła przedmiot własności osoby fizycznej. Brak było w chwili zamknięcia rozprawy dowodu, że wyraził on zgodę na inwestycje energetyczne. Żadna ze stron nie wykazała wydania decyzji administracyjnej ograniczającej prawo własność.

Żadna ze stron nie zakwestionowała zeznań świadka T. S.. Zeznania te były zgodne ze zgromadzonym materiałem dowodowym w postaci dokumentów, które omawiał w trakcie ich składania. Dlatego Sąd Rejonowy dał wiarę tym zeznaniom. Żadna ze stron nie zanegowała opinii geodezyjnej biegłego geodety J. L.. Zeznania świadka i opinia J. L. były ze sobą zgodne. Nie było podstaw, aby podmówić im wiarygodności.

Dowodzi powyższe, że inwestor musiał wiedzieć o dokonywaniu inwestycji na cudzym gruncie (służebność nr 2) i za tym wnioskiem przemawia też definicja złej wiary zawartej w art. 6 ust. 2 ustawy z dnia 06.07.1982 roku o księgach wieczystych i hipotece:

⚫

w złej wierze jest ten,

⚫

kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym, albo ten,

⚫

kto z łatwością mógł się o tym dowiedzieć.

W złej wierze okres biegu zasiedzenia wynosił w chwili zamknięcia rozprawy – 30 lat i taki okres został zaakceptowany przez Sąd Rejonowy w tej sprawie w przypadku służebności nr 2, a o czym niżej.

W przypadku służebności nr 1 stwierdzono, że na nieruchomości uczestnika postępowania znajdują się następujące urządzenie energetyczne:

na działce (...)



kontur nr 1 linia elektroenergetyczna napowietrzna średniego napięcia 15 kV, nr 448 mierzona w osi słupów wynosi 603,02m; obszar pod linią jest użytkiem rolnym a na odcinku ok. 50m leśnym i zadrzewionym.

na działce (...)



kontur nr 2 linia elektroenergetyczna napowietrzna niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 163,85m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,



kontur nr 3 linia elektroenergetyczna napowietrzna niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 249,54m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,



kontur nr 4 linia elektroenergetyczna napowietrzna niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 209,35m; obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym,

na działce (...)



kontur nr 5 linia elektroenergetyczna napowietrzna niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 20,11m, obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym.

W przypadku służebności nr 2 stwierdzono, że na nieruchomości uczestnika postępowania znajduje się następujące urządzenie energetyczne:

na działce (...)



kontur nr 6 linia elektroenergetyczna napowietrzna niskiego napięcia 0,4 kV mierzona w osi słupów wynosi 148,42m, obszar pod linią jest w terenie użytkiem rolnym.

Na nieruchomości objętej księga wieczystą k.w. nr (...) ( służebność nr 1) umieszczono dwie linie elektroenergetyczne, które zostały przekazane w poczet mienia poprzednika prawnego wnioskodawcy:

⚫

15 kV – w dniu 09. 11. 1972 r. protokołem PT (k - 48) ,

⚫

0, 4 kV – w dniu 09. 11. 1972 r. protokołem PT (k – 44, 45 i 46) ,

Była to inwestycja Skarbu Państwa na nieruchomości Skarbu Państwa. W tym wypadku niewątpliwie przyjąć należało, iż dopiero posiadanie tych urządzeń od dnia sprzedaży tej nieruchomości ww. osobie fizycznej, tj. uczestnikowi postępowania odbywało się jako posiadanie w dobrej wierze. Oznaczało to, iż bieg posiadania rozpoczął się w dniu 06. 11. 1980 r. (dzień następny po nabyciu nieruchomości) i w ówczesnym stanie prawnym powinien się zakończyć z upływem dnia 06. 11. 1990. Wobec ww. zmiany stanu prawnego i wydłużeniu biegu zasiadywania w dobrej wierze, gdy bieg zasiadywania nie zakończył się najpóźniej w dniu 30. 09. 1990 r., ustawa automatycznie wydłużyła bieg zasiadywania w dobrej wierze o 10 lat (20-to letnik okres zasiedzenia). W tym konkretnym wypadku bieg zasiedzenie zakończył się z upływem dnia 06. 11. 2000 r. Nabycie służebności opisanej w pkt. 1) żądania wniosku nastąpiło więc z dniem 07. 11. 2000 r.

Na nieruchomości objętej księga wieczystą k.w. nr (...) ( służebność nr 2) umieszczono jedną linię elektroenergetyczną, która została przekazana w poczet mienia poprzednika prawnego wnioskodawcy tak jak linia niskiego napięcia w przypadku służebności nr 1:

⚫

0, 4 kV – w dniu 09. 11. 1972 r. protokołem PT (k – 44, 46, 45) .

Była to inwestycja Skarbu Państwa na nieruchomości stanowiącej przedmiot własności osoby fizycznej w chwili dokonywania inwestycji. W paszporcie linii brak było zgody właściciela na dokonanie inwestycji w chwili zamknięcia rozprawy. Nie było też odpisów decyzji administracyjnych, które by legalizowały dokonanie inwestycji energetycznej na cudzym gruncie bez formalnej zgody właściciela - w chwili zamknięcia rozprawy.

[dowody: k – 102-104 oraz k- 180-182 odpisy ksiąg wieczystych k.w. nr (...) oraz k.w. nr (...), k – 104 szkic z bazy danych wnioskodawcy, k – 104-107 zeznania świadka T. S. oraz dokumenty, na które powołał się świadek, k – 126-148, k – 158 - 163 opinia biegłego sądowego J. L., k – opinia uzupełniająca biegłego sądowego J. L.].

W rachubę nie mogło więc wchodzić zasiadywanie służebności w dobrej wierze (art. 7 k.c.) albowiem istniała księga wieczysta dla tej nieruchomość w chwili podejmowania inwestycji ( służebność nr 2 ).

Oznaczało to, iż bieg posiadania rozpoczął się w dniu 10. 11. 1972 r. i w ówczesnym stanie prawnym powinien się zakończyć z upływem dnia 10. 11. 1992. Wobec ww. zmiany stanu prawnego i wydłużeniu biegu zasiadywania w złej wierze, gdy bieg zasiadywania nie zakończył się najpóźniej w dniu 30. 09. 1990 r. ustawa automatycznie wydłużyła bieg zasiadywania w złej wierze o 10 lat (30-to letni okres zasiedzenia). W tym konkretnym wypadku bieg zasiedzenia zakończył się z upływem dnia 10. 11. 2002 r. Nabycie służebności opisanej w pkt. 2) żądania wniosku nastąpiło więc z dniem 11. 11. 2002 r.

Sąd Rejonowy w przypadku drugiego żądania wniosku miał na uwadze to, iż zarówno wnioskodawca (pismo procesowe z dnia 21. 09. 2015 r. k – 172) jak i również biegły w swej opinii [ str. 10 opinii k - 137] podnieśli, że służebność nr 2 miałaby obejmować także linię elektroenergetyczną średniego napięcia 15 kV (kontur nr 6 na działce nr (...)). Na tej nieruchomości nie ma takiego urządzenie energetycznego. Jest wybudowana tylko jedna linia niskiego napięcia 0,4 kV. Wskazują na to:

⚫

zeznania świadka T. S. oraz

⚫

także opinia biegłego zarówno w dalszej części po słowach wypisanych kolorem czerwonym „ na działce (...) ”, jak i w załączniku graficznym sporządzonym dla tej służebności [ str. 10 opinii k – 137 oraz str. 17 opinii, k -145].

Zdaniem Sądu Rejonowego zaistniała oczywista omyłka pisarska w opinii biegłego i tylko w taki sposób wobec powyższego można wytłumaczyć ten błąd. Natomiast ten błąd został powielony w żądaniu wniosku, które nie zostało zmodyfikowane w tej części do dnia zamknięcia rozprawy. Dlatego też Sąd Rejonowy w tym względzie oddalił żądanie 2) wniosku w tej części (pkt 3 sentencji orzeczenia). Skoro bowiem nie było takiego urządzenia, to nie mogło być ono ani przedmiotem posiadania, ani spełniać przesłanki z art. 292 k.c. (cecha trwałości i widoczności).

Biegły w swoim piśmie uzupełniającym, które wpłynęło do Sądu Rejonowego w dniu 16. 11. 2015 r. wyjaśnił, że zaistniała omyłka pisarska w opinii nie zmieniająca jej istoty sprowadzająca się do uzupełnienia słowa w odpowiednim przypadku „użytek ” słowami „użytek rolny ” – w konturze numer 2 [ k – 183]. Biegły zawsze wskazywał przeznaczenie gruntu co do każdego konturu, a w tym wypadku nastąpiło po prostu omyłkowe niedopisanie. Kwestia charakteru tego gruntu wynikała zresztą wcześniej m. in. z załącznika graficznego (mapy biegłego) zamieszczonego w pierwotnej opinii, gdzie dla tego obszaru wyraźnie zaznaczono charakter rolny symbolem geodezyjno-ewidencyjnym (droga przecinająca nie zmieniła istoty rzeczy zwłaszcza, iż zaopatrzona została jako odrębna działka ewidencyjna w odrębne oznaczenie) [ k – 126-148].

Uczestnik zeznał na rozprawie w dniu 30. 11. 2015 r. na pytanie Sądu, iż na działce nr (...) wbrew żądaniu wniosku nie ma linii elektroenergetycznej średniego napięcia 15 kV. Sąd zadał to pytanie albowiem taki stan rzeczy wynikał z opinii biegłego, do której wnioskodawca nie wniósł zastrzeżeń, a mimo to domagał się objęcia służebnością nr 2 (działka ewidencyjne nr (...)) także linii elektroenergetycznej średniego napięcia 15 kV. W tej części wniosek musiał więc ulec oddaleniu.

W pozostałym zakresie oba żądania wniosku były jak najbardziej trafne z tym wyjątkiem, iż nabycie służebności mogło nastąpić na rzecz nie wnioskodawcy – bo wówczas jeszcze nie istniał, lecz na rzecz poprzednika prawnego:

⚫

z dniem 07. 11. 2000 r. – na rzecz Zakładu (...) S.A. w S.,

⚫

z dniem 11. 11. 2002 r. – na rzecz Zakładu (...) S.A. w S. .

Mając na uwadze powyższe orzeczono jak w postanowieniu:

⚫

w pkt. 1), 2) oraz 3) – na zas. (...) w zw. z art. 292 k.c. oraz art. 172 § 1 i 2 k.c.,

art. 175 k.c., a także art. 176 § 1 k.c., przy zastosowaniu art. 111 § 1 k.p.c. i art. 112 k.p.c. mając na uwadze, iż chodziło w sprawie widoczne i trwałe urządzenia,

⚫

w pkt. 4) – na zas. art. 520 § 1 k.p.c.,

⚫

w pkt 5) – na zas. art. 83 ust. 1 i 2 ustawy z dnia z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach

sądowych w sprawach cywilnych (t.j. Dz. U. 2010. 90. 594 ze zm.) zważywszy na orzeczenie w pkt. 1).

1 W sposób bardzo jasny formułuje tę zasadę Sąd Najwyższy w motywach chwały składu 7 sędziów z (...). Zb. Orz. 1962, poz. 41.

2 Bardziej szczegółową krytykę tych poglądów zob. J. W., Pojęcie własności, s. 114—118.