Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 21 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Warszawie I Wydział Cywilny

w składzie:

Przewodniczący: SSA Hanna Muras

Sędziowie:SA Roman Dziczek

SO del. Marta Szerel (spr.)

Protokolant: sekretarz sądowy Marta Puszkarska

po rozpoznaniu w dniu 15 marca 2016 r. w Warszawie

na rozprawie

sprawy z powództwa (...) W.

przeciwko K. J.

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanego

od wyroku Sądu Okręgowego w Warszawie

z dnia 8 grudnia 2014 r., sygn. akt XVI GC 1161/14

1.  oddala apelację,

2.  zasądza od K. J. na rzecz (...) W. kwotę 2.700 (dwa tysiące siedemset) złotych tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Marta Szerel Hanna Muras Roman Dziczek

Sygn. akt I ACa 829/15

UZASADNIENIE

(...) W. pozwem z 27 stycznia 2014 r. wniosło o zasądzenie od K. J. kwoty 133.171,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami: od kwoty 51.961,86 zł od 16 października 2009 r., od kwoty 4.249 zł od 29 października 2009 r., od kwoty 72.454 zł od 18 lutego 2011 r. i od kwoty 4.506 zł od 30 marca 2011 r. – do dnia zapłaty, oraz kosztami procesu. Powód wskazał, że dochodzone kwoty zostały zasądzone na jego rzecz od (...) sp. z o.o. w W. prawomocnymi nakazami, a wobec bezskuteczności ich egzekucji należy je zasądzić od pozwanego, jako prezesa zarządu spółki, na podstawie art. 299 § 1 k.s.h.

Pozwany wniósł o oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów procesu.

Wyrokiem z 8 grudnia 2014 r. Sąd Okręgowy w Warszawie zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 133.171,61 zł wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 51.961,86 zł od 16 października 2009 r. do dnia zapłaty oraz od kwoty 72.454 zł od 18 lutego 2011 r. do dnia zapłaty, oddalił powództwo w pozostałej części oraz zasądził od pozwanego na rzecz powoda kwotę 10.259 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Sąd Okręgowy ustalił, że prawomocnym nakazem zapłaty z 29 października 2009 r., w sprawie o sygn. akt I Nc 7008/09 Sądu Rejonowego dla Warszawy-Śródmieścia w Warszawie, zasądzono od (...) sp. z o.o. w W. na rzecz (...) W. kwotę 51.961,86 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 16 października 2009 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 4.249,75 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Kolejnym prawomocnym nakazem zapłaty, z 30 marca 2011 r., Sąd Rejonowy dla m. st. Warszawy, w sprawie o sygn. akt VIII GNc 885/11, zasądził od (...) sp. z o.o. w W. na rzecz (...) W. kwotę 72.454 zł wraz z ustawowymi odsetkami od 18 lutego 2011 r. do dnia zapłaty oraz kwotę 4.506 zł tytułem zwrotu kosztów procesu. Po nadaniu powyższym nakazom klauzul wykonalności, na wniosek powoda prowadzone były postępowania egzekucyjne, które zostały umorzone wobec bezskuteczności egzekucji postanowieniami komornika z 14 marca 2011 r. i 29 grudnia 2011 r. Roszczenie zasądzone nakazami zapłaty wynika z umowy najmu lokalu usytuowanego w piwnicy, w budynku przy (...) za okres do 10 sierpnia 2010 r., kiedy nastąpiło przejęcie lokalu przez powoda. Powód był prezesem zarządu (...) sp. z o.o. w W. w okresie, gdy powstało zadłużenie z umowy najmu zasądzone wskazanymi nakazami zapłaty. W rejestrze przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego pozwany nadal figuruje jako prezes zarządu. Pomimo skierowania przez powoda do pozwanego wezwania do zapłaty, nie uiścił on dochodzonej kwoty.

W takim stanie faktycznym, ustalonym na podstawie niekwestionowanych odpisów dokumentów, Sąd Okręgowy stwierdził, że powództwo należało uznać za zasadne w zakresie należności głównej oraz w przeważającej części co do odsetek. Podstawę roszczenia stanowił art. 299 § 1 k.s.h, na podstawie którego członkowie zarządu ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania spółki w razie bezskuteczności egzekucji. Sąd podkreślił, że pozwany nie podnosił zarzutów z art. 299 § 2 k.s.h., a jedynie zarzut powstania kwestionowanej wierzytelności w okresie, gdy nie był on już członkiem zarządu spółki. Sporne zobowiązanie wynika z umowy najmu zawartej 7 stycznia 2009 r., kiedy pozwany był członkiem zarządu spółki i obejmuje okres do 10 sierpnia 2010 r. W konsekwencji należało uznać, że przedmiotowe zobowiązanie wynika z czynności prawnej dokonanej przez spółkę w okresie, gdy pozwany był jej prezesem zarządu. Wysokość spornego zobowiązania wynika z prawomocnych nakazów zapłaty, stąd nie może być kwestionowana przez pozwanego w niniejszym procesie. Nie może również prowadzić do braku odpowiedzialności pozwanego fakt zbycia udziałów w spółce. Pozwany w żaden sposób nie wykazał, że przestał być prezesem zarządu dłużnej spółki w okresie powstania dochodzonych zobowiązań. Członek zarządu ponosi odpowiedzialność na podstawie art. 299 k.s.h. nie tylko z tytułu należności głównej, przysługującej wierzycielowi wobec spółki, ale także z tytułu odsetek od wymagalnej wierzytelności pieniężnej. Jego odpowiedzialność obejmuje również zasądzone w tytule egzekucyjnym wydanym przeciwko spółce koszty procesu oraz koszty postępowania egzekucyjnego umorzonego z powodu bezskuteczności egzekucji, przy czym od kosztów postępowania nie nalicza się odsetek. Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 299 § 1 k.s.h. i art. 481 k.c., Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji. O kosztach postanowiono na podstawie art. 100 k.p.c.

Apelację od powyższego wyroku wniósł pozwany, zaskarżając wyrok w części obejmującej punkt pierwszy – w zakresie, w jakim powództwo zostało uwzględnione w łącznej kwocie 133.171,61 zł wraz z należnymi od tej kwoty odsetkami ustawowymi oraz punkt trzeci – w zakresie ustaleń co do kosztów postępowania, które musi ponieść pozwany. Wyrokowi zarzucono:

1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyroku i mający wpływ na treść zaskarżonego wyroku polegający na nieprzeprowadzeniu dowodów oraz niezgodnym z materiałem dowodowym zebranym w sprawie przyjęciu, że pozwany odpowiedzialny jest za zobowiązania spółki (...) sp. z o.o. zgodnie z treścią art. 299 § 1 k.s.h., w sytuacji istnienia przesłanek wyłączenia odpowiedzialności pozwanego przewidzianych w art. 299 § 2 k.s.h.;

2. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku naruszenie przepisów prawa procesowego, a w szczególności:

1) art. 233 § 1 k.p.c. – poprzez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów polegające na braku wszechstronnego rozważenia materiału dowodowego zebranego w sprawie i dokonania jego oceny z pominięciem istotnej części tego materiału, a mianowicie ustalenie, że pozwany jest jako członek zarządu odpowiedzialny za zobowiązania spółki i nie występują okoliczności ani dowody wyłączającego jego odpowiedzialność za zobowiązania spółki (...) sp. z o.o.,

2) art. 217 § 1 w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez uniemożliwienie pozwanemu powołania dowodów wykazujących brak jego odpowiedzialności za zobowiązania spółki, w tym pominięcie dowodu z zeznań świadków na te okoliczności, pomimo wyrażonej podczas rozprawy woli zgłoszenia takiego dowodu przez pozwanego oraz poprzez odmowę pozwanemu złożenia przez niego do akt sprawy jako dowodu dokumentu w postaci aktu notarialnego z 8 lipca 2010 r. zawierającego Uchwałę Zgromadzenia Wspólników odwołującą go z funkcji członka zarządu i powołującą do zarządu spółki Pana J. C. oraz dokumentów wskazujących na brak kontaktu ze spółką,

3) art. 212 k.p.c. – poprzez nieudzielenie pozwanemu działającemu bez pełnomocnika procesowego niezbędnych pouczeń, w tym także pouczeń odnośnie możliwości składania wniosków dowodowych.

4) art. 236 k.p.c. poprzez brak formalnego wydania postanowienia o odmowie dopuszczeniu dowodu z zeznań świadków na okoliczność braku odpowiedzialności pozwanego przewidzianych w art. 299 § 2 k.s.h. oraz brak formalnego wydania postanowienia o odmowie dopuszczeniu dowodu z konkretnych dokumentów posiadanych przez pozwanego podczas rozprawy, tj. m.in. aktu notarialnego z 8 lipca 2010 r.,

5) art. 328 § 2 k.p.c. – poprzez brak wyjaśnienia podstawy prawnej zaskarżonego wyroku, a mianowicie poprzez niewskazanie w uzasadnieniu wyroku przyczyn, dla których Sąd Okręgowy nie wziął pod uwagę wniosków dowodowych pozwanego w postaci dokumentów (aktu notarialnego z dnia 8 lipca 2010 r.) oraz zeznań świadków na okoliczność sytuacji finansowej spółki i braku odpowiedzialności pozwanego zgodnie z art. 299 § 2 k.s.h. oraz odmówił im znaczenia prawnego, a błędnie przyjął, że pozostają one bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy, przez co wyrok Sądu Rejonowego nie pozwala na oceną prawidłowości rozstrzygnięcia;

3. mające wpływ na treść zaskarżonego wyroku naruszenie przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 299 § 2 k.s.h. poprzez niezastosowanie tego artykułu w sytuacji, gdy pozwany mógł w toku postępowania wykazać, iż nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki i podnosił te okoliczności w toku rozprawy.

Podnosząc powyższe, pozwany wniósł o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz obciążenie powoda kosztami procesu, ewentualnie uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Powód wniósł o oddalenie apelacji i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Apelacja nie podlega uwzględnieniu.

Nie doszło do zarzucanego błędu w ustaleniach faktycznych, ani naruszenia przepisów postępowania, które miałoby wpływ na treść zaskarżonego wyroku, a Sąd Okręgowy prawidłowo ocenił zgromadzony w sprawie materiał dowodowy, nie naruszając art. 233 § 1 k.p.c. i słusznie stwierdził, że pozwany jest odpowiedzialny za zobowiązania spółki (...) sp. z o.o., zgodnie z treścią art. 299 § 1 k.s.h. i nie zostały wykazane przesłanki wyłączenia odpowiedzialności pozwanego przewidziane § 2 tego artykułu.

Jak wynika z protokołu rozprawy, na rozprawie przed Sądem pierwszej instancji pozwany sygnalizował, że udało mu się odnaleźć część dokumentów związanych ze sprzedażą spółki w 2010 r., które mógłby powołać na okoliczność potwierdzenia jego wyjścia ze spółki. Wskazywał, że mógłby je złożyć, ale nie miał odpisów i w konsekwencji oświadczył, że nie będzie nic składał. Biorąc pod uwagę powyższe Sąd Apelacyjny nie pominął w trybie art. 381 k.p.c. dowodów z dokumentów, które pozwany powołał i złożył przed Sądem drugiej instancji. Wnioskowane zaś przez powoda dowody z zeznań świadków, tj. notariusza, referenta notarialnego oraz nowego wspólnika i członka zarządu spółki – na okoliczności zmiany zarządu, złożenia wzoru podpisu przez nowego prezesa oraz sprzedaży udziałów i powierzenia funkcji prezesa, nie miały istotnego znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy (art. 227 k.p.c. w zw. z art. 217 § 1 k.p.c.). Poza tym, co do zasady, powód twierdzeń pozwanego odnośnie powyższych okoliczności nie podważał.

Z protokołu rozprawy przed Sądem pierwszej instancji wynika, że pouczono pozwanego o treści istotnego w sprawie przepisu, tj. art. 299 k.s.h. i wskazano przesłanki egzoneracyjne oraz zapytano pozwanego, jakie dowody na te istotne okoliczności może złożyć. Nie jest więc uprawnionym twierdzenie, iż pozwanemu, istotnie działającemu bez adwokata, nie udzielono pouczeń (at. 212 k.p.c.). Pozwany powiedział na rozprawie przed Sądem Okręgowym, że nie ma dostępu do dokumentów i nie jest we władzach, gdyż znalazł się inwestor, który przejął spółkę. Powód mógł powołać dowody na istotne w sprawie okoliczności, ale ich nie złożył, a te, które złożył i o które wnioskował lub na które się powoływał, nie zmierzały do wykazania takich okoliczności, w szczególności przesłanek egzoneracyjnych z art. 299 § 2 k.s.h.

Z protokołu rozprawy wynika także jednoznacznie, że Sąd pierwszej instancji wydał formalne postanowienie o oddaleniu wniosków dowodowych z zeznań wnioskowanych przez pozwanego świadków (art. 236 k.p.c.), a dopuścił dowody ze złożonych do akt sprawy dokumentów (k. 140). Wobec niezłożenia dokumentu – aktu notarialnego z 8 lipca 2010 r. i braku powołania tego konkretnego dokumentu jako wniosku w sprawie, brak było podstaw do oddalania takiego wniosku.

Nie został także naruszony art. 328 § 2 k.p.c. a Sąd Okręgowy wyjaśnił prawidłowo i szczegółowo podstawę prawną zaskarżonego wyroku. Niezgłoszone dowody nie mogły stanowić podstawy jego ustaleń. Należy podkreślić, że przed Sądem pierwszej instancji pozwany – wbrew twierdzeniom apelacji – nie powoływał żadnych wniosków dowodowych na okoliczność sytuacji finansowej spółki i braku jego odpowiedzialności zgodnie z art. 299 § 2 k.s.h. W szczególności, nie zostały złożone, ani nawet wspomniane przez pozwanego, żadne dokumenty na tę okoliczność, a zgłoszeni świadkowie wyraźnie zostali zawnioskowani jedynie na okoliczności związane ze sprzedażą przez pozwanego udziałów w spółce i zmianą zarządu.

Nie doszło do naruszenia przepisów prawa materialnego, a mianowicie art. 299 § 2 k.s.h. i Sąd Okręgowy właściwie zastosował go w stanie faktycznym niniejszej sprawy. Jeżeli pozwany mógł – jak wskazuje w apelacji – wykazać, że nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki, to nic nie stało na przeszkodzie, aby odpowiednie dowody na istotne w sprawie okoliczności powołać. Żadne takie dowody w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie zostały zgłoszone. Również dowody powołane przed Sądem Apelacyjnym nie wykazują przesłanek wyłączenia odpowiedzialności pozwanego z art. 299 k.s.h.

Ustalenia faktyczne Sądu Okręgowego są prawidłowe i Sąd Apelacyjny przyjmuje je za własne. Podziela również poczynioną przez Sąd pierwszej instancji ocenę prawną.

Art. 299 k.s.h. reguluje problematykę odpowiedzialności członków zarządu spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za zobowiązania spółki. Stosownie do § 1 tego przepisu powód, jako wierzyciel, wykazał istnienie zarówno wymagalnego zobowiązania spółki, jak i bezskuteczność prowadzonej przeciwko spółce egzekucji. Okoliczności tych zresztą pozwany nie kwestionował.

W myśl art. 299 § 2 k.s.h. członek zarządu może się uwolnić od odpowiedzialności w trzech sytuacjach (w brzmieniu przepisu mającym zastosowanie w niniejszej sprawie): (1) jeżeli wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe (przy czym ta okoliczność w ogóle nie miała zastosowania w niniejszej sprawie, gdyż stosowny wniosek nie był zgłaszany ani nie wszczęto stosownego postępowania); (2) jeżeli wykaże, że choć nie doszło we właściwym czasie do złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości ani nie wszczęto postępowania układowego, to miało miejsce nie z jego winy; oraz (3) jeżeli wykaże, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody.

Zaistnienia żadnej z powyższych przesłanek pozwany nie wykazał. Nie udowadniają ich w szczególności złożone przez pozwanego w postępowaniu apelacyjnym dokumenty.

Okoliczności, iż pozwany sprzedał udziały w spółce i został odwołany z zarządu w lipcu 2010 r. – na okoliczności które złożył pozwany dokumenty – nie oznaczają, iż nie jest odpowiedzialny za zobowiązania spółki, objęte pozwem w niniejszej sprawie. To pozwany zawarł umowę, z której wynikały te zobowiązania (styczeń 2009 r.). Zobowiązania te istniały w czasie, gdy pełnił funkcję w zarządzie. Pozwany nie wykazywał, że w czasie pełnienia przez niego funkcji nie było podstaw do wystąpienia z wnioskiem o ogłoszenie upadłości. Sam powoływał, że spółka już wówczas nie płaciła zobowiązań. Z art. 299 § 2 k.s.h. wynika domniemanie winy członka zarządu w niezgłoszeniu wniosku o upadłość we właściwym czasie. Pozwany nie wykazał, ani nie powołał żadnych dowodów, które mogłyby to domniemanie obalić.

Złożone przez powoda dokumenty nie wykazują również, że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia postępowania układowego powód nie poniósł szkody. Twierdzenie takie nie zostało udowodnione. Pojęcie szkody w art. 299 k.s.h. obejmuje przede wszystkim obniżenie potencjału majątkowego spółki na skutek doprowadzenia spółki do stanu niewypłacalności (tak Sąd Najwyższy w wyroku z 4 lipca 2013 r., I CSK 646/12, Lex nr 1365595). Pozwany złożył: zeznanie podatkowe za rok 2008 r., a więc jeszcze sprzed zawarcia umowy najmu z powodem (wynikają z niego przychody w wysokości blisko 1.500.000 zł (k. 198)), rachunek zysków i strat za 2008 r. oraz bilans za 2007 r., a także deklaracje dla podatku od towarów i usług za okres od sierpnia 2009 r. do czerwca 2010 r. (k. 204-225). Wynika z nich jedynie, że w tym czasie pozwany rozliczał działalność i osiągał dochody podlegające opodatkowaniu, przy czym w 2010 r. tylko w lutym i marcu. Nie wynika z nich jednak globalna sytuacja spółki, w szczególności jej potencjał majątkowy, ani nie jest na ich podstawie możliwa ocena, czy istniały podstawy do ogłoszenia upadłości, oraz jaki był stan zobowiązań spółki. Odpowiedzialność ukształtowana przez art. 299 § 1 k.s.h. służy interesowi wierzycieli i ma na celu ich ochronę. Ciężar dowodu okoliczności egzoneracyjnych, a więc wyłączających odpowiedzialność, spoczywa na osobie pozwanej; dotyczy to w szczególności udowodnienia braku podstaw do ogłoszenia upadłości zarządzanej spółki, w tym nieistnienia zobowiązań przenoszących jej aktywa lub też niewymagalności istotnej części jej zobowiązań (tak Sąd Apelacyjny w Warszawie w wyroku z 18 września 2014 r., I ACa 272/14, Lex nr 1527274). Dla odpowiedzialności uregulowanej w powyższym przepisie nie ma też znaczenia, czy członek jest zarazem wspólnikiem spółki. Pozwany, także w postępowaniu apelacyjnym, nie wykazał istnienia żadnych okoliczności, które umożliwiłyby uwolnienie się od odpowiedzialności z art. 299 k.s.h.

Zważywszy na powyższe, apelacja podlegała oddaleniu zgodnie z art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego postanowiono na podstawie art. 98 k.p.c., ustalając wysokość należnych powodowi kosztów zastępstwa procesowego zgodnie z § 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu.

Marta Szerel Hanna Muras Roman Dziczek